İçeriğe atla

Zambiya: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
İmmortalance (mesaj | katkılar)
Devriyeler
104.848 değişiklik
k yazım hatası ve küçük düzenlemeler, yazış şekli: → (6)
 
116. satır: 116. satır:
}}
}}


'''Zambiya''' ya da resmî adıyla '''Zambiya Cumhuriyeti''', [[Afrika]] kıtasının güney bölümünde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke Zambiya ismi ile bağımsızlığını kazanmadan önce [[Kuzey Rodezya]] adı ile 1924'ten 1964 yılına kadar [[Birleşik Krallık]] [[sömürge]]si olmuş ve bu tarihten sonra da Birleşik Krallık'ın [[himaye]]si altına girmiştir. Ülkenin [[Angola]], [[Kongo Demokratik Cumhuriyeti|Kongo DC]], [[Tanzanya]], [[Malavi]], [[Mozambik]], [[Zimbabve]], [[Namibya]] ve [[Botsvana]]'ya sınırı bulunmaktadır. Ülkenin ismi [[Zambezi Nehri|Zambezi nehri]]nden oluşturulmuştur. Zambiya, 24 Ekim 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti [[Lusaka]]'dır.
'''Zambiya''' ya da resmî adıyla '''Zambiya Cumhuriyeti''', [[Afrika]] kıtasının güney bölümünde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke Zambiya ismi ile bağımsızlığını kazanmadan önce [[Kuzey Rodezya]] adı ile 1924'ten 1964 yılına kadar [[Birleşik Krallık]] [[sömürge]]si olmuş ve bu tarihten sonra da Birleşik Krallık'ın [[himaye]]si altına girmiştir. Ülkenin [[Angola]], [[Kongo Demokratik Cumhuriyeti|Kongo DC]], [[Tanzanya]], [[Malavi]], [[Mozambik]], [[Zimbabve]], [[Namibya]] ve [[Botsvana]]'ya sınırı bulunmaktadır. Ülkenin ismi [[Zambezi Nehri|Zambezi nehri]]nden oluşturulmuştur. Zambiya, 24 Ekim 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti [[Lusaka]]'dır.


== Ülke ismi ==
== Ülke ismi ==
131. satır: 131. satır:
Ülke genelinde hafif tropikal iklim hakim olup, yüksekliğe bağlı olarak sıcaklık değerleri ölçülmektedir. Ülkede üç mevsim yaşanmakta olup bu mevsimler şu şekildedir:
Ülke genelinde hafif tropikal iklim hakim olup, yüksekliğe bağlı olarak sıcaklık değerleri ölçülmektedir. Ülkede üç mevsim yaşanmakta olup bu mevsimler şu şekildedir:


* Mayıs - Eylül ayları arasında kuru ve soğuk bir dönem yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 15 °C ila 27 °C olup, Haziran - Temmuz aylarında gündüz sıcaklıkları 10 °C, gece sıcaklıkları ise 4,5 °C kadar düşmektedir.
* Mayıs - Eylül ayları arasında kuru ve soğuk bir dönem yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 15 °C ila 27 °C olup, Haziran - Temmuz aylarında gündüz sıcaklıkları 10 °C, gece sıcaklıkları ise 4,5 °C kadar düşmektedir.
* Ekim - Kasım ayları arasında kuru ve sıcak bir dönem yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 24 °C ila 32 °C arasında ölçülmektedir.
* Ekim - Kasım ayları arasında kuru ve sıcak bir dönem yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 24 °C ila 32 °C arasında ölçülmektedir.
* Aralık - Nisan ayları arasında yağmurun bol olduğu, boğucu sıcaklıklar yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 27&nbsp;°C ila 38&nbsp;°C olup, bu dönemlerde gün içerisinde şiddetli yağmurdan sonra güneş de kendini gösterebilmektedir. 2007/2008 döneminde olduğu gibi, bu dönemlerde şiddetli şekilde yağan yağmurlar doğal felaketlere neden olup, ölümlere neden olabilmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7196068.stm |başlık=Zambiya'da doğal felaket |erişimtarihi=9 Nisan 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140408125604/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7196068.stm |arşivtarihi=8 Nisan 2014 |ölüurl=hayır }}</ref>
* Aralık - Nisan ayları arasında yağmurun bol olduğu, boğucu sıcaklıklar yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 27&nbsp;°C ila 38&nbsp;°C olup, bu dönemlerde gün içerisinde şiddetli yağmurdan sonra güneş de kendini gösterebilmektedir. 2007/2008 döneminde olduğu gibi, bu dönemlerde şiddetli şekilde yağan yağmurlar doğal felaketlere neden olup, ölümlere neden olabilmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7196068.stm |başlık=Zambiya'da doğal felaket |erişimtarihi=9 Nisan 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20140408125604/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7196068.stm |arşivtarihi=8 Nisan 2014 |ölüurl=hayır }}</ref>


Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü [[savan]] olarak adlandırılan geniş çayırlık alanlardır.
Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü [[savan]] olarak adlandırılan geniş çayırlık alanlardır.
210. satır: 210. satır:
Zambiya dünya genelinde önde gelen bakır ihracatı gerçekleştiren ülkelerden bir tanesi konumundadır. 2000 yılında yapılan yatırımlar ile bakır ihracı 550.000 tona kadar çıkmış bir konumdadır. Bu oran ile ihracat %80 artış bir konumda bulunmaktadır. 2004 yılından günümüze kadar Zambiya ekonomisi ortalama %5,2 büyüme göstermiştir. Tüm bu ekonomik verilere rağmen Zambiya dünya üzerinden en az gelişmiş ve en fakir ülkelerden biri olarak sayılmaktadır. 2003 verilerine göre nüfusun %64'ü günlük 1 Dolar'dan daha az bir kazanç ile yaşamını idame ettirmektedir.
Zambiya dünya genelinde önde gelen bakır ihracatı gerçekleştiren ülkelerden bir tanesi konumundadır. 2000 yılında yapılan yatırımlar ile bakır ihracı 550.000 tona kadar çıkmış bir konumdadır. Bu oran ile ihracat %80 artış bir konumda bulunmaktadır. 2004 yılından günümüze kadar Zambiya ekonomisi ortalama %5,2 büyüme göstermiştir. Tüm bu ekonomik verilere rağmen Zambiya dünya üzerinden en az gelişmiş ve en fakir ülkelerden biri olarak sayılmaktadır. 2003 verilerine göre nüfusun %64'ü günlük 1 Dolar'dan daha az bir kazanç ile yaşamını idame ettirmektedir.


Ülke nüfusunun %80'i tarım ile uğraşmaktadır. Başta bakır ve kobalt sektöründe olmak üzere nüfusun %14'ü ise madencilik ile uğraşmaktadır. Bakır endüstrisi ülkenin en önemli gelir kaynaklarını oluşturmakta olup, özellikle bakır ve kobalt ihracatın %75'ine denk gelmektedir. 1969 yılında 750.000 ton düzeyinde olan bakır çıkarımı, sektörde oluşan problemler nedeniyle 1999 yılında 260.000 tona kadar gerilemiş, bakır piyasasında da ücretlerin düşmesi ile daha da problemli bir sektör haline gelmiştir. Bu oranlar ile bakır üretiminde %2,1 ile dünya genelinde bakır üreten ülkeler arasında 12. sıraya kadar gerileyen Zambiya, 2005 yılında bakır piyasasında bakırın değerinin artması ile yeniden ivme kazandırdığı bakır üretimi ile 550.000 ton üretime kadar çıkmıştır. Günümüzde Zambiya genelinde 37.000 kişi madencilik sektöründe çalışmaktadır.
Ülke nüfusunun %80'i tarım ile uğraşmaktadır. Başta bakır ve kobalt sektöründe olmak üzere nüfusun %14'ü ise madencilik ile uğraşmaktadır. Bakır endüstrisi ülkenin en önemli gelir kaynaklarını oluşturmakta olup, özellikle bakır ve kobalt ihracatın %75'ine denk gelmektedir. 1969 yılında 750.000 ton düzeyinde olan bakır çıkarımı, sektörde oluşan problemler nedeniyle 1999 yılında 260.000 tona kadar gerilemiş, bakır piyasasında da ücretlerin düşmesi ile daha da problemli bir sektör haline gelmiştir. Bu oranlar ile bakır üretiminde %2,1 ile dünya genelinde bakır üreten ülkeler arasında 12. sıraya kadar gerileyen Zambiya, 2005 yılında bakır piyasasında bakırın değerinin artması ile yeniden ivme kazandırdığı bakır üretimi ile 550.000 ton üretime kadar çıkmıştır. Günümüzde Zambiya genelinde 37.000 kişi madencilik sektöründe çalışmaktadır.


