Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ

Ξεκινώντας την εργασία και την ανάλυση της προβληματικής θρησκεία

και εξουσία κρίθηκε απαραίτητο να γίνει απόλυτα κατανοητή η έννοια
της εξέλιξης στην ανθρωπολογία και τα πεδία της, εμπεδώνοντας ότι
εξέλιξη των πραγμάτων δεν φέρνει παράλληλα και την καλυτέρευση τους
αλλά σίγουρα φέρνει την διαφορετικότητά τους. Δεν είναι δηλαδή
καλυτέρα τα πράγματα άλλα είναι σίγουρα διαφορετικά. Ούτε είναι
δυνατόν να δημιουργηθεί μια σειρά τυπολογίας που να εξηγεί την εξέλιξη
της ανθρωπότητας.
Ακολουθώντας την επιστήμη και τα πεδία της θα αναφερθούμε στο πεδίο
της πολιτικής ανθρωπολογιας και στα φαινόμενα της, όπως θρησκεία και
εξουσία. Πρέπει να ακολουθήσουμε την επιστήμη στο έργο και την
μελέτη της, συγκεκριμένα να σεβαστούμε την προσπάθεια της
ανθρωπολογίας να βρει στοιχειά ώστε να τα αξιολογήση για να
καταλάβει την ανθρώπινη συμπεριφορά και να δώσει εξηγήσεις για την
ίδια ανθρώπινη συμπεριφορά που σε κάθε περίπτωση και σε κάθε εποχή
αντιδρά με διάφορους πολιτικούς τρόπους.
Η Ανθρωπολογία έχει και μεθόδους και σκοπούς που την χαρακτηρίζουν
μέχρι σήμερα. Η διαμόρφωση της σημασίας της Πολιτικής
ανθρωπολογίας έφερε και την ανάπτυξη της οπού δημιούργησε μεθόδους
και τάσεις προς έρευνες στο πολιτικό κομμάτι της ανθρωπολογίας.
Η Πολιτική Ανθρωπολογία πλέον είναι αυτή που ερευνά προβληματικές,
όπως περί συγγενείας και εξουσίας, την κοινωνική στρωμάτωση και
εξουσία, θρησκεία και εξουσία ακόμα και τις όψεις του κράτους,
παραδοσιακού ή πιο νεότερου και το πως περνάμε από την παράδοση
στην νεοτερικότητα.
Ας δούμε πώς ο G.Balandier προσεγγίζει το θέμα με το οποίο θα
ασχοληθούμε, την θρησκεία και την εξουσία.
Στο βιβλίο του Πολιτική Ανθρωπολογία ο G.Balandier ξεκινώντας το
κεφαλαίο περί του θέματος θρησκεία και εξουσία ξεκίνησε με αυτή την
φράση. «Οι άρχοντες είναι οι συγγενείς, οι ομόλογοι ή οι διαμεσολαβητές
των θεών.» Πάντα μεταξύ της εξουσίας και της θρησκείας υπήρχε
δεσμός ,δεσμός οπού χαλάρωσε με το πέρασμα του χρόνου και την
εξέλιξη της ιστορίας, χωρίς ωστόσο να έχει κατορθωθεί ποτέ η αποκοπή
της μιας από την άλλη. Πάντα υπήρχε συγγένεια του βασιλέα με τον
ορισμένο θεό και τις ιδιότητες του, στις αποφάσεις και στον τρόπο
διακυβέρνησης του βασιλείου, ακόμα από προφητείες που ενεργούσαν
κατάλληλα σε κάθε περίσταση.
Ο G.Balandier επίσης επιμένει, ότι με την «δύναμη της βεβαιότητας»
επιβάλετε η ακατάλυτη σχέση που αποκαλύπτετε από έρευνες
ανθρωπολόγων και αναλύσεις ιστορικών. Με την χρήση της δύναμης της

1
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

βεβαιότητας από αυτούς που εξετάζουν τις ανώτερες εξουσίες που

συνδέονται με το βασιλικό πρόσωπο, τελετουργίες και τελετουργικά,
διατήρησης της απόστασης μεταξύ βασιλιά και υπηκόων, την τελετή
εγκατάστασης ενός μονάρχη και προπάντων την νομιμότητα του
μονάρχη.
Σε αυτή την περίπτωση προστίθεται η άποψη μας ότι οι βασιλείς και οι
θεοί είναι αυτοί που εγκαθίδρυσαν μια διττή εξάρτηση του ανθρώπου
και από τα δύο φαινόμενα, όπως φαινόμενα είναι και οι δύο, σε σαρκικό
βεβαία και πνευματικό επίπεδο στα οποία μπορούν να δράσουν και οι
δυο ή ο καθένας στο δικό του και το ανάποδο, με την προϋπόθεση της
πιστής σε αυτά βεβαίως, τα βλέπει τα αισθάνεται και τα εξηγεί ο καθένας
αλλά το θέμα πιστής σε κάτι φυσικό ή υπερφυσικό είναι αυτό που
επιβάλετε τις περισσότερες φορές από αυτούς που είναι μιας ρεαλιστικής
και ορθολογιστικότερης σκέψης, οπού και επικαλούνται τις αρχές των
φυσικών και υπερφυσικών δυνάμεων ίσως από την διψά για δύναμη που
γενάτε, βεβαίως και από τα συμφέροντα, που συμφέροντα έχουν και
είχαν ανέκαθεν και οι θεοί και οι άνθρωποι.
Και σίγουρα από αυτό, αποκλείετε ο ορθολογικός κόσμος που δεν
ακολουθούν την οδό του υπερφυσικού ως οδό λογική, λάθος ή σωστό, το
θέμα είναι διεπιστημονικό και μίας άλλης επιστημονικής ανάλυσης.
Αυτοί όμως είναι που τρέχουν τις διαδικασίες για να δηλώσουν τις
σχέσεις μεταξύ των υπηκόων και του βασιλέα και σε ορισμένες
περιπτώσεις και την σχέση του βασιλέα με τον κάθε θεό, έτσι όπως κάθε
φυλή τον έχει αναγνωρίσει προφανώς από μια μυθολογία που πέρασε
ανά τους αιώνες μέσα από την ιστορία και έγινε πολιτισμός και
παράδοση η οποία ακολουθείτε πιστά ή όχι, οπού ο δεσμός τους έχει
χαλαρώσει, αλλά όπως προείπαμε δεν έχει συμβεί ποτέ να έχουν
αποκοπεί μεταξύ τους, αντιθέτως είναι αυτοί που διαμορφώσαν τα
πράγματα έως σήμερα, ως γνωστό το μοντέλο και την εξέλιξη του
ευρωπαϊκού δυτικού κόσμου κατά κύρια σκέψη εξόν και το σχόλιο μας
περί φυσικών και υπερφυσικών.
Η εξουσία λοιπόν με την ιερή μορφή που αποκτά διαμορφώνει ή όπως
λέει ο Βalandier ,δηλώνετε μέσα στην σχέση που ενώνει τον υπήκοο με
τον άρχοντα, ένας σεβασμός ή μια καθολική υποταγή που δεν
αιτιολογείτε σε ένα λογικό υπόβαθρο, ένας φόβος ανυπακοής που έχει
τον χαρακτήρα μιας ιερόσυλης παράβασης.
Η στενή σύνδεση μεταξύ ιερού και πολιτικού είναι αδιαμφισβήτητη όχι
μονό στον κόσμο που ήδη έχει περιγράφει αλλά και σε αρχαιότερη φάση,
την περίοδο που το γένος (κλάν) ,ως γένος λατρεύει προγόνους ή ειδικές
θεότητες που έχουν καθιερωθεί ή έχουν παρουσιαστεί στο κάθε γένος.
Σε αυτήν τη φάση ειδικές θεότητες είναι και οι προγονοί του γένους που
χαρακτηρίζονται και ως πατέρες που μόνο μέσο του αρχηγού του γένους
γίνετε επικοινωνία μεταξύ των δυο κόσμων οπού είναι και το

