Φυσική Β Λυκείου (θετικού προσανατολισμού)

Γρηγόρης Δρακόπουλος
Φυσική
Β΄ Λυκείουομάδας προσανατολισμού θετικών σπουδών
Καμπυλόγραμμες κινήσεις
Διατήρηση της Ορμής
Κινητική Θεωρία Αερίων
Θερμοδυναμική
Ηλεκτρικό Πεδίο
Θεσσαλονίκη 2018
Βολή, ονομάζεται η κίνηση ενός σώματος μέσα σ’ ένα πεδίο δυνάμεων, για παρά-
δειγμα μέσα σε βαρυτικό ή ηλεκτρικό ή μαγνητικό ή και σε συνδυασμό των παρα-
πάνω πεδίων.
Η οριζόντια βολή είναι σύνθετη κίνηση, επομένως θα ισχύει η Αρχή Ανεξαρτησί-
ας ή Επαλληλίας των κινήσεων. Αυτό σημαίνει ότι όταν ένα σώμα εκτελεί ταυτό-
χρονα δύο ή περισσότερες κινήσεις, κάθε κίνηση γίνεται ανεξάρτητα από τις άλ-
λες. Η θέση που βρίσκεται το σώμα, κάθε χρονική στιγμή, είναι ίδια με τη θέση
που θα έφτανε αν εκτελούσε διαδοχικά όλες τις κινήσεις για τον ίδιο χρόνο την
κάθε μία.

Μελέτη κίνησης
Βήμα 1ο: Επιλέγουμε ένα σύστημα ορθογωνίων αξόνων, που συνήθως η αρχή
τους Ο(0,0) συμπίπτει με το σημείο βολής, δηλαδή το σημείο από το οποίο το σώ-
μα εκτοξεύεται. Αρχίζει η μέτρηση του χρόνου t = 0.
Βήμα 2ο: Σχεδιάζουμε τη μοναδική δύναμη που ασκείται στο σώμα κατά τη διάρ-
κεια της κίνησης του, δηλαδή το βάρος του w. Η δύναμη αυτή είναι κατακόρυφη
(βρίσκεται στη διεύθυνση του άξονα y) με φορά προς τα κάτω και προσδίδει στο
σώμα την επιτάχυνση g της βαρύτητας, όπως φαίνεται στο σχήμα:
ΣFy = may ⇔ w = may ⇔ mg = may ⇔ ay = g
Βήμα 3ο: Γράφουμε τις εξισώσεις κίνησης για κάθε άξονα χωριστά:
Στην οριζόντια διεύθυνση, δεν ασκείται δύναμη στο σώμα (οι αντιστάσεις του αέ-
ρα είναι αμελητέες) επομένως η αρχική του ταχύτητα υο διατηρείται σταθερή σε
όλη τη διάρκεια της κίνησής του και εκτελώντας Ευθύγραμμη Ομαλή Κίνηση.
u x = uo = σταθ . (1)
1
Δx x
ux = ⇔ uo = ή x = uot (2)
Δt t
Με τη σχέση (2), υπολογίζουμε κάθε χρονική στιγμή την οριζόντια μετατόπιση
του σώματος.

Στην κατακόρυφη διεύθυνση, το σώμα εκτελεί Ελεύθερη Πτώση, με εξισώσεις:
1 2
y= gt (3)
2
με την οποία υπολογίζουμε την κατακόρυφη μετατόπιση του σώματος και

u y = gt (4)
με την οποία υπολογίζουμε την κατακόρυφη συνιστώσα της ταχύτητας του σώ-
ματος κάθε χρονική στιγμή.

Με τη βοήθεια των παραπάνω εξισώσεων μπορούμε να υπολογίσουμε:
1. Την εξίσωση της τροχιάς
Απαλείφοντας το χρόνο από τις εξισώσεις (2) και (3):
⎧ x⎫
⎪⎪ x = uot ⇔ t = u ⎪⎪ g 2
⎨ ⎬⇔ y= 2 x (5)
o
⎪ y = 1 gt 2 ⎪ 2u o
⎪⎩ 2 ⎪⎭
Η εξίσωση (5) είναι της μορφής y = ax2, δηλαδή παριστάνει παραβολή (στην περί-
πτωσή μας έχουμε τμήμα παραβολής και θετικά στον άξονα y προς τα κάτω). Η
εξίσωση της τροχιάς ισχύει για κάθε σημείο της τροχιάς του σώματος.

2. Χρόνος κίνησης
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να βρούμε ποια χρονική στιγμή φτάνει το σώμα στο
έδαφος. Εξετάζουμε τις συντεταγμένες του σημείου Β(S,h), αν γνωρίζουμε την τε-
τμημένη του σημείου S, καταφεύγουμε στη σχέση (2) οπότε:
S
x = u ot ⇔ t = (6)
uo
Αν γνωρίζουμε την τεταγμένη h του σημείου, καταφεύγουμε στη σχέση (3):

1 2 2h
y= gt ⇔ t = (7)
2 g
2
Παρατήρηση: Σύμφωνα με την Αρχή Ανεξαρτησίας των Κινήσεων, ο χρόνος και
στις δύο περιπτώσεις (6), (7) είναι ίδιος!

3. Οριζόντια μετατόπιση
Αν θέλουμε να υπολογίσουμε την οριζόντια μετατόπιση S του σώματος, τη στιγμή
που φτάνει στο έδαφος:
1η επιλογή: Να αντικαταστήσουμε το χρόνο που βρήκαμε από τη σχέση (7) στη
σχέση (2), οπότε:
2h
S = u ot ⇔ S = u o (8)
g
2η επιλογή: Να πάρουμε την εξίσωση της τροχιάς (5), να αντικαταστήσουμε ό-

που y = h οπότε x=S:
g 2 g 2h
y= 2
x ⇔ h = 2 S 2 ⇔ S = uo (8)
2u o 2u o g
Παρατήρηση: Η μέγιστη οριζόντια μετατόπιση ονομάζεται και βεληνεκές!

4. Μέτρο ταχύτητας σε σημείο της τροχιάς του
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να βρούμε το μέτρο της ταχύτητας του σώματος τη
στιγμή που φτάνει στο έδαφος, δηλαδή στο σημείο Β. Σχεδιάζουμε το διάνυσμα
της ταχύτητας υΒ στο σημείο Β, έτσι ώστε να εφάπτεται στην τροχιά του και ανα-
λύουμε το αναλύουμε σε συνιστώσες ux,B και uy,B. Κατά την οριζόντια διεύθυνση
γνωρίζουμε ότι ισχύει:
u x,B = uo = σταθ .
Ενώ, κατά την κατακόρυφη διεύθυνση υπολογίζουμε το μέτρο της ταχύτητας uy,B
από τη σχέση:
u y,B = gt , όπου t η χρονική στιγμή που φτάνει στο σημείο Β.
Στη συνέχεια, υπολογίζουμε το μέτρο της ταχύτητας uB με το Πυθαγόρειο Θεώρη-

μα:
u B = u 2o + u 2y,B (9)

5. Γωνία φ που σχηματίζει το διάνυσμα της ταχύτητας με το ο-
ριζόντιο έδαφος
Σχηματίζουμε την γωνία φ που σχηματίζει το διάνυσμα της ταχύτητας uB του
σώματος με την οριζόντια διεύθυνση. Συνήθως βρίσκουμε την εφαπτομένη της
γωνίας:
3
u y,B
εϕϕ = (10)
uo

6. Επειδή το σώμα κινείται μόνο με την επίδραση του βάρους του, η Μηχανική
του Ενέργεια διατηρείται, επομένως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και την
Αρχή Διατήρησης της Μηχανικής Ενέργειας. Για παράδειγμα, μπορούμε να
βρούμε το μέτρο της ταχύτητας του σώματος όταν φτάνει στο έδαφος:
Eµηχ ,αρχ = Eµηχ ,τελ ⇔ K Ο + U Ο = K Β + U Β
1 1
mu 2o + mgh = mu 2B ⇔
2 2
u B = u 2o + 2gh

Παρατηρήσεις
1. Ο χρόνος που χρειάζεται το σώμα για να φτάσει στο έδαφος, εξαρτάται μόνο
από το ύψος του σημείου βολής. Έτσι διαφορετικά σώματα και με διαφορετικές
ταχύτητες θα φτάσουν ταυτόχρονα στο έδαφος. Φυσικά θα διαφέρουν στο βελη-
νεκές.
2. Αν μας ζητήσουν την απόσταση του σημείου βολής ) από το σημείο πρόπτωσης
Β του εδάφους, αρκεί να βρούμε το ευθύγραμμο τμήμα ΟΒ με το Πυθαγόρειο Θεώ-
ρημα:
(ΟΒ) = S 2 + h2

Ένα μικρό σώμα εκτοξεύεται τη χρονική στιγμή t = 0, με οριζόντια ταχύτητα μέ-
τρου uo = 20 m/s από το άκρο της ταράτσας του Λευκού Πύργου που βρίσκεται σε
ύψος h = 20 m από το οριζόντιο έδαφος. Αν οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελη-
τέες και η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι g=10 m/s2.
α. Να κατασκευάσετε την εξίσωση της τροχιάς του σώματος.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

β. Να υπολογίσετε το χρόνο που χρειάζεται το σώμα για να φτάσει στο έδαφος.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
γ. Να υπολογίσετε το βεληνεκές του σώματος.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
5
δ. Να βρείτε το μέτρο της ταχύτητας του σώματος όταν φτάνει στο έδαφος.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

ε. Να βρείτε τη γωνία φ που σχηματίζει το διάνυσμα της ταχύτητας του σώματος
με τον ορίζοντα όταν φτάνει στο έδαφος.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

*στ. Αν το σημείο Α βρίσκεται σε ύψος 18,75 m ποια είναι η οριζόντια μετατόπιση
του σώματος από το σημείο βολής του.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

6
Οριζόντια Βολή

1. Από σημείο Ο, που βρίσκεται σε ύψος h πάνω από το οριζόντιο έδαφος, εκτοξεύ-
εται οριζόντια σώμα Α μάζας m1, ενώ ταυτόχρονα από το ίδιο σημείο αφήνεται να
πέσει ελεύθερα σώμα Β μάζας m2 (m1=2 m2).
α. Tο σώμα Β φθάνει στο έδαφος πριν από το Α.
β. Και τα δύο σώματα φθάνουν στο έδαφος ταυτόχρονα
γ. Το σώμα Α φθάνει στο έδαφος πριν από το Β
δ. Και δύο σώματα έχουν την ίδια μηχανική ενέργεια
Κυκλώστε τη σωστή απάντηση

2. Ένα σώμα εκτοξεύεται οριζόντια από την κορυφή μιας πολυκατοικίας. Αν η
αρχική ταχύτητα εκτόξευσής του διπλασιασθεί, ο χρόνος μέχρι την πρόσκρουσή
του στη γη,
α. Θα διπλασιασθεί
β. Θα τετραπλασιαστεί
γ. Θα μειωθεί στο μισό
δ. Θα παραμείνει ο ίδιος

3. Ένα σώμα εκτοξεύεται οριζόντια από την κορυφή μιας πολυκατοικίας. Αν η νέα
βολή πραγματοποιηθεί από σημείο που βρίσκεται στο ένα τέταρτο του αρχικού
ύψους, ο χρόνος μέχρι την πρόσκρουσή του στη γη,
α. Θα διπλασιασθεί
β. Θα τετραπλασιαστεί
γ. Θα μειωθεί στο μισό
δ. Θα παραμείνει ο ίδιος

4. Ένα σώμα εκτοξεύεται οριζόντια από ύψος h με ταχύτητα uo
α. Η τροχιά που διαγράφει το σώμα ημικυκλική
β. Το σώμα έχει σταθερό ρυθμό μεταβολής ταχύτητας
7
γ. Το σώμα έχει σταθερή ταχύτητα
δ. Η μηχανική του ενέργεια μειώνεται

5. Σε μια οριζόντια βολή, το διάνυσμα της μεταβολής της ταχύτητας Δu
α. είναι πάντοτε κατακόρυφο
β. είναι πάντοτε οριζόντιο
γ. είναι εφαπτόμενο στην τροχιά

6. Συμπληρώστε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν:
α. Αεροπλάνο κινείται οριζόντια σε ύψος h, με σταθερή ταχύτητα uo. Κάποια
στιγμή αφήνει ελεύθερα μια βόμβα. H βόμβα εκτελεί ................. (1) ................. (2) και
φτάνει στο έδαφος σε ορισμένο χρονικό διάστημα, που δεν εξαρτάται από την
αρχική του ταχύτητα, ενώ εξαρτάται μόνο από το ........... (3) του σημείου από το
έδαφος.
β. Η οριζόντια βολή είναι ............... (1) κίνηση που αποτελείται από μια ............... (2)
…...... (3) στην οριζόντια διεύθυνση και μια (4) ................. (5) στην κατακόρυφη
διεύθυνση.
γ. Ένα σώμα εκτοξεύεται οριζόντια από ύψος h με ταχύτητα uo. Η οριζόντια
ταχύτητα σ’ ένα σημείο της τροχιάς είναι ................ (1) ενώ η κατακόρυφη ταχύτητα
................. (2) με το χρόνο.

7. Δύο μικρές σφαίρες Α και Β με μάζες m και 2m αντίστοιχα, εκτοξεύονται
οριζόντια τη χρονική στιγμή t = 0 από το ίδιο σημείο Ο, με την ίδια κατά μέτρο
ταχύτητα uo αλλά με αντίθετες φορές. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν
είναι σωστές και ποιες λάθος;
α. Η σφαίρα Β θα φθάσει στο έδαφος σε μικρότερο χρόνο από τη σφαίρα Α
β. Οι δύο σφαίρες κινούνται με την ίδια επιτάχυνση.
γ. Η μηχανική ενέργεια της Β είναι διπλάσια της μηχανικής ενέργειας της Α
δ. Οι σφαίρες έχουν κάθε στιγμή την ίδια κατά μετρο ταχύτητα

8. Ένα σώμα εκτοξεύεται οριζόντια από ορισμένο ύψος. Ποιες από τις προτάσεις
που ακολουθούν είναι σωστές και ποιες λάθος;
α. Η κίνηση του σώματος είναι ευθύγραμμη ομαλά επιταχυνόμενη.
8
β. Το σώμα κατά την κίνησή του έχει σταθερή επιτάχυνση.
γ. Η τροχιά είναι μια παραβολή και η επιτάχυνση είναι συνεχώς κάθετη στην
ταχύτητα.
δ. Στον οριζόντιο άξονα το σώμα εκτελεί ευθύγραμμη ομαλή κίνηση.
ε. Στον κατακόρυφο άξονα η κίνηση που εκτελεί είναι ελεύθερη πτώση.

9. Δύο σώματα A και Β βάλλονται ταυτόχρονα και οριζόντια από το ίδιο ύψος
πάνω από την επιφάνεια της γης. Το σώμα Α με αρχική uo1 και το Β με αρχική
ταχύτητα uo2 (uo2 < uo1). Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές.
α. Το σώμα Α, θα πέσει μακρύτερα από το άλλο.
β. Το σώμα Α, θα πέσει στην επιφάνεια της γης αργότερα από το άλλο.
γ. Το σώμα Α, θα πέσει ταυτόχρονα στην επιφάνεια της γης με το άλλο.
δ. Το σώμα Α, φτάνοντας στο έδαφος θα έχει διανύσει μεγαλύτερη οριζόντια
απόσταση από το Β.

1. Ένα τρακτέρ κινείται ευθύγραμμα με σταθερή
ταχύτητα μέτρου 20m/s πάνω σε ευθύγραμμο επαρχιακό
δρόμο. Στον μεγάλο τροχό του ακτίνας R = 0,9 m κάποια
στιγμή κολλάει ένα κομμάτι λάσπης και όταν φτάνει στο
ανώτερο σημείο του τροχού αποσπάται με οριζόντια τα-
χύτητα, εκτελώντας οριζόντια βολή. Η οριζόντια από-
σταση που διανύσει το κομμάτι λάσπης μέχρι να συνα-
ντήσει το έδαφος είναι:
α. 12 m
β. 18 m
γ. 24 m
Δίνεται g = 10 m/s2.
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας

2. Κυνηγός σημαδεύει οριζόντια μια μαϊμού που κρέμεται από ένα κλαδί δέντρου
που βρίσκεται σε ύψος H και σε οριζόντια απόσταση S από αυτόν.
9
α. Να υπολογίσετε την ελάχιστη ταχύτητα με την οποία το βλήμα εκτοξεύεται από
την κάννη του όπλου για να χτυπήσει την μαϊμού, αν τη στιγμή που εκπυρσοκρο-
τεί το όπλο, σπάει και ρο κλαδί.
β. Πως θα μπορούσε να αποφύγει η μαϊμού το χτύπημα;
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g και οι αντιστάσεις του αέρα αμελητέες.

g
Απ: uo,min = S , αρκεί να σπάσει το κλαδί πριν ή μετά την εκπυρσοκρότηση
2H
του όπλου.

3. Από το χείλος πηγαδιού βάθους Η και πλάτους d ε-
κτοξεύεται σώμα Α με αρχική οριζόντια ταχύτητα uo
και ταυτόχρονα αφήνεται ελεύθερα ένα δεύτερο σώμα
Β, όπως φαίνεται στο σχήμα.
α. Το Α φτάνει πιο γρήγορα στο νερό
β. Το Β φτάνει πιο γρήγορα στο νερό
γ. Και τα δύο φτάνουν ταυτόχρονα.
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε
την επιλογή σας
Αρ. εφαρμογή: Αν uo = 5 m/s, Η = 80 m και d = 2,5 m να
υπολογίσετε πόσες φορές θα χτυπήσει το σώμα Α στα
τοιχώματα του πηγαδιού μέχρι να συναντήσει το νερό.
(οι κρούσεις με τα τοιχώματα θεωρούνται ελαστικές).

4. Από ένα σημείο Ο (0,0) που βρίσκεται
σε ύψος Η εκτοξεύεται με οριζόντια
ταχύτητα μια μικρή σφαίρα. Αν η αρχική
οριζόντια ταχύτητά της έχει μέτρο uo1 συ-
ναντά το πάνω άνοιγμα μιας σπηλιάς που
βρίσκεται σε ύψος h1 = Η/2 ενώ όταν εκτο-
10
ξεύεται με αρχική οριζόντια ταχύτητα μέτρου uo2 συναντά το κάτω άνοιγμα της
σπηλιάς που βρίσκεται σε ύψος h2 = 2Η/3. Ο λόγος των μέτρων των δύο
ταχυτήτων uo1/ uo2 είναι:
u01 2
α. =
u02 3
u01 3
β. =
u02 2
u01
γ. = 3
u02

5. Μικρή σφαίρα είναι δεμένη στο μένα άκρο άβαρους μη εκτατού νήματος μή-
κους L και αφήνεται ελεύθερη να κινηθεί από το σημείο Α, διατηρώντας τεντωμέ-
νο το νήμα.

Τη στιγμή που διέρχεται από το σημείο Β το νήμα κόβεται οπότε η σφαίρα εκτελεί
οριζόντια βολή από ύψος L και τελικά προσγειώνεται στο οριζόντιο έδαφος σε ο-
ριζόντια απόσταση d από το σημείο Β. Η απόσταση d είναι ίση με:
α. L
β. 2L
γ. 1,5L

11
6. Από ένα σημείο Ο (0,0) που
βρίσκεται σε ύψος Η
εκτοξεύεται με οριζόντια
ταχύτητα μια μικρή σφαίρα, η
οποία διέρχεται από δύο σημεία
Α και Β, που βρίσκονται σε ύψος
h1 = 7,5 m και h2 = 6 m αντί-
στοιχα, όπως φαίνεται στο σχή-
μα. Το ύψος Η είναι:
α. 12 m
β. 10 m
γ. 8 m

7. Βομβαρδιστικό κινούμενο οριζόντια με σταθερή ταχύτητα μέτρου uo και σε
ύψος h από το έδαφος, τη χρονική στιγμή to = 0 αφήνει ελεύθερα βόμβα η οποία
όταν χτυπήσει στο έδαφος εκρήγνυται.