=== İhracat ===
=== İhracat ===
230. satır: 230. satır:
{{Bayraksimge|Çin}} [[Çin]] %7.6 <br>
{{Bayraksimge|Çin}} [[Çin]] %7.6 <br>
{{Bayraksimge|Mauritius}} [[Mauritius]] %4.4 <br>
{{Bayraksimge|Mauritius}} [[Mauritius]] %4.4 <br>
{{Bayraksimge|UAE}} [[Birleşik Arap Emirlikleri]] %4.2 <br>
{{Bayraksimge|UAE}} [[Birleşik Arap Emirlikleri]] %4.2 <br>
{{Bayraksimge|Hindistan}} [[Hindistan]] %4
{{Bayraksimge|Hindistan}} [[Hindistan]] %4


13.51, 1 Kasım 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Zambiya
Republic of Zambia (İngilizce)
Zambiya Cumhuriyeti
Slogan
"Tek Zambiya, Tek Ulus"
Zambiya haritadaki konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Lusaka
15°25′G 28°17′D / 15.417°G 28.283°D / -15.417; 28.283
Resmî dil(ler)İngilizce
Tanınan bölgesel dil(ler)Nyanja, Bemba, Lunda, Tonga, Lozi, Luvale, Kaonde.
DemonimZambiyalı
HükûmetBaşkanlık cumhuriyeti
• Cumhurbaşkanı
Hakainde Hichilema
Tarihçe 
• Bağımsızlık
24 Ekim 1964
Yüzölçümü
• Toplam
752.618 km2[1] (39.)
• Su (%)
1
Nüfus
• 2018 tahminî
17.351.708 (65..)
• 2010 sayımı
13.092.666[2]
• Yoğunluk
17,2/km2 (191.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
62,354 milyar $[3] (99.)
• Kişi başına
3.302 $[3] (155..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
18,909 milyar $[3] (113.)
• Kişi başına
1.001 $[3] (160.)
Gini (2015)57.1[4]
yüksek
İGE (2019)azalış 0.584[5]
orta · 146.
Para birimiZambiya kwachası (ZMK)
Zaman dilimiUTC+2 (CAT)
• Yaz (YSU)
UTC+2 (kullanılmamaktadır)
Trafik akışısol
Telefon kodu260
İnternet alan adı.zm

Zambiya ya da resmî adıyla Zambiya Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güney bölümünde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke Zambiya ismi ile bağımsızlığını kazanmadan önce Kuzey Rodezya adı ile 1924'ten 1964 yılına kadar Birleşik Krallık sömürgesi olmuş ve bu tarihten sonra da Birleşik Krallık'ın himayesi altına girmiştir. Ülkenin Angola, Kongo DC, Tanzanya, Malavi, Mozambik, Zimbabve, Namibya ve Botsvana'ya sınırı bulunmaktadır. Ülkenin ismi Zambezi nehrinden oluşturulmuştur. Zambiya, 24 Ekim 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti Lusaka'dır.

Ülke ismi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin ismi Afrika kıtasının dördüncü büyük nehri olan ve çıkış noktası Zambiya olan ve ülkenin doğu kısımlarında geçen ve Zimbabve ile sınır bölgesini oluşturan Zambezi nehrinden esinlenerek konulmuştur.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zambiya coğrafyası

Ülkenin toplamda var olan 5.664 km sınırının 1.110 km'si Angola, 1.930 km'si Demokratik Kongo Cumhuriyeti, 837 km'si Malavi, 419 km'si Mozambik, 233 km'si Namibya, 338 km'si Tanzanya, 797 km'si Zimbabve devleti ile oluşmaktadır. Ayrıca dünya üzerinde tek dörtgen sınır bölgesinde ülkenin Botsvana ile bağlantısını sağlayan ve metrelerle ifade edilen sınır çizgisi tartışmalıdır. Söz konusu sınıra bağlantısı olan Botsvana, Zambiya, Zimbabve ve Namibya ülkelerinin sınır anlaşmaları ile sınırlarına karşılıklı olarak resmîyet kazandırmadıkları için kabul görmeyen bir sınır noktası konumunda olan bu bölge belirsizliğini korumaktadır.[6]

