ปรัตยังคิรา

ปรัตยังคิรา (กุมภนิยาเทวี)
นรสิงหีประทับบนปรัตยคิรา
ชื่ออื่น	นรสิงหิ, อาถรรพณะ, ภัทรกาลี, ปรัตยังกิรา , สิงหมุกขี
ชื่อในสันสกฤต	प्रत्यङ्गिरा
ส่วนเกี่ยวข้อง	มหาเทวี, จัณฑี, ทุรคา, เกาศิกี, มหาลักษมี, ลลิตา, กาลี
อาวุธ	ตรีศูล (อาวุธสามง่าม), บัณเฑาะว์ (กลองฑมรุ), กปาละ, ปาศะ (เชือก/เชือกขด)
พาหนะ	สิงห์
คัมภีร์	เทวีภควัตปุราณะ กาลิกา ปุราณะ อาถรรพ์พระเวท
คู่ครอง	พระวิษณุ หรือ นรสิงห์

ปรัตยังคิรา (สันสกฤต: प्रत्यङ्गिरा, Pratyaṅgirā) คำไวพจน์เรียกอีกนามว่า อาถรรพณะ ภัทรกาลี, นรสิงหิ, สิงหมุกขี และ นิกุมภา เป็นเจ้าแม่ในศาสนาฮินดูที่เกี่ยวข้องอย่างยิ่งกับนิกายศักติ พระนางถูกกล่าวถึงในฐานะพลังเป็นพละกำลังอำนาจและชายาของพระนรสิงห์ ตามคัมภีร์ตรีปุระรักษยะ พระนางคือพละกำลังอำนาจและเป็นภาคโกรธดุร้ายของพระแม่ตริปุรสุนทรี สำหรับในพระเวท, นางคือภาคหนึ่งของอาถรรพณะ ภัทรกาลี, เทวีแห่งอาถรรพ์เวท และ เวทมนตร์กลพระคาถาทั้งหลายพระนางเป็นหนึ่งในกลุ่มคณะเทวีสัปตมาตฤกาเทพมารดร

ในมหากาพย์ฮินดู

เจ้าแม่ปรัตยังคิรา มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งอันถูกกล่าวถึงในมหากาพย์ฮินดูรามายณะ อินทรชิต ซึ่งประกอบพิธี "นิกุมภิลายัญ" (พิธีการสักการะบูชาบวงสรวงสังเวยพลีกรรมอุทิศถวายแด่ จ้าวแม่นิกุมภิลา อันเป็นคำไวพจน์เรียกอีกนามของเจ้าแม่ปรัทยังกีร่า) ในขณะที่พระรามและทหารยุทธโยธาของพระองค์กำลังทำการรบรณรงค์สงครามอยู่ในสนามรบนครลังกา หนุมานได้มาทำลายพิธีกรรมนี้ของอินทรชิต ด้วยเหตุที่ว่าหากอินทรชิตประกอบพิธีสำเร็จครบถ้วนตามตำราขนบประเพณีจะกลายเป็นอมตะและไม่มีผู้ใดหยุดยั้งเขาไว้ได้ และโดยทั่วไปพระนางถือว่าเป็นกุลเทวดา (เทพบรรพชน) ผู้รักษาตระกูลของทศกัณฐ์และนครลงกา

ส่วนในรามเกียรติ์และโขนของไทยและเรียมเกร์ละโคนโขลของกัมพูชา ปรากฏนามของพระนางในนามของ กุมภนิยา อันเป็นพิธีกรรมบูชายัญของอินทรชิต แต่ไม่ปรากฏบทบาทของพระนางเช่นรามายณะต้นฉบับ แต่ยกบทบาทของเทพเจ้าฮินดูที่อินทรชิตทำพิธีการสักการะบูชายัญให้แก่ท้าวมหาพรหมธาดา อันเป็นมเหศักดิ์เทวราชแทน

ดูเพิ่ม

• มาตฤกา
• นวทุรคา
• มหาวิทยา

แหล่งข้อมูลอื่น

• วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อเกี่ยวกับ ปรัตยังกิรา