Να υπολογίσετε τη χρονική στιγμή t2 που ο ήχος της έκρηξης ακούγεται από τον
πιλότο. Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g και οι αντιστάσεις του αέρα αμελη-
τέες, η ταχύτητα του ήχου στον αέρα είναι uηχ.
2h h
Απ: t 2 = +
g uηχ − uo 2
2

8. Στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς του Σότσκι 2014 και συγκεκριμένα στο αγώνι-
σμα άλμα με σκι, να υπολογίσετε:
α. Το κατάλληλο ύψος h του σημείου Β από το έδαφος, ώστε ένας αθλητής που
ξεκινά χωρίς αρχική ταχύτητα από το σημείο Α που βρίσκεται σε ύψος Η από το
οριζόντιο έδαφος και γλιστρώντας χωρίς τριβές κατά μήκος της καμπυλόγραμμης
12
χιονισμένης πίστας, να την εγκαταλείπει με ορισμένη οριζόντια ταχύτητα και να
εξασφαλίζει το μέγιστο βεληνεκές.
β. Το μέγιστο βεληνεκές.
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g και οι αντιστάσεις του αέρα αμελητέες.

H
Απ: h = , Rmax = H
2

1. Ένας κασκαντέρ θέλει με το αυτοκίνητό του, να πηδήξει πάνω από 8 αυτοκίνη-
τα σταθμευμένα ένα μετά το άλλο κάτω από μια οριζόντια πλατφόρμα. Το κάθε
αυτοκίνητο έχει μήκος d = 3 m και ύψος h = 1,2 m. Η πλατφόρμα βρίσκεται σε ύ-
ψος 4,4 m από το έδαφος. Να υπολογίσετε:

Γ1. Το μέτρο της ελάχιστης οριζόντιας ταχύτητας που απαιτείται για να περάσει
τα αυτοκίνητα.
Γ2. Το ελάχιστο μήκος S της εξέδρας αν η μέγιστη επιτάχυνση που αναπτύσσει το
αυτοκίνητο είναι α = 6 m/s2.
Γ3. Το μέτρο της μεταβολής της ορμής του συστήματος όχημα – κασκαντέρ αν η
13
συνολική τους μάζα είναι m = 800 kg από τη στιγμή που εγκαταλείπουν την εξέ-
δρα μέχρι ελάχιστα πριν προσγειωθούν στο έδαφος.
Δίνεται g = 10 m/s2 , οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελητέες.
ΑΠ: 30m/s , 75 m, 6400 kgm/s.

2. Σε αγώνες άλματος με σκι, τη χρονική στιγμή to = 0 σκιέρ πραγματοποιεί οριζό-
ντιο άλμα με αρχική ταχύτητα μέτρου υ0 από σημείο με συντεταγμένες (0, 0) και
ξανασυναντά την πίστα σε ένα άλλο σημείο με συντεταγμένες (54 m, 16,2 m).

Δίνεται g = 10 m/s2 , οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελητέες. Να υπολογίσετε:
Γ1. Το χρονικό διάστημα που βρίσκεται στον αέρα.
Γ2. Την αρχική ταχύτητα υ0.
Γ3. Την κατακόρυφη ταχύτητα με την οποία χτυπά στο έδαφος.
ΑΠ: 1,8s, 30m/s, 18m/s

3. Δύο σώματα Σ1 και Σ2 βρίσκονται στις ταράτσες δύο κτιρίων που βρίσκονται
απέναντι και έχουν το ίδιο ύψος h = 80m. Η οριζόντια απόσταση των δύο κτιρίων
είναι d = 42 m. Κάποια χρονική στιγμή τα δύο σώματα εκτοξεύονται ταυτόχρονα
με οριζόντιες ταχύτητες μέτρου υ1 = 4m/s και υ2 αντίστοιχα που έχουν αντίθετες
κατευθύνσεις και βρίσκονται στο ίδιο κατακόρυφο επίπεδο. Δίνεται g = 10 m/s2 ,
οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελητέες.
14

Να υπολογίσετε:
Γ1. Τον χρόνο πτήσης στον αέρα του κάθε σώματος.
Γ2. Την απόσταση του σημείου Μ στο οποίο πέφτει το σώμα Σ2 από το σημείο βο-
λής του αν η μεταξύ τους απόσταση όταν θα συναντήσουν το έδαφος είναι ίση με
2 m.
Γ3. Το μέτρο της αρχικής ταχύτητας με την οποία πρέπει να εκτοξευθεί το σώμα
Σ2 ώστε να συγκρουστούν σε ύψος 60 m.
ΑΠ: 4s, 3 m/s, 17m/s.

4. Ένα βελάκι που ρίχνεται οριζόντια και στην ίδια
ευθεία που διέρχεται από το κέντρο Ο του στόχου
με αρχική ταχύτητα μέτρου uo = 10m/s, χτυπάει σ΄
ένα σημείο Α του δίσκου που είναι στην ίδια κατα-
κόρυφο, κάτω από το σημείο Ο, μετά από 0,19s. Δί-
νεται: g = 10 m/s2, οι αντιστάσεις του αέρα είναι
αμελητέες. Να υπολογίσετε:
Γ1. Την απόσταση ΟΑ.
Γ2. Την οριζόντια απόσταση που βρίσκεται ο παίκτης από το στόχο.
Γ3. Αν διπλασιάσουμε την αρχική ταχύτητα του βέλους, θα πλησιάσει πιο κοντά
στο στόχο;
ΑΠ: 18,05cm , 1,9m , 4,5cm

5. Μπασκετμπολίστας ύψους ha = 2 m βρίσκεται στην κορυφή κτιρίου ύψους hk =
21 m και εκτοξεύει οριζόντια μια μπάλα από το ύψος της κεφαλής του με σκοπό να
πετύχει καλάθι που βρίσκεται σε οριζόντια απόσταση d = 24 m από τη βάση του
κτιρίου και σε ύψος h = 3 m από το έδαφος.
Δίνεται g = 10 m/s2 , οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελητέες. Να υπολογίσετε:
Γ1. Το χρονικό διάστημα για να φτάσει η μπάλα το καλάθι.
15
Γ2. Το μέτρο της αρχικής ταχύτητας υ0 με την οποία πρέπει να εκτοξευτεί η μπά-
λα για να είναι εύστοχη η προσπάθεια.
Γ3. Την εφαπτομένη της γωνίας που σχηματίζει το διάνυσμα της ταχύτητα της
μπάλας με τον ορίζοντα όταν η μπάλα θα φτάσει στο καλάθι.

ΑΠ: 3s , 8m/s, 3,75

6. Από την ταράτσα κτιρίου ύψους h ρίχνεται οριζόντια ένα μικρό σώμα με ταχύ-
τητα μέτρου uo0. Να υπολογίσετε:
Γ1. Μετά από πόσο χρόνο θα έχει διπλασιαστεί το μετρο της ταχύτητάς του.
Γ2. Την οριζόντια απόσταση που θα έχει διανύσει μέχρι τότε.
Γ3. Την κατακόρυφη απόσταση που α έχει διανύσει μέχρι τότε.
Δίνεται g , οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελητέες.
2
uo 3 uo 2 3 3uo
ΑΠ: , ,
g g 2g

16

1. Ο μπάρμαν σπρώχνει ένα ποτήρι μπίρας πάνω στον πάγκο του μπαρ, το οποίο
γλιστράει και πέφτει στο πάτωμα σε απόσταση d = 1,4m από τη βάση του πάγκου.
Αν το ύψος του πάγκου είναι h = 0,8m, να υπολογίσετε:

Δ1. Το χρονικό διάστημα που διαρκεί η πτώση του ποτηριού.
Δ2. Το μέτρο της ταχύτητας με την οποία το ποτήρι εγκαταλείπει τον πάγκο.
Δ3. Το μέτρο της ταχύτητας με την οποία το ποτήρι χτυπάει στο έδαφος.
Δ4. Το συντελεστή τριβής ολίσθησης ανάμεσα στο ποτήρι και τον πάγκο, αν ο πε-
λάτης εκτοξεύει το ποτήρι με αρχική ταχύτητα μέτρου uo = 4m/s και διανύει από-
σταση S = 1 m στον πάγκο.
ΑΠ: 0,4s, 3,5m, 5,3m/s, 0,1875

2. Κιβώτιο μάζας Μ = 995 g κρέμεται ακίνητο στη
μια άκρη αβαρούς μη εκτατού νήματος μήκους l = 1
m από το κλαδί ενός δέντρου. Σφαίρα μάζας m = 5 g
κινούμενη οριζόντια με ταχύτητα μέτρου υ = 200
10 m/s συγκρούεται κεντρικά και πλαστικά με το
κιβώτιο. Να υπολογίσετε:
Δ1. Το μέτρο της ταχύτητας του συσσωματώματος
αμέσως μετά την κρούση.
Δ2. Το μέτρο της τάσης του νήματος αμέσως μετά
την κρούση.
Δ3. Τη μέγιστη γωνία φ που σχηματίζει το σχοινί με την κατακόρυφο.
Δ4. Το μέτρο της ελάχιστης ταχύτητας του βλήματος ώστε το συσσωμάτωμα μό-
λις να εκτελέσει ανακύκλωση. Δίνεται g = 10 m/s2
ΑΠ: 10 m/s , 20Ν , 300 , 200 40 m/s

17

3. Από την μια άκρη τραπεζιού ύψους h = 1,8 m εκτοξεύεται με αρχική ταχύτητα
μέτρου u0 = 6 m/s σώμα Σ1 μάζας m1 = 0,2 kg, το οποίο εμφανίζει συντελεστή
τριβής ολίσθησης μ = 0,25 με το τραπέζι.

Το σώμα Σ1 συγκρούεται κεντρικά με δεύτερο σώμα Σ2 που ηρεμεί στην άλλη άκρη
σε απόσταση S = 4 m. Μετά την κρούση το σώμα Σ1 κινείται αντίθετα με ταχύτητα
μέτρου υ1 = 2 m/s, ενώ το σώμα Β πέφτει στο έδαφος σε οριζόντια απόσταση d =
1,2 m, από το άκρο του τραπεζιού.
Nα υπολογίσετε:
Δ1. Το μέτρο της μεταβολής της ορμής της σφαίρας A, λόγω κρούσης.
Δ2. Τη συνολική απόσταση που διανύει το Σ1.
Δ3. Τη μάζα m2 του σώματος Β.
Δ4. Το είδος της κρούσης.
Δίνεται g = 10 m/s2, η διάρκεια της κρούσης και οι αντιστάσεις του αέρα είναι α-
μελητέες.
ΑΠ: -1,2 kg.m/s, 4,8 m, 0,6 kg, ελαστική

4. Ένας κασκαντέρ πρόκειται
να πραγματοποιήσει με τη μο-
τοσυκλέτα του άλμα από την
ταράτσα ενός κτιρίου Α ύψους
h1 = 45 m στην ταράτσα ενός
άλλου κτιρίου Β ύψους h2 = 25
m. Aν τα δύο κτίρια απέχουν
οριζόντια απόσταση μεταξύ
τους d = 100 m, να υπολογίσετε:
Δ1. Για πόσο χρόνο θα είναι στον αέρα ο κασκαντέρ.
18

Δ2. Ποια πρέπει να είναι η ελάχιστη αρχική ταχύτητα του μοτοσυκλετιστή τη
στιγμή που εγκαταλείπει το κτίριο Α, για να μπορέσει να πραγματοποιήσει με επι-
τυχία το άλμα.
Δ3. Αν η μοτοσυκλέτα μπορεί να επιταχυνθεί από την ηρεμία με επιτάχυνση α =
10 m/s2, να υπολογίσετε ποιο πρέπει να είναι το ελάχιστο μήκος της ταράτσας του
κτιρίου Α για να μπορέσει να αποκτήσει την απαραίτητη ταχύτητα για το άλμα.
Δ4. Ποιο είναι το μέτρο της ταχύτητάς του, όταν φθάνει στην ταράτσα του κτιρί-
ου Β.
ΑΠ: 2s , 50m/s, 125m, 10 29 m/s

5. Ένας μαθητής παίζει διαδικτυακά στον υπολογιστή του το παιχνίδι world of
warplanes. Στο σενάριο ένα καταδιωκτικό αεροπλάνο κινείται οριζόντια σε ύψος h
= 320 m από το έδαφος με σταθερή ταχύτητα μέτρου υ0 = 100 m/s καταδιώκοντας
ένα άρμα. Το άρμα κινείται σε οριζόντιο έδαφος και στο ίδιο κατακόρυφο επίπεδο
με το αεροπλάνο, ομόρροπα με το αεροπλάνο με σταθερή ταχύτητα μέτρου υ1 = 10
m/s.

Το αεροπλάνο αφήνει ελεύθερα μια βόμβα η οποία τελικά χτυπά το άρμα.
Nα υπολογίσετε:
Δ1. Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να φθάσει η βόμβα στο έδαφος.
Δ2. Την αρχική οριζόντια απόσταση d αεροπλάνου – άρματος, για να χτυπηθεί το
άρμα.
Δ3. Μετά από 4s, από τη στιγμή που αφέθηκε η πρώτη βόμβα, αφήνεται να πέσει
και μια δεύτερη. Να βρείτε τις συντεταγμένες θέσης της, σε σχέση με το σημείο
βολής της πρώτης βόμβας, τη χρονική στιγμή που η πρώτη βόμβα φθάνει στο έ-
δαφος.
Δ4. Την αρχική οριζόντια απόσταση αεροπλάνου – άρματος, για να χτυπηθεί το
άρμα, στην περίπτωση που κινούνται αντίρροπα.
19

ΑΠ: 8s, 720m , 880m, 800m οριζόντια, 80m κατακόρυφα

6. Σε μια διακλαδική άσκηση των ενόπλων δυνάμεων, το σενάριο προβλέπει ότι
ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο, ενώ πετάει οριζόντια με σταθερή ταχύτητα
μέτρου uo = 275 m/s ως προς το έδαφος σε ύψος h = 405 m, αφήνει ελεύθερα μια
βόμβα για να χτυπηθεί μια αποθήκη καυσίμων που βρίσκεται στο έδαφος σε
οριζόντια απόσταση d = 2475 m και στο ίδιο κατακόρυφο επίπεδο με το
αεροπλάνο.

Δ1. Να εξετάσετε αν θα πετύχει τον στόχο του;
Δ2. Αν ο πιλότος τη στιγμή που αφήνει την βόμβα, διατηρήσει την αρχική
ταχύτητα του αεροπλάνου, που θα βρίσκεται τη χρονική στιγμή που η βόμβα
προσκρούει στο έδαφος;
Δ3. Αν ο πιλότος τη στιγμή που αφήνει την βόμβα, επιταχύνει το αεροπλάνο
οριζόντια με σταθερή επιτάχυνση ομόρροπη της ταχύτητας του αεροπλάνου
μέτρου α = 40m/s2 , να υπολογίσετε που θα βρίσκεται κατά τη στιγμή που η βόμβα
προσκρούει στο έδαφος;
Δ4. Αν ο πιλότος τη στιγμή που αφήνει την βόμβα, θέσει το αεροπλάνο σε κυκλική
ανοδική τροχιά με το ίδιο μέτρο της ταχύτητας, στο ίδιο κατακόρυφο επίπεδο,
ποια είναι η ακτίνα του κύκλου που δοαγράφει ώστε τη στιγμή που η βόμβα
προσκρούσει στο έδαφος, το αεροπλάνο να έχει διαγράψει ένα τεταρτοκύκλιο.
ΑΠ: ναι, ακριβώς πάνω από το στόχο, 4095m, (4950/π) m

7. Ένα μπαλάκι του τένις μάζας 100 g που κινείται οριζόντια με ταχύτητα μέτρου
υ1 = 10 m/s συγκρούεται με κατακόρυφο τοίχο και ανακλάται με οριζόντια ταχύ-
τητα υ2 = 8 m/s. Να υπολογίσετε:
20

Δ1. Το μέτρο της μεταβολής της ορμής του λόγω της σύγκρουσης με τον τοίχο.
Δ2. Το μέτρο της μέσης δύναμης που δέχεται το μπαλάκι από τον τοίχο, αν η
κρούση διαρκεί Δt = 0,09 s.
Δ3. Το ποσό θερμότητας που παράχθηκε κατά την κρούση της μπάλας με τον τοί-
χο.
Δ4. Την οριζόντια απόσταση d που το μπαλάκι χτυπάει στο έδαφος, αν το σημείο
ανάκρουσης βρίσκεται σε ύψος h = 1,25 m.
ΑΠ: 1,8 kgm/s , 20N, 1,8J, 4m.

Επαναληπτικά θέματα (απαιτούν γνώσεις περισσότερων κεφαλαίων)
8. Βλήμα εκτοξεύεται κατακόρυφα προς τα πάνω με αρχική ταχύτητα μέτρου uo
= 20 m/s και τη στιγμή που φτάνει στο μέγιστο ύψος του εκρήγνυται σε δύο κομ-
μάτια Σ1 και Σ2 με μάζες m1 = 1 kg και m2 = 2 kg αντίστοιχα. Το σώμα Σ1 εκτελώ-
ντας οριζόντια βολή χτυπάει σ’ ένα σημείο του εδάφους που απέχει από το σημείο
της έκρηξης απόσταση d = 20 2m . Να υπολογίσετε:
Δ1. Τα μέτρα των ταχυτήτων των δύο σωμάτων αμέσως μετά την έκρηξη.
Δ2. Την ενέργεια που απελευθερώθηκε από την έκρηξη.
Δ3. Την εξίσωση της τροχιάς του δεύτερου σώματος.
Δ4. Τη μέγιστη οριζόντια απόσταση ανάμεσα στα δύo σώματα.
Δίνεται g = 10 m/s2, οι αντιστάσεις του αέρα είναι αμελητέες.
x2
ΑΠ: u1 = 10 m / s και u2 = 5 m / s , 75 J, y = , 30 m
5

21

9. Ακινητοποιημένο υποβρύχιο με σβηστές μηχανές βρίσκεται σε βάθος h = 45 m
όταν τη χρονική στιγμή to = 0 εκτοξεύει τορπίλη με οριζόντια ταχύτητα μέτρου uT
= 30 m/s ώστε να χτυπήσει φρεγάτα που βρίσκεται σε οριζόντια απόσταση d στην
επιφάνεια της θάλασσας κινούμενη με σταθερή ταχύτητα μέτρου uA = 10 m/s και
στο ίδιο κατακόρυφο επίπεδο με το υποβρύχιο. Δίνεται ότι οι αντιστάσεις του νε-
ρού είναι αμελητέες ενώ η πυκνότητα της τορπίλης dT και η πυκνότητα του νερού
dν συνδέονται με τη σχέση dν = 2d και η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι ίση με g =
10 m/s2.

Δ1. Την εξίσωση τροχιάς της τορπίλης.
Δ2. Τη χρονική στιγμή που φτάνει στην επιφάνεια της θάλασσας.
Δ3. Την ταχύτητα της τορπίλης όταν θα φτάνει στην επιφάνεια της θάλασσας.
Δ4. Την αρχική απόσταση d ανάμεσα στο υποβρύχιο και τη φρεγάτα αν η φρεγάτα
κινείται:
i. Προς της ίδια κατεύθυνση με την τορπίλη και
ii. Προς την αντίθετη κατεύθυνση από την τορπίλη.
x2
ΑΠ: y = , t = 3s, u = 30 2 m / s και φ=45ο, 60 m, 120 m.
180

13. Στην κορυφή ενός κατακόρυφου στύλου ύψους h = 1,25 m βρίσκεται ακίνητη
μια σφαίρα από πλαστελίνη μάζας m1 =1 kg. Βλήμα μάζας m2 = 50g κινούμενο ορι-
ζόντια με ταχύτητα υ2 = 50 m/s, διαπερνάει τη σφαίρα διερχόμενο από το μέσο
της. Μετά την κρούση η σφαίρα πέφτει σε απόσταση d1 = 1m από τη βάση του
στύλου στο οριζόντιο έδαφος. Να υπολογίσετε:
22

Δ1. Τη χρονική καθυστέρηση Δt με την οποία το βλήμα και η σφαίρα συναντούν
το έδαφος.
Δ2. Τη μέγιστη οριζόντια απόσταση μεταξύ βλήματος και σφαίρας.
Δ3. Το ποσοστό % της κινητικής ενέργειας της σφαίρας που έγινε θερμότητα κατά
Δ4. Αν η κρούση ήταν μετωπική και πλαστική ενώ η αρχική ταχύτητα του βλήμα-
τος ήταν 210 m/s, να υπολογίσετε την οριζόντια απόσταση που διανύει το συσ-
σωμάτωμα μέχρι να φθάσει στο έδαφος.
Αγνοήστε την αντίσταση του αέρα. Δίνεται g=10 m/s2. Η διάρκεια της κρούσης
είναι αμελητέα.
ΑΠ: 0s, 4m, 92,8% , 5m.

