Dei tre folkeprinsippa

Minzu zhuyi, det fyrste prinsippet, tyder bokstaveleg «prinsippet om nasjonen». Ifølgje Sun byrja europeisk moderne dominans med utviklinga av nasjonalisme, og han måtte òg vere grunnlaget i den kinesiske revolusjonen han arbeida for.

I kraft av å vere eit eige folk, eller nasjon, hadde kinesarane, som dei europeiske folka, rett på ein eigen nasjonalstat, meinte Sun. På den eine sida vart dei nekta dette av keisarstyret, som på den tida var mandsjuisk. På den andre sida mangla kinesarane det naudsynte nasjonale medvitet som samla europearane og gjorde dei så sterke. Kinesarane var som folk ikkje berre flest, men òg best i verda, ifølgje Sun. Men dét hjelpte lite når dei saman var som «eit stykke laus sand».

Løysinga var å byggje på familie- og klanlojaliteten, som kinesarane hadde nok av, til å skape eit slikt nasjonalt medvit, for så å kaste ut utanlandske imperialistar. Kina lukkast etter kvart i dette gjennom 1900-talet. Sun Yat-sen og hans tre folkeprinsipp har en del av æra for det.

Minquan zhuyi, «prinsippet om folkesuverenitet», samsvarte i det store og heile med samtidige europeiske idéar om demokrati.

Sun hadde éi viktig nyvinning, som òg er den delen av dei tre folkeprinsippa som har fått mest merksemd. Han utarbeidde sin eigen variant av maktfordelingsprinsippet. I staden for tre, ville Sun ha fem statsmakter. Den lovgjevande makta i dei europeiske demokratia var for mektig, syntest Sun. For å utlikne denne ubalansen og skape ein enda meir robust stat skulle den kinesiske nasjonalstaten òg ha ei «tilsynsmakt» og ei «eksaminasjonsmakt».

I tillegg skulle han ha eit større innslag av direkte demokrati enn dei europeiske representative demokratia. I tillegg til vanleg stemmerett burde folket ha rett til å «tilbakekalle» valde politikarar, initiere lovgjeving gjennom «folkeinitiativ» og få siste ord i viktig lovgjeving i «referendum».

Taiwans politiske system har fleire innslag av denne forma for demokrati.

• Sjå artikkelen om Kuomintang for Sun sine idéar om demokratisering, som i ein vid definisjon vert rekna som del av dei tre folkeprinsippa.

Minsheng zhuyi tyder bokstaveleg «prinsippet om folkets liv». Prinsippet er på mange måtar det viktigaste av dei tre, sidan kjernen i dei to fyrste var relativt openberr for dei fleste. Men det er òg det dårlegast definerte, som førte til mykje kontrovers etter Sun sin død. I den eine enda har Sun vorte kalla ein kommunist på bakgrunn av dette prinsippet. I den andre enda var prinsippet det ideologiske utgangspunktet for den fascistiske Nytt liv-kampanjen til Chiang Kai-shek på 1930-talet.

Ser ein på kva Sun faktisk sa, er det tydeleg at tankane hans ligg nærare det me i dag kallar sosialdemokrati. Sun var klar på at han hadde økonomisk ulikskap i tankane. Han var full av beundring for moderniseringa i Vesten, men ikkje for det elendet ho hadde skapt for dei lågaste laga i samfunnet. Dersom ein i Kina si modernisering ikkje innførte tiltak for å motverke ei slik utvikling, såg Sun føre seg i 1905, «vil ein andre revolusjon vere uunngåeleg, sjølv viss me [økonomisk og teknologisk] kan måle oss med Europa og USA».

Den kommunistiske revolusjonen i 1949 viste kor rett Sun hadde hatt. Då hadde Kuomintang, som Sun hadde oppretta og som vart det statsberande partiet i Kina etter at han døydde, late vere i 20 år å setje i verk dei fordelingstiltaka han mana til.

• Kuomintang
• Sun Yat-sen
• Republikken Kinas historie (1912–1949)
• Taiwans historie
• Taiwans politiske system