دیدم که یکی از خوانندگان نوشته بود که کتابهایی که قبل از اینکه بخوانیمشان نام و آوازه و شهرت زیادشان به گوشمان خورده است به نوعی بدشانس هستند، چرا که دیدم که یکی از خوانندگان نوشته بود که کتابهایی که قبل از اینکه بخوانیمشان نام و آوازه و شهرت زیادشان به گوشمان خورده است به نوعی بدشانس هستند، چرا که این نام و آوازه باعث میشود که توقعمان از آنها خیلی زیاد باشد و همین توقع بالا، باعث میشود که عموما در پایان از کتاب چندان راضی نباشیم، در واقع گویی تا پیش از خواندن آنها، نام و آوازه و تعریفی که از آنها شنیدهایم تصویری غیرواقعی و سیمایی اسطورهای از آنها برای ما ایجاد می‌کند، و کیست که نداند که اسطورهها همه وقتی که به زمین سخت واقعیت پا بگذارند به یکباره فرو میریزند!! این کتاب هم همین سرنوشت را دارد، آنقدر نام و آوازهاش را شنیدهایم که انتظارمان از آن خیلی خیلی بالاست! انتظاری که پس ازخواندن کتاب قطعا به یک سرخوردگی ختم میشود. البته که نمی‌توان با این مقدمه نسخهی این کتاب را پیچید، شکی نیست که این کتاب ارزشمند است، از یک سو نوع روایت و پردازش آن و تکنیک نویسندگی آن بسیار هنرمندانه و خلاقانه است، توجه کنیم که کتاب در سالهای پایانی سلطنت پهلوی نوشته شده، و باید آن را با ادبیات آن روز ایران و جهان سنجید. نکته دیگری که به نظرم باید به آن اشاره کرد این است که در این کتاب راوی یک زن است با زنانگی ناب و تمام و کمال خودش، در بستر رمانی کاملا سیاسی اجتماعی، و این در ادبیات ما کمیاب است و شاخص. به هر روی داستان در کل خواندنی است و جذاب، هر چند کلیشهای، و آنقدر قدرت و زیبایی دارد که خواننده را با خود همراه کند. من نسخه صوتی کتاب را شنیدم، با صدای آرمان سلطانزاده، که در کل میتوانم به آن نمره قابل قبول بدهم، هر چند که کارش بیاشتباه نبود و گهگاه جملهها را اشتباه خوانده بود. در کل از این کتاب راضی بودم، هر چند که نمیتوانم اقرار نکنم که «حس سرخوردگی» به من داد...more
جمالزاده بی‌شک قصه‌گوی خیلی خوبی است و زبان شیرینی دارد و خیلی خوب می‌تواند خواننده را با خودش همراه کند و از شاخه‌ای به شاخه‌ی دیگر ببرد، و نیز خواننجمالزاده بی‌شک قصه‌گوی خیلی خوبی است و زبان شیرینی دارد و خیلی خوب می‌تواند خواننده را با خودش همراه کند و از شاخه‌ای به شاخه‌ی دیگر ببرد، و نیز خواننده را از درون خودش به بیرون بکشد و او را به دنیای درونی نویسنده و شخصیتهایی که خلق کرده است وارد کند، در طول خواندن داستان تقریبا با نویسنده و هر تمام کاراکترهایی که خلق کرده بود خیلی خوب ارتباط برقرار کردم و با بسیاری از آنها به تعبیری همذاتپنداری کردم، دیدم که مرز عقل و جنون چقدر نامشخص و دلبخواهی و بربنیاد است و اساسا حتی ارزشگذاری درباره این دو نیز بسیار دشوارو چهبسا بیمعنا است. افزون بر این، روایت نویسنده از وضع و حال اجتماعی هم تقریبا گویا و سودمند بود و به فهم شخصیتها و دنیای فردی آنها کمک می‌کرد. به هر روی از خواندنش لذت بردم، هر چند که قبلا خیلی دربارهاش تعریف و تمجید شنیده بودم و در واقع انتظاراتم بیشتر از این بود...more