23

ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ
Περιοδική ονομάζουμε μια κίνηση που επαναλαμβάνεται συνεχώς με τον ίδιο α-
κριβώς τρόπο μέσα σε καθορισμένο σταθερό χρονικό διάστημα.

Χαρακτηριστικά περιοδικών κινήσεων
Περίοδος Τ, είναι ο χρόνος που απαιτείται για να ολοκληρωθεί μια περιοδική κί-
νηση.
Συχνότητα f, είναι το πηλίκο του αριθμού Ν των επαναλήψεων που γίνονται σε
ορισμένο χρονικό διάστημα Δt, προς το χρόνο αυτό.
N
f =
Δt
Δηλαδή η συχνότητα εκφράζει τον αριθμό των επαναλήψεων Ν στη μονάδα του
χρόνου Δt. Η μονάδα μέτρησης της συχνότητας στο S. I. είναι το 1/s ή s-1 ή Hz
(Hertz). Πολλές φορές συναντάμε και πολλαπλάσια της μονάδας όπως:
1 kHz = 103 Hz
1 MHz = 106 Hz
Σχέση περιόδου Τ και συχνότητας f : Αν θέσουμε όπου Ν = 1 τότε Δt = T οπότε
1
f=
T

Κινηματική της Ομαλής Κυκλικής Κίνησης
Ομαλή κυκλική κίνηση εκτελεί ένα υλικό σημείο όταν κι-
νείται πάνω σε κυκλική τροχιά και η ταχύτητά του δια-
τηρείται σταθερή κατά μέτρο.
Στην ομαλή κυκλική κίνηση συναντάμε δύο ταχύτητες:

Γραμμική ταχύτητα
Γραμμική ταχύτητα υ ονομάζουμε το διανυσματικό μέ-
γεθος που έχει:
μέτρο: το πηλίκο του τόξου ΔS που διαγράφει το σώμα (υλικό σημείο) σε χρόνο
Δt, προς το χρόνο αυτό, δηλαδή
Δs
υ=
Δt
24

διεύθυνση: εφαπτομένη της κυκλικής τροχιάς σε κάθε σημείο της και
φορά: που καθορίζεται από τη φορά της κίνησης.
(Μονάδα μέτρησης στo S. I. είναι το m/s)
Δηλαδή η γραμμική ταχύτητα υ είναι το φυσικό μέγεθος που μας δείχνει πόσο
γρήγορα διαγράφει τόξα ένα υλικό σημείο που κινείται κατά μήκος μιας κυκλικής
τροχιάς.
Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε ότι τα σημεία

Α και Β διαγράφουν στον ίδιο χρόνο Δt διαφορετικά
τόξα ΔsA>ΔsB οπότε διαθέτουν και διαφορετικά μέ-
τρα γραμμικών ταχυτήτων υΑ>υΒ. Οπότε εύκολα
προκύπτει ότι όσο μεγαλώνει η απόσταση του υλι-
κού σημείου από τον άξονα περιστροφής τόσο με-
γαλώνει και το μέτρο της γραμμικής του ταχύτη-
τας.

Γωνιακή ταχύτητα
Γωνιακή ταχύτητα ω, ονομάζουμε το
διανυσματικό μέγεθος που έχει:
μέτρο: το πηλίκο της γωνίας Δθ που
διαγράφει η επιβατική ακτίνα που
ακολουθεί το σώμα σε χρονικό διά-
στημα Δt, προς το χρόνο αυτό, δηλα-
δή
Δθ
ω=
Δt
διεύθυνση: είναι κάθετη στο επίπεδο της τροχιάς και

φορά: που καθορίζεται με τον κανόνα του δεξιού χεριού.
(Μονάδα μέτρησης στο S.I. είναι το rad/s)
Η γωνιακή ταχύτητα ω είναι το φυσικό μέγεθος που δείχνει πόσο γρήγορα δια-
γράφει γωνίες ένα υλικό σημείο που εκτελεί κυκλική κίνηση ή περιστρέφεται.
Παρατηρούμε εύκολα ότι τα σημεία Α και Β παρόλο που διαθέτουν διαφορετι-

κές γραμμικές ταχύτητες, θα έχουν την ίδια γωνιακή ταχύτητα, αφού μέσα στον
ίδιο χρόνο Δt διαγράφουν την ίδια γωνία Δθ.

25

2π 2πR
= ⇔ Δs = R ⋅ Δθ
Δθ Δs
Η σχέση ανάμεσα στα μέτρα γραμμικής και γωνιακής ταχύτητας είναι:

Δs Δθ ⋅R Δθ
υ= = = ⋅R = ω ⋅ R ⇒ υ = ω ⋅R
Δt Δt Δt
Η ομαλή κυκλική κίνηση είναι μια περιοδική κίνηση, γι’ αυτό μπορούμε να δι-
αμορφώσουμε και τις παρακάτω σχέσεις:
Δθ 2 π
ω= = = 2π f
Δt Τ
2π
υ = ωR = R = 2π f R
Τ

ΚΑΜΠΥΛΟΓΡΑΜΜΗ ΚΙΝΗΣΗ
Σε μια καμπυλόγραμμη γενικά κίνηση επειδή μεταβάλλεται συνεχώς η διεύθυνση
της ταχύτητας του σώματος, δεν μπορούμε να μιλάμε για σταθερή ταχύτητα, α-
κόμα και στην περίπτωση που το μέτρο της παραμένει σταθερό, όπως στην ομαλή
κυκλική κίνηση.
Κεντρομόλος επιτάχυνση ακ είναι η συνιστώσα της επιτάχυνσης με διεύθυνση
κάθετη στη διεύθυνση της ταχύτητας και φορά πάντα προς το κέντρο της τρο-
χιάς.
Είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για τη μεταβολή της διεύθυνσης της ταχύτητας.
Είναι φανερό ότι στις ευθύγραμμες κινήσεις δεν έχουμε κεντρομόλο επιτάχυν-
ση αφού εκεί δεν μεταβάλλεται η διεύθυνση του διανύσματος της γραμμικής τα-
χύτητας.
26

υ
Οπότε για την κεντρομόλο επιτάχυνση ακ ισχύει:
έχει μέτρο που δίνεται από τη σχέση:
ακ
υ2
ακ = R
R
όπου υ το μέτρο της γραμμικής ταχύτητας του σώματος
και R η ακτίνα της κυκλικής τροχιάς.
η διεύθυνσή της συμπίπτει με την ακτίνα της τροχιάς
και
φορά πάντα προς το κέντρο της τροχιάς

ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ

Σύμφωνα λοιπόν με τον 2ο Νόμο του Νεύτωνα (ή
Νόμος της κίνησης), η συνισταμένη των δυνάμε-
ων που έχουν την κατεύθυνση της κεντρομόλου
επιτάχυνσης ονομάζεται κεντρομόλος δύναμη και
δίνεται από τη σχέση
ΣF = mακ R Τ

Wy Wx
υ
Παρατηρήσεις W
1. Στην ευθύγραμμη γενικά κίνηση διεύθυνση της
ταχύτητας παραμένει σταθερή, οπότε δεν έχουμε κεντρομόλο επιτάχυνση με συ-
νέπεια να μη μιλάμε για κεντρομόλο δύναμη.
2. Σε μια καμπυλόγραμμη κίνηση, όπου το μέτρο της ταχύτητας παραμένει σταθε-
ρό, όπως στην ομαλή κυκλική έχουμε μόνο κεντρομόλο επιτάχυνση, δηλαδή η συ-
νισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα (και βρίσκονται πάνω στη δι-
εύθυνση της ακτίνας της τροχιάς) είναι ίση με την κεντρομόλο δύναμη.
3. Η κεντρομόλος δεν είναι κάποια επιπλέον δύναμη που συνήθως γίνεται σύγχυ-
ση αλλά η συνισταμένη όλων των δυνάμεων και συνιστωσών δυνάμεων που βρί-
σκονται πάνω στη διεύθυνση της ακτίνας της κυκλικής τροχιάς.
27
Δυναμική στην Κυκλική κίνηση

Ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
Βήμα 1ο : Σχεδιάζουμε το σώμα Σ στη θέση που θέλουμε να το μελετήσου-
με. Στη συνέχεια κατασκευάζουμε ένα ορθογώνιο σύστημα αξόνων xOy με
αρχή των αξόνων το σώμα Σ, τον άξονα x επιλέγουμε να συμπίπτει με τη
διεύθυνση της ακτίνας R της κυκλικής τροχιάς ενώ ο άλλος άξονας y να είναι κά-
θετος στον πρώτο. Σχεδιάζουμε όλες τις δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα και αν
χρειάζεται αναλύουμε αυτές στους παραπάνω άξονες.
Βήμα 2ο : Για όσες δυνάμεις ή και συνιστώσες δυνάμεων βρίσκονται πάνω
στη διεύθυνση του άξονα x εφαρμόζουμε τον Θεμελιώδη Νόμο της Μηχανι-
κής με την μορφή:
υ2
ΣFx = m ⋅ ακ = m ⋅
R
όπου ακ το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσης του σώματος Σ στη θέση που το
μελετάμε, υ το μέτρο της γραμμικής του ταχύτητας και R η ακτίνα της κυκλικής
τροχιάς που αντιστοιχεί στη θέση αυτή. Θα πρέπει η συνισταμένη των δυνάμεων
να έχει φορά προς το κέντρο της τροχιάς!
Βήμα 3ο : Για τις δυνάμεις και τις συνιστώσες των δυνάμεων που βρίσκο-
νται πάνω στον άξονα y σκεφτόμαστε ως εξής:

Αν το σώμα δεν κινείται στη διεύθυνση αυτή τότε ισχύει: ΣFy = 0
Αν το σώμα εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση δηλαδή η ταχύτητά του υ είναι στα-
θερή κατά μέτρο οπότε δεν έχουμε επιτρόχιο επιτάχυνση αε = 0, τότε και πάλι ι-
σχύει η σχέση: ΣFy = 0
Αν το μέτρο της ταχύτητας υ του σώματος μεταβάλλεται επομένως διαθέτει
επιτρόχιο επιτάχυνση ισχύει: ΣFy = mαε
Εφαρμογή
Μια μικρή σφαίρα μάζας m = 2 kg είναι δεμένη από ένα άκρο λεπτού αβαρούς νή-
ματος μήκους L = 1 m το άλλο άκρο του οποίου είναι στερεωμένο ακλόνητα από
ένα σημείο Ο. Η σφαίρα έχει τη δυνατότητα να περιστρέφεται διαγράφοντας κα-
τακόρυφη κυκλική τροχιά με το νήμα να είναι πάντα τεντωμένο. Να υπολογίσετε
το μέτρο της τάσης του νήματος όταν η σφαίρα διέρχεται:
α. Από το κατώτερο σημείο Α της τροχιάς της με ταχύτητα μέτρου υ1 = 20 m/s.
β. Από ένα σημείο Β της τροχιάς της το νήμα σχηματίζει με την κατακόρυφο που
διέρχεται από το σημείο Ο γωνία φ = 60ο ενώ η ταχύτητά της έχει μέτρο υ2 = 10
m/s. Δίνεται g = 10 m/s2.
28

α. Ακολουθώντας τα βήματα που ξέρουμε καταλήγουμε στο παραπάνω σχήμα, οι

δυνάμεις το βάρος w και η τάση του νήματος Τ1 βρίσκονται πάνω στον άξονα της
ακτίνας, ενώ δεν έχουμε άλλες δυνάμεις στον άξονα y, οπότε:

υ12 υ12
ΣFx = m ⋅ ακ = m ⋅ ⇔ T1 − mg = m ⋅
R L
ή
υ12 200
T1 = mg + m ⋅ = 20 + 2 ⋅ ⇔ T1 = 420N
L 1

β. Στη δεύτερη περίπτωση ακολουθούμε και πάλι τα βήματα που ξέρουμε οπότε
καταλήγουμε στο παρακάτω σχήμα:
Παρατηρούμε ότι στον άξονα x έχουμε:
υ22 ο υ22
ΣFx = m ⋅ ακ = m ⋅ ⇔ T2 − mgσυν60 = m ⋅
R L
ή
υ22 1 100
T2 = mgσυν60ο + m ⋅ = 2 ⋅ 10 ⋅ + 2 ⋅ ⇔ Τ2 = 210Ν
L 2 1

29

Ομαλή κυκλική κίνηση

1. Στην ομαλή κυκλική κίνηση (ΟΚΚ) είναι σταθερή
α. η ταχύτητα
β. η συνισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται στο σώμα
γ. η επιτάχυνση
δ. τίποτα από τα παραπάνω
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση

2. Στην ομαλή κυκλική κίνηση:
α. η ταχύτητα είναι σταθερή.
β. η επιτάχυνση είναι σταθερή.
γ. το μέτρο της ταχύτητας είναι σταθερό.
δ. δεν υπάρχει επιτάχυνση.

3. H γραμμική ταχύτητα στην ομαλή κυκλική κίνηση εκφράζει:
α. το πόσο γρήγορα διαγράφεται το τόξο του κύκλου.
30

β. το ίδιο το τόξο του κύκλου.

γ. τη μετατόπιση του κινητού.
δ. τη γωνία που διαγράφεται ανά μονάδα χρόνου.

4. Στο διπλανό σχήμα, φαίνεται η Γη η οποία περιστρέφεται
γύρω από τον άξονά της με σταθερή περίοδο Τ = 24 h. Αν
υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος Α βρίσκεται σε ένα σημείο του
Ισημερινού και ένας άλλος άνθρωπος Β στην Ελλάδα, τα μέτρα
των γραμμικών ταχυτήτων τους υΑ και υΒ συνδέονται με τη
σχέση:
α. υΑ = υΒ
β. υΑ > υΒ
γ. υΑ < υΒ

5. Mια διαφορά μεταξύ ομαλής κυκλικής κίνησης (ΟΚΚ) και ευθύγραμμης ομαλής
κίνησης (ΕΟΚ) σε σχέση με την ταχύτητα είναι ότι:
α. Στην ΕΟΚ η ταχύτητα είναι μονόμετρο μέγεθος, ενώ στην ΟΚΚ διανυσματικό.
β. Στην ΕΟΚ η ταχύτητα είναι διανυσματικό, ενώ στην ΟΚΚ μονόμετρο.
γ. Μεταβάλλεται η ταχύτητα στη ΕΟΚ
δ. Στην ΟΚΚ το σώμα επιταχύνεται

6. O έλικας ενός ανεμιστήρα εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση με συχνότητα 20Hz. Tο
σημείο A βρίσκεται σε απόσταση RA = 0,2 m από το κέντρο περιστροφής του
έλικα, ενώ το σημείο Β βρίσκεται σε απόσταση RΒ = 0,1 m. H συχνότητα του
σημείου B είναι ίση με:
α. 5 Hz
β. 10 Hz
γ. 20 Hz

7. H γραμμική ταχύτητα στην ομαλή κυκλική κίνηση εκφράζει:
31

α. το πόσο γρήγορα διαγράφεται το τόξο του κύκλου.

β. το ίδιο το τόξο του κύκλου.
γ. τη μετατόπιση του κινητού.
δ. τη γωνία που διαγράφεται ανά μονάδα χρόνου.

8. Η κίνηση ενός κινητού σε κυκλική τροχιά, λέγεται ομαλή, όταν:
α. Έχει σταθερή ταχύτητα.
β. Η ταχύτητα έχει σταθερή διεύθυνση αλλά μεταβαλλόμενο μέτρο.
γ. Η ταχύτητα έχει σταθερό μέτρο και είναι εφαπτόμενη στην τροχιά.
δ. Η ταχύτητα έχει σταθερό μέτρο και έχει διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο της
τροχιάς, με σημείο εφαρμογής το κέντρο της κυκλικής τροχιάς.

9. Ποια από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι λανθασμένη. Στην ΟΚΚ:
α. Η γραμμική ταχύτητα του σώματος είναι σταθερή.
β. Έχουμε επιταχυνόμενη κίνηση.
γ. Το όχημα διαγράφει ίσα τόξα σε ίσα χρονικά διαστήματα.
δ. Υπάρχει κεντρομόλος επιτάχυνση.

10. Ένα σώμα περιστρέφεται πάνω σε κυκλική τροχιά ακτίνας R. Σε ποια από τις
παρακάτω περιπτώσεις το σώμα ενδέχεται να μην εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση;
α. όταν ω = σταθ
β. όταν u = σταθ.
γ. όταν aΚ =σταθ.
δ. όταν η f μεταβάλλεται

11. Ένα όχημα εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση. Σε χρονικό διάστημα ίσο με Δt = Τ/3
διαγράφει γωνία:
α. 2π (rad)
32

β. π/3 (rad)
γ. 2π/3 (rad)
δ. π/2 (rad)

12. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές Σ και ποιες λάθος Λ;
α. Η επιτάχυνση αλλάζει μέτρο.
β. Η επιτάχυνση αλλάζει κατεύθυνση.
γ. Η συχνότητα είναι ανάλογη της περιόδου.
δ. Η περίοδος είναι σταθερή.

13. Ποιο από τα παρακάτω διαγράμματα που παριστάνει το μέτρο της γραμμικής
ταχύτητας σε συνάρτηση με το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας αντιστοιχεί σε
κυκλική κίνηση;

14. Ποιο από τα παρακάτω διαγράμματα παριστάνει την περίοδο σε συνάρτηση
με τη συχνότητα;

15. Ερωτήσεις συμπλήρωσης κενού
α. Στην ομαλή κυκλική κίνηση η συνισταμένη των δυνάμεων που ασκούνται στο
σώμα έχει μέτρο ίσο με ........................ (1) έχει φορά προς το .......................... (2) της
33

…….................. (3) και η διεύθυνσή της είναι κάθετη στη διεύθυνση της …….............. (4)
του.
β. Η γωνιακή ταχύτητα στην ομαλή κυκλική κίνηση είναι ένα …….............. (1)
μέγεθος το οποίο ορίζεται από το …….............. (2) της γωνιακής ……………… (3) προς
τον αντίστοιχο ……............... (4) διάστημα. Η διεύθυνσή του είναι ………… (5) στο
επίπεδο της κίνησης και η φορά του καθορίζεται με τον κανόνα του ................... (6)
................. (7). Μονάδα μέτρησής της στο S.I. είναι το …….............. (8)
γ. Κατά την κίνηση σε καμπυλόγραμμη τροχιά στο επίπεδο, ακόμη και με σταθερή
ταχύτητα υπάρχει πάντα …….............. (1). Στην περίπτωση της ομαλής κυκλικής
κίνησης η επιτάχυνση αυτή λέγεται …….............. (2) και έχει κατεύθυνση πάντα
προς το …….............. (3) της κυκλική τροχιάς. Άλλα χαρακτηριστικά μεγέθη της
κυκλικής κίνησης είναι η …….............. (4) και η ....................... (5) ταχύτητα. Ο χρόνος
μιας πλήρους περιστροφής λέγεται……………… (6) και ο αριθμός των περιστροφών
στη μονάδα του χρόνου που λέγεται …….............. (7).

16. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές Σ και ποιες λάθος Λ;
α. Μια κυκλική κίνηση είναι ομαλή όταν το πηλίκο Δφ/Δt παραμένει χρονικά
σταθερό.
β. Η γωνιακή ταχύτητα ω είναι ένα διάνυσμα εφαπτόμενο στην τροχιά.
γ. Η γωνιακή ταχύτητα ω είναι μονόμετρο μέγεθος.
δ. Ως γωνιακή ταχύτητα ω στην ομαλή κυκλική κίνηση ορίζουμε το διανυσματικό
μέγεθος με μέτρο ω= Δφ/Δt, διεύθυνση κάθετη στο επίπεδο της κυκλικής κίνησης
και φορά ίδια με τη φορά του δεξιόστροφου κοχλία (βίδας).

17. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες;
α. Η κεντρομόλος επιτάχυνση έχει σχέση με τη μεταβολή του μέτρου της
ταχύτητας.
β. Η κεντρομόλος επιτάχυνση είναι κάθετη στην ταχύτητα και έχει φορά πάντα
προς το κέντρο της τροχιάς.
γ. Η κεντρομόλος επιτάχυνση έχει σχέση με τη μεταβολή της διεύθυνσης της
ταχύτητας.
δ. Όταν το μέτρο της ταχύτητας ενός κινητού, που εκτελεί καμπυλόγραμμη
κίνηση, μένει σταθερό, τότε η κεντρομόλος επιτάχυνση είναι μηδέν.
ε. Η κεντρομόλος επιτάχυνση είναι συνέχεια κάθετη στη διεύθυνση της
ταχύτητας.

18. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές και ποιες λανθασμένες; Η
34

κεντρομόλος επιτάχυνση:
α. Είναι αντιστρόφως ανάλογη της ακτίνας
β. Έχει διεύθυνση κάθετη στην ταχύτητα
γ. Έχει σχέση με τη μεταβολή της κατεύθυνσης
δ. Έχει σχέση με τη μεταβολή του μέτρου της ταχύτητας

19. Ένα σώμα εκτελεί κυκλική κίνηση και σε
μια στιγμή βρίσκεται στην θέση Α. Ποιες
προτάσεις είναι σωστές και ποιες λάθος;
α. Το (2) αντιστοιχεί στο διάνυσμα της
γραμμικής ταχύτητας
β. Το (1) αντιστοιχεί στην επιτρόχιο
επιτάχυνση του κινητού.
γ. Το (2) αντιστοιχεί στην κεντρομόλο
επιτάχυνση.
δ. Το (4) αντιστοιχεί στη συνολική επιτάχυνση του σώματος.
ε. Η κίνηση δεν είναι ομαλή κυκλική κίνηση.
στ. Το μέτρο της ταχύτητας αυξάνεται.

20. Ποιες προτάσεις είναι σωστές και ποιες
λάθος για το διπλανό σχήμα:
α. Η ταχύτητα υ του σημείου Β είναι σταθερή.
β. Τα σημεία Α και Β έχουν την ίδια γωνιακή
ταχύτητα.
γ. Το σημείο Β έχει διπλάσια συχνότητα από το Α.
δ. Το σημείο Α έχει επιτάχυνση κάθετη στην
ακτίνα ΟΑ

21. Σε ένα σύστημα τροχών με ιμάντα ο μεγάλος τροχός έχει ακτίνα R1 και ο
μικρός R2. Ο ιμάντας κινείται χωρίς να
ολισθαίνει ή να επιμηκύνεται. Ποια από τις
σχέσεις που ακολουθούν είναι σωστή;
α. ω1 = ω2
β. u1 = u2
γ. Τ1 = Τ2
35

δ. Οι γωνιακές ταχύτητες είναι αντιστρόφως ανάλογες των ακτίνων.

ε. Ο μεγάλος τροχός γυρίζει πιο γρήγορα.

22. Τα ”αλογάκια” ενός ”λούνα παρκ” αποτελούν ένα ομοκεντρικό σύστημα που
περιστρέφεται ομαλά κυκλικά. Θεωρούμε δύο σημεία Α και Β, που περιστρέφονται
σε ακτίνες R1 > R2. αντίστοιχα. Ποια ή ποιες από τις σχέσεις που ακολουθούν είναι
σωστή ή σωστές.
α. ω1 = ω2
β. u1 = u2
γ. Τ1 = Τ2

23. Σ΄ ένα σύστημα δύο
οδοντωτών τροχών ο μεγάλος
τροχός έχει ακτίνα R1 και ο μικρός
R2. Οι δύο τροχοί περιστρέφονται
γύρω από σταθερούς άξονες που
διέρχονται από τα κέντρα τους με
αντίθετη φορά χωρίς να
ολισθαίνουν. Ποια ή ποιες από τις
σχέσεις που ακολουθούν είναι λάθος;
α. ω1 = ω2
β. u1 = u2
γ. Τ1 = Τ2
δ. Οι γωνιακές ταχύτητες είναι αντιστρόφως ανάλογες των ακτίνων.
ε. Ο μεγάλος τροχός γυρίζει πιο γρήγορα.

24. Ένα κινητό κινείται πάνω στην περιφέρεια ενός κύκλου με σταθερή κατά
μέτρο ταχύτητα. Ποιες ή ποιες από τις παρακάτω εκφράσεις είναι σωστές;
α. το κινητό δεν έχει επιτάχυνση.
β. το κινητό έχει επιτάχυνση.
γ. η ταχύτητα του σώματος μεταβάλλεται.
δ. η κεντρομόλος επιτάχυνση του είναι σταθερή.
ε. το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσης είναι σταθερό.

25. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
36

α. Στην ομαλή κυκλική κίνηση τα μεγέθη γραμμική ταχύτητα και γωνιακή

ταχύτητα έχουν πάντοτε την ίδια κατεύθυνση.
β. Η γραμμική ταχύτητα στην κυκλική κίνηση είναι διανυσματικό μέγεθος με
σταθερή κατεύθυνση.
γ. Στην ομαλή κυκλική κίνηση το σταθερό πηλίκο Δs/Δt συμπίπτει με το μέτρο της
γραμμικής ταχύτητας.
δ. Αν το επίπεδο κίνησης ενός κινητού που εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση είναι
οριζόντιο, τότε η διεύθυνση της γωνιακής ταχύτητας είναι κατακόρυφη.

26. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές;
α. Στην ομαλή κυκλική κίνηση η επιτρόχιος επιτάχυνση είναι μηδέν.
β. Στην ομαλή κυκλική κίνηση η επιτάχυνση του κινητού είναι εφαπτόμενη στην
τροχιά.
γ. Στην ομαλή κυκλική κίνηση τα διανυσματικά μεγέθη κεντρομόλος επιτάχυνση
και γωνιακή ταχύτητα έχουν ίδια διεύθυνση.
δ. Στην ομαλή κυκλική κίνηση ισχύουν αΚ= u2/R και αK= ω2 R.

27. Κινητό εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση με
συχνότητα f πάνω σε κύκλο ακτίνας R. Τη
χρονική στιγμή t0 = 0, που αυτό περνάει από ένα
σημείο Α της περιφέρειας ένα άλλο κινητό
ξεκινάει με σταθερή επιτάχυνση α κινούμενο
κατά τη διάμετρο τον κύκλου. To μέτρο a της
επιτάχυνσης του δεύτερου κινητού, για να
μπορέσει να συναντηθεί με το πρώτο στο
αντιδιαμετρικό σημείο Β είναι:
α. a = 8Rf 2
β. a = 16Rf 2
γ. a = 16R 2 f
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση και δικαιολογείστε την επιλογή σας.

28. Δύο ποδήλατα Α και B εκτελούν ομαλή κυκλική κίνηση σε κύκλους με ακτίνες
R1 και R2 (R2 = 2R1), με αντίστοιχες ταχύτητες μέτρου u1 και u2 (u1 = 2u2). Ο λόγος
των περιόδων τους T1/T2 είναι:
37

α. Τ1 = 4Τ2
β. Τ1 = Τ2/2
γ. Τ1 = Τ2/4

29. Ο έλικας ενός ανεμιστήρα εκτελεί
ομαλή κυκλική κίνηση. Έστω δύο σημεία
του έλικα Α και Β, που βρίσκονται σε α-
ποστάσεις R1 και R2 (R1 = 2R2) από τον
άξονα περιστροφής αντίστοιχα. Οι περί-
οδος Τ1 και Τ2 των σημείων Α και Β αντί-
στοιχα συνδέονται με τη σχέση:
α. Τ1 = Τ2
β. Τ1 =2 Τ2
γ. Τ1 = Τ2/2

30. Ο έλικας ενός ανεμιστήρα εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση. Έστω δύο σημεία
του έλικα Α και Β, που βρίσκονται σε αποστάσεις R1 και R2 (R1 = 2R2) από τον άξο-
να περιστροφής αντίστοιχα. Τα μέτρα της κεντρομόλου επιτάχυνσης ακ1 και ακ2
των σημείων Α και Β αντίστοιχα συνδέονται με τη σχέση:
α. ακ1 = ακ2
β. ακ1 = 2ακ2
γ. ακ1 = ακ2/2

31. Οι συχνότητες f1 και f2 των δύο τροχών ποδηλάτου, με ακτίνες R1 και R2, αν (R1
= 1,2R2) συνδέονται με τη σχέση:
f1 6
α. =
f2 5
f1 5
β. =
f2 6
f1 3
γ. =
f2 4
38

1. Ποδήλατο κινείται ευθύγραμμα και ομαλά με ταχύτητα μέτρου 36 km/h. Αν οι
τροχοί του έχουν ακτίνα R = 50 cm, να υπολογίσετε:
α. Τη συχνότητα περιστροφής του κάθε τροχού.
β. Το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσης ενός σημείου που βρίσκεται στην
περιφέρεια της ρόδας.

2. Ένα ποδήλατο κινείται σε οριζόντιο δρόμο με σταθερή ταχύτητα υπ = 20 m/s,
κάθε τροχός του διαθέτει ακτίνα R = 0,4 m και κυλίεται χωρίς να ολισθαίνει. Να
βρείτε:
α. Το μέτρο γραμμικής ταχύτητας υ ενός σημείου της περιφέρειας του τροχού.
β. Το μέτρο της γωνιακής ταχύτητας ω κάθε τροχού.
γ. Την περίοδο Τ και τη συχνότητα f περιστροφής κάθε τροχού.

3. Σε έναν κυκλικό στίβο ακτίνας R = 60/π m προπονούνται δύο αθλητές Α και Β.
Tη χρονική στιγμή t = 0 διέρχονται από το ίδιο σημείο Ο κινούμενοι με ταχύτητες
μέτρου υ1 = 15 m/s και υ2 = 5 m/s αντίστοιχα. Να υπολογίσετε για κάθε περίπτω-
ση που κινούνται:
i. Ομόρροπα ή
ii. Αντίρροπα
α. Τη χρονική στιγμή t που θα συναντηθούν για πρώτη φορά και
β. Την απόσταση που θα έχει διανύσει κάθε αθλητής μέχρι τη συνάντησή τους.

4. Οι δύο τροχοί του σχήματος με ακτίνες R1
= 40 cm και R2 = 10 cm και περιστρέφονται
γύρω από σταθερούς άξονες που διέρχονται
από τα κέντρα τους. Οι δύο τροχοί συνδέο-
νται μεταξύ τους με ιμάντα που περνάει από
τις περιφέρειές τους και δεν ολισθαίνει. Αν ο
μεγάλος τροχός περιστρέφεται με συχνότητα f1 = 10 Hz να βρείτε:
α. Τα μέτρα των γωνιακών ταχυτήτων ω1 και ω2 των δύο τροχών.
β. Το λόγο των συχνοτήτων και το λόγο των περιόδων των δύο τροχών.
39

γ. Πόσες περιστροφές θα εκτελέσει ο μικρός τροχός όταν ο μεγάλος έχει κάνει 40

περιστροφές.

5. Στα παρακάτω σχήματα φαίνεται ένα αναλογικό ρολόι, να βρείτε σε πόσο χρό-
νο οι δύο δείκτες (ωροδείκτης και λεπτοδείκτης θα συναντηθούν για πρώτη φορά
μετά από τη χρονική στιγμή που φαίνεται σε κάθε σχήμα.

6. Στο διπλανό σχήμα φαίνονται δύο κυκλι-
κά ποδηλατοδρόμια με ακτίνες R1 = 70/π m
και R2 = 30/π m αντίστοιχα. Τη χρονική
στιγμή t = 0 διέρχονται από το σημείο Ο δύο
ποδηλάτες Α και Β κινούμενοι σε χωριστά
ποδηλατοδρόμια με σταθερές κατά μέτρο
ταχύτητες μέτρου υ1 = 20 m/s και υ2 = 30
m/s αντίστοιχα. Να υπολογίσετε σε πόσο
χρόνο θα συναντηθούν και πάλι στο σημείο Ο και πόσες περιστροφές θα έχει ε-
κτελέσει κάθε ποδηλάτης.

7. Υλικό σημείο που εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση ακτίνας R = 1 m σε χρονικό
διάστημα Δt = 1 s διαγράφει τόξο που αντιστοιχεί σε γωνία φ = 2π/3. Να
υπολογίσετε το μέτρο της γραμμικής του ταχύτητα και τον αριθμό Ν των
περιστροφών που κάνει σε χρόνο Δt = 2 min.

8. Όχημα εκτελεί κυκλική τροχιά με σταθερού μέτρου ταχύτητα u = 20m/sec και
40

αλλάζει κατεύθυνση κατά Δφ = 60ο μέσα σε χρόνο Δt = 4sec. Να υπολογίσετε:

α. Τη γωνιακή του ταχύτητα
β. Τη συχνότητα και την περίοδό του
γ. Τη μεταβολή του μέτρου της ταχύτητας
δ. Το μέτρο της μεταβολής του διανύσματος της ταχύτητας και
ε. Το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσή του.

9. Ποδήλατο που κινείται σε κυκλική τροχιά με σταθερού μέτρου ταχύτητα u =2π
m/sec διαγράφει ένα ημικύκλιο μέσα σε χρόνο Δt = 4sec. Να υπολογίσετε:
α. Την περίοδό και η συχνότητά του
β. Τη γωνιακή του ταχύτητα
γ. Το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσής του.

10. Δίσκος ακτίνας R=10cm, περιστρέφεται ομαλά σε οριζόντιο επίπεδο. Αν
διαγράφει 40 στροφές σε χρονικό διάστημα 80s, να υπολογίσετε:
α. Τη συχνότητα περιστροφής του δίσκου,
β. Την περίοδο περιστροφής του δίσκου,
γ. Τη γραμμική ταχύτητα και
δ. Το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσης των σημείων της περιφέρειάς του

11. Η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονα της με περίοδο T=24h. Να
υπολογίσετε:
α. Τα μέτρα της ταχύτητας και της κεντρομόλου επιτάχυνσης που έχουν τα
σημεία της επιφάνειας της Γης τα οποία βρίσκονται στον Ισημερινό και
β. Τα σημεία ου βρίσκονται σε γεωγραφικό πλάτος 60ο.
Η ακτίνα της Γης είναι R = 6400km.

12. Στο άτομο του υδρογόνου, σύμφωνα με τη θεωρία του Bohr, το ηλεκτρόνιο
κάνει ομαλή κυκλική κίνηση γύρω από τον πυρήνα, με ακτίνα R = 10-10 m και με
περίοδο T = 10 -16 s. Να υπολογίσετε την ταχύτητα και την κεντρομόλο επιτάχυνση
του ηλεκτρονίου.

13. Μοτοσικλέτα κινείται αρχικά κατά μήκος ευθύγραμμου δρόμου μήκους 50m
με σταθερή ταχύτητα 72km/h. Ενώ στη συνέχεια εισέρχεται σε κυκλική πλατεία
41

ακτίνας 20m με ταχύτητα ίδιου μέτρου και εκτελεί δύο πλήρεις στροφές. να
α. Το συνολικό χρόνος κίνησης;
β. Τη συχνότητα της κυκλικής κίνησης;
γ. Το μέτρο της κεντρομόλου επιτάχυνσής της;

14. Δύο δρομείς, A και Β διέρχονται ταυτόχρονα από το κέντρο και από ένα
σημείο Σ ενός κυκλικού στίβου αντίστοιχα. O A κινείται ευθύγραμμα ομαλά με
ταχύτητα μέτρου 2m/s και κατεύθυνση προς το σημείο Τ, αντιδιαμετρικό του Σ
στον κύκλο, ενώ ο B κινείται ομαλά κυκλικά με ταχύτητα μέτρου 5m/s. Να
θεωρήσετε ότι ο στίβος έχει ακτίνα 20m. να υπολογίσετε:
α. Τα μέτρα των επιταχύνσεων κάθε δρομέα;
β. Nα εξετάσετε αν οι δρομείς θα συναντηθούν στο σημείο Τ.

15. Δύο μικρά αυτοκίνητα, A και B ξεκινούν από το ίδιο σημείο μιας πίστας που
έχει σχήμα κύκλου, με αντίθετες φορές. Οι ταχύτητές τους είναι αντίστοιχα 5m/s
και 4m/s. Αν το μήκος της κυκλικής τροχιάς είναι 90m, να υπολογίσετε το χρόνο
της πρώτης συνάντησης.

16. Δύο κινητά κινούνται στην ίδια κυκλική τροχιά με σταθερές συχνότητες
f1=15Hz και f2=5Hz. Κάποια στιγμή τα κινητά συναντιόνται στο σημείο Α. Να
α. Ποια χρονική στιγμή θα ξανασυναντηθούν και σε ποια θέση, όταν κινούνται με
την ίδια φορά.
β. Πότε θα ξανασυναντηθούν και σε ποια θέση όταν κινούνται με αντίρροπη
φορά.

17. Σε ένα ρολόι ο ωροδείκτης και ο λεπτοδείκτης δείχνουν τη 12η ώρα ακριβώς.
α. Την περίοδο του καθενός;
β. Τη γωνιακή ταχύτητα του καθενός;
γ. Αν τα μήκη τους είναι αντίστοιχα 4cm και 8cm, ποιες είναι οι γραμμικές τους
ταχύτητες;
δ. Μετά από πόσο χρόνο οι δείκτες θα σχηματίζουν για πρώτη φορά γωνίες π/2
και π/3;

42

18. Σε έναν κυκλικό στίβο ακτίνας R = 2m ξεκινούν από το ίδιο σημείο δύο δρομείς
Α και Β με ταχύτητες μέτρων 3 m/s και 2 m/s αντίστοιχα. Να υπολογίσετε μετά
από πόσο χρόνο Θα συναντηθούν για τρίτη φορά, όταν:
α. Κινούνται με την ίδια φορά,
β. Κινούνται με αντίθετες φορές;

19. Δύο οχήματα Α και Β αναχωρούν από δύο σημεία περιφέρειας κύκλου, ακτίνας
R=15cm τα οποία βρίσκονται αντιδιαμετρικά και κινούνται ομόρροπα. Αν η
γραμμική ταχύτητα του Α κινητού είναι 7m/sec, να υπολογίσετε πρέπει τη
γωνιακή ταχύτητα του Β για να συναντηθούν για πρώτη φορά όταν το Α θα έχει
διαγράψει 46 κύκλους;

20. Κινητό εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση με συχνότητα f = 0,5 Ηz πάνω σε κύκλο
ακτίνας R=1m. Τη χρονική στιγμή t = 0 που αυτό περνάει από ένα σημείο Α της
περιφέρειας, ένα άλλο κινητό ξεκινά από το ίδιο σημείο και κινείται με σταθερή
επιτάχυνση α πάνω στη διάμετρο του κύκλου. Να υπολογίσετε το μέτρο της
επιτάχυνσης του δεύτερου κινητού για να συναντηθεί με το πρώτο στο
αντιδιαμετρικό σημείο Β;

21. Οι δύο τροχαλίες συνδέονται
με ένα ιμάντα όπως στο σχήμα. Η
μία τροχαλία έχει ακτίνα R1=1m
και σταθερή γωνιακή ταχύτητα
ω=100rad/s. Αν η ακτίνα της
άλλης τροχαλίας είναι R2 =0,5 m,
να υπολογίσετε τις γραμμικές
ταχύτητες και επιταχύνσεις των
σημείων Κ, Λ, Μ, Ν του ιμάντα.

22. Τρακτέρ κινείται με σταθερή ταχύτητα μέτρου
20m/s σε ευθύγραμμο δρόμο. Η ακτίνα των
μπροστινών τροχών του είναι R1=0,5m και των πίσω
R2=1m. Να υπολογίσετε τις συχνότητες περιστροφής
και τις επιταχύνσεις των σημείων της περιφέρειας
κάθε τροχού.