Zambiya sahip olduğu 752.614 km² alan ile dünyanın en büyük 39. ülkesi konumunda bulunmaktadır. Bu alanlardan birçoğu 1.000 ila 1.400 m yükseklikte bulunan doğal yaylalardan oluşmaktadır. Ülkenin en yüksek noktasını Malavi sınırında bulunan Mafinga Hills'de bulunan Mafinga noktası oluşturmakta olup, bu nokta deniz seviyesinden 2.300 m yükseklikte bulunmaktadır. Zambezi nehrinin kollarının da bulunduğu ülkenin batı kesiminde alçak düzeyde Kalahari Çölü'nün kumulları bulunmakta olup, bu kumullar güneye doğru giderek azalmaktadır.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke genelinde hafif tropikal iklim hakim olup, yüksekliğe bağlı olarak sıcaklık değerleri ölçülmektedir. Ülkede üç mevsim yaşanmakta olup bu mevsimler şu şekildedir:

  • Mayıs - Eylül ayları arasında kuru ve soğuk bir dönem yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 15 °C ila 27 °C olup, Haziran - Temmuz aylarında gündüz sıcaklıkları 10 °C, gece sıcaklıkları ise 4,5 °C kadar düşmektedir.
  • Ekim - Kasım ayları arasında kuru ve sıcak bir dönem yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 24 °C ila 32 °C arasında ölçülmektedir.
  • Aralık - Nisan ayları arasında yağmurun bol olduğu, boğucu sıcaklıklar yaşanmaktadır. Bu aylarda ortalama sıcaklık değerleri 27 °C ila 38 °C olup, bu dönemlerde gün içerisinde şiddetli yağmurdan sonra güneş de kendini gösterebilmektedir. 2007/2008 döneminde olduğu gibi, bu dönemlerde şiddetli şekilde yağan yağmurlar doğal felaketlere neden olup, ölümlere neden olabilmektedir.[7]

Ülke genelinde hakim olan bitki örtüsü savan olarak adlandırılan geniş çayırlık alanlardır.

Ülkenin kuzey bölgesinden doğan Zambezi Nehri, ülkenin güney kesiminde komşuları olan Namibya, Botsvana ve Zimbabve ile sınır çizgisini oluşturmaktadır.

Ülke 1.000 m yükseklikteki bir plato üzerinde bulunduğu için ülke genelinde çok sayıda büyüklü küçüklü şelale mevcuttur. Şelaler içerisinde en meşhur olanı ise Zambezi nehrinden oluşan Victoria Şelalesi'dir.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zambiyalı Kadınlar

Zambiya'da nüfusun neredeyse tamamını, %98'ini, siyahi Afrikalı halk oluşturmaktadır. Bu grubun %99'unu da Bantu etnik grubuna mensup gruplar oluşturmaktadır. Bu grup içerisinde ve böylelikle ülkenin genelinde var olan en önemli grup ise toplumun %34'ünü oluşturan Bemba etnik grubudur. Ülke genelinde %14'lük bir paya sahip olan Rotse etnik grubu ise özellikle güney bölgelerde yaşamaktadır. Zambiya'da görev yapan birçok siyaset ve ticaret ile uğraşan kişiler bu etnik grubunun üyesidir. Ülkenin güneyinde konuşlanan bir başka grup ise ülke genelinin %16'sını oluşturan Tonga etnik grubudur. Avrupalı göçmenlerin ülke nüfusu içerisindeki oranları ise sadece %1,2 dolayındadır.