یکی از آن رمان‌هایی بود که قطعا ارزش دارد چندبار خوانده شود، در واقع بااین رمان نمی‌توان صرفا به عنوان یک رمان برخورد کرد، باید به آن به‌صورت نوعی «دریکی از آن رمان‌هایی بود که قطعا ارزش دارد چندبار خوانده شود، در واقع بااین رمان نمی‌توان صرفا به عنوان یک رمان برخورد کرد، باید به آن به‌صورت نوعی «دروناندیشی» یا نوعی «تامل درونی» نگریست و به سبک و سیاق آن، به همان روش نویسنده، قدم برداشت و در زندگی شخصی خود کنکاش کرد و بارها و بارها زندگی خود را مرور کرد، وضعیت انسانی خود را دوباره و دوباره بررسی کرد؛ و البته، توجه داشت که ما بیش از هر کسی به خودمان دروغ میگوییم و بارها و بارها تصور خودمان از خودمان را زیرکانه عوض میکنیم و در واقع، گذشتهی خودمان را برای خودمان دوباره بازسازی و بازتعریف می کنیم! و در این میان، چه تردستی و هنرمندی عجیبی دارد حافظه! این یگانه خالق من! یگانه خالق ما...more
قطعا این داستان کوتاه هرگز با شاهکارهای کامو _بیگانه، سقوط، طاعون و افسانه سیزیف_ قابل مقایسه نیست، چه از نظر فرم و شکل داستان و چه از نظر محتوا. با اقطعا این داستان کوتاه هرگز با شاهکارهای کامو _بیگانه، سقوط، طاعون و افسانه سیزیف_ قابل مقایسه نیست، چه از نظر فرم و شکل داستان و چه از نظر محتوا. با این حال این داستان هم باز رنگ و بوی کامویی دارد، باز هم انسان و انتخاب و آزادی و مسئولیت و قانون و تصادف و سرنوشت و تردید و سایر عناصر اگزیستانسیالیستی، و باز هم انسان تنها و واماندهای که در آخر «محکوم» است و هر «انتخابی» کند باید به نوعی «مکافات» کشد و بار تصمیمش را به دوش کشد، باری که گاهی سزاوار آن است و گاهی نیست؛ وضعیتی که از یک سو تراژیک است و از سوی دیگر کمیک!...more
یک رمان معمولی متأثر از فضای مبارزات سیاسی علیه حکومت پهلوی بود و از هر جهت کاملا معمولی بود و هیچ چیز شاخص و چشمگیری در آن دیده نمی‌شد. نقطه ضعف آشکایک رمان معمولی متأثر از فضای مبارزات سیاسی علیه حکومت پهلوی بود و از هر جهت کاملا معمولی بود و هیچ چیز شاخص و چشمگیری در آن دیده نمی‌شد. نقطه ضعف آشکار کتاب هم شعارزدگی است که گاهی به یک بیانیه سیاسی شبیه شده است، البته در آن فضای سراسر شور و شوق انقلابی نمی‌توان توقع چیز دیگری داشت...more
خیلی خوب بود، هم داستان خوب و جذاب و خواندنی بود، هم شخصیت اوه خیلی دوست‌داشتنی بود و خیلی خوب پرداخته شده بود. من نسخه صوتی را شنیدم، راوی خانم مریم خیلی خوب بود، هم داستان خوب و جذاب و خواندنی بود، هم شخصیت اوه خیلی دوست‌داشتنی بود و خیلی خوب پرداخته شده بود. من نسخه صوتی را شنیدم، راوی خانم مریم محبوب بودن که واقعا کارشون فوقالعاده بود و با خوانش هنرمندانه و خلاقانه ایشون، کتاب تبدیل شده بود به یه نمایشنامه زنده و جذاب، گویی که میشد شخصیتها را قشنگ دید و شناختشون...more
در مجموع کار خوبی بود، اوایل کتاب عمیق‌تر بود و مخاطب را بیشتر به فکر فرو می‌برد و او را با پرسش‌های اگزیستانسیل درگیر می‌کرد، اما از یک جا به بعد، صردر مجموع کار خوبی بود، اوایل کتاب عمیق‌تر بود و مخاطب را بیشتر به فکر فرو می‌برد و او را با پرسش‌های اگزیستانسیل درگیر می‌کرد، اما از یک جا به بعد، صرفا خط داستانی بود و مخاطب با پرسش و مسألهای جدید و تأملبرانگیز روبهرو نمی‌شد و همان مضامین قبلی دوباره و دوباره تکرار میشد. از نظر داستانی هم این کار کوندرا نیز دقیقا در همان فضای کوندرایی بود، فضایی که کمابیش در همهٔ کارهای کوندرا دیده میشود: تبعید، سوسیالیسم، بهار پراگ، تقابل شرق و غرب در جنگ سرد، حکومت خودکامه و توتالیتر، و در این میان، انسانهایی با دغدغههای انسانی و معضلات انسانی که با وضعیتهایی اگزیستانسیل درگیر هستند. ترجمه کتاب هم خوب و روان بود، هرچند که قلم او و لحن و آهنگ او چندان مناسب فضای رمان و داستان نبود....more
