Grocka

Grocka
Trg u centru Grocke sa bistom Ilije Garašanina u pozadini
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Beogradski
Opština	Grocka
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	8441
Geografija
Koordinate
Grocka Grocka (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	11306
Pozivni broj	011
Registarska oznaka	BG

Grocka je gradsko naselje u Srbiji u Gradskoj opštini Grocka u Gradu Beogradu. Prema popisu iz 2011. bilo je 8441 stanovnika. U gradu se nalazi crkva Svete Trojice i osnovna škola „Ilija Garašanin“.

Istorija

Najstariji tragovi o postojanju naselja na teritoriji današnje opštine Grocka datiraju iz početka neolita (mlađeg kamenog doba). Najveće neolitsko naselje u ovom delu Evrope, koje se još uvek istražuje, nalazi se na obali Dunava u mestu Vinča. Kultura, koja je nastala na ovom prostoru u doba srednjeg i poznog neolita (5250—4250. godine pre nove ere), dobila je naziv "Vinčanska kultura".

Rimljani su glavnu saobraćajnicu koja je povezivala Singidunum (Beograd) i Viminacijum (Kostolac), svoja dva, u to vreme velika grada Gornje Mezije, izgradili uz obale Dunava preko teritorije današnje Grocke. Dokazi za to su brojni: vile-rustike, grobnice rimskih velikodostojnika, zlatan nakit, novac i mnoge druge iskopine.

Ime

Prvo pominjanje Grocke, u pisanoj formi, zabeleženo je u 9. veku (878. godine), kada se za naselje na ušću male rečice u Dunav srećemo sa slovenskim imenom Gradec. Sledeće pisano pominjanje zabeleženo je u zapisu Evlije Čelebije 1521. godine, pod nazivom Hisarlik (utvrđena vojna postaja na carigradskom drumu). Najviše podataka o Grockoj u srednjem veku nalazimo u turskim popisima i iz zapisa putopisaca. Gerlah, putopisac koji je 1578. godine prošao kroz Grocku i zabeležio: "... veliki potok deli Grocku na dva dela, u jednom delu podignute su male srpske kolibe pokrivene trskom i slamom, a u drugom ima i lepih turskih kuća, često šindrom pokrivenih."

Danas je Grocka beogradska opština koja zauzima površinu od 28.923 ha, na kojoj živi 75.466 stanovnikai i ima 15 naseljenih mesta. Opština je osnovana 1955. od kada je pristupila zajednici beogradskih opština. Dan opštine, kao i opštinska slava, je Sveta Petka, 27. oktobar. Severni deo teritorije izlazi na reku Dunav dužinom od 24 kilometra, a obim granice opštinske teritorije je 96 kilometara. Do Grocke stižete auto-putem Beograd-Niš, železničkom prugom Beograd-Niš-Skoplje-Solun-Atina, magistralnim putem Beograd-Smederevo. Gradski i prigradski saobraćaj može vas dovesti do bilo kojeg mesta na teritoriji opštine.

Arhitektura

Najstarije jezgro Grocke danas je deo nekadašnjeg Carigradskog druma, uz koji se i formiralo prvo naselje. Da je današnja glavna ulica korišćena od samog nastanka naselja kao čaršija, trgovački i poslovni centar, svedoče karakter i namena očuvanih starih kuća. Osim poslovnih zgrada sa dućanima, zanatskim radionicama i kafanama, u čaršiji se nalazilo i nekoliko stambenih zgrada varoškog tipa, čiji su vlasnici bili imućni trgovci i zanatlije. Specifičan karakter Grocke, koja je s jedne strane bila varošica, odnosno administrativni i trgovački centar, a sa druge seosko naselje sa izvanrednim prirodnim uslovima, odredio je osnovnu podelu starih gročanskih kuća na varoške i seoske.

U pogledu tipskih obeležja, celokupni sačuvani arhitektonski fond sadrži elemente narodne arhitekture sa različitih područja Srbije, koji su u određenim momentima imali presudan značaj u formiranju ruralne arhitekture ne samo u Grockoj, već na celom području grada Beograda.