Zambiya genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %65,77'si 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,27'si 65 yaş ve üzerindedir.[8]

0-14 yaş: %45.74 (erkek 4,005,134/kadın 3,964,969)
15-24 yaş: %20.03 (erkek 1,744,843/kadın 1,746,561)
25-54 yaş: %28.96 (erkek 2,539,697/kadın 2,506,724)
55-64 yaş: %3.01 (erkek 242,993/kadın 280,804)
65 yaş ve üzeri: %2.27 (erkek 173,582/kadın 221,316)

Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %45,8 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %2,90 düzeyindedir.[8]

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke nüfusunun büyük çoğunluğu oluşturan Bantu etnik grupları nedeniyle ülkede en çok konuşulan diller Bantu dilleridir. Ülkenin resmî dili İngilizce olmasına rağmen, ülke içerisinde 40'tan fazla dil konuşulmaktadır. Chewa dili ve Bemba dili ülkede yaygın bir şekilde konuşulan dillerdir. Ülke genelinde 3.300.000 kişi, yani nüfusun %36'sı Bemba dilini konuşurken, 800.000'den fazla kişi de Chewa dilini konuşmaktadır. Chewa dili aynı şekilde ülkenin başkentinde de konuşulan diller arasındadır. Bu iki dilin haricinde ChiTonga dili de bir milyona yakın kişi tarafından konuşulabilmektedir.[9]

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zambiya Afrika Hristiyanlığının resmi din olduğu tek ülkedir. Hristiyanlık ülke genelinde en yaygın olan dindir. Ülke nüfusunun %95'i bu dine inanmaktadır. Protestanlar %75 Katolikler %20 oranında İslam dinine inanlar %3 yerel dinlere inanlarda %2 civarındadır[10][11]

Sağlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zambiya, dünya genelinde en çok HIV vakasının yaşandığı ülkelerin başında gelmektedir. Bu sebepten dolayı ülke genelinde yaş ortalaması 60 yaşından (1990 verileri), kadınlarda 37, erkeklerde ise 38 yaşına kadar düşmüş konumdadır. 2011 verilerine göre ülkede bir milyona yakın AIDS hastası bulunmaktadır.[12] Bu hastalık nedeniyle 2006 verilerine göre 750.000 dolayında AIDS nedeniyle ailesini kaybeden yetim çocuk bulunmakta olup, bu sayının yakın bir gelecekte ülkedeki çocuk nüfusunun %20'sine denk gelen bir milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke genelinde okula gitme zorunluluğu bulunmamaktadır.[13] Nüfus genelinde okuma yazma bilmeme oranı özellikle kadınlar arasında yaygın bir durumdur.

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cecil Rhodes
  • Kabwe yakınlarında tarih öncesine ait olan ve bu bölgede yerleşimin olduğunu gösteren kafatası bulunmuştur
  • 1890: Cecil Rhodes'in Birleşik Krallık adına satın alıp işlettiği bölgede isminden de esinlenerek kurulan Rodezya'nın bir parçası olunmuştur
  • 1918: İspanyol gribi salgını yaşanmıştır.
  • 1923: Birleşik Krallık himayesinde kurulan Kuzey Rodezya
  • 1954: (1964'e kadar) Kuzen Rodezya olarak Güney Rodezya (günümüzde Zimbabve) ve Nyasaland (günümüzde Malavi) ile birlikte Rodezya ve Nyasaland Federasyonu (Orta Afrika Federasyonu) oluşturulmuştur.
  • 1963: Çiçek hastalığı salgını yaşanmıştır
  • 24 Ekim 1964: Kenneth Kaunda başkanlığında Birleşik Krallık'tan bağımsızlık kazanılmıştır. İngiliz Milletler Topluluğu üyesi olunmuştur.
  • 1964: Lusaka'da University of Zambia (Zambiya Üniversitesi) kurulmuştur.
Kenneth Kaunda

Ülkenin, Kuzey Rodezya olarak Birleşik Krallık himayesinde bir bölge iken başkanlık makamına seçilen Kenneth Kaunda, bağımsızlığın kazanılması ile bağımsız ülkenin de ilk devlet başkanı olmuştur. Yönetimde olduğu süre içerisinde rüşvet başta olmak üzere birçok olumsuzlukta artış görülmüş, bunların engellenmesi yolunda önemli adımlar atılmamıştır. 1973 yılında yasa değişikliği ile ilgili yaşanan gelişmeler neticesinde ülke içerisinde oluşan olumsuzluklar, Kaunda tarafından tek partili sisteme geçişin açıklanması ile noktalanmış, böylece ülkede kendisine karşı oluşabilecek muhalif bir oluşumu engellemiştir.