در کل رمان خوبی بود و از خواندنش لذت بردم. نویسنده تکنیک‌های هنرمندانه‌ای به کار گرفته بود و با فضا و زمان بازی‌های جالبی کرده بود! کار او به یک فیلم در کل رمان خوبی بود و از خواندنش لذت بردم. نویسنده تکنیک‌های هنرمندانه‌ای به کار گرفته بود و با فضا و زمان بازی‌های جالبی کرده بود! کار او به یک فیلم سینمایی پر از فلاش بک میمانست که در آن واقعیت و خیال، حقیقت و رویا، تصورات ذهنی کاراکترها و اندیشههای خود نویسنده، پیوسته در هم تنیده میشدند و مرزهای آنها در سراسر داستان گاه و بیگاه جابهجا میشد. به هر روی رمان خوب و جذابی بود و از آن کارهایی بود که وقتی خواندنش را شروع میکنی دیگر نمیتوانی کتاب را زمین بگذاری. خسته نباشی پرویز...more
تصویری دردناک از فقر، نیهیلیسم، حاشیه‌نشینی و در اقلیت بودن. در این رمان شرایط زندگی دختری حاشیه‌نشین که در فقر زندگی می‌کند به خوبی به تصویر کشیده شدتصویری دردناک از فقر، نیهیلیسم، حاشیه‌نشینی و در اقلیت بودن. در این رمان شرایط زندگی دختری حاشیه‌نشین که در فقر زندگی می‌کند به خوبی به تصویر کشیده شده بود، نقطه قوت این رمان این بود که گونهای از نیهیلیسم را به تصویر میکشید که شاید برای بسیاری از ما ناشناخته باشد: نیهیلیسم در پیوند با فقر و فلاکت و حاشیه‌نشینی! نیهیلیسمی که دیگر یک ژستِ روشنفکرانه نیست! از سرِ شکمسیری نیست! نیهیلیسمی که گویی یک وضعیتِ ناگزیر است! نیهیلیسمی که به نوعی در اینجا یک وضعیتِ طبیعی است! به تعبیری، در اینجا خبری از «امید» نیست، چرا که امید بیش از حد لاکچری است، چرا که اساسا فرصتی برای حتی اندیشیدن به آینده و امیدوار بودن هم وجود ندارد! چرا که همهچیز در یک کثافت بیپایان در هم تنیده شده و کار بیوقفه و بدبختیهای بیپایان و خستگی و رنج فرصتی حتی اندک نیز برای تصور کردنِ آینده و یا اندیشیدن به گذشته، نمیدهد! چرا که همهچیز در کثافتِ اکنون غرق شده است! نزاع برای بقا...more
در کل کتاب خوبی بود، اگر چه از نظر ادبی و زیبایی‌های نوشتاری و شخصیت‌پردازی چندان قوی نبود، اما در کل کتاب مهم خوبی بود. اهمیت آن از این جهت است که بخدر کل کتاب خوبی بود، اگر چه از نظر ادبی و زیبایی‌های نوشتاری و شخصیت‌پردازی چندان قوی نبود، اما در کل کتاب مهم خوبی بود. اهمیت آن از این جهت است که بخشی از تاریخِ حذفشده و گفتهنشدۀ اسلام را روایت کرده است و کوشیده چهرهای مهربان، انسانی از پیامبر اسلام را به تصویر بکشد که «عشق» و «شرایط انسانی» را درک می‌کند و حتی با مشرکین نیز همچون سایر انسانها با مهربانی رفتار می‌کند....more
در کل کار خوبی بود، شخصیت کنولپ بسیار جذاب بود و خوب پرداخته شده بود و از آن کاراکترهایی بود که همه‌ی ما وسوسه می‌شویم مثل آنها زندگی کنیم، از آن کارادر کل کار خوبی بود، شخصیت کنولپ بسیار جذاب بود و خوب پرداخته شده بود و از آن کاراکترهایی بود که همه‌ی ما وسوسه می‌شویم مثل آنها زندگی کنیم، از آن کاراکترهایی که تا مدت‌ها در خاطرمان خواهد ماند. البته من با این سبک داستانهایی که در آنها نویسنده خیلی واضح و آشکار درس اخلاقی میدهد موافق نیستم، و از این جهت کتاب را نپسندیدم....more
