İçeriğe atla

Titan (uydu)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Titan
2012 yılında elde edilen doğal renkli fotoğrafı. Yoğun bir organonitrojen pusu nedeniyle kalın atmosferi turuncudur.
Keşif
KeşfedenChristiaan Huygens
Keşif tarihi25 Mart 1655
Adlandırmalar
Alternatif adlar
Saturn VI
SıfatlarTitanian veya Titanean
Yörünge özellikleri[1]
1.221.870 km
Dış merkezlik0,0288
15,945 g
Eğiklik0,34854° (Satürn ekvatoruna)
Doğal uydusuSatürn
Fiziksel özellikler
8,2[2] ile 9,0
Ortalama yarıçap
2.574,73 ± 0,09 km (0,404 Dünya) (1,480 Ay)[3]
8,3 × 107 km2 (0,163 Dünya) (2,188 Ay)
Hacim7,16 × 1010 km3 (0,066 Dünya) (3,3 Ay)
Kütle(1,3452 ± 0,0002) × 1023 kg
(0,0225 Dünya)[4] (1,829 Ay)
Ortalama yoğunluk
1,8798 ± 0,0044 g/cm3[4]
1,352 m/sn2 (0,138 g) (0,835 Ay)
Atalet momenti faktörü
0,3414 ± 0,0005[5] (tahmini)
2,639 km/sn (0,236 Dünya) (1,11 Ay)
Eş zamanlı
Sıfır
Albedo0,22[6]
Sıcaklık93,7 K (−179,5 °C)[7]
Atmosfer
Yüzey basıncı
146,7 kPa (1,45 atm)
BileşimleriDeğişken

Stratosfer:
%98,4 Nitrojen (N2),
%1,4 Metan (CH4),
%0,2 Hidrojen (H2);

Alt Troposfer:
%95,0 N2, %4,9 CH4;[8]
%97 N2, %2.7 ± %0.1 CH4, %0,1–0,2 H2[9]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam
Titan
Christiaan Huygens Titan'ı 1655'te keşfetti.

Titan, Satürn'ün en büyük uydusu ve yoğun bir atmosferi olduğu bilinen tek doğal uydudur. Dünya dışında, yüzeyinde kararlı sıvı bulundurduğu kanıtlanan 2. gök cismi olan Titan'daki büyük su kütleleri gibi görünen okyanusların, metan gazının sıvı hali olduğu görülmüştür.[10][11]

Satürn'ün uydusu olan Titan, Güneş Sistemi’ndeki ikinci en büyük uydudur. (Birincisi ise Jüpiter'in uydusu Ganymede) Titan da, Ganymede gibi Merkür’den biraz daha büyüktür. Büyük oranda azottan oluşan ve Güneş Sistemi'ndeki diğer uyduların hiçbirinde böylesine kalın olmayan atmosferinin, Dünya’nın ilk zamanlarındaki atmosferine benzediği düşünülmektedir. NASA'nın Dragonfly misyonu kapsamında gönderilmesi planlanan uzay aracı Titan'da canlıların olabileceği olasılığını araştıracaktır.[12] Titan'daki su kütlelerinde ise (metan sıvısından okyanuslar, göller ve denizler) deniz canlıların bulunma ihtimali araştırılmaktadır. Daha önce yapılan araştırma verilerince Titan'ın okyanuslarında bakterilerin var olabileceği bir ortamın olduğu düşünülmektedir.[10]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Keşif

[değiştir | kaynağı değiştir]

Titan, 25 Mart 1655'te Hollandalı gökbilimci Christiaan Huygens tarafından keşfedildi.[13][14] Kendisinden önce 1610'da Galileo Galilei, Galilei uyduları olarak bilinen Jüpiter'in en büyük dört uydusunu keşfetmiş ve teleskoplar için geliştirmeler yapmıştı. Huygens, Galileo'den esinlenerek kardeşi Constantijn Huygens Jr. ile beraber kendi teleskoplarını geliştirdi ve bu teleskoplardan biriyle Titan'ı keşfettiler.[15] Bu, Dünya'nın uydusu Ay ve Jüpiter'in Galilei uydularından sonra keşfedilen altıncı uyduydu.[16]

Saturn'ün en büyük ve en parlak uydusu olan Titan, Dünya'dan standart bir optik teleskopla gözlemlemesi en kolay olan Satürn uydularındandır.

Adlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Huygens keşfin ardından uyduya, Satürn'ün uydusu anlamına gelen latince Saturni Luna adını verdi ve bu keşfi 1655 tarihli De Saturni Luna Observatio Nova (Satürn'ün Uydusunun Yeni Bir Gözlemi) adlı kitapçıkta yayımladı.[17] Giovanni Domenico Cassini'nin 1673 ile 1686 yılları arasında yaptığı dört tane daha Satürn uydusunun keşfini yayımlamasının ardından, gökbilimciler bu uyduları Titan'la birlikte Saturn I'den Saturn V'e kadar sırayla numaralandırma alışkanlığına başladılar (Titan, o zamanlar dördüncü sıradaydı). Titan'a verilen diğer eski isimler arasında "Satürn'ün sıradan uydusu" da bulunuyordu.[18] Uluslararası Astronomi Birliği resmi olarak Titan'ı Satürn VI olarak numaralandırır.[19]

Titan adı, o zamanlar bilinen yedi Satürn uydusunun adı da dahil olmak üzere, John Herschel'in (William Herschel'in oğlu, Mimas ve Enceladus'un kaşifi) 1847 tarihli Results of Astronomical Observations Made during the Years 1834, 5, 6, 7, 8, at the Cape of Good Hope adlı yayınından kaynaklanır.[20][21] O zamandan beri Satürn çevresinde birçok küçük uydu keşfedildi.[22] Satürn'ün uydularına mitolojik devlerin adları verilmiştir. Titan adı, Yunan mitolojisinde ölümsüz bir ırk olan Titanlardan gelmektedir.[19]

Yörünge ve dönme

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Satürn'ün doğal uyduları
Titan'ın (kırmızı ile vurgulanan) ve Satürnun diğer büyük aylarının yörüngeleri.

Titan, Satürn'ün etrafında her 15 gün ve 22 saatte bir döner. Dünya'nın ve dev gezegen uydularının birçoğu gibi kendi etrafındaki dönme süresi (bir günü) yörüngesini tamamlama süresine eşittir ve bu yüzden Satürn'e her zaman aynı yüzünü gösterir. Titan'ın Dış merkezliği 0,0288'dir.

Küçük ve düzensiz şekilli uydu Hyperion, Titan ile 3:4 yörüngesel rezonansta kilitlidir.

Atmosfer

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Titan'ın atmosferi
Titan'ın atmosferindeki pus katmanlarının gerçek renkli görüntüsü.

Titan, dikkate değer bir atmosfere sahip bilinen tek doğal uydudur[23] ve atmosferi, Dünya'nın dışında güneş sistemindeki azot bakımından zengin yoğun tek atmosferdir. 2004 yılında Cassini tarafından yapılan gözlemler Titan'ın tıpkı Venüs gibi, yüzeyinden çok daha hızlı dönen bir atmosfere sahip "süper rotatör" olduğunu göstermektedir.[24] Voyager uzay sondalarıyla yapılan gözlemler, Titan'ın atmosferinin yaklaşık olarak 1,45 atm yüzey basıncıyla Dünya'dan daha yoğun olduğunu göstermiştir. Donuk puslu katmanlar, Güneş'ten ve diğer kaynaklardan gelen görünür ışığın çoğunu engeller ve Titan'ın yüzey özelliklerini gizler.[25] Titan'ın daha düşük olan yerçekimi, atmosferinin Dünya'dan çok daha geniş olmasına imkan sağlar.[26] Titan'ın atmosferi birçok dalga boyunda donuktur ve sonuç olarak, yörüngeden yüzeyin tam bir yansıma spektrumunun elde edilmesi imkansızdır.[27] 2004 yılında Cassini-Huygens uzay aracının gelişine kadar Titan'ın yüzeyinin ilk doğrudan görüntüleri elde edilememişti.[28]

Titan'ın atmosferi, azot (%97), metan (%2,7 ± 0,1), hidrojen (% 0,1-0,2) ve eser miktarda başka gazlar içerir.[9] Etan, diyasetilen, metilasetilen, asetilen ve propan gibi diğer hidrokarbonların yanı sıra; siyanoasetilen, hidrojen siyanür, karbondioksit, karbonmonoksit, siyanojen, argon ve helyum gibi diğer gazlar da bulunur.[8] Hidrokarbonların, Güneş'in ultraviyole ışığı tarafından metanın parçalanmasından kaynaklanan reaksiyonlarla Titan'ın üst atmosferinde oluştuğu ve kalın turuncu bir duman ürettiği düşünülmektedir.[29] Titan, zamanının %95'ini Satürn'ün manyetosferinde geçirir, bu da onu güneş rüzgarından korumaya yardımcı olabilir.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Titan'ın yüzey sıcaklığı yaklaşık 94 K (-179 °C; -290,2 °F) civarındadır. Bu sıcaklıkta, su buzunun buhar basıncı aşırı düşüktür ve bu yüzden stratosferdeki su buharı sınırlıdır.[30] Titan'a ulaşan güneş ışığı dünyaya düşen güneş ışığının %1'i kadardır.[31] Bu güneş ışığının %90'ı Titan'ın yüzeyine ulaşmadan önce kalın atmosfer tarafından emilir ve sonuç olarak Dünya'nın aldığı güneş ışığının %0,1'i kalır.[32]