U jednoj od takvih zgrada nalazi se i „Zavičajni muzej Grocke“ koji je otvoren 1982. godine u adaptiranoj „Rančićevoj kući“. Dubočajska zbirka prof. dr Aleksandra Kostića stalna je postavka Muzeja. Kao svestran čovek posvećen nauci, profesor dr Aleksandar Kostić se bavio i arheologijom. Godine 1933. na Dubočajskom grebenu u Grockoj otkrio je mnoge rimske grobove, nakit, novac, keramiku, oružje i ostatke životinjskog i biljnog sveta. Dubočajska zbirka je stalna izložbena postavka paleoloških, arheoloških, numizmatičkih i drugih iskopina. U muzeju su interesantni eksponati (200 odabranih), a posebno se ističe vilica hipariona (preteče konja) iz pliocenske ere, stara oko 12 miliona godina.

Manastir Rajinovac

Jedan od prvih susreta sa Manastirom Rajinovac sačuvan je u turskom popisu iz 1528. godine, gde se pominje kao manastir Sveti Rajko. Selo Begaljica, gde se ovaj manastir nalazi u tom periodu je imalo svega pet kuća, a njegov postepeni razvoj možemo da pratimo na osnovu daljih turskih popisa. Pod istim imenom javlja se i 1530. godine. Legenda kaže da je nekada davno kod nekog bogataša Bugarčića u Begaljici služio momak iz Bosne, po imenu Raja. Kada je odslužio svoje, Bugarčić mu je pošteno isplatio zarađene dukate. Raja je krenuo svojoj kući, ali ga kod izvora sačekaju Bugarčićevi sinovi, ubiju ga, novac pokupe, a Raju zatrpaju kladama. Posle dve godine nađu ga čobani mrtvog i prijave gazdi. Gazda prepozna svog bivšeg slugu Raju, i doseti se da su ga ubili njegovi sinovi, jer je jedan u međuvremenu „sišao s uma“, a i drugi se ozbiljno razboleo. Da bi okajao greh koji su njegovi sinovi počinili, Bugarčić za istu sumu dukata, kolika nekada beše isplatio Raji, na svome imanju, nedaleko od izvora gde je Raja ubijen, podigne malu drvenu crkvu Raji za dušu, a sebi za spasenje. U narodu je ostala priča da je crkvu podigao Rajin novac, pa se ona i danas zove Rajinovac.

Vinčanska kultura

Interesovanje evropske arheološke nauke za nalazište Vinča — Belo brdo (arheološki lokalitet) javlja se početkom prošlog veka, kada njen istraživač profesor Miloje Vasić objavljuje prve naučne radove u vodećim evropskim naučnim časopisima. Istražen je samo centralni deo lokaliteta, odnosno oko 4 % od ukupne površine nalazišta. Na istraženoj površini, profesor Vasić je otkrio arheološki sloj debljine oko 10 metara. U arheološkim slojevima otkrivene su ruševine naselja i tragovi života od neolita (5500. godina pre nove ere), pa sve do današnjih dana, što praktično znači da se u Vinči u kontinuitetu živi sedam hiljada godina. Posebnu zanimljivost predstavlja podatak da je 80 % arheoloških naslaga formirano u periodu od 5250. do 4250. p. n. e.. Vinčanska kultura prostirala se na teritoriji od oko 200.000 km², odnosno, na prostoru omeđenom Karpatima na severu, rekom Bosnom na zapadu, sofijskim poljem na istoku, i skopskom kotlinom na jugu. Na ovoj ogromnoj površini pronađeno je preko 600 nalazišta sa arheološkim materijalom koji je stilski veoma ujednačen, što govori da je to bila vrlo kompaktna i homogena kultura. Mnogi svetski i evropski arheolozi vinčansku kulturu tretiraju kao jednu od najranijih evropskih civilizacija. U vreme vinčanske kulture podižu se nadzemne kuće složene arhitekture sa više prostorija, građene od drveta i oblepljene blatom. Kuće u naselju formiraju nizove, uvek su iste orijentacije, sa prolazima i ulicama između njih, tako da je u Vinči stvorena prva urbana celina na tlu Evrope. Vinčanski čovek se uglavnom bavio poljoprivredom i stočarstvom. Veliki viškovi proizvoda doveli su do razvoja trgovine, što je Vinčanima omogućilo brzi ekonomski razvoj.