تعریف و تجیدهای زیادی درباره این زمان شنیده بودم و مدت‌ها بود دوست داشتم آن را بخوانم، تا اینکه بالاخره چندی پیش شروع کردم به خوندنش و امروز تمامش کردتعریف و تجیدهای زیادی درباره این زمان شنیده بودم و مدت‌ها بود دوست داشتم آن را بخوانم، تا اینکه بالاخره چندی پیش شروع کردم به خوندنش و امروز تمامش کردم. البته در طول خواندنش مدتی مسافرت بودم و وقفههایی ایجاد شد که تا حدودی هم مرا از فضای رمان دور کرد! هر چه بود از خواندنش آنچنان که باید و شاید لذت نبردم! شاید تعریفهایی که از آن شنیده بودم باعث شده بود که انتظاراتم از آن خیلی بالا باشد! شاید هم فاصلهای که در فرآیند خواندن آن ایجاد شد باعث شد که با آن ارتباطم با شخصیتها قطع شود! به نظرم شروع داستان خیلی خوب بود، اما هر چه داستان بیشتر و بیشتر پیش رفت، ضعیفتر شد! در واقع رمانی که در آغاز در آن دیالوگها و شخصیتها و دیدگاههای آنها و به طور کلی شرایط به نوعی اگزیستانسیل کاراکترها پررنگ و محور اصلی بود در آخر به رمانی ماجرایی-معمایی تبدیل شد که هدفش به نوعی غافلگیر کردن خواننده بود! البته اگر منصفانه داوری کنم، تکجملهها و تکبندهایی که خیلی عالی بودند و واقعا به دل مینشستند هم در رمان کم نبودند و شاید یکی از دلایل محبوبیت زیاد این رمان همین تکجملهها بوده باشد! به هر روی چندان که باید و شاید دوستش نداشتم! احتمالا فعلا دیگر سراغ رومن گاری نروم، خداحافظ رومن گاری ....البته فعلا...more
بارها و بارها «ماهی سیاه کوچولو» را خوانده‌ام، دوستش دارم، امروز بار دیگر خواندمش، البته با صدای بلند و برای یک ماهی کوچولو! او چقدر از «ماهی سیاه کوچبارها و بارها «ماهی سیاه کوچولو» را خوانده‌ام، دوستش دارم، امروز بار دیگر خواندمش، البته با صدای بلند و برای یک ماهی کوچولو! او چقدر از «ماهی سیاه کوچولو» تاثیر میگیرد نمیدانم! امیدوارم دست کم به اندازه خود من وقتی که اولین بار خواندمش خوشش آمده باشد...more
«وقتی نیچه گریست» یکی از مشهورترین رمان‌های آموزشی-روان‌شناختی است که به ویژه از این رو که کاراکتر اصلیدربارۀ کتاب «وقتی نیچه گریست» نوشتۀ اروین یالوم
«وقتی نیچه گریست» یکی از مشهورترین رمان‌های آموزشی-روان‌شناختی است که به ویژه از این رو که کاراکتر اصلی آن فریدریش نیچه است، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اروین یالوم در این رمان با چیرهدستی ادبیات، روانشناسی(به مثابۀ یک کلِ دربرگیرندۀ روانکاوی، رواندرمانی، روانشناسی و روانپزشکی) و فلسفه را در هم آمیخته و رمانی چندوجهی و چندلایه آفریده است و از این رو در نقد و بررسی همهجانبۀ آن لازم است که لایههای مختلفِ ادبی، روان‌شناختی و فلسفی بررسی و ارزیابی شود.
لایۀ ادبی «وقتی نیچه گریست» «وقتی نیچه گریست» از نظر ادبی، یک رمان جذاب و گیرنده است و خواننده را با خود همراه می‌کند. یالوم با بهرهگیری از قدرتِ خیالپردازیِ خلاقِ خود، شخصیتها و رویدادهایی واقعی را در قالب یک داستان که کلیتِ آن خیالیست در هم آمیخته است. مهارت او در این امر به گونهایست که حتی برایِ بسیاری از کسانی که با شخصیتهای اصلیِ رمان (نیچه، برویر، سالومه و فروید) آشناییِ خوبی دارند نیز این رمان چه بسا واقعی مینماید.
