generalbass

Ofte er basslinja besifra med tal og symbol som viser kva for akkordar som skal spelast, og skal i enkelte høve også vise kompleks stemmeføring. Sjølve tala fortel utøvaren korleis dei øvrige stemmene relaterer seg til basslinja, og blir som regel oppstilt frå minste til største intervall.

For eksempel kan ein vanleg treklang i grunnstilling uttrykkast med tala 3, 5 og 8 i stigande rekkefølge – tersen, kvinten og oktaven sett i forhold til bassen. Dissonansar blir uttrykt med eksempelvis 4 (kvartforhaldning), 7 (septimforhaldning) og 9 (noneforhaldning). Den påfølgande oppløysinga til eit konsonant intervall blir gjerne også tilføydd, slik som 9 – 8, 7 – 6 og 4 – 3.

Forteikn eller toneart i den gitte satsen vil også avgjere korleis utøvaren kan tolke besifringa. Symbol som kryss, b-ar og andre tilføyingar til tala gir uttrykk for kjønnet til akkorden (dur eller moll) og i kva retning intervalla leier. Vel å merke inneheld mange verk med generalbass lite eller inga besifring, ettersom komponisten ofte liter på ein utøvar som kjenner det harmoniske språket. I mange tilfelle er det dermed utelukkande opp til utøvaren å forme det harmoniske forløpet med utgangspunkt i bassrørsle og harmonisk kontekst.

Generalbassen kan sporast tilbake til ulike praksisar i seinrenessansen. Det var vanleg å akkompagnere korverk på orgelet colla parte, som innebar at stemmene blei dobla av orgelet for å støtte songarane. Det var attpåtil forventa at dei mest kunnige organistane kunne lese separate stemmer frå fleire korbøker samtidig.

Dei stadig meir kompliserte fleirkorige verka som blei skrivne, tilsa at dette i lengda ikkje var praktisk mogleg. Derfor blei korstemmene ofte intabulerte, altså blei stemmene reduserte til eit enklare klaverutdrag, anten av organisten sjølv eller av noteutgivaren. Ut frå denne teknikken sprang også ein vane med å improvisere akkompagnementet over den lågaste stemma i korsatsen: basso seguente (italiensk for «påfølgjande bass»).

I kyrkjemusikken utvikla generalbassen seg frå eit behov for forenkling, sjølv om dei tidlegaste satsane som brukte teknikken, ofte ikkje hadde besifring i det heile tatt. Dermed måtte utøvarane ha hatt omfattande forkunnskapar i kontrapunkt og harmonikk for å kunne lage eit godt generalbassakkompagnement, ettersom ein ofte ikkje hadde andre referansar i notebildet enn sjølve basslinja.

Intabulering var også ein praksis i den verdslege musikken. Innanfor madrigalsjangeren finn ein verk kor eksempelvis berre toppstemma blir sungen; meininga med dei utskrivne stemmene under er at dei skal spelast av eit tasteinstrument som akkompagnement. Tilsvarande finn ein i luttsongar, kor den lysaste stemma blir sungen over eit gjennomkomponert luttakkompagnement.

I overgangen mellom renessansen og barokken er det særleg den verdslege musikken som går i retning av ei meir vertikal og akkordbasert musikktenking. Eit tydeleg skilje mellom éin distinkt melodi og eit underliggande akkompagnement oppstår som motsetnad til polyfoni i renessansen, kor alle stemmene i satsen i prinsippet er likeverdige.

Denne nye måten å tenke musikk på blei kalt monodi, eller stile moderno (italiensk for «den nye stilen»), og var avgjerande for framveksten av generalbassen. Generalbassen gav større rom for improvisasjon og spontanitet. Med denne nye stilen kunne solisten få større rom til uttrykke seg, og i vokalmusikken fekk det tekstlege innhaldet større plass.

Nettopp derfor blei generalbassen også sentral for framveksten av opera som musikkuttrykk, ettersom generalbassen gjorde resitativet mogleg.

• musikk i barokken
• besifring
• improvisasjon – musikk