Bogata arheološka nalazišta

Teritorija opštine Grocka obiluje većim brojem arheoloških nalazišta. Profesor Petar S. Pavlović je dvadesetih godina dvadesetog veka na lokalitetu Kargača (Vrčin) otkrio 48 novih vrsta fosila školjki i puževa, koji nisu pronađeni nigde na teritoriji nekadašnjeg Panonskog mora. U useku peščanog nanosa koji je napravila Dubočajska reka, profesor dr Kostić otkrio je veću količinu školjki, puževa, fosila, lišća i raznih vrsta drveća. Na istom lokalitetu otkriveni su i rogovi jelena i kosti mamuta, a posebno je vredna pažnje vilica hipariona koja potiče iz sredine pontinskog perioda kada je Panonsko more bilo na kraju svoga postojanja. Na ušću Bolečice u Dunav, na njenoj desnoj obali, postojalo je veće naselje iz vremena badenske kulture (2200—1800. godine pre nove ere). Fragmentalni keramički sudovi nađeni su i na Šupljoj steni u Vrčinu pod Avalom. U periodu starijeg gvozdenog doba (1000-300. godine pre nove ere) područje Grocke bilo je nastanjeno keltskim stanovništvom i to pripadnicima plemena Trikorninci. Veliki broj ostataka metalnih predmeta nađeni su na potesu od Vinče do Orašja. Oko 300. p. n. e. u ove krajeve se nastanjuju Skordisci - mešano keltsko pleme koje na ovim prostorima živi i u vreme ranog Rimskog carstva. Grocka u rimsko doba pripada naseljima na gornjomezijskom limesu koje čini niz gradova i utvrđenja na Dunavu. Kao značajno naselje u najbližoj okolini pominje se Trikornium (Ritopek). Odatle potiču i mnogobrojni natpisi na latinskom, tračkom i keltskom jeziku. Trikornium se takođe pominje i u Prokopijevom spisku tvrđava na Dunavu. Ostaci arhitekture iz toga doba za sada su otkriveni u Ritopeku (kastrum - vojni logor), grobnice u Brestoviku i Grockoj i delovi vile na lokalitetu Dubočajski potok.

Demografija

U naselju Grocka živi 6633 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,9 godina (37,7 kod muškaraca i 40,0 kod žena). U naselju ima 2815 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,96.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 2927 1953. 3200 1961. 3726 1971. 4956 1981. 6394 1991. 7642 7434 2002. 8632 8338

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			7999	95.93%
Crnogorci			108	1.29%
Hrvati			29	0.34%
Makedonci			27	0.32%
Muslimani			20	0.23%
Romi			18	0.21%
Jugosloveni			15	0.17%
Mađari			11	0.13%
Goranci			8	0.09%
Slovenci			3	0.03%
Rusi			3	0.03%
Slovaci			1	0.01%
Rumuni			1	0.01%
Nemci			1	0.01%
Bugari			1	0.01%
nepoznato			24	0.28%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	13			11
80+	41			83
75-79	88			125
70-74	149			204
65-69	224			226
60-64	195			242
55-59	217			247
50-54	371			404
45-49	320			358
40-44	305			295
35-39	255			248
30-34	271			260
25-29	313			333
20-24	287			296
15-19	286			281
10-14	263			259
5-9	265			226
0-4	195			182
prosek	37.7			40.0

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 739 846 1051 1642 1991 2367 2815

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 541 694 528 664 234 103 38 9 1 3 2.96

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 3335 1020 2080 116 114 5 3613

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 783 2098 558 168 6

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1635	240	2	1	296	128	153	276	47	141
Ženski	1208	79	-	-	327	17	13	205	29	27
Oba	2843	319	2	1	623	145	166	481	76	168
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	13	74	122	44	40	42	1	-	15
Ženski	23	36	102	107	193	30	12	1	7
Oba	36	110	224	151	233	72	13	1	22

Vidi još

• Bitka kod Grocke

Spoljašnje veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Grocka

mape i karte

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)

prezentacije

• Zvanična strana Beograda
• Prezentacija Turističkog društva Grocka Arhivirano 2009-02-28 na Wayback Machine-u
• Prezentacija Pokretača Grocka Arhivirano 2009-01-30 na Wayback Machine-u
• Prezentacija opštine Grocka Arhivirano 2012-10-15 na Wayback Machine-u
• Grocka Info Centar Arhivirano 2016-01-10 na Wayback Machine-u
• Radio Dedal Grocka Arhivirano 2019-07-10 na Wayback Machine-u
• Grocka Info Portal
• NašaGrockaInfo- Nezavisni sajt Arhivirano 2012-11-20 na Wayback Machine-u