در واقع اگرچه خودِ یالوم در پایان کتاب تأکید کرده است که نیچه و برویر هیچگاه در واقعیت با هم دیدار نکردهاند، اما سیر کلی رمان و جزئیات آن با مهارت خوبی در کنار هم چیده شده و کاراکترهای رمان به خوبی در چارچوب کلیِ روایت جا افتاده و با هم هماهنگ شدهاند؛ به گونهای که اگر خواننده از قبل اطلاعات دقیقی دربارۀ شخصیتها و رویدادهای واقعیِ رمان نداشته باشد، چه بسا که هرگز به این نکته پی نبرد که شالودۀ اصلیِ رمان (دیدار نیچه و برویر و پیدایش رواندرمانی از رویاروییِ این دو) زاییدۀ خیالِ یالوم است. این ویژگیِ درخشان، بیتردید ناشی از این است که یالوم یک روانشناس-رواندرمانگر برجسته است که توانسته چند و چون شخصیتی-روانی کاراکترهایش را به خوبی بشناسد و بپردازد و به تعبیری به درون هر یک از کاراکترهایش رخنه کند و با انگشت نهادن بر ویژگیهای روانیِ آنها، کاراکترهایی زنده بپرورد و آنها را در رویدادهایی که برای خواننده باورکردنی مینمایند، به هم پیوند دهد.
یالوم به ویژه در پروراندن روابطِ دوسویۀ کاراکترهایش ماهرانه عمل کرده است. افزون بر رابطۀ نیچه و برویر که رویداد مرکزی رمان و در واقع درخشانترین بخش آن است، او داستانهایی جذاب همچون دلباختنِ برویر به برتا؛ مثلثِ عشقیِ نیچه، سالومه، پل ره؛ و نیز رابطۀ دوستانه-عاطفیِ برویر با منشی سابقش، را به عنوانِ روایتهای فرعی در بستر روایتِ اصلی جای داده است. بدینترتیب خواننده در همان حال که در روایت اصلی پیش میرود، با این روایتهایِ فرعیِ معماگونه نیز یکی پس از دیگری آشنا میشود و شور و شوق او برای پیگیری هر یک از این روایتهای فرعی، او را بی آنکه از روایت اصلی دور شود به پیش می‌برد. چنین است که یالوم با بهکارگیریِ قدرتِ ادبی خود، رمانی آفریده که فارغ از ابعاد فلسفی و روانشناختیِ آن، حتی برایِ خوانندهای که هیچ علاقهای به فلسفه و روانکاوی ندارد و صرفا به دنبال یک «رمان» است نیز جذاب است.
اما گذشته از ابعاد ادبی، رمانِ یالوم از نظر فلسفی و روان‌شناختی نیز قابل بررسی است. چنانکه انتظار میرود نقطۀ قوت این رمان جنبۀ روان‌شناختی آن است که به مراتب قویتر از جنبۀ فلسفی رمان است. یالوم به خوبی توانسته تقابل بیمار-درمانگر و تاثیر متقابل آندو بر هم را به تصویر بکشد. او برای نشان دادن اهمیت این تأثیر متقابل، تا بدانجا پیش میرود که در میانۀ داستان بارها جایگاه بیمار و درمانگر را تعویض می‌کند، به گونهای که نیچه و برویر، هر یک گاه در جایگاه بیمار قرار میگیرند و گاه در جایگاه درمانگر و گاهی نیز هر دو همزمان هم بیمار و هم درمانگر هستند. البته این تاثیرگذاری متقابل نیز خود از یکسو حکایت از فرآیندی روان‌شناختی (رابطۀ دوسویۀ بیمار-درمانگر و تأثیر متقابل این دو بر هم) دارد و از سوی دیگر نیز به یکی از ایدههای فلسفی نیچه اشاره دارد. نیچه پدیدهها را برآمده از برآیند روابط نیروها میداند، روابطی که بر اساس آن برخی نیروها «کنشگر» هستند و برخی دیگر «واکنشگر». در نگاه نیچه روابط میان انسانها را نیز بر بنیاد همین برهمکنشِ نیروهای کنشگر/واکنشگر و تأثیر متقابل انسان و محیط (که شامل سایرِ انسانها نیز هست) میتوان تبیین کرد. «هان ای طبیب! خود را یاری ده: پس بیمارانت را نیز یاری خواهی کرد. بگذار این بهترین کمک به او باشد ــ این که او، بیمار، با چشمان خویش نظارهگر کسی باشد که خویشتن را شفا میبخشد».