Atmosferdeki metan gazı Titan'ın yüzeyinde sera etkisi yaratır. Bu olmasaydı Titan çok daha soğuk olurdu.[33] Diğer taraftan, Titan'ın atmosferindeki Toz pusu güneş ışığını emerek sera etkisini önleyen bir etki yaratır ve yüzeyin üst atmosfere göre çok daha soğuk olmasına sebep olur.[34]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "JPL HORIZONS solar system data and ephemeris computation service". Solar System Dynamics. NASA, Jet Propulsion Laboratory. 7 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2007. 
  2. ^ "Classic Satellites of the Solar System". Observatorio ARVAL. 9 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2010. 
  3. ^ Zebker1, Howard A.; Stiles, Bryan; Hensley, Scott; Lorenz, Ralph; Kirk, Randolph L.; Lunine, Jonathan (15 Mayıs 2009). "Size and Shape of Saturn's Moon Titan" (PDF). Science. 324 (5929). ss. 921-923. Bibcode:2009Sci...324..921Z. doi:10.1126/science.1168905. PMID 19342551. 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2021. 
  4. ^ a b R.A. Jacobson ve ark... (2006). "Uydu gözlemleri ve uzayaracı iz bilgilerinden, Satürn sisteminin çekim alanı". The Astronomical Journal. 132 (6). ss. 2520-2526. doi:10.1086/508812. 
  5. ^ Iess, L.; Rappaport, N. J.; Jacobson, R. A.; Racioppa, P.; Stevenson, D. J.; Tortora, P.; Armstrong, J. W.; Asmar, S. W. (12 Mart 2010). "Gravity Field, Shape, and Moment of Inertia of Titan". Science. 327 (5971). ss. 1367-1369. Bibcode:2010Sci...327.1367I. doi:10.1126/science.1182583. PMID 20223984. 12 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021. 
  6. ^ D.R. Williams (21 Ağustos 2008). "Saturnian Satellite Fact Sheet". NASA. 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ G. Mitri ve ark. (2007). "Hydrocarbon Lakes on Titan" (PDF). Icarus. 186 (2). ss. 385-394. doi:10.1016/j.icarus.2006.09.004. 27 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Ocak 2010. 
  8. ^ a b Niemann, H. B.; Atreya, S. K.; Bauer, S. J.; Carignan, G. R.; Demick, J. E.; Frost, R. L.; Gautier, D.; Haberman, J. A.; Harpold, D. N.; Hunten, D. M.; Israel, G.; Lunine, J. I.; Kasprzak, W. T.; Owen, T. C.; Paulkovich, M.; Raulin, F.; Raaen, E.; Way, S. H. (2005). "The abundances of constituents of Titan's atmosphere from the GCMS instrument on the Huygens probe" (PDF). Nature. 438 (7069). ss. 779-784. Bibcode:2005Natur.438..779N. doi:10.1038/nature04122. hdl:2027.42/62703. PMID 16319830. 14 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021. 
  9. ^ a b Coustenis & Taylor (2008), ss. 154–155.
  10. ^ a b "Titan". NASA (İngilizce). 7 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. 
  11. ^ "Titan - In Depth". NASA Solar System Exploration. 8 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. 
  12. ^ Northon, Karen (27 Haziran 2019). "NASA's Dragonfly Mission to Titan Will Look for Origins, Signs of Life". NASA. 28 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. 
  13. ^ "Lifting Titan's Veil" (PDF). Cambridge. s. 4. 22 Şubat 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  14. ^ "Titan". Astronomy Picture of the Day. NASA. 27 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Discoverer of Titan: Christiaan Huygens". European Space Agency. 4 Eylül 2008. 9 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009. 
  16. ^ Nemiroff, R.; Bonnell, J., (Ed.) (25 Mart 2005). 26.html "Huygens Discovers Luna Saturni" |url= değerini kontrol edin (yardım). Astronomy Picture of the Day. NASA. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2007. 
  17. ^ Huygens, Christiaan; Société hollandaise des sciences (1888). Oeuvres complètes de Christiaan Huygens (Latince). 1. The Hague, Netherlands: Martinus Nijhoff. ss. 387-388. 31 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2019. 