2
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

παράδειγμα μιας ισχυρής σχέσης μεταξύ θρησκείας και εξουσίας, εκεί

ενυπάρχει και η εμφάνιση του πολιτικού φαινόμενου, σε στενή σύνδεση
με το ιερό. Σε μια τέτοια κοινωνία η εξουσία δεν χάνει ποτέ το
θρησκευτικό της περιεχόμενο όπως επισημαίνει και ο G.Balandier,
φαινόμενο που παρατηρείτε και στις μεταγενέστερες σύγχρονες
κοινωνίες, κοινωνίες που έχουν εκλαϊκευτεί σήμερα, οπού όταν η
πολιτική κοινωνία το κράτος και η θρησκεία βρίσκονται ενωμένα πάντα
διατηρείτε ο χαρακτήρας του ενός μέσα στο άλλο ή αν προτιμάτε όπως
έχει αναφέρει και Χέρμπερτ Σπένσερ στο έργο του Principles of
Sociology «το κράτος διατηρεί πάντα κάποιο χαρακτήρα της εκκλησιάς ,
ακόμα και όταν τοποθετείτε στο τελευταίο στάδιο μιας μακράς
διαδικασίας εκκοσμήκευσης». Με τον G.Balandier να συμπληρώνει «Η
διατήρηση μιας αληθινής πολιτικής θρησκείας ,με φανερή ή
συγκεκαλυμένη μορφή, αποτελεί στοιχειό της φύσης της εξουσίας»,
παραθέτοντας ο ίδιος και φράση του Λούκ ντε Χοης σχολιάζοντας ότι η
έννοια που ακολουθεί δεν είναι απαραίτητος ο τονισμός του παραδόξου,
«Η πολιτική επιστήμη απορρέει από την συγκριτική ιστορία των
θρησκειών» Λούκ ντε Χοης .
Ο Balandier παραθετει και την πολιτικη φιλοσοφια του Marx που
προαναγγελλει στο θέμα αυτό, έρευνες των κοινωνιολόγων και των
ανθρωπολόγων, έρευνες στις οποίες προσφέρει μια αφετηρία όταν
δείχνει, σε κάθε κρατική κοινωνία, την παρουσία ενός δυϊσμού,
αντιπαράθεσης βέβηλου προς ιερού, «τα μέλη του πολιτικού κράτους
είναι θρησκευτικά, εξαιτίας του δυϊσμού μεταξύ της ατομικής ζωής και
της συλλογικής ζωἠς, μεταξύ της ζωής της πολιτικής κοινωνίας και της
πολιτικής ζωής».
Έχει ειπωθεί από τον ίδιο ότι η πολιτική εξουσία διαχειρίζεται την
θρησκεία ως όπιο για την καθοδήγηση των λαών, της μάζας. Ο Marx
αναλύει την φύση της υπερβάσης που χαρακτηρίζει το κράτος και
αποκαλύπτει τη θρησκευτικότητα που το διαπνέει, επισημαίνει ο
Balandier εις διπλούν ότι κατά τον Marx η κρατική εξουσία και η
θρησκεία έχουν στην ουσία τους παρόμοια φύση, ακόμα και όταν το
κράτος έχει διαχωριστεί από αυτήν και την μάχεται.
Ο Marx θέτει το εξής ως σε σχεδιάγραμμα, παρουσιάζοντας την οντότητα
του κράτους να έχει τάσεις διαχωρισμού από το σύνολο οπού βρίσκετε η
πολιτική κοινωνία, την πραγματική πολιτική ζωή και όχι μόνο. Δηλαδή
το κράτος χωρίζετε από την πραγματική ζωή και ερχόμενο φτάνει τον θεό
και στέκετε στο ίδιο επίπεδο με αυτόν, σαν τον τρόπο που η θρησκεία
κατανικά τον βέβηλο κόσμο έτσι και το κράτος θριαμβεύει πάνω στην
πολιτική κοινωνία και έτσι καρπώνεται τον διαχωρισμό και εκζητά την
εξουσία.
Αυτό θεώρει ο Marx και ουσιαστική συγγένεια μεταξύ του κράτους και
τις εκκλησιάς, από την φύση τους, μπορούμε εύκολα να διερωτηθούμε το