تقابل فلسفه-روانشناسی یکی دیگر از پیرنگهایی که در این رمان به چشم میخورد، تقابل فلسفه و روانشناسی یا تقابل فیلسوف و روانشناس است، گذشته از اینکه خودِ یالوم چقدر آگاهانه به این تقابل دامن زده است، این تقابل را در رابطۀ میان برویر و نیچه به خوبی میتوان احساس کرد. اگر چه نه برویر صرفا یک روانشناس است و نه نیچه صرفا یک فیلسوف [ن.ک. به پاورقی ۱]، اما در روایت یالوم، کاراکتر برویر یک پزشک-رواندرمانگرِ علمی-تجربی را نمایندگی می‌کند و کاراکتر نیچه، یک فیلسوفِ متافیزیسیَن را که به علم پزشکی-رواندرمانی چندان روی خوش نشان نمیدهد. فارغ از اینکه این تصاویری که از برویر و نیچه خلق شده است تا چه حد با برویر و نیچۀ تاریخی تناسب دارد، خودِ این تقابل، در واقع نماییست از تقابلی دیرینه میان علم و فلسفه. چنین مینماید که یالوم خواسته یا ناخواسته در این تقابل طرفِ علم-پزشکی-رواندرمانی را میگیرد؛ چرا که در روایت یالوم، این برویر است که از جایگاهی فراتر، آگاهانه سیر رابطۀ متقابل او و نیچه را هدایت می‌کند و به دیگر سخن، اوست که این تقابل را «کارگردانی» می‌کند و نیچه را در سناریوی خودش به «بازی میگیرد». همچنین از نظر سطح زندگی، منزلت اجتماعی و به طور کلی کیفیت زندگی نیز، یالوم خواسته سا ناخواسته تقابلی میان برویر و نیچه ایجاد کرده است، تقابلی که چه بسا بازنمایی نمادینِ تقابلِ روانشناس و فیلسوف در زمانۀ ماست: روانشناس به مثابۀ انسانی «خوشبخت»، «ثروتمند»، «خانوادهدار»، «موفق»، «با منزلت اجتماعی بالا» و ... و فیلسوف به مثابۀ انسانی «نگونبخت»، «تهیدست»، «تنها و آواره»، «خانه به دوش»، «فاقد منزلت اجتماعی» و ... . افزون بر این، در پایان داستان نیز در هم شکستنِ «مکانیزم دفاعی» نیچه و «گریستن» او، به گونهای نمادین از یک سو نشانۀ پیروزیِ برویرِ پزشک-رواندرمانگر در نبرد با نیچۀ فیلسوف-بیمار است و از سوی دیگر نیز نشانۀ موفق بودنِ نسخه و راهکاری که برویر (پزشک-روانشناس) برای نیچه (بیمار-فیلسوف) میپیچد.
روایت سطحی و روان‌شناختی یالوم از نیچه و فلسفۀ نیچه نکتۀ دیگری که اشاره به آن در اینجا خالی از لطف نیست، نگاهِ روانشناختیِ یالوم به نیچه و فلسفۀ اوست. یالوم در رمان خود، آگاهانه یا ناآگاه از یک سو نیچه را در قالب کاراکتری عصبی، پرخاشگر، افسرده، ناامید، ناکام و شکستخورده به تصویر کشیده که از قضا کاملا با کلیشۀ (Stereotype) بیمارِ روانرنجورِ کِیساِستادیهای (Case Study) روانشناسانِ امروزی مطابقت دارد. از سوی دیگر نیز یالوم فلسفۀ نیچه را تا حد زیادی به ابعادِ روان‌شناختی فرو کاسته است، به گونهای که با تصویری که یالوم از اندیشۀ نیچه ارائه کرده است، خواننده اگر آشنایی قبلی با اندیشههای نیچه نداشته باشد، نیچه را در بهترین حالت یک روانشناسِ درونگرای تجربی (غیر آکادمیک یا درسِ روانشناسی نخوانده) تصور می‌کند که دستی هم در شعر و ادبیات دارد و تحت تاثیر ناکامیهای فردی و به ویژه شکست عشقی خود میکوشد با زمین و زمان بجنگد و به همه چیز بتازد. البته بیتردید به دور از انصاف است که از یک رمان این انتظار را داشته باشیم که به ژرفای اندیشۀ فیلسوفی همچون نیچه راه یابد، با این حال چنین مینماید که برای یالوم آنچه که بیش از همه اهمیت داشته است تقابل بیمار-رواندرمانگر و تاثیر متقابل ایندو بر هم بوده است و برای پرداختن به ابعاد فلسفی اندیشۀ نیچه آنگونه که باید و شاید تلاش نکرده است.
دربارۀ ترجمههای فارسی «وقتی نیچه گریست»ا گویا تاکنون چهار ترجمۀ فارسی از رمانِ یالوم منتشر شده است. ۱.«و نیچه گریه کرد»، ترجمۀ مهشید میرمعزی، نشر نی، تهران: ۱۳۸۲. ۲.«وقتی نیچه گریست»،ترجمۀ سپیده حبیب، انتشارات کاروان، تهران: ۱۳۸۵. ۳.«هنگامی که نیچه گریست»، ترجمۀ کیومرث پارسای، انتشارات جامی، تهران: ۱۳۹۲. ۴.«وقتی نیچه گریست»،ترجمۀ امیر علیجانپور، انتشارات آوای مکتوب، تهران: ۱۳۹۴. من از میان این ترجمهها، دو ترجمه نخست را تاکنون خوانده‌ام. ترجمۀ خانم میرمعزی (که گویا از روی ترجمۀ آلمانی کتابِ یالوم به فارسی برگردانده شده است) در یک کلام اصلا ترجمۀ خوبی نیست. متاسفانه مترجم نه تنها هر کجا که متن کتاب اندکی «فلسفی» شده است به اشتباه افتاده، بلکه در موارد پرشماری حتی در ترجمۀ عبارتهای ساده نیز اشتباهات وحشتناکی کرده است. گذشته از این اشتباهات، سبک نگارش و لحن و آهنگ ترجمه نیز چنگی به دل نمیزند و گاه آزار دهنده است، افزون بر این مترجم حتی معادل انگلیسیِ واژگان تخصصی و مهم را نیز در پانویس ذکر نکرده است و صرفا به آوردن برخی اسامی خاص در پانویس بسنده کرده است. یکی دو نمونه از شاهکارهای این مترجم:
۱. «برویر فنجانش را بلند کرد و عطر خوشِ قهوه را با نفسهای عمیق همراه هوای سرد ماه اکتبر ونیز استنشاق کرد» (ص ۸). به راستی ما در زبان فارسی برای نفس کشیدن هیچ واژهای بهتر از «استنشاق» نداریم؟!
۲. «اکنون شما کاری را منتشر میکنید که همتا ندارد. چیزی که کتاب شما را از بقیه متمایز می‌کند، اطمینان کاملی است که در آن صفت ممیزۀ یک سودایی اعلام میشود. ... ما کتاب شما را – هر کس برای خود و شبها با هم – دوبار خواندیم؛ متأسف نیستیم که در حال حاضر دو نسخه از کتاب شما را داریم. وگرنه بر سرِ یک نسخه دعوایمان میشد» (ص ۱۲). حالا اصل عبارت انگلیسی را بخوانید: You have now given to the world a work that is unequaled. Your book is characterized by an assurance so consummate as to betoken the most profound originality. … Each of us has read your book twice-once alone during the day, and then aloud in the evening. We fairly fight over the one copy and regret that the promised second one has not yet arrived. باورتان میشود؟ چگونه ممکن است یک «مترجم» جملاتی به این سادگی را نیز نتواند بفهمد و ترجمه کند؟؟
همین دو مورد مشتی بود نشانۀ خروار که نه! نشانۀ خروارها خروار اشتباه فاجعهآمیز سرکار خانم «مهشید میرمعزی» در به اصطلاح ترجمهای که از رمان «وقتی نیچه گریست» منتشر کرده و نامش را «#و_نیچه_گریه_کرد» نهاده.
ترجمۀ فارسی دیگری که از این کتاب مطالعه کردهام، ترجمۀ خانم «سپیده حبیب» با عنوان «وقتی نیچه گریست» است که در یک نگاه کلی ترجمۀ خوب و روانیست. این مترجم اگر چه در ترجمۀ برخی مفاهیم و اصطلاحات فلسفی نیچه گهگاه دچار اشتباه شده است، اما با توجه به تخصصی که در روانشناسی دارد (گویا ایشان روانپزشک هستند) به خوبی از پسِ ترجمه مفاهیم و اصطلاحات روان‌شناختی بر آمده و پانویسها و توضیحات مفید و راهگشایی نیز به کتاب افزوده است. افزون بر این، این مترجم برخی دیگر از آثار یالوم، از جمله «مامان و معنای زندگی» و «درمان شوپنهاور» را نیز به فارسی ترجمه کرده است و در کل ترجمۀ او به مراتب بهتر از ترجمۀ «مهشید میرمعزی» است.
پسنوشت ۱: فکر میکنم که در این رمان ساختاری دیالکتیکی در لایههای مختلف جاریست: در یک لایه، دو کاراکتر برویر و نیچه در این رمان به مثابۀ «تز» و «آنتیتز»ی هستند که در «سنتزی» که چه بسا «فروید» باشد به-هم-بر-نهاده میشوند؛در لایهای دیگر، ایدههای برویر و نیچه و روش درمانی آن دو نیز در فرآیندی دیالکتیکی به-هم-بر-نهاده میشوند و سنتزی که چهبسا ایدهها و روشهای درمانیِ بعدی فروید باشد از آن برمیآید؛ و سرانجام در بنیادیترین لایه، فلسفه و روانشناسی نیز در فرآیندی دیالکتیکی به-هم-بر-نهاده میشوند و سنتزی که «روانکاوی یا رواندرمانی اگزیستانسیل» باشد از آن بر میآید.
پسنوشت ۲: شاید بسیاری از ما با خواندن «وقتی نیچه گریست» و البته بیش از آن با دیدن فیلمِ اقتباسی از این رمان، با این پرسش رویارو شویم که نیچۀ تصویر شده در کار یالوم، چه نسبتی با نیچۀ «تاریخی» دارد؟ و اینکه این رمان تا چه اندازه می‌تواند به ما در دریافت و فهم اندیشههای نیچه یاری رساند؟ در پاسخ به این دو پرسش باید گفت که همانگونه که خودِ یالوم نیز در پسگفتارِ کتابش اشاره کرده است، نیچۀ یالوم با نیچۀ تاریخی تفاوت زیادی دارد. همچنین اساسا نیچه و برویر در واقعیت با هم دیداری نداشتهاند و از این رو خطوط کلی این رمان زاییدۀ خیال یالوم هستند، هر چند که او در جزئیات کوشیده است تا از رویدادهای زندگی واقعی نیچه بهره بگیرد. بنابراین باید به این نکته توجه داشته باشیم که تصویری که در این رمان از شخصیت نیچه، رویدادهای زندگی او و مهمتر از همه «اندیشه و فلسفۀ نیچه» خلق شده است نمیتواند تصویری مورد اعتماد و استناد باشد. از سوی دیگر نیز با توجه به آنچه که دربارۀ برداشتِ خاصِ یالوم از اندیشۀ نیچه آوردم، بیتردید نمی‌توان این رمان را منبعی معتبر و قابل توجه برای دریافتِ اندیشههای نیچه به شمار آورد؛ بلکه آن را صرفا در قامت یک «رمان» برای آشنایی اولیه و کلی با اندیشۀ نیچه درشمار آورد.
پاورقی ۱: جالب است که نیچه در کتابهایش بارها خود را یک «روانشناس» (der Psychologe) مینامد، البته نه «روانشناس» در معنایِ امروزیِ آن، بلکه «روان+شناس» به معنای کسی که کارش کندوکاو روان انسانها و شناساییِ آن است. نیچه حتی برای کتاب «غروب بتها» نخست نامِ «تنآساییِ یک روانشناس» (Müssiggang eines Psychologen) را برگزیده بود که بعدها در مشورت با پیتر گاست، دوست نیچه و ویراستار برخی آثار او، نام کتاب را به «غروب بتها» تغییر داد.
پاینده و جوینده باشید امین درستی کانال تلگرام من @PhilosophyOfNietzsche
Loading...
