Şatuo
| Makale serilerinden |
 |
Şatuo veya Şatuo Türkleri[1] (Çince: 沙陀突厥; pinyin: Shātuó Tūjué; veya Sha-t'o) dokuzuncu yüzyılın sonlarından onuncu yüzyıla kadar Kuzey Çin siyasetini büyük ölçüde etkileyen bir Türk kabilesiydi. Beş Hanedan ve On Krallık döneminde beş hanedandan üçü, Hou Tang, Hou Jin ve Hou Han'ı ve on krallıktan biri olan Kuzey Han'ı kurdukları belirtiliyor. Şatuo Türklerinin kurduğu kısa ömürlü krallıklar daha sonra Song hanedanı tarafından fethedildi ve yoğun Çinli nüfusu nedeniyle tamamen asimile oldular.
Kökenleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Çiğil
[değiştir | kaynağı değiştir]Şatuo kabilesi, çoğunlukla Batı Türk Çiğil kabilesinden[2][3] türemiştir ve bu kabile, topluca Yueban olarak bilinen dört Çuy kabilesinden oluşan bir gruba aitti. Yueban devleti, Tiele tarafından yok edildiği 480'lerin sonuna kadar ayakta kalmıştı. Devletin yıkılmasından sonra Yuebanlar dört kabile kurdu - Çiğil, Çumi, Çumuhun ve Çuban. Bu kabileler daha sonra İlk Türk Kağanlığı'nda ve sonrasında büyük öneme sahip oldular.[4] Çuyue ve Çumi, baskın Onoq (On Ok) Birliğine ait değilken, Çumukun ve Çuban bu birliğin içindeydi.[5]
Tiele
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı kaynaklar ise Şatuo'nun Tiele'den geldiğini iddia etmektedir. Hou Tang askeri komiseri Şatuo Li Keyong'un kitabesi (jieduşi), klanının atasının "rakipsiz bir general olan Seyanto devletinin efendisi Yidu" (益度、薛延陀國君、無敵將軍)[6] olduğunu belirtir. Diğer Çinli tarihçiler ise Şatuo'nun kökenini *Bayar (拔也 Baye)[7] ~ *Bayïrku (拔也古 Bayegu)[8][9] isimli Tiele şefine kadar takip etmiştir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cungarya havzasından Çin'in kuzey kesmine giren Şatuo'lardan Li Keyong (李克用) Tang Hanedanı'nın son döneminde meydana gelen Huang Chao'nun (黄巢) isyanını Ya Jun (鴉軍 Yā Jūn; anlamı: Karga Ordusu; Siyah renkli üniformayı giyidikleri için) adlı seçkin atlılar ile bastırıp ün ve güç kazanmıştı.
Fakat Li Keyong'un rakibi Zhu Quanzhong (朱全忠), Li Keyoung ile güç mücadelesini kazanarak Hou Liang'u kurmuştu (Beş Hanedan On Krallık döneminin başlangıcı).
Li Keyong'un oğlu Li Cunxu (李存勖) Hou Liang’i yıkarak Hou Tang (後唐; MS 923-936) kurmuştur.
Ardından Li Cunxu (李存勖)'nun üvey oğlu ve üçüncü imparatoru olan Li Siyuan (李嗣源)'ın üvey oğlu Shi Jingtang (石敬瑭) Hou Tang'ı yıkarak Hou Jin (後晉 MS 936-946) kurmuştur.
Hou Han (後漢; MS 947-950) ve Hou Zhou (後周; MS 951-960) da Şatuo askerî gücüne bağlı generaller tarafından kurulmuştur. Şatuo, Çin’i birleştiren Kuzey Song Hanedanı'nın (北宋; 960-1127) askerî teşkilatında da etkli olmuştu.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Soy Ağacı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Göktürk Kağanlığı (Aşina) Doğu Kanadı (Bumin Kağan) Batı kanadı (İstemi Yabgu) (552 - 582) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Batı Göktürk (Tarduş Kağan) (582 - 657/739) | Doğu Göktürk (İşbara Kağan) (582 - 630) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| İkinci Doğu Göktürk İlteriş Kağan (Kutluk) (682 - 745) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hazar Kağanlığı (tartışmalı) | Beş Hanedan Şatuo (Göktürk) (907 - 960) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Şato Türkleri'nin Kültür Tarihine Dair Notlar 10 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Şato Türkleri S.116 23 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Golden, Peter B. (25 Temmuz 2018). "The Ethnogonic Tales of the Türks". The Medieval History Journal. 21 (2): 291-327. doi:10.1177/0971945818775373. ISSN 0971-9458.
- ^ Atwood, Christopher (1 Ocak 2010). "The Notion of Tribe in Medieval China: Ouyang Xiu and the Shatuo Dynastic Myth". Miscellanea Asiatica: Festschrift in Honour of Françoise Aubin: 593-621. 1 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- ^ "Zuev Yu.A., "Horse Tamgas from Vassal Princedoms (Translation of Chinese composition "Tanghuyao" of 8-10th centuries)", Kazakh SSR Academy of Sciences, Alma-Ata, I960, p. 127 (In Russian)".
- ^ "Гумилев Л. Н. Хунну в Китае. IX. Огни гаснут". gumilevica.kulichki.com. 1 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2021.
- ^ "Gumilev L.N., "Ancient Turks", Moscow, 1967, Ch. 16".
- ^ Maddalena Barenghi (2019). ""Representations of Descent: Origin and Migration Stories of the Ninth- and Tenth-century Turkic Shatuo"" (PDF). s. 62-63. 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2022.
- ^ "Xue Juzheng. Jiu Wudaishi, vol. 25".
- ^ "Xin Wudaishi, vol. 4".
- ^ "Representations of Descent: Origin and Migration Stories of the Ninth- and Tenth-century Turkic Shatuo" (PDF). 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Ekim 2022.