3
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

πώς είναι δυνατόν η εκκλησιά που επικαλείται το υπερφυσικό και

υποστηρίζει ότι δρα με τέτοιες δυνάμεις, να έχει όλη της την δομή πάνω
σε θεμέλια φυσικού κόσμου και όχι του υπερφυσικού τον οποίο και
πρεσβεύει.
Με τέτοια ερωτήματα μπορεί να αποδειχθεί η ανάγκη παρέμβασης της
επιστήμης της ανθρωπολογίας ώστε να παρθούν ταύτα επιχειρήματα και
να αποσαφηνιστούν, ώστε μέσω της διεργασίας, να παραχθεί η εξέλιξη
της ως επιστήμη.
Η Ανθρωπολογία είναι αυτή που ερευνά τις σχέσεις των τιθέμενων
θεμάτων που προκύπτουν ή έχουν ήδη προκύψει.
Για να καταλάβουμε καλύτερα την σχέση θρησκείας και εξουσίας
μελετήσαμε επίσης το κείμενο του G.Balandier που εξηγεἰ και
αποσαφηνίζει τις έννοιες «ιερές βάσεις της εξουσίας». Ήδη έχουμε
εμπέδωση την σχέση της εξουσίας με την κοινωνία, κάθε παραδοσιακή
κοινωνία συνδέει μια τάξη της και μάλιστα την επεκτείνη ως το συμπάν
και την δημιουργία του, ως ένα υπερφυσικό ον. Μια δύναμη που δρα,
ενεργεί και δημιουργεί σε αυτά τα πλαίσια και παράλληλα προκαλεί το
καλό ή το κακό ανάλογα την περίσταση και την εξέλιξη της κάθε
περίστασης.
Αυτή η σκέψη και η επιθυμία ύπαρξης του ανώτερου όντος που
επιβλέπει, παρακολουθεί, επεμβαίνει ή και ακόμα σε μερικές περιπτώσεις
δεσπόζει στην κοινότητα, είναι εμποτισμένη με ιερότητα και
πνευματικότητα. Ο G.Balandier σειμειώνει «η εξουσιά αποκτα ιέρο
χαρακτηρα γιατί κάθε κοινωνία βεβαιώνει την θέληση της για αιωνιότητα
και φοβούνται την επιστροφή στο χάος σαν επέλευση του δικού τους
θανάτου.»
Η διάκριση της μιάς μόνο τάξης ή ομάδας με ιερό τρόπο από το σύνολο
των τάξεων ή ομάδων που σχηματίζουν την κοινωνία, αυτή η πράξη
γίνετε η δύναμη που παίρνει ως συγκατάθεση της κοινωνίας, για να
ενδυθεί τον χιτώνα της εξουσίας και τον χιτώνα του ιερού. Το ότι ενδύετε
και τους δύο χιτώνες, τα δύο αυτά δεδομένα, είναι άξια προς μελέτη για
την επιστήμη της Πολιτικής Ανθρωπολογίας. Από την μία η ιερή
εγγύηση, που παρέχει ασφάλεια ευημερία και την διάρκεια τους και από
την άλλη ο αυτοκαθορισμός, ότι μόνο η διακριμένη τάξη έχει την δύναμη
να πρεσβεύει και να εξηγεί τα πνευματικά. Με αυτά τα δύο δεδομένα η
διακριμένη τάξη εξασφαλίζει την ολοκληρωτική της εξουσία πάνω στο
σύνολο που την διέκρινε ως άρχων τάξη. Ο Λ. ντε Χοης αναφέρει «κάθε
κυβέρνηση, κάθε ηγεμόνας, είναι σε ποικίλους βαθμούς … ταυτόχρονα
θεματοφύλακας της φυσικής δύναμης καταναγκασμού και ιερέας μιας
λατρείας της δύναμης».
Ο G.Baladier παραθέτει το παράδειγμα των «ιθαγενών» θεωριών της
εξουσίας που θεωρούν ότι η εξουσία πηγάζει από μια δύναμη οπού είναι
και η ουσία που προϋποθέτει την υποταγή και τέλος την νομιμότητα της.

4
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

Από αυτό φαίνεται ότι αυτές οι θεωρίες αντικατοπτρίζουν την

ιδιετεροτητα του πολιτικού εφόσον η εξουσία προϋποθέτει, μάχες για την
κατάληψη των μέσων που ορίζουν και κατευθύνουν την ιδία την δύναμη
της εξουσίας. Συνεχίζοντας με έρευνες που έγιναν στην Αφρική έννοιες
που χρησιμοποιούνται για να καλύψουν το πολιτικό είναι από το πολιτικό
λεξιλόγιο αλλά και από το θρησκευτικό και όλες αναφέρονται στο πεδίο
του ιερού ή του «εξαίρετου». Το εξαίρετο μόνο έχει την δύναμη να
εξουσιάζει.
Βλέπουμε λοιπόν ότι το εξαίρετο είναι παρόν παντού και ρυθμιστής κάθε
ενεργείας και κάθε σχέσης της κοινωνίας αλλά στην πραγματικότητα
αυτό που πρέπει να δούμε είναι, ότι ο πολιτικός μηχανισμός είναι αυτός
που ρυθμίζει και το εξαίρετο, διαμορφώνοντας τις εξουσιαστικές δομές,
γιατί πολύ απλά ο πολιτικός μηχανισμός είναι και κάτοχος του εξαίρετου.
Αυτό βεβαία γεννά έναν κίνδυνο για την προκαθορισμένη εξουσία λόγω
της επιρροής της προς την κοινωνία, αν ο πολιτικός μηχανισμός για
παράδειγμα κάνει κακή χρήση της κατοχής του εξαίρετου που
κληροδότησε ή πήρε με οποιοδήποτε άλλο τρόπο.
Οι έρευνες στην Αφρική υπενθυμίζουν γι΄αυτόν τον κίνδυνο
αναφέροντας ζεύγη ανταγωνιστικών εννοιών όπως τάξη/αταξία,
γονιμότητα/στειρότητα, ζωή/θάνατος, «Μέσω των Θεών και των
Βασιλέων τους οι άνθρωποι τιμούν την δυνατότητα ύπαρξης και
συνύπαρξης » αναφέρει ο Balandier.
Από άλλα παραδείγματα της Αφρικανικής ηπείρου περνούμε και άλλα
στοιχεία για την σύνδεση της θρησκείας και του ιερού με την εξουσία και
την κυριαρχία, την κυβέρνηση του εν λόγω παραδείγματος τόπο, οπού
εξελίσσετε όπως και την προσαρμογή του μελετητή σε διαφορετικά
πλαίσια ανάλογα με την θέση του, την εποχή του και τις ήδη υπάρχουσες
μελέτες.
Στην Ουγκάντα οπού μελετηθήκαν οι φυλαρχίες, αυτοί που
δημιούργησαν τις εν λόγω φυλαρχίες είναι και οι έχοντες την εξουσία
που την προσδιορίζουν σε ένα πράγμα, αντικείμενο, με ζωντανές
υπερφυσικές ιδιότητες και ικανότητες. Αυτό το ζωοποιών σύμβολο δεν
λειτουργεί και δεν αποχωρίζετε ποτέ το αξίωμα και την εξουσία, όσο για
την φιλαρχία που θα το πρεσβεύει έχουμε διάφορες διαμάχες και τρομερή
ανάπτυξη του πολιτικού στοιχειού. Εδώ έχουμε βεβαία τις
προσωπικότητες και σίγουρα τις «υφιστάμενες» σχέσεις με το ιερό.
Η κυρίαρχη φυλή είναι που συνδέει τους προγόνους και την οριοθέτηση
της φυλής, επίσης η ίδια κυρίαρχη φυλή, μέσω της τελετουργίας έχει την
δύναμη να επικαλείται την φύση έτσι ώστε να προκαλείτε βροχή για
παράδειγμα.
Ο G.Balandier σειμειώνει «η επιρροή τους πάνω στις ζωτικές δυνάμεις
και στα πράγματα δικαιολογεί και την επιρροή τους πάνω στους