23. Υλικό σημείο που κινείται με ταχύτητα σταθερού μέτρου σε κυκλική τροχιά,
διαγράφει 6 κύκλους σε 12min. Αν η ακτίνα του κύκλου είναι 3 m. Να υπολογίσετε:
43

α. Το μέτρο της ταχύτητας του σώματος,

β. Το μέτρο της μετατόπισης του, 10min μετά την εκκίνηση,
γ. Το μέτρο της μέσης ταχύτητας του σε 10min.
44

Διατήρηση Ορμής

Σύστημα Σωμάτων - Εσωτερικές και Εξωτερικέςδυνάμεις
∆ύο ή περισσότερα σώματα θεωρούμε ότι
αποτελούν ένα σύστημα σωμάτων όταν τα σώματα
αυτά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Για παράδειγμα
ένα σύστημα σωμάτων είναι η Γη και η Σελήνη, ή οι
μπάλες του μπιλιάρδου πάνω σε ένα τραπέζι. Η
ανάγκη για μελέτη συστημάτων σωμάτων
προκύπτει για την απλοποίηση προβλημάτων
φυσικής. Χωρίζοντας τα σώματα που πρόκειται να μελετήσουμε με νοητά ή
φυσικά τοιχώματα από το περιβάλλον τους μπορούμε να ορίσουμε τις εσωτερικές
και εξωτερικές δυνάμεις. Ένα σύστημα σωμάτων που αλληλεπιδρούν ονομάζεται
σύστημα σωμάτων.
Εσωτερικές δυνάμεις σ’ ένα σύστημα ονομάζουμε τις

δυνάμεις που ασκούνται ανάμεσα σε σώματα που ανή-
κουν στο ίδιο σύστημα. Στο διπλανό σχήμα, φαίνονται
δύο μάζες m1 και m2 που έλκονται μεταξύ τους με δυ-
νάμεις που υπακούουν στον Νόμο της Παγκόσμιας Έλ-
ξης. Οι δυνάμεις αυτές είναι της μορφής δράση – αντί-
δραση, είναι αντίθετες, γι’ αυτό η συνισταμένη τους
είναι ίση με μηδέν. Πάντα, η συνι-
σταμένη των εσωτερικών δυνάμε-
ων σ’ ένα σύστημα σωμάτων είναι
ίση με μηδέν, αφού εμφανίζονται
ανά δύο και είναι αντίθετες.

Εξωτερικές δυνάμεις σ’ ένα σύστημα ονομάζουμε
τις δυνάμεις που ασκούνται στα σώματα του συ-
στήματος από σώματα που δεν ανήκουν στο ίδιο
σύστημα. Στο διπλανό σχήμα, βλέπουμε ένα σύστη-
μα σωμάτων m1, m2 και ένα σώμα μάζας m3 που δεν
ανήκει στο σύστημά μας. Οι δυνάμεις F1,εξ και F2,εξ
που δέχονται τα σώματα m1 και m2 αντίστοιχα εί-
ναι εξωτερικές.

45

Η Ορμή
Ορμή Ρ ενός σώματος ονομάζουμε το διανυσματικό μέγεθος που
έχει μέτρο το γινόμενο της μάζας m του σώματος επί την
ταχύτητά του u, ενώ έχει πάντα την ίδια κατεύθυνση με την
ταχύτητα του σώματος:
P = mu
(Μονάδα μέτρησης ορμής στοS.I. είναι: 1 kg.m/s)

Ορμή ενός συστήματος σωμάτων
! ! !
Αν έχουμε ένα σύστημα σωμάτων m1, m2, …, mn με ορμές P1 , P2 ,…, Pn αντίστοιχα,
για να υπολογίσουμε τη συνολική ορμή του συστήματος αρκεί να προσθέσουμε τα
διανύσματα των ορμών του συστήματος.
α. Αν τα διανύσματα των ορμών είναι στην ίδια δι-
εύθυνση, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα, η
πρόσθεση των διανυσμάτων των ορμών του συ-
στήματος γίνεται αλγεβρικά, δηλαδή:
Pολ = P1 + P2 + (−P3 ) + (−P4 )
β. Αν όμως τα διανύσματα των ορ-

μών έχουν διαφορετική διεύθυνση,
τότε προσθέτουμε διανυσματικά.
Στην περίπτωση που φαίνεται στο
διπλανό σχήμα !βλέπουμε
! δύο διανύ-
σματα ορμών P1 και P2 που σχηματί-
ζουν ορθή γωνία μεταξύ τους.Για να
υπολογίσουμε το μέτρο της συνολικής ορμής του συστήματος αρκεί να δουλέψου-
με με το Πυθαγόρειο Θεώρημα:
Pολ = P12 + P2 2
Μεταβολή Ορμής
Η μεταβολή της ορμήςείναι επίσηςμέγεθοςδιανυσματικό και ορίζεται ως:
! ! !
ΔP = Pτελ − Pαρχ
Παρατήρηση: Στην περίπτωση που τα διανύσματα της αρχική και τελικής ορμής
είναι στην ίδια διεύθυνση, η μεταβολή της ορμής γίνεται εύκολα αρκεί να λάβουμε
υπόψη μας τη φορά του κάθε διανύσματος. Αν όμως τα διανύσματα είναι σε
46

διαφορετική διεύθυνση τότε πάμε αναγκαστικά διανυσματικά (συνήθως

καταλήγουμε σε μέθοδος παραλληλογράμμου).
Ρυθμός μεταβολής ορμής

!
Ο ρυθμόςμεταβολής της ορμήςορίζεται ως το πηλίκο της μεταβολής της Ορμής ΔP
σε ένα χρονικό διάστημα Δt προς το χρονικό αυτό διάστημα (δηλαδή εκφράζει την
!
ταχύτητα μεταβολής της ορμής) και ισούται με τη συνισταμένη δύναμη ΣF που
δέχεται το σώμα στο χρονικό αυτό διάστημα.
!
ΔP !
= ΣF
Δt
Συνήθως αναφερόμαστε σε στιγμιαίο ρυθμό μεταβολής της ορμής σε κάποια

χρονική στιγμή, δηλαδή τη μεταβολή της ορμής σε ένα απειροελάχιστο χρονικό
διάστημα.
!
dP !
= ΣF
dt
Αρχή Διατήρησης της Ορμής

Εφαρμόζουμε την Αρχή Διατήρησης της Ορμής όταν διαθέτουμε ένα σύστημα σω-
μάτων που δεν ασκούνται εξωτερικές δυνάμεις ή η συνισταμένη των εξωτερικών
δυνάμεων είναι ίση με μηδέν δηλαδή να είναι μονωμένο. Οπότε
! !
Pαρχ = Pτελ

Αφού σχεδιάσουμε όλες τις εξωτερικές δυνάμεις (αφού η συνισταμένη των εσω-
τερικών δυνάμεων είναι ίση με μηδέν) ελέγχουμε τη συνισταμένη τους, αν ΣFεξ = 0
τότε:
!
! ΔP ! ! ! ! !
ΣFεξ = ⇔ ΔP = 0 ⇔ Pτελ − Pαρχ = 0 ⇔ Pτελ = Pαρχ
Δt
δηλαδή η ορμή του συστήματος διατηρείται σταθερή.

47

Μελετάμε μια κρούση, διάσπαση, έκρηξη …

Σ’ αυτές τις περιπτώσεις επιτρέπεται να εφαρμόζουμε την αρχή διατήρησης της
ορμής επειδή οι εσωτερικές δυνάμεις που αναπτύσσονται κατά την διάρκεια των
παραπάνω φαινόμενων είναι κατά πολύ ισχυρότερες των οποιοδήποτε άλλων ε-
ξωτερικών γι’ αυτό θεωρούμε αυτές αμελητέες για το απειροελάχιστο χρονικό δι-
άστημα που λαμβάνουν χώρα.

Κρούσεις
Στο χώρο της μηχανικής, κρούση ονομάζουμε το
φαινόμενο της στιγμιαίας βίαιης επαφής δύο σω-
μάτων που διαρκεί ελάχιστο χρόνο Δt → 0 , ενώ
οι δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ των σω-
μάτων είναι πολύ ισχυρές (γι’ αυτό, κάθε άλλη
εξωτερική δύναμη που ασκείται στο σύστημα
των σωμάτων που συγκρούονται θεωρείται αμε-
λητέα).
Σε κάθε κρούση, η ορμή του συστήματος διατηρείται οπότε εφαρμόζουμε την Αρ-
χή Διατήρησης της Ορμής ΑΔΟ:
 
pσυστ . αµεσως πριν = pσυστ . αµεσως µετα
Παρατήρηση: Για ένα σύστημα δύο σωμάτων που συγκρούονται, οι μεταβολές

των ορμών τους είναι πάντα αντίθετες, δηλαδή θα ισχύει πάντα:
 
Δp1 = −Δp2
Ανάλογα με τη διεύθυνση των ταχυτήτων δύο σωμάτων πριν από την κρούση
τους, διακρίνουμε την κρούση σε:
Μετωπική ή Κεντρική ονομάζεται η κρούση όταν
τα διανύσματα των ταχυτήτων των κέντρων
υ1 υ2
μάζας των σωμάτων ελάχιστα πριν από την
κρούση τους βρίσκονται στην ίδια διεύθυνση και
μάλιστα στην ευθεία που ενώνει τα κέντρα μά-
ζας τους.

Όταν η κρούση είναι μετωπική ή κεντρική θα ξέρουμε ότι τα
διανύσματα των ταχυτήτων θα βρίσκονται στην ίδια διεύθυνση και μετά την
κρούση.

υ1
Έκκεντρη ονομάζεται η κρούση όταν τα διανύ- υ2
σματα των ταχυτήτων των κέντρων μάζας των
48

σωμάτων ελάχιστα πριν από την κρούση τους βρίσκονται στην ίδια διεύθυνση
(χωρίς να είναι στην ίδια ευθεία).
Πλάγια ονομάζεται η κρούση όταν τα διανύσματα
υ1
των ταχυτήτων των κέντρων μάζας των σωμάτων υ2
ελάχιστα πριν από την κρούση τους έχουν τυχαίες μη

παράλληλες διευθύνσεις.

• Ανάλογα με το αν διατηρείται ή όχι η μηχανική ενέργεια του συστήματος, οι
κρούσεις διακρίνονται σε:
1. Ελαστική κρούση
Είναι μια ιδανική περίπτωση κατά την οποία το σύστημα δεν έχει απώλειες ενέρ-
γειας οπότε διατηρείται η μηχανική του ενέργεια (κινητική) σταθερή. Ισχύει λοι-
πόν ότι
Eµηχ ,πριν = Eµηχ ,µετα ⇔ K πριν = K µετα
2. Ανελαστική κρούση
Γενικά λοιπόν (πρακτικά) σε μια κρούση, ένα σύστημα σωμάτων δεν διατηρεί τη
μηχανική του ενέργεια σταθερή αφού στη διάρκεια μιας κρούσης έχουμε απώλειες
ενέργειας Εαπωλ που συνήθως εκφράζεται ως θερμότητα που αποδίδεται στο περι-
βάλλον ή και ως μόνιμη δυναμική ενέργεια παραμόρφωσης. Ισχύει λοιπόν ότι
Eµηχ ,πριν > Eµηχ ,µετα ⇔ K πριν > K µετα ⇔ K πριν = K µετα + Eαπωλ
Πλαστική είναι η περίπτωση της ανελαστικής κρούσης κατά την οποία τα σώματα
που συγκρούονται αποτελούν ένα συσσωμάτωμα μετά την
κρούση. Είναι βέβαια κατανοητό ότι στην πλαστική κρούση έ-
χουμε τις μεγαλύτερες απώλειες ενέργειας.

Παρατήρηση: Επειδή η διάρκεια μιας κρούσης είναι αμελητέα, αυτό σημαίνει ότι η
δυναμική του ενέργεια (λόγω θέσης ή λόγω κατάστασης) δεν μεταβάλλεται τελικά
(γιατί όσο μικρό και να είναι τo Δt της κρούσης κατά τη διάρκειά της η δυναμική
ενέργεια του συστήματος μεταβάλλεται και στο τέλος λόγω ελαστικότητας επα-
νέρχεται) οπότε η διατήρηση της μηχανικής ενέργειας οδηγεί στην ισότητα:
Kσυστ . αµεσως πριν = Kσυστ . αµεσως µετα
49

1. Χαρακτηρίστε τις παρακάτω προτάσεις με Σ ή Λ.
α. Η ορμή είναι διανυσματικό μέγεθος
β. Μία νταλίκα έχει πάντα μεγαλύτερη ορμή από μια μοτοσικλέτα
γ. Όταν δύο σώματα κινούνται με την ίδια ταχύτητα έχουν και ίσες ορμές
δ. Μονάδα της ορμής στο S.I. είναι το 1 Ns
ε. Σ’ έναν αερόκενο σωλήνα και στον ίδιο τόπο όλα τα σώματα πέφτουν με την ί-
δια ορμή
στ. Η ορμή είναι πάντα ομόρροπη της συνισταμένης δύναμης που ασκείται στο
σώμα.

2. Σε ολυμπιακούς αγώνες καταδύσεων, ο αθλητήςβουτάαπό την πλατφόρμαμε-
σαίου ύψους. Το μέτροτης ορμήςτουθαείναιμέγιστοστο σημείο

α. [Α]
β. [Β]
γ. [Γ]
Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.
3. Δύο σώματα κινούνται με την ίδια ταχύτητα. Μεγαλύτερη ορμή έχει το σώμα:
α. Με τον μεγαλύτερο όγκο
β. Με την μεγαλύτερη πυκνότητα
γ. Με την μεγαλύτερη μάζα
50

δ. Η ορμή τους είναι ίδια.


4. Είναι προτιμότερο να σταματήσουμε ένα αυτοκίνητο που έχει βλάβη στα φρέ-
να κατευθύνοντάς το
α. προς ένα λιβάδι με χόρτα
β. προς ένα μεγάλο δέντρο;

5. Δύο σώματα αποτελούν ένα σύστημα το οποίο έχει ορμή μηδέν, όταν:
α. Τα σώματα ηρεμούν
β. Τα σώματα κινούνται με αντίθετες ταχύτητες
γ. Τα σώματα έχουν αντίθετες ορμές.

6. Χαρακτηρίστε κάθε μία από τις προτάσεις που ακολουθούν, με Σ αν είναι σω-
στή και με Λ αν είναι λανθασμένη. Σώμα εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση.
α. Η ορμή του σώματος παραμένει σταθερή.
β. Η ορμή του σώματος μεταβάλλεται.
γ. Η διεύθυνση της ορμής μεταβάλλεται.
δ. Το μέτρο της ορμής παραμένει σταθερό.

7. Δύο σώματα με μάζες m1>m2 αφήνονται ταυτόχρονα από το ίδιο ύψος και ε-
κτελούν ελεύθερη πτώση. Σε κάθε θέση για τις ορμές τους ισχύει:
α.p1 = p2
β.p1< p2
γ.p1> p2
δ.p1 + p2 = 0

8. Μία μπάλα μάζας m = 100 g κτυπά κάθετα πάνω σε τοίχο, με ταχύτητα u = 20
m/s. Αν η μπάλα φεύγει από τον τοίχο με το ίδιο μέτρο ταχύτητας, το μέτρο της
μεταβολής της ορμής της μπάλας είναι:
α. 200 N·s
51

β. 0
γ. 2 kg·m/s
δ. 4 N·s.

9. Μία μπάλα ποδοσφαίρου κτυπά στο κάθετο δοκάρι, με ταχύτητα μέτρου u. Αν η
μπάλα φεύγει με το ίδιο μέτρο ταχύτητας να υπολογιστεί η μεταβολή στην ορμή
της μπάλας, αν μετά την πρόσκρουση κινείται:
α. στην ίδια διεύθυνση
β. κάθετα προς την αρχική διεύθυνση.

10. Σώμα μάζας m αφήνεται να πέσει ελεύθερο από ύψος h. Η γραφική παράστα-
ση της ορμής, σε συνάρτηση με τον χρόνο πτώσης είναι:

11. Σώμα βάλλεται από το έδαφος κατακόρυφα προς τα πάνω, με αρχική ταχύτη-
τα u0. Η γραφική παράσταση της ορμής, σε συνάρτηση με το χρόνο είναι:

12. Ένα παιδί πηδά από μικρό ύψος h, πάνω σε στρώμα από αφρολέξ. Η δύναμη
που θα δεχτεί από το στρώμα, είναι:
α. μεγαλύτερη από το βάρος του
β. ίση με το βάρος του
γ. μικρότερη από το βάρος του.

52

13. Δύο σώματα με διαφορετικές μάζες ηρεμούν πάνω σε μία λεία οριζόντια επι-
φάνεια. Στα δύο σώματα ενεργούν δύο ίσες οριζόντιες δυνάμεις, για το ίδιο χρονι-
κό διάστημα. Το σώμα με τη μεγαλύτερη μάζα:
α. θα έχει μικρότερη ταχύτητα από το άλλο
β. θα έχει την ίδια ορμή με το άλλο
γ. θα έχει μικρότερη ορμή από το άλλο
δ. θα έχει μεγαλύτερη ορμή από το άλλο.

14. Σε μια κρούση δύο σφαιρών
α. το άθροισμα των κινητικών ενεργειών των σφαιρών πριν από την κρούση είναι
πάντα ίσο με το άθροισμα των κινητικών ενεργειών τους μετά από την κρούση.
β. οι διευθύνσεις των ταχυτήτων των σφαιρών πριν και μετά από την κρούση
βρίσκονται πάντα στην ίδια ευθεία.
γ. το άθροισμα των ορμών των σφαιρών πριν από την κρούση είναι πάντα ίσο με
το άθροισμα των ορμών τους μετά από την κρούση.
δ. το άθροισμα των ταχυτήτων των σφαιρών πριν από την κρούση είναι πάντα
ίσο με το άθροισμα των ταχυτήτων τους μετά από την κρούση.

15. Να εξετάσετε ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστή:
α. Ένα σώμα μπορεί να έχει κινητική ενέργεια χωρίς να έχει ορμή.
β. Ένα σύστημα σωμάτων μπορεί να έχει κινητική ενέργεια χωρίς να έχει ορμή.

16. Ένα αυτοκίνητο τρακάρει με ταχύτητα μέτρου u1, πάνω σε ανένδοτο τοίχο και
ακινητοποιείται σε χρόνο t1. Αν το ίδιο αυτοκίνητο τρακάρει σε άμμο με ταχύτητα
μέτρου u2 = 2u1 και ακινητοποιείται, σε χρόνο t2 = 2t1, η μέση δύναμη που δέχεται,
είναι:
α. ίδια και στις δύο περιπτώσεις
β. μεγαλύτερη στην πρώτη περίπτωση
γ. στην πρώτη περίπτωση διπλάσια από τη δεύτερη
δ. στη δεύτερη περίπτωση διπλάσια από την πρώτη.

53

17. Βαρκάρης είναι μέσα στην ακίνητη βάρκα του και προσπαθεί να την κινήσει
σπρώχνοντάς την από μέσα. Ο λόγος για τον οποίο δεν γίνεται κάτι τέτοιο είναι
γιατί:
α. ο βαρκάρης δεν διαθέτει την απαραίτητη μυϊκή δύναμη
β. υπάρχουν τριβές
γ. ο βαρκάρης γλιστράει καθώς σπρώχνει
δ. η δύναμη που ασκεί ο βαρκάρης είναι εσωτερική του συστήματος βαρκάρης –
βάρκα, οπότε δεν επηρεάζει την ορμή του συστήματος
ε. η ορμή του συστήματος δεν επηρεάζεται γιατί η δύναμη είναι εξωτερική.

18. Ένα διπλό άστρο αποτελείται από δύο διαφορετικά άστρα, τα οποία έλκονται
μεταξύ τους και περιστρέφονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους. Αν η βα-
ρυτική έλξη από τα γειτονικά άστρα είναι αμελητέα, ποιες από τις παρακάτω προ-
τάσεις είναι σωστές;
α. Η ορμή του κάθε άστρου διατηρείται σταθερή
β. Η ορμή του κάθε άστρου μεταβάλλεται και συνεπώς μεταβάλλεται η ορμή του
συστήματος
γ. Η ορμή του συστήματος διατηρείται σταθερή, γιατί όταν η ορμή του ενός ά-
στρου μεταβάλλεται, του άλλου άστρου μεταβάλλεται κατά ίσο μέτρο, αλλά κατά
αντίθετη κατεύθυνση.

19. Χαρακτηρίστε κάθε μία από τις παρακάτω προτάσεις των ερωτήσεων που
ακολουθούν, με Σ, αν είναι σωστή και με Λ αν είναι λανθασμένη.
Ένα απομονωμένο ακίνητο σώμα διασπάται σε δύο άλλα.
α. Τα παραγόμενα σώματα κινούνται σε κάθετες διευθύνσεις
β. Τα παραγόμενα σώματα κινούνται στην ίδια διεύθυνση.
γ. Η συνολική ορμή δεν διατηρείται .
δ. Η συνολική ορμή μετά την έκρηξη είναι μηδέν
ε. Ο λόγος των μαζών ισούται με το λόγο των μέτρων των ταχυτήτων.
στ. Ο λόγος των μαζών είναι αντιστρόφως ανάλογος με το λόγο των μέτρων των
ταχυτήτων.

20. Χαρακτηρίστε κάθε μία από τις παρακάτω προτάσεις των ερωτήσεων που
ακολουθούν, με Σ, αν είναι σωστή και με Λ αν είναι λανθασμένη.
54

Μια σφαίρα Α συγκρούεται μετωπικά και ελαστικά με ακίνητη σφαίρα Β, ίσης μά-
ζας. Η ταχύτητα της σφαίρας Α μετά την κρούση
α. θα είναι ίση με την ταχύτητα που είχε πριν την κρούση.
β. θα είναι αντίθετη της ταχύτητας που είχε πριν την κρούση.
γ. θα είναι ίση με την ταχύτητα που θα αποκτήσει το σώμα Β.
δ. θα μηδενιστεί.

21. Ένα αυτοκίνητο Α μάζας Μ βρίσκεται σταματημένο σε κόκκινο φανάρι. Ένα
άλλο αυτοκίνητο Β μάζας m, ο οδηγός του οποίου είναι απρόσεκτος, πέφτει στο
πίσω μέρος του αυτοκινήτου Α. Η κρούση θεωρείται κεντρική και πλαστική. Αν
αμέσως μετά την κρούση το συσσωμάτωμα έχει το 1/3 της κινητικής ενέργειας
αμέσως πριν την κρούση, τότε θα ισχύει:
m 1
α. =
M 6
m 1
β. =
M 2
m 1
γ. =
M 3

22. Ένα παιδί βρίσκεται πάνω σε ένα αμαξάκι και πετάει μια μπάλα με αρχική τα-
χύτητα u η οποία έχει φορά προς τα πίσω. Με τι ταχύτητα και προς ποια διεύθυν-
ση θα αρχίσει να κινείται το αμαξάκι; Η συνολική μάζα του παιδιού και του αμα-
ξιού είναι 25 φορές μεγαλύτερη της μάζας της μπάλας.
α.u/25, εμπρός
β.u/25, πίσω
γ. 25u, πίσω
δ. 25u, εμπρός
ε. Θα μείνουν ακίνητα.

23. Σε μετωπική κρούση δύο σωμάτων Α και Β που έχουν μάζες m και 2m,
αντίστοιχα, δημιουργείται συσσωμάτωμα που παραμένει ακίνητο στο σημείο της
55

σύγκρουσης. Ο λόγος των μέτρων των ορμών των δύο σωμάτων πριν από την
κρούση, είναι
α. 0,5
β. 2.
γ. 1.

24. Δύο σώματα Α και Β με μάζες mA και mB,
αντίστοιχα, συγκρούονται μετωπικά. Οι ταχύ-
τητές τους πριν και μετά την κρούση, σε συνάρ-
τηση με το χρόνο φαίνονται στο παρακάτω διά-
γραμμα. Ο λόγος των μαζών mΑ και mΒ είναι
mA 3
α. =
mB 5
mA 1
β. =
mB 2
mA 5
γ. =
mB 4
mA 3
δ. =
mB 2

25. Σώμα μάζας m, το οποίο έχει κινητική ενέργεια Κ, συγκρούεται πλαστικά με
σώμα μάζας 4m. Μετά την κρούση, το συσσωμάτωμα μένει ακίνητο. Η μηχανική
ενέργεια που χάθηκε κατά την κρούση, είναι:
α.5/4K
β. Κ
γ. 7/4K

26. Ακίνητο σώμα Σ μάζας Μ βρίσκεται πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο. Βλήμα
μάζας m κινείται οριζόντια με ταχύτητα υ = 100 m/s σε διεύθυνση που διέρχεται
από το κέντρο μάζας του σώματος Σ και σφηνώνεται σ’ αυτό. Αν η ταχύτητα του
συσσωματώματος αμέσως μετά την κρούση είναι V = 2 m/s, τότε ο λόγος των μα-
ζών Μ /m είναι ίσος με:
α. 50
56

β. 1/25
γ. 49

27. Σώμα μάζας mA κινείται σε λείο οριζόντιο επίπεδο με ταχύτητα μέτρου υΑ και
συγκρούεται κεντρικά και πλαστικά με ακίνητο σώμα μάζας mB=2mA. H μεταβολή
της κινητικής ενέργειας του συστήματος των δύο σωμάτων, η οποία παρατηρή-
θηκε κατά την κρούση, είναι:
mAu A2
α. ΔK = −
6
mAu A2
β. ΔK = −
3
2mAu A2
γ. ΔK = −
3

28. Στο διάγραμμα του σχήματος παριστάνεται η
μεταβολή της ορμής ενός σώματος σε συνάρτηση
με το χρόνο. Το μέτρο της δύναμης που ασκείται
στο σώμα είναι:
α. 4 Ν
β. 2 Ν
γ. 0,5 Ν
δ. 0,25 Ν

29. Οι αθλητές που πραγματοποιούν άλματα σε ύψος χρησιμοποιούν στρώματα
για να μην τραυματίζονται. Ένας αθλητής μάζας m = 50 kg πέφτει από ύψος h = 5
m. Δίνεται g = 10 m/s2
1η περίπτωση: Σε στρώμα όπου ακινητοποιείται σε περίπου Δt1 = 1 s.

2η περίπτωση: Στο έδαφος όπου η ακινητοποιείται σε περίπου Δt2 = 0,1 s.
α. Ο αθλητής δέχεται μεγαλύτερη μέση δύναμη όταν πέφτει στο στρώμα.
β. Ο αθλητής δέχεται μεγαλύτερη μέση δύναμη όταν πέφτει στο στρώμα.

γ. Ο αθλητής δέχεται μεγαλύτερη μέση δύναμη
57

30. Δύο αθλητές με μάζες mA και mB

βρίσκονται πάνω σε μια λεία επιφά-
νεια και κρατάνε από μια άκρη ενός
αβαρούς νήματος. Κάποια στιγμή
τραβάνε απότομα το νήμα:Αν το μέτρο της ορμής του Α αθλητή είναι Ρ και ισχύει
mA = 2mB, ο αθλητής Β αποκτά ορμή μέτρου:
α. Ρ
β. 2Ρ
γ. Ρ/2
δ. μηδέν

31. Ακίνητη βόμβα μάζας Μ εκρήγνυται ξαφνικά σε
δύο κομμάτια με μάζες m1 και m2 τα οποία αποκτούν
ορμές μέτρου Ρ1 και Ρ2. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή
απάντηση σε κάθε ερώτηση που ακολουθεί:
Α. Τα δύο κομμάτια αποκτούν:

α. Ίσες ορμές
β. Αντίθετες ορμές.
Β. Να σχεδιάσετε στο σχήμα μας, τα διανύσματα των ορμών.
Γ. Η ορμή του συστήματος είναι ίση με:
α. Μηδέν
β. Ρ1 + Ρ2
Δ. Αν τα μέτρα των ταχυτήτων των δύο κομματιών μετά την έκρηξη είναι υ1 και υ2
με υ1 = 2υ2, ο λόγος m1/m2 των μαζών τους είναι:
α.2
β. 1/2
γ. 1

32. Δύο σώματα με μάζες m και 2m κινούνται
πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο με ταχύτητες
μέτρου υ1 και υ2 αντίστοιχα, όπως φαίνεται
στο σχήμα, οπότε συγκρούονται μετωπικά και πλαστικά, αν η ορμή του συσσωμα-
τώματος είναι ίση με μηδέν, ο λόγος των μέτρων των ταχυτήτων τους υ1/υ2 είναι:
α. 1/2
58

β. 2
γ. 1
δ. 1/4

33. Σεcrash test οχημάτων, ελέγχεται
η ικανότητα των προφυλακτήρων σε
συγκρούσεις με χαμηλή ταχύτητα. Κά-
θε προφυλακτήρας είναι τοποθετημέ-
νος σε αυτοκίνητο μάζας m = 1000 kg,
και το αυτοκίνητο οδηγείται σε έναν
τοίχο με ταχύτητα 54km/h. Με τον
προφυλακτήρα (Α) σταματά το αυτο-
κίνητοσε0,s, ενώ με τον προφυλακτή-
ρα Β σταματά το αυτοκίνητο σε 0,6s.
α. Τη μέση δύναμη που ασκείται στον
προφυλακτήρα A;
β. Τη μέση δύναμη που ασκείται στον προφυλακτήρα B;
γ. Ποια είναι η γραφική παράσταση που αντιστοιχεί στον προφυλακτήρα A, και
στον B;

59

Ορμή – Μεταβολή Ορμής – Ρυθμός μεταβολής ορμής

34. Δύο κινητά με μάζες m1 = 2 kg και m2 = 4 kg, κινούνται πάνω στην ίδια διεύ-
θυνση. Το μέτρο της ταχύτητας του πρώτου κινητού είναι u1 = 20 m/s. Να υπολο-
γιστεί η ταχύτητα του δεύτερου κινητού, αν η ολική ορμή του συστήματος των
δύο κινητών είναι:
α. pΟΛ = 120 kg·m/s και
β. pΟΛ = 0.

35. Σώμα μάζας m = 1 kg εκτελεί ομαλή κυκλική κίνηση. Αν το μέτρο της ταχύ-
τητάς του είναι u = 10 m/s, να βρεθεί το μέτρο της μεταβολής της ορμής και η με-
ταβολή του μέτρου της ορμής, μετά από χρόνο:
α. Τ/4
β. Τ/2
γ. Τ

36. Δύο αυτοκίνητα είναι αρχικά ακίνητα. Κάποια στιγμή αρχίζουν να επιταχύνο-
νται με α1 = 4 m/s2 και α2 = 5 m/s2αντίστοιχα ξεκινώντας από την διασταύρωση
δύο δρόμων που σχηματίζουν μεταξύ τους γωνία 60ο. Αν οι μάζες τους είναι m1 =
500 kg και m2 = 600 kg αντίστοιχα, να βρείτε μετά από χρόνο t = 2 sec την ορμή
του συστήματος.

37. Ένα βλήμα, καθώς κινείται διασπάται σε τρία κομ-
μάτια, με μάζες m1 = 20 g, m2 = 30 g και m3 = 50 g. Αν τα
κομμάτια μετά την έκρηξη, κινούνται με ταχύτητες, που
έχουν μέτρα u1 = 100 m/s, u2 = 200 3m/s και u3 = 200
m/s αντίστοιχα και σε διευθύνσεις που δείχνει η εικόνα,
να υπολογιστεί η ολική ορμή των κομματιών.

38. Ένα σώμα μάζας m1 = 1 kg, αφήνεται να πέσει ελεύθερα από ύψος h = 20 m.
Ένα άλλο σώμα μάζας m2 = 2 kg, βάλλεται την ίδια στιγμή που αφήνουμε το πρώ-
το σώμα κατακόρυφα προς τα πάνω από το έδαφος, με u0 = 10 m/s. Να υπολογί-
σετετην ορμή κάθε σώματος και η ολική ορμή του συστήματος, τις χρονικές στιγ-
μές 0 s, 1 s και 2 s αντίστοιχα. Δίνεται g = 10 m/s2.

60

39. Μία μπάλα, που έχει μάζα m = 500 g, κτυπά κατακόρυφα στο έδαφος με τα-
χύτητα μέτρου u1 = 6 m/s και επιστρέφει με ταχύτητα μέτρου u2 = 4 m/s. Αν η ε-
παφή της μπάλας με το έδαφος διαρκεί χρόνο Δt = 1/15 s, να βρεθεί η μέση δύνα-
μη που δέχεται η μπάλα από το έδαφος. Δίνεται g = 10 m/s2.

40. Μια παίκτρια του βόλεϊ πηδά και βρίσκει την μπάλα που έρχεται οριζόντια,
με ταχύτητα u1 = 8 m/s, πάνω από το φιλέ. Μετά το κτύπημα της μπάλας από το
χέρι της κοπέλας, αυτή φεύγει πάλι οριζόντια με αντίθετη φορά και με ταχύτητα
που έχει μέτρο u2 = 12 m/s. Αν η επαφή της μπάλας με το χέρι της κοπέλας είναι Δt
= 0,1 s, να υπολογιστεί η μέση δύναμη που δέχεται η μπάλα. Η μάζα της μπάλας
είναι m = 300 g.

41. Όχημα μάζας m = 100 kg, ξεκινάει από την ηρεμία και κινείται ευθύγραμμα με
σταθερή επιτάχυνση α = 2 m/s2. Την χρονική στιγμή t = 10 sec, να βρείτε:
α. τον ρυθμό μεταβολής του διαστήματος
β. τον ρυθμό μεταβολής της ταχύτητας
γ. τον ρυθμό μεταβολής της ορμής.

42. Μπάλα του τένις μάζας m = 0,1kg κινούμενη αρχικά με
ταχύτητα μέτρου u = 20 m/s δέχεται χτύπημα από τη ρα-
κέτα και αλλάζει πορεία κατά 90o, όπως φαίνεται στο δι-
πλανό σχήμα.
α. Σχεδιάστε τα διανύσματα της αρχικής και της τελικής
ορμής της μπάλας, καθώς και το διάνυσμα της μεταβολής
της ορμής. Να υπολογίσετε το μέτρο της μεταβολής της
ορμής
β. Να υπολογίσετε το μέτρο και την κατεύθυνση της δύναμης αυτής, αν η ρακέτα
με τη μπάλα έρχονται σε επαφή για χρονικό διάστημα Δt = 0,1 s. Πιστεύετε ότι η
δύναμη θα αλλάξει αν το μπαλάκι είναι από σκληρότερο υλικό;

43. Άνθρωπος μάζας 70 kg, πηδάει από ύψος 2,45 m. Τη μία φορά σε τσιμέντο,
και την άλλη σε άμμο οπότε ο χρόνος, που κάνει να ακινητοποιηθεί είναι 0,1sκαι
0,5 s αντίστοιχα. Να υπολογίσετε το μέτρο της μέσης δύναμης που δέχεται κάθε
φορά ο άνθρωπος. Δίνεται g = 10 m/s2.

44. Σε εργαστηριακό πείραμα συγκρούσεων αυτοκινήτων, δύο αυτοκίνητα μάζας
1200 kg, συγκρούονται με τοίχο. Τα μέτρα της ταχύτητας των δύο αυτοκινήτων
τη στιγμή σύγκρουσης είναι 72 km/h. Αν το πρώτο αυτοκίνητο, για να ακινητο-
ποιηθεί πλήρως χρειάζεται 1 s, ενώ το δεύτερο, που είναι κατασκευασμένο με πιο
61

ελαστικά υλικά, χρειάζεται 3 s, να υπολογίσετε πόση δύναμη δέχεται κάθε αυτοκί-

νητο κατά την απορρόφηση της σύγκρουσης.

45. Χαλύβδινη σφαίρα μάζας m = 0,5 kg αφήνεται από ύψος h1 = 1 m πάνω από
οριζόντια χαλύβδινη πλάκα και αναπηδά σε ύψος h2 = 0,5 m. Αν ο χρόνος επαφής
της σφαίρας με την πλάκα είναι Δt = 0,05 sec, πόσο είναι το μέτρο της δύναμης
που ασκεί η πλάκα στην σφαίρα; Δίνεται g = 10 m/s2.

46. Αθλητής του άλματος σε μήκος, μάζας m = 70 kg φθάνει στην βαλβίδα με ορι-
ζόντια ταχύτητα uo = 10 3 m/s και αναπηδά με τριπλάσια κατά μέτρο ταχύτητα
και υπό γωνία φ = 60ο ως προς το έδαφος. Αν η διάρκεια επαφής του αθλητή με
την βαλβίδα είναι Δt = 0,2 s, να βρεθεί η υπολογίσετε το μέτροτης μέσης δύναμης
που ασκήθηκε από την βαλβίδα στον αθλητή.

47. Η ορμή σώματος που κινείται σε οριζόντιο
επίπεδο μεταβάλλεται με τον χρόνο όπως φαίνε-
ται στο διάγραμμα. Αν στο σώμα ασκείται οριζό-
ντια δύναμη, να γίνει το διάγραμμα δύναμης –
χρόνου:
α. αν δεν υπάρχει τριβή
β. αν υπάρχει τριβή με συντελεστή τριβής ολί-
σθησης μ = 0,02.
Δίνονται m = 10 kg, g = 10 m/s2.

48. Σε ένα crashtest όχημα μάζας m = 2000 kg
κινούμενο με ταχύτητα μέτρου υ = 20 m/s συ-
γκρούεται με τοίχο και ακινητοποιείται μέσα
σε χρονικό διάστημα Δt = 0,1 s. Να υπολογίσε-
τε τη μέση δύναμη που δέχεται από τον τοίχο.

49. Ένας εργάτης μάζας m = 80 kg πέφτει από όροφο οικοδομής ύψους h = 20 m.
α. Το μέτρο της ταχύτητας με την οποία χτυπάει στο έδαφος.
β. Την κάθετη αντίδραση που δέχεται από το έδαφος αν ακινητοποιείται μέσα σε
χρονικό διάστημα Δt = 0,2 s.
Δίνεται g = 10 m/s2
62

50. Μια σφαίρα μάζας m = 2 kg αφήνεται να πέσει από ορισμένο ύψος και οπότε
φτάνει στο έδαφος με ταχύτητα μέτρου υ1 = 10 m/s και αναπηδά με ταχύτητα υ2 =
8 m/s. Η χρονική διάρκεια της επαφής της με το έδαφος είναι Δt = 0,1 s. Να υπολο-
γίσετε:
α. Τη μεταβολή της ορμής της σφαίρας.

β. Τη μέση δύναμη που δέχτηκε από το έδαφος.

51. Ένα μπαλάκι του τένις μάζας m = 0,1 kg κινούμενο
αρχικά οριζόντια με ταχύτητα μέτρου υ1 = 10 m/s συ-
ναντά ο κατακόρυφο επίπεδο της ρακέτας οπότε με το
χτύπημα που δέχεται φεύγει και πάλι οριζόντια αλλά
με ταχύτητα μέτρου υ2 = 30 m/s. Αν η διάρκεια της
επαφής ρακέτας – μπαλάκι είναι Δt = 0,01 s , να υπο-
λογίσετε το μέτρο της μέσης δύναμης που δέχεται από
τη ρακέτα.

Κρούση – Εκπυρσοκροτήσεις πυροβόλων όπλων – Εκρήξεις
52. Δύο μπίλιες μεμάζες m1 = 80 gr καιm2 = 50 gr κινούνται η μία προς την άλλη
με αντίθετες κατευθύνσεις και με ταχύτητες οι οποίες έχουν μέτρα u1 = 4 m/s και
u2 = 2 m/s αντίστοιχα. Μετά την σύγκρουση η πρώτη συνεχίζει να κινείται προς
την κατεύθυνση που είχε πριν από την σύγκρουση με ταχύτητα μέτρου u1 = 1, 5
m/s. Να υπολογίσετε την ταχύτητα της δεύτερης μπάλας.

53. Ένα έλκηθρο μάζας m = 40 kg είναι αρχικά ακίνητο πάνω σε μια παγωμένη
επιφάνεια. Ένα παιδί μάζας Μ = 60 kg, τρέχει με οριζόντια ταχύτητα μέτρου u =
20 m/s και πηδά πάνω στο έλκηθρο. Να υπολογίσετε το μέτρο της ταχύτητας με
την οποία θα αρχίσει να κινείται το σύστημα έλκηθρο – παιδί.

54. Ένα κανόνι μάζας m = 200 kg αρχικά ακίνητο σε οριζόντιο επίπεδο, ρίχνει ορι-
ζόντια βλήμα μάζας m1 = 1 kg με ταχύτητα μέτρου uB = 300 m/s. Να υπολογισθεί η
ταχύτητα που θα αποκτήσει το κανόνι από την εκπυρσοκρότηση.

55. Κανόνι μάζας Μ = 50 kg κινείται με ταχύτητα u1 = 20 m/s, έχοντας στην κάν-
νη του βλήμα μάζας m = 1 kg. Κάποια στιγμή εκτοξεύει οριζόντια το βλήμα με τα-
χύτητα u2 = 400 m/s. Να υπολογίσετε την ταχύτητα που θα έχει το κανόνι μετά
την εκτόξευση του βλήματος.

63

56. Πυροβόλο μάζας Μ = 19 kg, κινείται με ταχύτητα u = 10 m/s, έχοντας στην

κάννη του βλήμα μάζας m = 1 kg. Να υπολογίσετε την ταχύτητα που πρέπει να ε-
κτοξεύσει οριζόντια το βλήμα ώστε το πυροβόλο να ακινητοποιηθεί.

57. Δύο μπίλιες με μάζες m1 = 10 kg και m2 κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις
και συγκρούονται. Μετά την σύγκρουση οι μπίλιες κινούνται με ταχύτητες που
έχουν την ίδια διεύθυνση αλλά αντίθετη φορά της αρχικής τους ταχύτητας. Αν τα
μέτρα των ταχυτήτων πριν την σύγκρουση είναι u1 = 2 m/s και u2 = 3 m/s και με-
τά την σύγκρουση είναι 𝑢!! = 3 m/s και 𝑢!! = 1 m/s να υπολογισθεί η μάζα της δεύ-
τερης μπάλας.

58. Μια οβίδα μάζας Μ = 20 kg, κινείται με ταχύτητα u = 20 m/s. Κάποια στιγμή
διασπάται σε δύο κομμάτια, όπου το μεγαλύτερο κομμάτι έχει ταχύτητα u1 = 350
m/s και κινείται στην κατεύθυνση της αρχικής ταχύτητας. Το μικρότερο έχει τα-
χύτητα u2 = 450 m/s και κινείται αντίθετα. Να υπολογίσετε τις μάζες των δύο
κομματιών.

59. Δύο σφαίρες έχουν μάζες m1 = 1 kg και m2 = 4 kg και κινούνται σε κάθετες
διευθύνσεις, με ταχύτητες u1 = 30 m/s και u2 = 10 m/s αντίστοιχα. Αν μετά την σύ-
γκρουση οι σφαίρες γίνονται ένα σώμα, να υπολογίσετε την ταχύτητα του σώμα-
τος αυτού.

60. Ένα βλήμα διασπάται σε δύο κομμάτια, με μάζες m1 = 4 kg και m2 = 6 kg, που
κινούνται κάθετα μεταξύ τους. Οι ταχύτητές τους έχουν μέτρα u1 = 100 m/s και u2
= 50 m/s. Να υπολογίσετε το μέτρο της ορμής του βλήματος, πριν αυτό σπάσει σε
δύο κομμάτια;

61. Πάνω σε μια παγωμένη λίμνη βρίσκονται δύο παιδιά με μάζες m1 = 40 kg και
m2 = 60 kg. Αν το παιδί σπρώξει το άλλο, θα αρχίσουν να απομακρύνονται μεταξύ
τους. Μετά από χρόνο 10 s τα παιδιά βρίσκονται 50 m το ένα μακριά από το άλλο.
Να βρεθούν οι ταχύτητες των δύο παιδιών. Να υπολογίσετε το διάστημα που έχει
διανύσει κάθε παιδί; Οι τριβές θεωρούνται αμελητέες.

62. Δύο σφαίρες με μάζες m1 = 10 kg και m2 =20 kg κινούνται με αντίθετη φορά
πάνω στην ίδια ευθεία με ταχύτητες υ1 = 3 m/s και υ2= 2 m/s, αντίστοιχα, και συ-
γκρούονται πλαστικά. Να βρείτε την ταχύτητα του συσσωματώματος και το πο-
σοστό της κινητικής ενέργειας του συστήματος που χάθηκε κατά την κρούση.

63. Ένα κανόνι είναι στερεωμένο στο πάτωμα ενός βαγονιού. Το βαγόνι αρχικά
ηρεμεί και μπορεί να κινείται χωρίς τριβές. Από το κανόνι εκτοξεύεται ένα βλήμα
μάζας 5 kg με οριζόντια ταχύτητα u = 15 m/s. Η συνολική μάζα βαγονιού και κα-
νονιού είναι Μ = 15000 kg.
64

α. Ποια ταχύτητα αποκτά το βαγόνι μετά την εκτόξευση;

β. Αν το βλήμα σφηνωθεί στο τοίχωμα ποια θα είναι η ταχύτητα του συστήματος
μετά την ενσωμάτωση;

64. Δύο σφαίρες με μάζες m1 = 1 kg και m2 = 2 kg κινούνται, χωρίς να
περιστρέφονται, πάνω σε λείο οριζόντιο δάπεδο στην ίδια διεύθυνση με αντίθετη
φορά και με ταχύτητες που έχουν μέτρα υ1 = 10 m/s και υ2 = 2 m/s αντίστοιχα. Οι
σφαίρες συγκρούονται μετωπικά και μετά την κρούση η σφαίρα μάζας m1
κινούμενη στην αρχική διεύθυνση και φορά έχει ταχύτητα μέτρου 4 m /s.
α. Να βρεθεί η ταχύτητα της σφαίρας μάζας m2 μετά την κρούση.
β. Να υπολογιστεί η κινητική ενέργεια του συστήματος των δύο σφαιρών πριν την
κρούση.
γ. Να δικαιολογηθεί αν η κρούση ήταν ελαστική ή ανελαστική.

65. Βλήμα μάζας m1=0,2kg βάλ-
λεται οριζόντια με ταχύτητα μέ-
τρου u1 προς ένα ξύλινο κιβώτιο
μάζας m2=0,8 kg, που βρίσκεται
σε κατάσταση ηρεμίας στην κο-
ρυφή κολόνας ύψους h = 1,8m
πάνω από το δάπεδο. Η κρούση
είναι κεντρική πλαστική και το
βεληνεκές του συσσωματώματος είναι d = 2m να υπολογίσετε την αρχική ταχύτη-
τα υ1 του βλήματος; Δίνεται g = 10 m/s2.

66. Ξύλινη πλάκα με μάζα Μ=5 kg είναι δεμένη από σκοινί και κρέμεται κατακό-
ρυφα. Ένα βλήμα με μάζα m=50 g και οριζόντια ταχύτητα υ1=480 m/s χτυπά την
πλάκα στο κέντρο της τη διαπερνά και βγαίνει με ταχύτητα υ2=80 m/s. Η απόστα-
ση του κέντρου της πλάκας από το σημείο όπου είναι δεμένο το σκοινί είναι l=1,6
m. Πόσο θα εκτραπεί το σκοινί από την κατακόρυφη θέση; Δίνεται g=10 m/s2. Θε-
ωρήστε ότι η πλάκα αρχίζει να κινείται όταν την έχει διαπεράσει το βλήμα. Δίνε-
ται g=10 m/s2.

67. Σώμα μάζας m1 έχει
ταχύτητα υο και προ-
σκρούει σε ακίνητο σώ-
μα μάζας m2 = 2m1 που
βρίσκεται σε απόσταση
65

d= 1m. Μετά την κρούση, που είναι ελαστικήτο πρώτο σώμα επιστρέφει και στα-
ματά στην αρχική του θέση. Ο συντελεστής τριβής ολίσθησης των δυο σωμάτων
με το δάπεδο είναι μ=0,5. Αν g=10 m/s2, να υπολογίσετε:
α. την αρχική ταχύτητα υο του πρώτου σώματος.
β.το διάστημα που θα διανύσει το δεύτερο σώμα μέχρι να σταματήσει..
Δίνεται g = 10m/s2.

68. Ένα ξύλινο συμπαγές κουτί M=1,9kg ηρεμεί σε ο-
ριζόντιο τραπέζι, πάνω από μία τρύπα που έχει αυτό
στην επιφάνειά του. Βλήμα μάζας m=0,1kg βάλλεται
από το κάτω μέρος του τραπεζίου και σφηνώνεται στο
κουτί. Αν το συσσωμάτωμα ανέρχεται σε ύψος h=5m,
να υπολογίσετε το μέτρο της ταχύτητας του βλήματος πριν την κρούση και το πο-
σοστό % απώλειας ενέργειας κατά την κρούση. Δίνεται g = 10 m/s2.

69. Βλήμα μάζας m=0,4 kg
κινείται οριζόντια με ταχύ-
τητα υ1=400 m/s. Το βλήμα
στην πορεία του συναντάει
σώμα μάζας M=2 kg που
ήταν ακίνητο σε οριζόντιο
επίπεδο, το διαπερνά και
βγαίνει με ταχύτητα υ2=300
m/s. Ο συντελεστής τριβής ολίσθησης του σώματος Μ, με το οριζόντιο επίπεδο
είναι 0,5. Να υπολογίσετε:
α. την ταχύτητα του σώματος Μ, αμέσως μετά την κρούση.
β. τη μηχανική ενέργεια που χάθηκε κατά την κρούση.
γ. το διάστημα που θα διανύσει το Μ μέχρι να σταματήσει.
Δίνεται g=10 m/s2.

70. Δύο όμοια καροτσάκια A και A ίδιας μάζας m = 1 kg βρίσκονται σε λείο οριζό-
ντιο τραπέζι, το καροτσάκι Β έχει πάνω του στερεωμένο σώμα μάζας Μ.

Ανάμεσά τους υπάρχει ένα συσπειρωμένο ελατήριο χωρίς να προσδένεται σε κα-
νένα από αυτά αλλά τα καροτσάκια συγκρατούνται χάρη σε ένα τεντωμένο νήμα
66

που τα συνδέει. Κόβουμε το νήμα, οπότε τα καροτσάκια σπρωγμένα από το ελα-

τήριο κινούνται προς αντίθετες κατευθύνσεις. Τη στιγμή που το Α έχει μετακινη-
θεί κατά 120 cm, το Β έχει μετακινηθεί κατά 100 cm. Να υπολογίσετε την μάζα Μ
του αντικειμένου.

71. Ένα βλήμα με μάζα m = 20 g
κινείται οριζόντια και σφηνώνε-
ται σε κομμάτι ξύλου με μάζα Μ =
1 kg το οποίο είναι δεμένο σε κα-
τακόρυφο σκοινί μήκους 1 m. Με-
τά τη σύγκρουση το νήμα εκτρέ-
πεται από την κατακόρυφο κατά
γωνία θ = 60ο. Nα υπολογίσετε:
α. Το μετρο της ταχύτητας του
συσσωματώματος αμέσως μετά
β. Το μέτρο της ταχύτητας του
βλήματος πριν από την κρούση.
γ. Τις απώλειες μηχανικής ενέρ-
γειας λόγω κρούσης.

72. Τρία ίδια αυτοκίνητα κινούνται το ένα πίσω από το άλλο με την ίδια ταχύτη-
τα μέτρου υ. Το πρώτο αυτοκίνητο σταματά απότομα και το δεύτερο αυτοκίνητο
χτυπά επάνω του. Αμέσως μετά πάνω στα δύο αυτοκίνητα πέφτει και το τρίτο
αυτοκίνητο. Όλες οι συγκρούσεις είναι πλαστικές. Ποια είναι η ταχύτητα των τρι-
ών αυτοκινήτων αμέσως μετά την κρούση; Οι τριβές αμελητέες.

73. Σώμα μάζας 6m που ηρεμεί εκρήγνυται σε τρία κομμάτια μάζας m, m, 4m. Τα
δύο ίσα κομμάτια κινούνται με ταχύτητες μέτρου u1 = 20 3m/s και u2 = 20 m/s
κάθετες μεταξύ τους. Να υπολογίσετε
α. Το μέτρο της ταχύτητας του τρίτου κομματιού
β. Την ενέργεια που απελευθερώθηκε λόγω της έκρηξης

74. Σώμα με μάζα 3m κινείται με ταχύτητα u0. Σε κάποια στιγμή γίνεται έκρηξη
και δημιουργούνται δύο κομμάτια με μάζες m και 2m. Το κομμάτι μάζας m κινείται
κάθετα στην αρχική διεύθυνση, ενώ το άλλο κινείται με απόκλιση 30ο από την αρ-
χική διεύθυνση. Να υπολογίσετε τα μέτρα των ταχυτήτων των δύο κομματιών.

67

75. Σώμα Σ1 με μάζα m1=1kg και ταχύτητα μέτρου u1κινείται σε οριζόντιο επίπε-
δο και κατά μήκος του άξονα x΄x χωρίς τριβές. Το σώμα Σ1 συγκρούεται μετωπικά
και πλαστικά με σώμα Σ2 μάζας m2=3kg που αρχικά είναι ακίνητο. να υπολογίσετε:
α. Το μέτρο της ταχύτητας του συσσωματώματος.
β. Τις απώλειες μηχανικής ενέργειας του συστήματος.
γ.Να υπολογίσετε το λόγο K2/K1, όπου Κ2 η κινητική ενέργεια του
συσσωματώματος και Κ1 η κινητική ενέργεια του σώματος Σ1 πριν την κρούση.

76. Τα δύο παιδιά του σχήμα-
τος με μάζες mA = 40 kg και mB
= 30 kg, βρίσκονται αρχικά ακί-
νητα πάνω σε λείο οριζόντιο
επίπεδο. Το Α παιδί κρατάει στα χέρια του μπάλα μάζας m = 10 kg. Κάποια στιγμή,
το Α παιδί ρίχνει οριζόντια τη μπάλα με ταχύτητα μέτρου υ = 20 m/s προς το παι-
δί Β. Η μπάλα κινούμενη οριζόντια με την ίδια ταχύτητα φτάνει στο παιδί Β και οι
δύο μαζί αρχίζουν να κινούνται ως ένα σώμα. Να υπολογίσετε:
α. Το μέτρο της ταχύτητας υΑ του Α παιδιού αμέσως μετά την εκτόξευση της μπά-
λας.
β. Την κοινή ταχύτητα που αποκτούν παιδί Β και μπάλα.

77. Βλήμα μάζας m1 = 0,1 kg
κινούμενο οριζόντια με ταχύ-
τητα μέτρου υ = 400 m/s συ-
γκρούεται μετωπικά και πλα-
στικά με ακίνητο σώμα μάζας
m2 = 1,9 kg που βρίσκεται κο-
ντά στη βάση λείου κεκλιμένου επιπέδου γωνίας κλίσης φ = 30ο, όπως φαίνεται
στο σχήμα. Το συσσωμάτωμα που δημιουργείται αρχίζει να ανεβαίνει κατά μήκος
του κεκλιμένου επιπέδου μέχρι να σταματήσει στιγμιαία σε ένα σημείο που απέχει
απόσταση x από τη βάση του κεκλιμένου επιπέδου. Δίνεται g = 10 m/s2, ημφ = 1/2.
Να βρείτε:
α. Την ταχύτητα του συσσωματώματος.

β. Τις απώλειες μηχανικής ενέργειας λόγω κρούσης.
γ. Την απόσταση x που διανύει το συσσωμάτωμα κατά μήκος του κεκλιμένου ε-
πιπέδου.

68

78. Βλήμα μάζας m = 0,02 kg κινούμενο οριζόντια με ταχύτητα μέτρου υ = 200

m/s σφηνώνεται σε ακίνητο κομμάτι ξύλου μάζας M = 1,98 kg, το οποίο βρίσκεται
πάνω σε οριζόντιο επίπεδο με το οποίο διαθέτει συντελεστή τριβής ολίσθησης μ =
0,2. Να υπολογίσετε:

β. Τις απώλειες μηχανικής ενέργειας λόγω κρούσης.
γ. Την απόσταση που διανύει τοι συσσωμάτωμα μετά την κρούση.

79. Πυροβόλο όπλο μάζας Μ = 200 kg έχει την κάννη του οριζόντια και περιέχει
μικρό βλήμα μάζας m = 5 kg. Κάποια στιγμή εκπυρσοκροτεί με αποτέλεσμα το
βλήμα να φύγει με ταχύτητα μέτρου υ = 100 m/s. Να υπολογίσετε:
α. Την ταχύτητα του πυροβόλου όπλου.

β. Πόση ενέργεια απελευθερώθηκε κατά την εκπυρσοκρότηση του όπλου.

80. Δύο σώματα με μάζες m1 = 3 kg και m2 = 2 kg κινούνται πάνω σε οριζόντιο ε-
πίπεδο στην ίδια ευθεία με αντίθετη φορά με ταχύτητες που έχουν μέτρο υ1 = 10
m/s και υ2 = 20 m/s αντίστοιχα. Να υπολογίσετε:

β. Τις απώλειες μηχανικής ενέργειας λόγω της κρούσης.

81. Ένα μικρό παιδί μάζας m = 40 kg τρέχοντας με ταχύτητα μέτρου υ = 10 m/s
πηδάει πάνω σε ένα έλκηθρο μάζας Μ = 10 kg το οποίο παρουσιάζει συντελεστή
τριβής μ = 0,2 με το χιονισμένο οριζόντιο έδαφος. Να υπολογίσετε:
α. Την ταχύτητα του συστήματος παιδί – έλκηθρο όταν το παιδί προσγειώνεται σ’

αυτό.
β. Την απόσταση που διανύει το έλκηθρο μέχρι να σταματήσει.

82. Έστω σώμα (Σ) μάζας Μ = 1 kg και κωνικό βλήμα (β)
μάζας m= 0,2 kg. Για να σφηνώσουμε με τα χέρια μας
ολόκληρο το βλήμα στο σταθερό σώμα (Σ), όπως φαίνεται
στο σχήμα, πρέπει να δαπανήσουμε ενέργεια 100 J. Έστω
τώρα ότι το σώμα (Σ) που είναι ακίνητο σε λείο οριζόντιο επίπεδο, πυροβολείται
με το βλήμα (β). Το βλήμα αυτό κινούμενο οριζόντια με κινητική ενέργεια Κ
προσκρούει στο σώμα (Σ) και ακολουθεί πλαστική κρούση.
69

α. Για Κ = 100 J θα μπορούσε το βλήμα να σφηνωθεί ολόκληρο στο σώμα (Σ);

β. Ποια είναι η ελάχιστη κινητική ενέργεια Κ που πρέπει να έχει το βλήμα, ώστε να
σφηνωθεί ολόκληρο στο σώμα (Σ);
γ. Για ποια τιμή του λόγου m/M το βλήμα με κινητική ενέργεια Κ = 100 J
σφηνώνεται ολόκληρο στο (Σ);

70

Οι Νόμοι των Αερίων − Η Κινητική Θεωρία
71

72

73

Νόμοι Αέριων

1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν:
α. Η πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου του οποίου η θερμοκρασία είναι
σταθερή είναι ..................... με τον όγκο του. Η μεταβολή λέγεται ...................
β. Η πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου του οποίου ο όγκος είναι
σταθερός είναι .................... με τη ................ του. Η μεταβολή λέγεται ...................
γ. Ο όγκος ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου, όταν η ............ είναι σταθερή είναι
ανάλογη με την απόλυτη θερμοκρασία του. Η μεταβολή λέγεται .....................
δ. Μακροσκοπικά, ιδανικό αέριο είναι εκείνο για το οποίο ισχύει η ............... εξίσωση,
σε όλες τις πιέσεις και τις θερμοκρασίες.
ε. Η καταστατική εξίσωση των ιδανικών αερίων περιγράφεται από τη σχέση ...........

2. Να αντιστοιχίσετε τις σχέσεις τις αριστερής στήλης με τις μεταβολές της δεξιάς
στήλης, ιδανικού αερίου, σταθερής μάζας;
P
= const. 1. Τυχαία μεταβολή
T
2. Ισόχωρη μεταβολή
V
= const. 3. Ισοβαρής μεταβολή
T
PV 4. Ισόθερμη μεταβολή
= const.
T
PV = const.

3. Να γίνουν (ποιοτικά) οι ακόλουθες γραφικές παραστάσεις μεταβολών ιδανικού
αερίου σταθερής μάζας.
α. Ισόθερμη εκτόνωση σε διάγραμμα P−V.
β. Ισόχωρη θέρμανση σε διάγραμμα P−V
γ. Ισόβαρής εκτόνωση σε διάγραμμα P−V
δ. Ισόθερμη συμπίεση σε διάγραμμα P−Τ.
ε. Ισόχωρη ψύξη σε διάγραμμα P−Τ.
στ. Ισοβαρής συμπίεση σε διάγραμμα V−T
ζ. Ισόχωρη ψύξη σε διάγραμμα V−Τ.
η. Ισοβαρής εκτόνωση σε διάγραμμα P−T.
74

θ. Ισόχωρη θέρμανση σε διάγραμμα P−T.

i. Ισόθερμη εκτόνωση σε διάγραμμα V−T.

4. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές Σ ή λανθασμένες Λ.
Όλες οι μεταβολές αναφέρονται σε ιδανικό αέριο σταθερής μάζας,
α. Στην ισόθερμη μεταβολή η πίεση μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με τον
όγκο.
β. Στην ισόχωρη θέρμανση η πίεση αυξάνεται ανάλογα με τη θερμοκρασία.
γ. Στην ισοβαρή εκτόνωση ο όγκος μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με τη
θερμοκρασία.
δ. Σε κάθε μεταβολή το πηλίκο PV/T διατηρείται σταθερό.

5. Να σχεδιάσετε τη γραφική παράσταση του γινομένου PV σε σχέση με την
απόλυτη θερμοκρασία, Τ μιας σταθερής ποσότητας ιδανικού αερίου και να
δικαιολογήσετε τη μορφή της.

6. Στο διπλανό διάγραμμα ορισμένη ποσότητα ιδανι-
κού αερίου υποβάλλεται σε δύο διαφορετικές ισόχωρες
μεταβολές (1) και (2). Να βρείτε σε ποια αντιστοιχεί ο
μεγαλύτερος όγκος του αερίου.

7. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται αρχικά με μια κατάσταση Α (P1,
V1, T1) και εκτελεί τις παρακάτω διαδοχικές μεταβολές:
Α → Β: Ισοβαρής εκτόνωση μέχρι να διπλασιαστεί ό όγκος του.
Β → Γ: ισόχωρη θέρμανση μέχρι η θερμοκρασία του να διπλασιαστεί.
Γ → Δ: ισόθερμη εκτόνωση μέχρι να διπλασιαστεί ό όγκος του.
Να σχεδιάσετε τις παραπάνω μεταβολές σε διαγράμματα P – V, P – T και V – T.

8. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις που αναφέρονται σε μεταβολές ιδανικού
αερίου σταθερής μάζας είναι σωστές, ποιες λάθος και γιατί;
α. Αν αυξήσουμε την πίεση, υπό σταθερή θερμοκρασία, ο όγκος αυξάνεται.
β. Αν μειώσουμε την πίεση, υπό σταθερό όγκο, η θερμοκρασία μειώνεται.
γ. Αν αυξήσουμε τον όγκο, υπό σταθερή θερμοκρασία, η πίεση μειώνεται.
δ. Αν αυξήσουμε τον όγκο, υπό σταθερή πίεση, η θερμοκρασία αυξάνεται.

75

9. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστές ή λάθος και γιατί;
α. Αν διπλασιάσουμε τα mol ενός αερίου με σταθερά τον όγκο και τη θερμοκρασία,
η πίεση διπλασιάζεται.
β. Αν διπλασιάσουμε τα mol ενός αερίου και θέλουμε να μένουν σταθερά η πίεση
και ο όγκος θα πρέπει η θερμοκρασία να υποδιπλασιαστεί.
γ. Όταν η θερμοκρασία σταθερής ποσότητας αερίου είναι σταθερή, τότε το
γινόμενο P,V μένει σταθερό.
δ. Αν διπλασιαστούν η θερμοκρασία Τ και τα mol ενός αερίου υπό σταθερό όγκο,
τότε θα διπλασιαστεί και η πίεσή του.
ε. Αν διπλασιαστεί η θερμοκρασία σταθερής ποσότητας αερίου υπό σταθερό όγκο,
η πυκνότητα μένει σταθερή.

κού αερίου υποβάλλεται σε δύο διαφορετικές ισόθερ-
μες μεταβολές (1) και (2). Να βρείτε σε ποια αντιστοι-
χεί η μεγαλύτερη θερμοκρασία του αερίου.

κού αερίου υποβάλλεται σε δύο διαφορετικές ισοβα-
ρείς μεταβολές (1) και (2). Να βρείτε σε ποια αντιστοι-
χεί η μεγαλύτερη πίεση του αερίου.

12. Αν σε σταθερή ποσότητα ιδανικού αερίου τετραπλασιάσουμε τον όγκο και
διπλασιάσουμε ταυτόχρονα τη θερμοκρασία τότε η πίεση:
α. Μένει σταθερή.
β. Διπλασιάζεται
γ. Υποδιπλασιάζεται

13. Σε δοχείο σταθερού όγκου περιέχονται n mol ιδανικού αερίου. Για να
τετραπλασιαστεί η πίεση και ταυτόχρονα να υποδιπλασιαστεί η απόλυτη
θερμοκρασία πρέπει τα mol του αερίου να γίνουν:
α. 4n
β. n/2
γ. 8n
76

δ. 16n

14. Ποσότητα ιδανικού αερίου έχει απόλυτη θερμοκρασία Τ. Αν ταυτόχρονα
τετραπλασιαστούν πίεση και όγκος, τότε η απόλυτη θερμοκρασία γίνεται:
α. 4Τ
β. 16Τ
γ. Τ/8
δ. 8Τ

15. Για ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου τετραπλασιάζουμε τη πίεση υπό
σταθερό όγκο, V. Για να επαναφέρουμε το αέριο στην αρχική πίεση υπό σταθερή
θερμοκρασία πρέπει ο όγκος να γίνει:
α. 4V
β. 16V
γ. V/4
δ. 2V

16. O όγκος μιας ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου, αρχικής απόλυτης
θερμοκρασίας, Τ, διπλασιάζεται υπό σταθερή πίεση και κατόπιν μειώνεται η πίεση
στο μισό της αρχικής υπό σταθερό όγκο. Η τελική θερμοκρασία του αερίου θα
είναι:
α. 4Τ
β. Τ
γ. Τ/2
δ. 2Τ

77

1. Η πίεση ορισμένης ποσότητας αερίου είναι P = 105 Ν/m2 και καταλαμβάνει
όγκο V = 2.10-3 m3. Να υπολογίσετε πόσο θα μεταβληθεί ο όγκος του, αν η πίεσή
του υποδιπλασιαστεί με σταθερή θερμοκρασία; Να παρασταθεί η μεταβολή σε
διάγραμμα P-V.
(V’ = 4.10-3 m3)

2. Η πίεση ορισμένης ποσότητας ιδανικού αερίου είναι 3αtm όταν βρίσκεται σε
θερμοκρασία 300Κ. να υπολογίσετε την πίεση του αερίου σε αtm, αν η
θερμοκρασία αυξηθεί κατά 100Κ με σταθερό όγκο. Να παρασταθεί η μεταβολή σε
διαγράμματα (P-V), (P-Τ), (V−T)
(4αtm)

3. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται σε θερμοκρασία θ1 = 27ο C και
εκτονώνεται ισοβαρώς τετραπλασιάζοντας τον όγκο του. Να υπολογίσετε την
τελική θερμοκρασία του αερίου σε Κ και να παρασταθεί η μεταβολή σε
διαγράμματα (P-V), (P-Τ), (V−T)
(1200Κ)

4. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου είναι εγκλωβισμένη σε μπαλόνι με πίεση
3,6.105 Ν/m2. Αν μειώσουμε την πίεση χωρίς να μεταβάλλουμε την ποσότητα του
αερίου μέσα στο μπαλόνι, παρατηρούμε ότι ο όγκος του αυξάνεται κατά 20% σε
σχέση με τον αρχικό. Αν τα τοιχώματα του μπαλονιού είναι θερμικά αγώγιμα, ποια
είναι η τελική πίεση του αερίου.
(3.105 Ν/m2)

5. Ποσότητα ιδανικού αερίου περιέχεται σε κυλινδρικό δοχείο του οποίου το
πάνω μέρος κλείνει αεροστεγώς με τη βοήθεια ευκίνητου αβαρούς εμβόλου το
οποίο ισορροπεί σε ύψος h1 = 0,2m από τον πυθμένα του δοχείου ενώ η
θερμοκρασία είναι ίση με Τ1 = 200Κ. Ψύχουμε αργά το αέριο ώστε η θερμοκρασία
του να γίνει τελικά Τ2 = 100Κ; Να υπολογίσετε:
α. Το νέο ύψος του εμβόλου από τον πυθμένα του δοχείου.
β. Να παρασταθεί η μεταβολή σε ποιοτικά διαγράμματα (P-V) και (V-Τ).
O όγκος του κυλινδρικού δοχείου υπολογίζεται από τη σχέση V=hA, όπου Α το
εμβαδόν της βάσης του.
78

(h2 = 0,1m)

6. Μια ποσότητα n = 100 mol ιδανικού αερίου έχει όγκο V, θερμοκρασία Τ και
ασκεί στα τοιχώματα του δοχείου πίεση P. Να υπολογίσετε την ποσότητα του
ίδιου αερίου με διπλάσιο όγκο και σε τετραπλάσια θερμοκρασία για να ασκεί την
ίδια πίεση;
(50 mol)

7. Αέριο υδρογόνο (Η2) βρίσκεται σε θερμοκρασία Τ = 400 Κ και πίεση P = 105
N/m2. Να υπολογίσετε τη μεταβολή της πυκνότητα της ίδιας ποσότητας αερίου,
αν διπλασιάσουμε τη θερμοκρασία του με σταθερή πίεση. Δίνεται η
γραμμομοριακή του μάζα του αερίου 2g/mole και R = 8,31J/mοl.Κ
(0,06kg/m3 , υποδιπλασιάζεται)

8. Ποσότητα ιδανικού αερίου διαθέτει όγκο V1 =0,5m3, πίεση P1=1atm και
θερμοκρασία T1= 300Κ.
α. Συμπιέζουμε το αέριο στο 1/5 του αρχικού του όγκου και παρατηρούμε ότι η
θερμοκρασία του τριπλασιάζεται, ποια είναι η τελική πίεση του αερίου;
β. Στη συνέχεια εκτονώνουμε το αέριο ώστε η πίεση να γίνει 1,5 atm και ο όγκος
του 0,4 m3. Ποια είναι η τελική θερμοκρασία του;
(15atm, 360K)

9. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται στην κατάσταση Α με πίεση PA,
όγκο VA και θερμοκρασία ΤΑ = 300 Κ. Το αέριο υποβάλλεται στις παρακάτω διαδο-
χικές μεταβολές;
ΑΒ: Ίσοχωρη, μέχρι να διπλασιαστεί η πίεση του
ΒΓ: Ισοβαρής, μέχρι να τετραπλασιαστεί ο όγκος του.
α. Να σχεδιάσετε τη μεταβολή ΑΒΓ σε διαγράμματα P-V, P-Τ και V-Τ.
β. Να υπολογίσετε τις θερμοκρασίες του αερίου στις καταστάσεις Β και Γ.
(600Κ, 2400Κ)

10. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται στην κατάσταση Α με PA =
2atm, όγκο VA = 1 m3 και θερμoκρασία ΤΑ = 600Κ. Το αέριο υποβάλλεται στις πα-
ρακάτω διαδοχικές μεταβολές;
ΑΒ: Ισόθερμη εκτόνωση μέχρι να διπλασιαστεί ο όγκος του.
79

BΓ: Ισοβαρή εκτόνωση μέχρι να τετραπλασιατεί ο αρχικός του όγκος.

β. Να υπολογίσετε την πίεση του αερίου στην κατάσταση Β και τη θερμοκρασία
του στην κατάστααση Γ.
(1 atm, 1200K)

11. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται στην κατάσταση Α με PA =
3atm, όγκο VA = 0,1 m3 και θερμoκρασία ΤΑ = 150Κ. Το αέριο υποβάλλεται στις πα-
ρακάτω διαδοχικές μεταβολές;
ΑΒ: Ισοβαρή εκτόνωση μέχρι ο όγκος του να γίνει VB = 0,3 m3.
ΒΓ: Ισόχωρη ψύξη.
ΓΑ: Ισόθερμη
β. Να υπολογίσετε τις τιμές πίεσης PΓ και θερμοκρασίας ΤΒ.
(1 atm, 450K)

12. Να υπολογίσετε την πίεση που πρέπει να βρίσκεται ορισμένη ποσότητα He
μέσα σε φιάλη όγκου 20L ώστε με αυτή να γεμίσουμε N = 500 όμοια μπαλόνια
όγκου 4L και πίεση 1atm το καθένα. Να θεωρηθεί ότι δοχείο και μπαλόνια
βρίσκονται στην ίδια θερμοκρασία.
(100 αtm)

13. Ορισμένη ποσότητα n= 0,2mol αερίου περιέχεται σε δοχείο με θερμομονωτικά
τοιχώματα το οποίο κλείνεται στο πάνω μέρος του με ευκίνητο θερμομονωτικό
έμβολο βάρους w = 200Ν, εμβαδού S = 0,4m2. Το έμβολο ισορροπεί σε ύψος h =
83,1cm πάνω από τον πυθμένα του δοχείου το οποίο βρίσκεται σε θερμοκρασία
Τ=500 Κ. Να υπολογίσετε:
α. Την εξωτερική πίεση της ατμόσφαιρας;
β. Η μετατόπιση του εμβόλου αν μειώσουμε αργά τη θερμοκρασία του κατά 100K.
Δίνεται η σταθερά των αέριων R = 8,31 J/molK.
(2000 Ν/m2, Δx = - 0,2h1)

14. Οριζόντιος κυλινδρικός σωλήνας χωρίζεται σε δύο μέρη με λεπτό ευκίνητο
θερμικά αγώγιμο έμβολο που ισορροπεί σε τέτοια θέση ώστε τα μήκη l1 και l2 των
δύο χώρων, Α και Β αντίστοιχα να έχουν σχέση l1/l2 = 3/2. Στο χώρο Α και στο
80

χώρο Β περιέχεται το ίδιο είδος ιδανικού αερίου, σε σταθερή θερμοκρασία και η

συνολική ποσότητα των δύο αερίων είναι 2mol. Να υπολογιστούν τα mol του κάθε
αερίου.
(nA = 1,2 mol, nB = 0,8 mol)

15. Οριζόντιο κυλινδρικό δοχείο με αδιαβατικά τοιχώματα χωρίζεται με
θερμομονωτικό ευκίνητο έμβολο σε δύο μέρη Α και Β. Αρχικά σε κάθε μέρος
υπάρχει ποσότητα ιδανικού αερίου στην ίδια θερμοκρασία και το έμβολο
ισορροπεί έτσι ώστε οι όγκοι των δύο χώρων VA και VB να έχουν σχέση (VA =2VB).
Μεταβάλλουμε τη θερμοκρασία κάθε χώρου χωριστά με θέρμανση, έτσι ώστε στο
χώρο Α να γίνει 600Κ και στο χώρο Β, 300Κ. Όταν το έμβολο ισορροπήσει και πάλι,
να υπολογιστεί η νέα σχέση των όγκων των δύο χώρων που χωρίζεται το δοχείο
από το έμβολο.
(VA’ =4VB’)

16. Δύο δοχεία Α και Β με όγκους V και 3V αντίστοιχα, συνδέονται μεταξύ τους με
σωλήνα αμελητέου όγκου που περιέχει κλειστή στρόφιγγα. Τα δοχεία περιέχουν
το ίδιο είδος ιδανικού αερίου σε θερμοκρασίες Τ1 = 300Κ και Τ2 = 200Κ αντίστοιχα
και πίεση P1 = 3 atm και P2 = 2 atm αντίστοιχα. Κάποια στιγμή η στρόφιγγα
ανοίγει και τα δύο αέρια αναμειγνύονται, ενώ οι θερμοικρασίες των δύο δοχείων
γίνονται Τ1’ = 200Κ και Τ2’ = 400Κ αντίστοιχα. Να υπολογίσετε την τελική πίεση
των δύο δοχείων
(P = 3,2 atm)

81

Κινητική Θεωρία

1. Ποιες από τις σχέσεις που δίνουν την ενεργό ταχύτητα των μορίων σε σχέση με
την απόλυτη θερμοκρασία είναι σωστές:
3RT
a. uεν =
Mr
3kT
β. uεν =
m
3RT
γ. uεν =
m
3kT
δ. uεν =
Mr

2. Η πίεση ιδανικού αερίου είναι:
α. Αντιστρόφως ανάλογη της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων.
β. Συνάρτηση μόνο της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων.
γ. Ανάλογη του πλήθους των μορίων και της μέσης κινητικής ενέργειας αυτών.
δ. Ανεξάρτητη της μέσης κινητικής ενέργειας των μορίων.

3. Η μέση μεταφορική κινητική ενέργεια των μορίων ενός ιδανικού αερίου είναι:
α. Ανάλογη του πλήθους των μορίων.
β. Συνάρτηση της πυκνότητας του αερίου.
γ. Εξαρτημένη μόνο από την απόλυτη θερμοκρασία.
δ. Εξαρτημένη από την απόλυτη θερμοκρασία και τη μάζα του κάθε μορίου.

4. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστές και γιατί;
α. Η πίεση ενός αερίου σταθερής θερμοκρασίας είναι ανάλογη του αριθμού των
μορίων Ν και του όγκου V.
β. Η πίεση ενός αερίου σταθερού όγκου είναι ανάλογη του αριθμού των μορίων
και της μέσης κινητικής ενέργειας του κάθε μορίου.
γ. Η πίεση δεδομένης μάζας αερίου είναι ανάλογη της μέσης κινητικής ενέργειας
των μορίων και αντιστρόφως ανάλογη του τετραγώνου του όγκου.
82

δ. Η πίεση δεδομένης μάζας αερίου εξαρτάται μόνο από τη μέση κινητική ενέργεια
των μορίων.

5. Μια σταθερή ποσότητα αερίου εκτονώνεται από όγκο V σε όγκο 2V υπό
σταθερή θερμοκρασία. Ποια από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστή.
α. Η πίεση και η μέση κινητική ενέργεια διπλασιάζονται.
β. Η πίεση υποδιπλασιάζεται και μέση κινητική ενέργεια μένει σταθερή.
γ. Η πίεση και η μέση κινητική ενέργεια υποδιπλασιάζονται.
δ. Η πίεση και η μέση κινητική ενέργεια μένουν σταθερές.

6. Μια ποσότητα αερίου συμπιέζεται υπό σταθερή θερμοκρασία μέχρι να
διπλασιαστεί η πίεσή του. Ποια από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστή;
α. Η μέση κινητική ενέργεια των μορίων αυξάνεται.
β. Ο όγκος V υποδιπλασιάζεται και η μέση κινητική ενέργεια μένει σταθερή.
γ. Ο όγκος V και μέση κινητική ενέργεια υποδιπλασιάζονται.

7. Αέριο συμπιέζεται ισόθερμα μέχρι το μισό του αρχικού του όγκου. Η μέση
κινητική ενέργεια των μορίων του:
α. Διπλασιάζεται.
β. Υποδιπλασιάζεται.
γ. Διατηρείται σταθερή.

8. Αν τετραπλασιάσουμε την απόλυτη θερμοκρασία ιδανικού αερίου τότε η
ενεργός ταχύτητα των μορίων του:
α. Μένει σταθερή
γ. Τετραπλασιάζεται.

9. Ποια από τις παρακάτω μεταβολές συνοδεύεται από μείωση της μέσης
κινητικής ενέργειας των μορίων του αερίου:
α. Ισόθερμη συμπίεση.
β. Ισοβαρής εκτόνωση.
γ. Ισόχωρη θέρμανση.
83

δ. Τυχαία μεταβολή στην οποία ο όγκος διπλασιάζεται και η πίεση

υποτετραπλασιάζεται.

10. Κατά την ισόθερμη εκτόνωση ποσότητας ιδανικού αερίου η ενεργός ταχύτητα
των μορίων:
α. Αυξάνεται
β. Μειώνεται
γ. Μένει σταθερή

11. Αν τετραπλασιάσουμε την απόλυτη θερμοκρασία ενός αερίου με σταθερή
πίεση η ενεργός ταχύτητα των μορίων του:
α. Μένει σταθερή.
γ. