film

Ordet film kjem frå den tynne, bøyelege strimmelen av lysfølsomt materiale som først vart brukt til å gjere opptak av bilete. I dag kallar me dette filmrullar. Seinare vart film brukt om teknikken der fotografiske enkeltbilete vart vist i rask rekkefølgje, med den effekten at det ser ut som bileta bevegar seg. Filmar vart vist på kinoar der framvisarar projiserte filmbilete på lerret.

I dag brukar me ordet film i ei utvida tyding om verk med bevegelege bilete, uavhengig av om filmen er digital eller spela inn på fysiske filmrullar, og uavhengig av om filmen blir vist på kino, TV, eller andre typar skjermar.

Det er det franske brødreparet Louis og Auguste Lumière som er kjent som oppfinnarane av kinofilmen, og framvisninga av ti eigenproduserte kortfilmar 28. desember 1895 blir rekna som den første kinoframvisninga. Denne nyvinninga bygde på teknologi og teknikk knytt til fotografi, projeksjon og optiske illusjonar. Det var fleire i samtida som konkurrerte med brødrene Lumière om å vera først ute.

• Les meir om forløparane til film

Dei første tiåra av filmhistoria var prega av utforsking og eksperimentering. Talet produksjonar var relativt høgt, produksjonane var korte og det var stor variasjon i innhald. Det tok tid å utvikle dei kategoriane og sjangerane me i dag brukar for å sortere mellom ulike typar film. Det var i denne perioden ein òg etablerte dei fleste arbeidsbeskrivelsane for filmarbeidarar, til dømes filmregissør, filmfotograf, produsent og klippar.

Etterkvart som samfunn, marknadar og teknologi utvikla seg har filmproduksjonen og industrien tilpassa seg. I tillegg til kinoane gjorde nye visningsflater seg gjeldande, som fjernsynet utover frå 1950-talet, heimevideo-formatet utover 1980-talet, og internett fram mot 2000-talet, og dette har påverka både form og innhald.

Med den digitale utviklinga sidan slutten av 1990-talet har det å produsere og distribuere film på mange vis blitt meir tilgjengeleg: det er vanleg å ha tilgang på teknologi til å spela inn eigne filmar, og med internett er det mogleg å nå veldig langt med lite midlar.

• Les meir om filmens historie

Det er vanleg å dele dei ulike tekniske elementa av ein film inn i:

• kinematografi (bilete og kamerabruk, lyssetting og fargebruk)
• lyd (musikk, dialog og lydeffektar)
• produksjonsdesign (scenografi, kostymedesign, hår og sminke)
• manus og historieforteljing (plot, tema, struktur og dialog)
• skodespel (metode og karakterutvikling)
• regi (regissørens visjon, skodespelarinstruksjon, og koordinering av dei ulike kreative delane)
• redigering (klippeteknikkar, tempo og forteljarstruktur)
• spesialeffektar (fysiskeke og digitale effektar)

Dei ulike teknikkane blir brukt alt ettersom kva slags film det er.

• Les meir om filmens teknikk

Ein kan dele filmar med sentrale felles kjenneteikn inn i sjangrar. Sjangeromgrepet seier noko om fellestrekk i form, innhald eller funksjon. Til dømes har skrekkfilmar det til felles at dei er meint å vekke uhygge og redsle hjå publikum. Sjangrar utviklar seg over tid, og éin film kan passe inn under fleire sjangeromgrep.

Omgrepet sjangerfilm har opphav i anglo-amerikansk filmproduksjon og blir gjerne brukt om kommersielt retta filmar som ein enkelt kan plassere innom ein definert sjanger. Ein typisk sjangerfilm kan vera enklare å marknadsføre enn filmar som ein ikkje like enkelt kan plassere innom ein sjanger. Det er fordi ein tydeleg sjangerfilm gjer at publikum kan ha klare forventningar til ein film ut frå korleis tidlegare filmar innom same sjanger er.

• Les meir om sjanger

I dag er filmproduksjon ein viktig del av kulturindustrien i mange land. På den globale marknaden er det framleis USA og Hollywood som dominerer når det kjem til kommersielle suksessar og teknisk innovasjon. Målt i talet produksjonar er det India og Bollywood som er størst. Bollywoodproduksjonar er gjerne kjenneteikna av storslåtte musikalnummer. Nigeriansk filmindustri, kalla Nollywood, dominerer produksjonen på det Afrikanske kontinentet, og har fleire år større produksjon enn Hollywood. Nollywood-filmar er kjent for drivande historiefortelling.

I Europa utpeikar filmindustriane i Storbritannia, Frankrike, Italia, Tyskland og Russland seg på ulike måtar, men gjerne som ein kontrast til den store mengda sjangerfilm frå Hollywood.

• Les meir om ulike lands filmindustri.

Den første offentlege kinoframvisninga i Noreg var 6. april 1896. Det var den tyske filmskaparen Max Skladanowsky som viste eit program sett saman av korte filmsnuttar. Det tok ikkje lang tid før ein byrja å produsere eigne filmar i Noreg.

I 1913 kom den første kinolova, som regulerte kinodrifta og i med bakgrunn i lova vart Statens Filmkontroll etablert med ansvar for sensur.

Sidan tidleg på 2000-talet har det vore ei målretta politisk satsing om å auke talet norske filmproduksjonar og auke kinobesøket til norske filmar. Norske produksjonar får statleg finansiering fyrst og fremst gjennom Norsk Filminstitutt og regionale filmsenter og -fond. Noreg har òg ein strategi om å vera attraktivt for utanlandske produksjonar.

• les meir om norsk film
• les meir om filmsensur

• film – filmens forløpere
• norsk film
• kino

• Lovdata: kinoloven
• Film- og videogramloven (Lovdata)
• Lov om beskyttelse av mindreårige mot skadelige bildeprogram mv.
• Filmweb

• Arntzen, Knut Olav m.fl., red.: Kunnskapsforlagets teater- og filmleksikon, 1991, isbn 82-574-0907-3
• Bordwell, David & Kristin Thompson: Film art : an introduction, 8th ed., 2008, isbn 978-0-07-353506-7
• Braaten, Lars Thomas m.fl.: Introduksjon til film : historie, teori og analyse, 3. utg., 2000, isbn 82-417-1053-4
• Cook, Pam, red.: The cinema book, 3rd ed., 2007, isbn 9781844571925
• Giannetti, Louis: Understanding movies, 11th ed., 2008, isbn 978-0-13-233699-4
• Nowell-Smith, Geoffrey, red.: The Oxford history of world cinema, 1996, isbn 0-19-874242-8
• Thompson, Kristin & David Bordwell: Film history : an introduction, 2nd ed., 2003, isbn 0-07-038429-0
• Waldekranz, Rune: Så föddes filmen : ett massmediums uppkomst och genombrott, 1976, isbn 91-1-753211-6
• Waldekranz, Rune: Filmens historia, 1985-95, 3 b.