5
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

ανθρώπους», που φαίνεται και η εντροπία του φαινόμενου που δίνει στην
μορφή του αγώνα ένα πιο άμεσα πολιτικό χαρακτήρα.
Όπου οροθετούνται τα φαινόμενα ως ποτέ να μην υπερβαίνουν τα όρια
αλλά αντιθέτως να κινούνται ακριβώς πάνω και μέσα σε αυτά.
Με την παρουσία του ¨πράγματος¨, που έχει το χρίσμα του ιερού και την
ζωοποιό δύναμη γενάτε ο σημαντικότερος διαχωρισμός σε τάξεις, της
ευνοημένης τάξης που θεωρείτε από τους ίδιους ότι είναι οι πλέον
καταλληλότεροι και προνομιούχοι για την ανάληψη της ιεροσύνης και
βεβαίως αντιμαχόμενες τάξεις χαμηλότερου βιοτικού επιπέδου που
αμφιβάλουν για την ικανότητα τις ιεροσύνης από τους διεκδικητές ή
επιπλήττουν την ιεροσύνη ως μαγγανεία, γι’αυτό και θεωρούνται ότι
εναντιώνονται στην κοινωνία και το σύνολο της. Οι αντιμαχόμενες τάξεις
μάχονται για τον ίδιο σκοπό, κατάληψη του ιερού και την απόκτηση
επομένως και της εξουσίας.
Από το ιερό περνώντας τον διαχωρισμό και τις διαμάχες καταλήγουμε
στην εξουσία, το πολιτικό στοιχείο λοιπόν ενεπλέκατε με το θρησκευτικό
για τον λόγο ότι έχουν την ίδια φύση, έχοντας σαν δεδομένο ότι η
εξουσία έχει πάρει χαρακτήρα ανώτερο της κοινωνίας και βρίσκετε στο
ίδιο επίπεδο με την θρησκεία και το ιερό.
Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι κάθε τάξη ανθρώπων και κάθε τάξη
πραγμάτων απειλούνται πρώτα από όλα από ένα διεφθαρμένο κομμάτι
που βρίσκετε μέσα στο όχι απαραίτητα ή ναι διεφθαρμένο σώμα της
τάξης αυτής.
Όλες οι τάξεις οπού κατέχουν την εξουσία σε μία οποιαδήποτε μορφή
κοινωνίας, διακατέχονται από το αίσθημα ότι είναι ευάλωτες, ως προς το
να χάσουν την μορφή εξουσίας που κατέχουν. Έτσι λοιπόν με διάφορες
παραδόσεις, γιορτές και τελετές γίνετε προσπάθεια ανανέωσης της
εξουσίας που ήδη κατέχουν ως άρχων τάξη και στα δύο επίπεδα, το
θρησκευτικό άλλα και το πολιτικό, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η
παραμονή της στην υψηλότερη θέση της ιεραρχίας και της
διακυβέρνησης κάθε συγκεκριμένης μορφής κοινωνίας.
Εξού και η επιστροφή σε τελετουργικά και μάλιστα με μορφή εξέγερσης,
στα συγκεκριμένα αφρικανικά παραδείγματα ώστε να επιτευχθεί η
επιστροφή στις ¨απαρχές¨ του γένους, παραδοσιακά για να προκληθεί η
οικοδόμηση, νομιμοποίηση και θεμελίωση της ιεραρχικής εξουσίας που
οριοθετείτε πάνω σε τελετουργικά που από την παράδοση παίρνουν και
οδηγίες για τον αυτοπροσδιορισμο τους ορισμένες φυλές, ως φυλές
εξουσίας και αυτοαποκαλούμενων ανώτερων τάξεων πάντα κατά την
παράδοση.

Όλα αυτά τα παραδείγματα λειτουργίας των αφρικανικών θεωριών μας

δείχνουν πολλά σημεία συγγενείας και δράσης ανάμεσα στο θρησκευτικό
και το πολιτικό στην εξουσία και την πνευματικότητα και έτσι

6
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

αποκαλύπτουν την εξουσία ως δύναμη της πλήρης κυριαρχίας στα

επίγεια. Σε όλα όμως αυτά κρύβετε η στρατηγική και του ιερού και της
εξουσίας, στρατηγικές που ακολουθούνται ή για την ανακατάληψη της
εξουσίας ή για την επικύρωση των επιδιώξεων εδραίωσης της πολιτικής
και της θρησκευτικής εξουσίας ιδιαιτέρα όταν η πολιτική εισχωρεί στις
θρησκευτικές δομές και επικαλείται την παράδοση με πατρογραμμικά και
γενεαλογικά επιχειρήματα καθαρά για την υπεράσπιση ή να
ανακαταλάβη της επιβολής των ορίων εξουσίας της.
Πράγμα το οποίο αποκαλύπτει ότι οι τελετουργικές δομές και οι δομές
της εξουσίας συνδέονται στενά και επισημαίνει ο Balandier ότι οι
αντίστοιχοι δυναμισμοί τους βρίσκονται σε αντιστοιχία. Στην περίπτωση
που τα πατρογραμμικά γένη ορίζονται γενεαλογικά και τελετουργικά
ταυτόχρονα αποτελούν την ομάδα καταγωγής δηλαδή το σύνολο των
ανθρώπων που συνδέονται με το προγονικό πνεύμα. Στο συγκεκριμένο
αφρικανικό παράδειγμα την θρησκεία των Λουγμπάρα που παραθέτει ο
Βalandier και την περίπτωση της στρατηγικής του ιερού που ασκείται
για πολιτικούς σκοπούς παρουσιάζεται πολιτικός ανταγωνισμός που
προσφεύγει στην γλώσσα της επίκλησης των πνευμάτων όπως και την
γλώσσα της μαγγανείας αντίστοιχα που επιδιώκεται να τονιστεί από
κυβερνώμενη τάξη η κατάχρηση των κυβερνώντων και μάλιστα η
κατάχρηση που γίνετε με ενέργειες όπως τις ενέργειες των μάγων.
Αυτό αποδεικνύει ότι οι στρατηγικές και εξουσίας και ιερού δεν είναι
πάντα συγκλίνουσες και έτσι οδηγούνται σε επιχειρήματα για ενίσχυση
των παραδοσιακών βασιλειών και συχνά στην διερεύνηση της επιρροής
τους πάνω στην θρησκεία , πράγμα που οδηγεί στον δεσποτισμό.
Δεσποτισμός που είναι ιεραρχημένος και οι άρχοντες κατέχουν την
πρώτη θέση, θέτοντας έτσι οι ίδιοι ότι είναι οι ποιο εξειδικευμένοι για
την θέση που κατέχουν θέση με εθνικό υπόβαθρο όμως.
Στρατηγική που δίνει το προβάδισμα στην εξουσία και την δυνατότητα,
της παρέμβασης τους στο πεδίο του ιερού. Σε αντίθεση με την
στρατηγική του ιερού που χρησιμεύει για να περιορίσει ή να
αμφισβητήσει την εξουσία. Οι θρησκευτικές αντιπαραθέσεις εκφράζουν
με σαφήνεια τους πολιτικούς ανταγωνισμούς όπου τους προσφέρουν και
μια γλώσσα αλλά και τα μέσα δράσης όταν φανερώνονται η αδυναμία
της κατεστημένης εξουσίας. Όταν η θρησκεία αμφισβητεί την εξουσία
βρίσκει λύση στο επίπεδο του φανταστικού και του υπερφυσικού ώστε να
δημιουργούνται αντιθέσεις που είναι φυσικό να οδηγήσουν ακόμα και σε
εξέγερση.

Η πραγματική τώρα συγγένεια τους, συμπεραίνει ο G.Balandier είναι ότι

η κοσμική τάξη εξασφαλίζει το τελετουργικό ώστε να συντηρείτε ως
τάξη και η πολιτική δράση της κοινωνικής τάξης ,που εγκαθυδρίεται από

7
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

τους αρχικούς προγόνους, της εξασφαλίζει την ιδία της την συντήρηση,
τονίζοντας ότι «πρόκειται για διαδικασίες που θεωρούνται συγγενείς».
Μέχρι τώρα με βάση τα παραδείγματα που αναλύθηκαν στην Αφρικανική
ήπειρο συμπεραίνουμε ότι θρησκεία και εξουσία πάνε μαζί πιασμένες
χέρι χέρι μόνο που τα πρόσωπα τους κοιτούν σε διαφορετικές
κατευθύνσεις και σίγουρα δεν κοιτάνε μπροστά.
Βέβαια το παραπάνω συμπέρασμα ίσως θεωρηθεί ακραίο και έτσι πρέπει
να προχωρισουμε σε περισσότερα στοιχειά και παραδείγματα.
Ας εξετάσουμε τρία διαφορετικά παραδείγματα στην αρχαία Ελλάδα του
4ου και 5ου αιώνα και λίγο μετά οπού η θρησκεία και η εξουσία ήταν
ομοούσιες. Μια δύναμη μια εξουσία με ίδια δομή και συνιφασμένες
πλήρως, όπου ο ιερέας και ο δικαστής ήταν ο ίδιος άνθρωπος. Ασκούσε
τα δικαιώματα του ιερέα με το να του εμπιστεύονται τις προσευχές στους
θεούς ή το καθήκον του να πραγματοποιεί τις θυσίες προς τους θεούς και
παράλληλα δίκαζε τους Αθηναίους πολίτες, εδώ βλέπουμε την θρησκεία
και την εξουσία να είναι ταυτόσημες, οι ίδιοι άνθρωποι κατέχουν και τις
κοσμικές εξουσίες αλλά και τις πνευματικές.
Μια ακλόνητη απόδειξη της ομοούσιας συνδεσιμότητας μεταξύ
θρησκείας και πολιτικής εξουσίας με την δικαστική μορφή της είναι
σίγουρα η δίκη του Σωκράτη το 399 π.χ. που αποτελεί και το πρώτο
παράδειγμα. Ο Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο για θρησκευτικό
παράπτωμα, για την εισαγωγή νέων θεών με νέες διδασκαλίες και την μη
πίστη στους ήδη υπάρχον παραδοσιακούς θεούς του δωδεκάθεου της
παραδοσιακής αρχαιοελληνικής θρησκείας, χωρίς να είναι αυτός ο
πραγματικός λόγος.
Οι πολιτικοί του αντίπαλοι όμως δεν είχαν άλλο τρόπο να εξωντώσουν
τις φιλοσοφίες του και να σταματήσουν τους νέους να ακολουθούν τον
ίδιο και τις διδαχές του. Βλέπουμε δηλαδή την λειτουργία του παράγοντα
θρησκεία ώστε να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του παράγοντα της
πολιτικής εξουσίας που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ένα και το
αυτό, σαν μια εξουσία που αλλάζει προσωπείο ανάλογα με στο τι πρέπει
να αντιπαρατεθεί και να επιβληθεί ως εξουσία ιδιαίτερα όταν πρόκειται
για την επιβίωση της.
Την ίδια περίπου περίοδο βλέπουμε μια άλλη εκδοχή και δεύτερο
παράδειγμα της περιόδου αυτής πού μας δίνει ο Επίκουρος. Όπου
αντιτάσσετε στην παραδοσιακή τότε σκέψη περί θεών χωρίς να αποκλείει
την ύπαρξη τους. Ο Επίκουρος αναδεικνύει μια άλλη εκδοχή των
πραγμάτων, συνιστά στους μαθητές του αν θέλουν την ¨αταραξία της
ψυχής τους¨ πρέπει σίγουρα να παραιτηθούν από οποιαδήποτε πολιτική
τους δραστηριότητα, υποστηρίζοντας ότι ο μόνος λόγος που ασχολείτο
κανείς με τα δημόσια πράγματα είναι η επιθυμία για δύναμη, πλούτο και
τιμές. Αυτές όμως οι επιθυμίες κάνουν τον άνθρωπο εξαρτώμενο από
ανθρώπους και διαταράσσουν την πνευματική του γαλήνη.

8
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

Αν θεωρήσουμε την πνευματική γαλήνη ως πράγμα ιερό αφού έχει να

κάνει με το πνεύμα του καθενός και τους παραδοσιακούς τότε θεούς,
σίγουρα το ζήτημα είναι θρησκευτικό. Ο Επίκουρος προφανώς
διακυρήσει ότι η ελευθέρια του ατόμου είναι πέρα από κάθε πολιτική και
δημόσια δράση και συνιστά την αυταπάρνηση του ατόμου από αυτά
ώστε να απέλθει στο άτομο η πνευματική γαλήνη την οποία θεωρεί και
ανώτερη.
Στην ουσία διαχωρίζει τα πνευματικά από τα κοινά και αυτό του δίνει την
διαφορετικότητα από τις υπόλοιπες εκδοχές που έχουμε δει μέχρι τώρα
και ιδιαίτερα για την συγκεκριμένη περίοδο.
Αξίζει να σημειωθεί άλλη μια περίπτωση της ελληνιστικής περιόδου η
οποία αποτελεί μια ακόμα εκδοχή και τρίτο παράδειγμα, που δεν έχουμε
δει μέχρι τώρα στο σύμπλεγμα θρησκεία εξουσία.
Είναι η περίπτωση του Μ. Αλεξάνδρου οπού εδώ έχουμε την πολιτική
εξουσία να κατευθύνεται και να ταυτίζετε με την θρησκευτική.
Το 336 π.χ. ο ίδιος δίνει εντολή να αναγνωριστεί ως θεός από τους
κατακτημένους λαούς, που ανάμεσα τους είναι και πολλά κράτη με
θεοκρατικό χαρακτήρα, όπως η Αίγυπτος και απαιτεί από τους ίδιους, να
λατρεύετε ως θεός και μάλιστα ανώτερος από τους υπάρχοντες σε κάθε
κατακτημένο λαό θεούς, χωρίς να τους αναιρεί και να απαγορεύει την
λατρεία και σε αυτούς. Στόχος του όμως ήταν η παραμονή του στην
εξουσία του κατακτημένου κράτους και βεβαίως η νομιμοποίηση της
εξουσίας που επέβαλε. Μια αντίληψη που χρησιμοποιήθηκε και από
άλλες αυτοκρατορίες όπως αυτή της Ρώμης αλλά και του Βυζαντίου.
Φαινόμενο που παρατηρείτε και στις πολυεθνικές αυτοκρατορίες όπως
εμφανίστηκαν τουλάχιστον μέχρι τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο.
Βλέπουμε την θρησκεία να συντελεί στην νομιμοποίηση της πολιτικής
εξουσίας, αλλά να καθοδηγείτε και να πλάθετε από την ίδια την πολιτική
εξουσία και τα συμφέροντα της.
Αφήνοντας την ελληνιστική περίοδο και μελετώντας και άλλα
παραδείγματα που θα αποκαλύψουν και άλλες πτυχές του συμπλέγματος
θρησκείας και εξουσίας, σίγουρα πρέπει να αναφέρουμε πώς ο
σοσιαλισμός την περίοδο του Λένιν αντιμετώπιζε την θρησκεία.
Ο Λένιν δήλωνε άθεος και πίστευε ότι οι θρησκείες ήταν δημιούργημα
καθαρά του ανθρώπινου νου και ιδιαιτέρα της αστικής τάξης που
αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση των μαζών και γενικότερα στους λαούς
κάθε έθνους. Η θρησκεία υποχείριο της πολιτικής εξουσίας καθαρά για
την αλληλοεξυπηρέτηση των συμφερόντων της θρησκευτικής εξουσίας
και σίγουρα του καπιταλιστικού συστήματος που εμπεριέχει και την
πολιτική εξουσία.

9
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

Σίγουρα ο Λένιν βαδίζει σε μια μαρξιστική γραμμή αλλά τον βλέπουμε

περισσότερο απόλυτο και δογματικό με σκοπό την ολοκληρωτική
απαξίωση της θρησκείας, συνδέει την οικονομική πολιτική του
καπιταλισμού ως καταπίεση που χρησιμοποιεί τις διδαχές του
Χριστιανισμού για αιώνια ζωή ώστε να προκληθεί η ταπεινοφροσύνη των
πιστών και να ελαττωθεί η επιθυμία για εξέγερση.
Σε αυτήν την περίπτωση η πολιτική δύναμη και εξουσία προχωρά στο να
μην δέχεται τίποτα το ιερό ως πνεύμα ή την ύπαρξη ενός πνευματικού
κόσμου, με σκοπό και στόχο βεβαίως τα συμφέροντα του δικού της
κόσμου και την υποστήριξη της ιδεολογίας του σοσιαλισμού.
Στον αντίποδα καλό θα ήταν να αναφερθεί και ένα παράδειγμα με
θρησκευτική διαμάχη για την άνοδο στην πολιτική εξουσία, ώστε να
δούμε ακόμα μια πτυχή του συμπλέγματος θρησκεία εξουσία.
Θα μεταφερθούμε στην Μέση Ανατολή, στο Ιράκ και την θρησκεία του
μουσουλμανισμού.
Μετά την εισβολή των ΗΠΑ και στην προσπάθεια ανασυγκρότησης του
κράτους με δημοκρατικές διαδικασίες και εκλογές, αναζωπυρώθηκε η
θρησκευτική διαμάχη μεταξύ σιιτών και σουνιτών, διαμάχη που πάντα
ήταν υπέρ των σουνιτών, αυτός ακριβώς ο λόγος μας δίνει την μεγάλη
σημασία για τις συγκεκριμένες εκλογές αφού όλα δείχνουν ότι ήρθε η
ώρα των σιιτών να κυβερνήσουν αφού υπήρχε μια αλυσίδα διαδοχικών
ιστορικών γεγονότων εις βάρος τους.
Το θρησκευτικό σχίσμα μεταξύ τους έχει τις ρίζες του πολύ πίσω στον
χρόνο ακριβώς μετά τον θάνατο του προφήτη Μωάμεθ το 632μ.Χ.
Το έτος όμως 2005 που διεξάχθηκαν οι εκλογές η διαμάχη ήταν έντονη
μεταξύ των δύο θρησκευτικών δογμάτων που μάχονται για να ηγηθεί το
ένα σε άρχων, της εξουσίας και διακυβέρνησης του κράτους.
Την περίοδο εκείνη μεγάλος ήταν ο φόβος για τρομοκρατικές επιθέσεις,
χαρακτηριστικά βίας μέσα από την θρησκεία με στόχο την εξουσία.
Η πολιτική ανατροπή στην συγκεκριμένη περίπτωση έφερε και την
θρησκευτική ανατροπή.
Το σφυκταγκάλιασμα, οι παράλληλοι δρόμοι και στόχοι ή οι
συμβιβασμοί για την εξυπηρέτηση διαφορετικών συμφερόντων, μεταξύ
θρησκείας και εξουσίας συνεχίζετε αμείωτα.
Το ίδιο μας δείχνει και το επόμενο άρθρο, όπου αναφέρεται την περίοδο
της ελληνικής επανάστασης κατά του Οθωμανού εκάστοτε σουλτάνου,
καυτηριάζοντας την ελληνική ισχυρή ορθόδοξη θρησκεία που έχει
ενσωματωθεί με τον σουλτανικό μηχανισμό.
Αναφέρει την Αδελφική Διδασκαλεία του Αδαμάντιου Κοραή, εναντίον
της οθωμανικής τυραννίας αλλά και της ορθόδοξης, ελέω Θεού και
σουλτάνου, αυθαιρεσίας. Δείχνοντας ότι η επανάσταση δεν έγινε μόνο
για τον σουλτάνο αλλά και για το οθωμανορθοδόξο σύστημα που

10
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

συμμεριζόταν την μουσουλμανική θρησκεία, προκειμένου να έχει οφέλη,

προνόμια και κυρίως γη.

Στην ουσία, επινόησαν την ιδέα ότι ο δικός τους θεός, τους κέλευσε
υποταγή στον σουλτάνο, αντιδρώντας σαν τους Φαρισαίους. Έχουμε την
ορθόδοξη θρησκεία να συμβιβάζετε με την θεοκρατική μουσουλμανική
θρησκεία και να απολαμβάνει προνομίων δρώντας ακόμα και με τους
μεσάζοντες, όχι πάντα, Έλληνες προνομιούχους που προσέφεραν τις
οικονομικές και πολιτικές τους δυνάμεις για να επωφεληθεί η αυτή στάση
προς τον σουλτάνο από τους ιεράρχες της ορθοδοξίας.
Αυτή η σχέση είναι που μας ενδιαφέρει και περισσότερο για την εργασία
μας, από την άποψη ότι το άρθρο καταλήγει στο θρησκευτικό και
πολιτικό σκάνδαλο του Βατοπεδίου που συνδέει την διαχρονικότητα του
τρόπου λειτουργίας των θεσμών, εννοώντας την πολιτική και
θρησκευτική εξουσία να υποκλίνονται και να θυσιάζουν τα πάντα
μπροστά στα συμφέροντα τους και να αποσκοπούν στην ενίσχυση της
εξουσίας τους και μόνο, από την περίοδο της τουρκοκρατίας έως την
Ελλάδα του 2008.
Ίσως τώρα να χρειαζόταν και πάλι η φιλοσοφική σκέψη του Επίκουρου,
ώστε να υποστηριχτεί η άποψη στην επιλογή μονό του ενός πεδίου
εξουσίας από τα δύο, για την γαλήνη και την αταραξία της ψυχής σε
ατομικό επίπεδο.
Θα προσπαθήσουμε όμως να δείξουμε μέσα από έναν άλλο κόσμο την
σημασία της λέξης θρησκείας ώστε να αποδείξουμε ότι το πρόσωπο της
θρησκευτικής εξουσίας, τουλάχιστον σε Χριστιανικό επίπεδο, δεν έχει
καμία σχέση με την διδασκαλία του Χριστού, ηγέτη σύσσωμης της
εκκλησιάς Του.
Πάντα σύμφωνα με την καινή διαθήκη και τις προτροπές του Παύλου
οπού συσχετίζει την Θρησκεία με την σάρκα, ως να γενάτε από σάρκα
και τονίζει ότι επιθυμία της σάρκας γεννά αμαρτία, σφάλμα και λάθος.
Και αυτή η εκδοχή στηρίζει ότι η θρησκευτική εξουσία δεν μπορεί να
επιβάλετε στα δημόσια και στην πολιτική εξουσία ως αντιπροσώπευση
του θεού στην γη αφού από μόνη της η λέξη θρησκεία δεν ευσταθή σε
έναν χριστιανικό και παράλληλα πνευματικό κόσμο όπως είναι η Αγία
Γραφή που αποτελεί θεόπνευστο βιβλίο και οδηγός γι’αυτούς που
πιστεύουν σε αυτό και το ασπάζονται ως Διαθήκη.
Άποψη που σε μεγάλο βαθμό δικαιώνει την άποψη του Μαrx, όχι
απόλυτα αλλά στηρίζει την άποψη από την σκοπιά του τρόπου
λειτουργίας του πλέον συστήματος και συμπλέγματος μεταξύ εξουσίας
και θρησκείας.

11
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

Από την πλευρά της η επιστήμη της πολιτικής Ανθρωπολογίας σίγουρα

το συμπέρασμα που παραμένει είναι ότι πάντα υπήρχε σχέση μεταξύ
θρησκείας και εξουσίας, σχέση που χαλαρώνει με το πέρασμα του χρόνου
και της ιστορίας, χωρίς να έχουν αποκοπεί ποτέ μεταξύ τους στην
ιστορία.
Αλλά και η ανάλυση του φαινόμενου ότι η θρησκευτική Χριστιανική
εξουσία ασπάζεται την Καινή Διαθήκη ενώ η Καινή Διαθήκη αναιρεί την
Θρησκεία ως πράγμα και γέννημα της σάρκας που δεν έχει καμία σχέση
με το πνεύμα του Θεού.
Δηλαδή η ίδια η Καινή Διαθήκη είναι ενάντια στην παραδοσιακή
(Καθολική, Ορθόδοξη κτλ δόγματα) θρησκεία του Χριστιανισμού και
διακηρύσει ότι η πίστη είναι μια ζωντανή πραγματικότητα και όχι
θρησκεία.
Το ερώτημα που γενιέται από ανθρωπολογικής προσέγγισης είναι
σίγουρα, το πώς οι ιεράρχες κρατούν τους πιστούς υπό την διδασκαλία
και την παράδοση τους; αν θα χωριστούν ποτέ από αυτό το σύμπλεγμα
θρησκείας και εξουσίας και σίγουρα ποια θα είναι τα αποτελέσματα
αυτού του χωρισμού;

ΒΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΥΣΙΑ

Δοκίμιο για τον homo violens

Κάνοντας λόγω για τον homo violens, εννοούμε ότι βίαιος άνθρωπος
είναι το ανθρώπινο ον καθορισμένο εγγενώς και δομημένο θεμελιωδώς
από τη βία.
Μιλώντας περί βίας, ευνοούμε συχνά μια εκρηχτική αντίληψη αυτής που
κοινολογείται με ορούς κλισέ όπως ξεσπάσματα βιας΄΄, φλόγες της βίας,
εκρήξεις
βίας, έξαρση της βιας, κλιμακωση, γρανάζια της βίας κτλ.

Η αμφισημία του ορού βία

Από τη μια πλευρά εμφανίζεται ως η σύγκρουση δικαιωμάτων και

λόγων η ως αντίθεση προς την κοινωνική ευταξία. Από τον Nietzsche
εκθειάστηκε ως θέληση κυριαρχίας σκληρότητα και μέσο για να
αδειάσουν τον τόποι κατώτεροι και οι έγχρωμοι. Αναλόγως εκθειάστηκε
και από τα φασιστικά καθεστώτα. Ενδιαφέρον επίσης υπάρχει όσον

12
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

αφορά τη σχετικότητα του ορισμού και τα κριτήρια της βίας. Για

παράδειγμα, το απλό σκούντημα εμάς είναι απροσεξία ενώ στη Β.
Νιγηρία είναι επιθετικό χτύπημα. Επομένως έχει σημασία να εξετάζουμε
το τι αναγνωρίζει η κάθε κοινωνία ως βία. Εάν όμως χαρακτηρίσουμε
πολιτισμικές ιδιαιτερότητες τέτοιες περιπτώσεις, κινδυνεύουμε να
δώσουμε ανοχή στο δουλεμπόριο, στον Καιάδα, στο κάψιμο της Ζαν
ντ΄Αρκ και στις ανθρωποθυσίες.
Άρα καταλήγουμε στο ότι, σε ξένες κοινωνίες η τήρηση εθίμων, για μας
είναι βία ό πως η κλειτοριδεκτομή και η βεντέτα.

Βία και εξουσία. Η ανθρωπολογική προσέγγιση.

Η βία αφορά κοινωνική σχέση, συχνά θεσμοθετημένη, αλλά κατά

κανόνα μονόδρομη. Άρα παραβιάζει την αμοιβαιότητα που συνέχει την
κοινωνική αλληλόδραση. Άρα είναι σχέση δύναμης.
Και όταν ακόμη είναι αμφίπλευρη, καταλήγει σε ασυμμετρία δύναμης
και κάποιος από τους δυο εδραιώνει ή επιβάλλει τη θέληση του. Αλλα η
δύναμη εκφέρεται με πολλές μορφες. Εκεινη που εκφέρεται με τη βία
είναι η πρόθεση ελέγχου του αλλού.
Στο μύθο που επικρατεί επί πολλούς αιώνες, ότι η βία ισχύει αιώνια και
ορίζει το πεπρωμένο μας ως υπέρτατη επιταγή - παλαιοτέρα θεωρούσαν
την επιταγή αυτή υπερβατική και σήμερα τη θεωρούν βιολογική,
αποτυπωμένη στα ένστικτα η στα γονίδια.
Αν αναλυθεί ο μύθος γίνεται κάποτε αποκαλυπτικος. Στην αρχαιότητα η
Βία ήταν θεά με μυστική δύναμη, ανάλογη του manna της Ωκαενίας και
υπηρετούσε το νομό του Δια. Ο Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου
αρχίζει με το κράτος που δίνει στον Ήφαιστο τις προσταγές του Δια και
εκείνος απαντά.

« Κράτος και Βία για σας του Διός φθάνει

η προσταγή και τίποτα δεν σας μποδίζει
γιατί του Δια ο νους δύσκολα αλλάζει γνώμη
κι΄ ο νειόφερτος στην εξουσία πάντα σκληρός είναι.»

Η σύνδεση της βίας με το κράτος και το νόμο αξίζει προσεχθεί. Επειδή

συνήθως την ανάγουν στο νομικό πλαίσιο και τη χαρακτηρίζουν ως
άνομη πράξη, αυτό σημαίνει ότι στην ουσία πράξη βίας είναι η
παράβαση του νομού. Το νόμο όμως, ποιος τον επιβαλλει;
΄Το πολιτικό σύστημα εφαρμόζει το νόμο «για την τήρηση της
κοινωνικής ευταξίας με την άσκηση καταπιεστικής εξουσίας δια μέσου
της χρήσης η της δυνατότητας χρήσης φυσικής βίας.»Εδώ υποστηρίζεται

13
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

ότι η βία της εξουσίας εκφράζει το δημόσιο αίσθημα και δεν είναι το
ίδιο με την αντεκδίκηση των ατομων. Γιατι λοιπόν αυτή η μετάθεση της
βίας από το πολιτικό σύστημα στα άτομα;
Από τον 18ο αιώνα επικράτησε στη διανόηση καθώς και στην κοινή
γνώμη της Δύσης, ένας άλλος μύθος, αυτός του βιολογικού πεπρωμένου,
κατά τον οποίο η βία εδράζεται στην ανθρώπινη φύση. Στη διατήρηση
της συνέβαλε κ η αδυναμία να οριστεί με σαφήνεια το τι εννοούμε βία,
πράγμα που οδηγούσε στο να θέτουμε στην ιδία μοίρα την άμιλλα με τη
βιαιοπραγία και να καταλήγουμε στο ότι αφού υπήρχε ο άνθρωπος,
υπήρχε και η βία.
Η μελέτη της βίας εντάχτηκε στις προτεραιότητες της ανθρωπολογικής
προσεγγισης, γιατι συχνά αφορά φαινόμενα συγκάλυψης και γιατί
συνδέεσαι με το βαθύτερο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η πολιτική διάσταση της δύναμης

Η εξουσία αποτελεί εκείνη την εκφορά της δύναμης που στηρίζεται στη
βία. Ξεχωρίζουμε τη δύναμη, συστατικό κάθε ατομικής δραστηριότητας,
από την εξουσία, που συνιστά θεσμοθετημένη άσκηση κυριαρχίας και
μονόπλευρη επιβολή δύναμης.
Χωρίς τους μηχανισμούς εξαναγκασμού δεν είναι δυνατόν να
κατασταλεί η αντίσταση της πλειοψηφίας. Διαμέσου αυτών, η εξουσία
γίνεται αυτόματα η πηγή της πολιτικής βίας. Κάνοντας κριτική στην
ηθική ο Η. Βergson παρατηρεί πως «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η βία
παρουσιάστηκε στην αρχή της διαίρεσης των κοινωνιών σε τάξεις.»
Ομοίως και τον Α.Einstein, o οποίος θεωρεί τις ταξικές διαφορές άδικες
και σε τελευταία ανάλυση, βασισμένες στη βία.
Σημαντική τομή στη θεώρηση της βίας ως κοινωνικής σχέσης, είναι η
άποψη που ξεκινά από τον Μ.Foucault που τη συνδέει με την έννοια της
δύναμης. Κατ’ αυτόν η δύναμη νοείται αναπόσπαστη με τη δράση και την
ύπαρξη του ανθρώπου και εκφράζεται ως πίεση προς η από τον άλλον
στην καθημερινή μας πρακτική. Ο Μ.Weber πιο καυστικός παρομοίασε
το κράτος, ως το μονοπώλιο της νόμιμης βίας.
Από αυτά απορρέει ότι εξουσία είναι, η μονομερής άσκηση της δύναμης
που έχει θεσμοθετηθεί και εκφράζεται με την κυριαρχία του ενός μέρους
και την υποτέλεια του αλλού. Ορισμένοι δέχονται ότι η εξουσία είναι η
θεσμοθετημένη βία – αυτό όμως εξυπονοεί ότι υπάρχει βία και έξω από
την εξουσία. Αν η βία αφορά κοινωνική σχέση, δεν σημαίνει ότι είναι και
οικουμενική.

14
Πολιτική Ανθρωπολογία Θρησκεία και εξουσία / Βία και εξουσία

Βιβλιογραφία - Πολιτική Ανθρωπολογία. George Balandier.

Ο Επίκουρος και οι θεοί του. A.J.Festugiere

Άρθρα - Σοσιαλισμός και θρησκεία (γράφτηκε 3 Δεκεμβρίου 1905

πηγή - Λένιν άπαντα τόμος 12 σελ. 142-147) Βλάντιμιρ Ίλιτς Λένιν.

Θρησκευτική μάχη για την εξουσία… (δημοσιεύτηκε στην

καθημερινή, 30/10/2005) του Νίκου Παπαχρήστου

Ελέω Θεού….. (δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Αυγή,

19/10/2008) της Σίας Αναγνωστοπούλου.

Από την Καινή Διαθήκη χρησιμοποιήθηκαν το κεφ 26 στις πράξεις,

επιστ. Προς Ιάκωβο κεφ 1 και επιστ. Προς Κολοσσαείς κεφ 2

Μορφές βίας Σωτήρης Δημητρίου

Προμηθέας Δεσμώτης Αισχύλος

Δοκίμιο για τον homo violens Roger Dadoun

Πολιτική Ανθροπωλογία Georges Balandier

Eεπιστημονικό συμπόσιο, σύγχρονοι μηχανισμοί βίας και καταπίεσης

15