Uluslararası baskılar neticesinde 1990 yılında çok partili ilk demokratik seçimlere izin veren Kaunda, 1991 yılında yapılan seçimlerler devlet başkanlığı görevini Frederick Chiluba'ya bırakmak durumunda kalmıştır. 2002 ve 2006 yılında gerçekleştirilen ancak bağımsız gözlemciler tarafından olumsuzluklar ifade edilen seçimlerde Levy Mwanawasa devlet başkanlığı görevini üstlenmiştir. Mwanawasa'nın Ağustos 2008 yılında hayatını kaybetmesi neticesinde geçici devlet başkanı olarak görevi üstlenen Rupiah Banda, Ekim 2008 tarihinde yapılan erken seçimlerde oyların çoğunu kazanarak bu göreve resmî olarak seçilmiştir.[14][15] Son olarak 2011 yılında gerçekleştirilen seçimlerde, bir önceki seçimde Banda'ya karşı kaybeden muhalefet lideri Michael Sata, Banda'ya karşı bu seçimleri kazanarak ülkenin yeni devlet başkanı olmuştur.

İdari yapılanma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zambiya'nın illeri

Zambiya kendi içerisinde on ilden oluşmaktadır. 2011 yılına kadar dokuz olan il sayısı, o tarihte oluşturulan Muchinga ili ile ona çıkarılmıştır. Bu on il kendi içerisinde ayrıca 105 ilçeye ayrılmış bir konumdadır.

  1. Merkez Bölgesi - (Kabwe)
  2. Copperbelt - (Ndola)
  3. Doğu Bölgesi - (Chipata)
  4. Luapula - (Mansa)
  5. Lusaka - (Lusaka)
  6. Muchinga - (Chinsali)
  7. Kuzey Bölgesi - (Kasama)
  8. Kuzeybatı Bölgesi - (Solwezi)
  9. Güney Bölgesi - (Livingstone)
  10. Batı Bölgesi - (Mongu)
Ayrıca bakınız: Zambiya'nın illeri
Ayrıca bakınız: Zambiya'nın ilçeleri

Şehir

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zambiya'da kentsel yığılımın en fazla olduğu yer başkent Lusaka'dır. Başkentte 2010 resmî verilerine göre 1.742.979 kişi şehir merkezinde olmak üzere tüm Lusaka bölgesinde 2.198.996 kişi yaşamaktadır. Bu nüfus sayısı ile başkent çevresinde ülke nüfusunun %20'si yaşamaktadır. Ülkenin en büyük beş şehri nüfus bilgileri ile şu şekildedir: Lusaka (1.742.979), Kitwe (504.194), Ndola (455.194), Kabwe (202.914) ve Chingola (179.658)[16]

Ayrıca bakınız: Zambiya'daki şehirler listesi

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zambiya dünya genelinde önde gelen bakır ihracatı gerçekleştiren ülkelerden bir tanesi konumundadır. 2000 yılında yapılan yatırımlar ile bakır ihracı 550.000 tona kadar çıkmış bir konumdadır. Bu oran ile ihracat %80 artış bir konumda bulunmaktadır. 2004 yılından günümüze kadar Zambiya ekonomisi ortalama %5,2 büyüme göstermiştir. Tüm bu ekonomik verilere rağmen Zambiya dünya üzerinden en az gelişmiş ve en fakir ülkelerden biri olarak sayılmaktadır. 2003 verilerine göre nüfusun %64'ü günlük 1 Dolar'dan daha az bir kazanç ile yaşamını idame ettirmektedir.

Ülke nüfusunun %80'i tarım ile uğraşmaktadır. Başta bakır ve kobalt sektöründe olmak üzere nüfusun %14'ü ise madencilik ile uğraşmaktadır. Bakır endüstrisi ülkenin en önemli gelir kaynaklarını oluşturmakta olup, özellikle bakır ve kobalt ihracatın %75'ine denk gelmektedir. 1969 yılında 750.000 ton düzeyinde olan bakır çıkarımı, sektörde oluşan problemler nedeniyle 1999 yılında 260.000 tona kadar gerilemiş, bakır piyasasında da ücretlerin düşmesi ile daha da problemli bir sektör haline gelmiştir. Bu oranlar ile bakır üretiminde %2,1 ile dünya genelinde bakır üreten ülkeler arasında 12. sıraya kadar gerileyen Zambiya, 2005 yılında bakır piyasasında bakırın değerinin artması ile yeniden ivme kazandırdığı bakır üretimi ile 550.000 ton üretime kadar çıkmıştır. Günümüzde Zambiya genelinde 37.000 kişi madencilik sektöründe çalışmaktadır.

İhracat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke ekonomisinin en önemli ihracat ürünlerini bakır, kobalt, elektrik, tütün, çiçek ve pamuk oluşturmaktadır. Ülkenin 2016 verilerine göre ihracat yaptığı ilk altı ülke şu şekildedir:[8]

İsviçre İsviçre %39.4
Çin Çin %18
Kongo Demokratik Cumhuriyeti Kongo DC %6.7
Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Afrika Cumhuriyeti %6.4
Birleşik Arap Emirlikleri Birleşik Arap Emirlikleri %6
Singapur Singapur %5.6

İthalat

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke ekonomisinin en önemli ithalat ürünlerini makine ve ekipmanları, petrol ürünleri, gübre, gıda ürünleri ve ulaşım araçları oluşturmaktadır. Ülkenin 2016 verilerine göre ithalat yaptığı ilk yedi ülke şu şekildedir:[8]

Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Afrika Cumhuriyeti %31.2
Kongo Demokratik Cumhuriyeti Kongo DC %12.3
Kuveyt Kuveyt %8.1
Çin Çin %7.6
Mauritius Mauritius %4.4
Birleşik Arap Emirlikleri Birleşik Arap Emirlikleri %4.2
Hindistan Hindistan %4

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Zambiya'da yollar

Ülke genelinde var olan önemli bölge ve ana yolları şu şekildedir:

Bölge yolları

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Güzergâh Uzunluk
T1 Lusaka - Livingstone - Zimbabve sınırı 520 km
T2 Tanzanya sınırı - Nakonde - Lusaka - Chirundu - Zimbabve sınırı 1170 km
T3 Kapiri-Mposhi - Luanshya - Kitwe - Chingola - Kongo DC sınırı 250 km
T4 Lusaka - Chipata - Malavi sınırı 600 km
T5 Chingola - Ikofenge - Angola sınırı 560 km
T6 Katete - Chimefusa - Mozambik sınırı 65 km

Ana yollar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim Güzergâh Uzunluk
M1 Mpika - Zombe - Tanzanya sınırı 410 km
M2 Mbala - Mpulungu 40 km
M3 Kasama - Chembe - Kongo DC sınırı 520 km
M4 Garneton - Mufulira 35 km
M8 Mutanda - Zambezi 465 km
M9 Lusaka - Mongu 610 km
M10 Livingstone - Mongu 510 km
M11 Choma - Ngoma 235 km
M12 Lundazi - Chipata 180 km
M13 Mansa - Kawambwa 200 km
M14 William Simbeye - Chipanga - Malavi sınırı 80 km
M15 Sigongo - Siavonga - Zimbabve sınırı 65 km
M18 Kawana - Kitwe 270 km
M20 Mumbwa - Kombwe 100 km

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ United Nations Statistics Division. "Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2007. 
  2. ^ Central Statistical Office, Government of Zambia. "2010 Census Population Summaries" (PDF). 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2018. 
  3. ^ a b c d "Zambia". International Monetary Fund. 22 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Gini Index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2019. 
  5. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  6. ^ "Dörtgen sınır bölgesi". 25 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013. 
  7. ^ "Zambiya'da doğal felaket". 8 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013. 
  8. ^ a b c d "Zambiya nüfus bilgileri". 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013. 
  9. ^ Zambiya' konuşulan diller 17 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  10. ^ "2010 Census of Population and Housing" (PDF). Central Statistical Office, Zambia. s. 20. 26 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2016. (ss19–20)
  11. ^ https://www.state.gov/reports/2022-report-on-international-religious-freedom/zambia/ 1 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [yalın URL]
  12. ^ Zambiya'da HIV verileri 14 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  13. ^ www.postzambia.com 2 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  14. ^ Mwanawasa'nın ölümü 11 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
  15. ^ Zambiya 2008 seçimleri 28 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)
  16. ^ Zambiya 2010 resmi nüfus bilgiler 19 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Zambiya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikisözlük'te zambiya ile ilgili tanım bulabilirsiniz.

Wikimedia Atlas'da Zambiya

Vikigezgin'de Zambiya ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zambiya&oldid=34161213" sayfasından alınmıştır