Вольтер
Вольте́р (фр. Voltaire), тугач бирелгән исеме Франсуа-Мари Аруэ(фр. François Marie Arouet) — француз язучысы, шагыйрь, публицист, XVIII гасырның иң күренекле фәлсәфәче-мәгърифәтчеләрнең берсе, хокук яклаучы.
Тормыш юлы
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Франсуа-Мари Аруэ Париж шәһәрендә дәүләт эшлеклесе гаиләсендә туа. Иезуит көллиятендә белем ала, аристократлар сарайларында шагыйрь булып акча эшли башлый. Яшьли иҗтимагый проблемалар белән кызыксына, сәяси хәрәкәттә катнаша.
Филипп II һәм аның кызына багышланган сатирик шигырьләре өчен Бастилиягә эләгә. Бер дворян белән чыккан низаг аркасында янә төрмәгә эләгә, аннан соң Англиягә китә. Биредә ул өч ел дәвамында илнең дәүләт төзелешен, фәнен, фәлсәфәсен һәм әдәбиятын өйрәнә.
Гомеренең күп өлешен Вольтер Аурупаның төрле илләрендә үткәрә. Англиядәдән тыш ул Швейцариядә, Пруссиядә яши, тормышының соңгы елында гына Франциягә кайта.
Вольтер актив җәмәгать эшлеклесе булып таныла. Аның бөтен эшчәнлеге буржуаз демократиянең идеологиясен тормышка ашыруга багышланган була. Ул гади халыкка теләктәшлеген, ә изүчеләргә үзенең нәфрәтен белдереп яши.
Әдәби эшчәнлек
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Фәлсәфи карашлар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Вольтерның фәлсәфә өлкәсендәге каршылыклы карашлары аның дингә карата булган карашлары белән сугарылган: берьяктан, ул динне, бигрәк тә католиклар тәгълиматын, нык тәнкыйтьли, икенче яктан исә, ул — деизм тарафдары. Аллаһны Вольтер дөньяның барлыкка килүенә беренче сәбәп буларак таный, ләкин аның яшәешкә нинди булса да йогынты ясап тору көчен инкяр итә.
Вольтер материалистик позициядә торган. Ул кешенең җанын аның тәненнән аермый, кешенең фикерләү сәләтен материянең сыйфаты дип саный. Вольтер үзенең материалистик карашларын Дени Дидро тарафыннан чыгарылган «Энциклопедия»дә дә чагылдыра. Шушы хезмәттә тупланган аерым мәкаләләрдә ул табигатьтә хөкем сөргән закончалыкларны таныганын күрсәтә, сәбәплелек белән максатчанлык категорияләренә фәнни аңлатма бирә.
Танып белү теориясендә дә Вольтер материалистлар карашында тора. Ул Локкның сенсуалистик юнәлештәге фикерләрен кабул итә, ә Декартның «тумыштан килгән идеяләр» теориясен кире кага. Ләкин аның өчен «мәңге яши торган хакыйкатьләр» табигый, Вольтер аларның субъектив моментларга дучар икәнлеген һәм тарихи үзгәрештә булу мөмкинлеген кабул итми.
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118627813 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
- ↑ SELIBR — Национальная библиотека Швеции, 2017.
- ↑ Чешская национальная авторитетная база данных
- ↑ Voltaire
- ↑ Тасвирый сәнгать әрхибе — 2003.
- ↑ François Marie dit VOLTAIRE Arouet / мөхәррир B. Delmas, Р. Матис — 2009.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Краткая литературная энциклопедия — Москва: Советская энциклопедия, 1962.
- ↑ 8,0 8,1 Вольтер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / мөхәррир А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
- ↑ Брокгауз энциклопедиясе
- ↑ https://www.pariszigzag.fr/secret/histoire-insolite-paris/restes-voltaire-eparpilles-dans-paris
- ↑ http://www.monsieurdevoltaire.com/article-29355369.html
- ↑ 13,0 13,1 Past Fellows database
- ↑ https://www.bbaw.de/die-akademie/akademie-historische-aspekte/mitglieder-historisch/historisches-mitglied-francois-marie-arouet-de-voltaire-2892
- ↑ Персей — 2005.
- ↑ https://vitterhetsakademien.se/ledamoter/ledamoter/de-voltaire-francois-marie-arouet.html
- ↑ http://www.mvmm.org/c/docs/loges/9ss.html
- ↑ performing-arts.ch / мөхәррир Швейцарский архив исполнительских искусств
Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Гыйззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 нче китап: Кыскача философия тарихы. Философиянең нигез проблемалары: Югары уку йорты өчен дәреслек.
Сылтамалар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Моны да карагыз
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- 21 ноябрь көнне туганнар
- 1694 елда туганнар
- Парижда туганнар
- 30 май көнне вафатлар
- 1778 елда вафатлар
- Парижда вафатлар
- Лондон патша җәмгыяте әгъзалары
- Әлифба буенча шәхесләр
- Франция язучылары
- Франция шагыйрьләре
- Франция драматурглары
- Франсуз язучы-фантастлары
- Франсуз шагыйрьләре
- XVIII гасыр фәлсәфәчеләре
- Франция фәлсәфәчеләре
- Франция тарихчылары
- Франсуз академиясе әгъзалары