  18. ^ Cassini, G. D. (1673). "A Discovery of two New Planets about Saturn, made in the Royal Parisian Observatory by Signor Cassini, Fellow of both the Royal Societys, of England and France; English't out of French". Philosophical Transactions. 8 (1673). ss. 5178-5185. Bibcode:1673RSPT....8.5178C. doi:10.1098/rstl.1673.0003. 
  19. ^ a b "Planet and Satellite Names and Discoverers". USGS. 28 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2021. 
  20. ^ Lassell (12 Kasım 1847). "Observations of Mimas, the closest and most interior satellite of Saturn". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 8 (3). ss. 42-43. Bibcode:1848MNRAS...8...42L. doi:10.1093/mnras/8.3.42. 11 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2005. 
  21. ^ Herschel, Sir John F. W. (1847). Results of astronomical observations made during the years 1834, 5, 6, 7, 8, at the Cape of Good Hope: being the completion of a telescopic survey of the whole surface of the visible heavens, commenced in 1825. Londra: Smith, Elder & Co. s. 415. 
  22. ^ "Overview | Saturn Moons". solarsystem.nasa.gov. NASA. 29 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2021. 
  23. ^ "News Features: The Story of Saturn". Cassini–Huygens Mission to Saturn & Titan. NASA & JPL. 2 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2007. 
  24. ^ "Wind or Rain or Cold of Titan's Night?". Astrobiology Magazine. 11 Mart 2005. 17 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2007. 
  25. ^ Zubrin, Robert (1999). Entering Space: Creating a Spacefaring Civilization. Section: Titan: Tarcher/Putnam. ss. 163-166. ISBN 978-1-58542-036-0. 
  26. ^ Turtle, Elizabeth P. (2007). "Exploring the Surface of Titan with Cassini–Huygens". Smithsonian. 20 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2009. 
  27. ^ Schröder, S. E.; Tomasko, M. G.; Keller, H. U. (Ağustos 2005). "The reflectance spectrum of Titan's surface as determined by Huygens". American Astronomical Society, DPS Meeting No. 37, #46.15; Bulletin of the American Astronomical Society. 37 (726). s. 726. Bibcode:2005DPS....37.4615S. 
  28. ^ de Selding, Petre (21 Ocak 2005). "Huygens Probe Sheds New Light on Titan". Space.com. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2005. 
  29. ^ Waite, J. H.; Cravens, T. E.; Coates, A. J.; Crary, F. J.; Magee, B.; Westlake, J. (2007). "The Process of Tholin Formation in Titan's Upper Atmosphere". Science. 316 (5826). ss. 870-5. Bibcode:2007Sci...316..870W. doi:10.1126/science.1139727. PMID 17495166. 
  30. ^ Cottini, V.; Nixon, C.A.; Jennings, D.E.; Anderson, C.M.; Gorius, N.; Bjoraker, G.L.; Coustenis, A.; Teanby, N.A.; ve diğerleri. (2012). "Water vapor in Titan's stratosphere from Cassini CIRS far-infrared spectra". Icarus. 220 (2). ss. 855-862. Bibcode:2012Icar..220..855C. doi:10.1016/j.icarus.2012.06.014. hdl:2060/20120013575. ISSN 0019-1035. 
  31. ^ "Titan: A World Much Like Earth". Space.com. 6 Ağustos 2009. 12 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2012. 
  32. ^ Faint sunlight enough to drive weather, clouds on Saturn's moon Titan 3 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Güneş'e olan büyük mesafe ve yoğun atmosferin etkisiyle, Titan'ın yüzeyi Dünya'nın aldığı güneş enerjisinin yaklaşık %0,1'ini alır.
  33. ^ "Titan Has More Oil Than Earth". Space.com. 13 Şubat 2008. 8 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2008. 
  34. ^ McKay, C.P.; Pollack, J. B.; Courtin, R. (1991). "The greenhouse and antigreenhouse effects on Titan" (PDF). Science. 253 (5024). ss. 1118-1121. Bibcode:1991Sci...253.1118M. doi:10.1126/science.11538492. PMID 11538492. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Titan_(uydu)&oldid=34014855" sayfasından alınmıştır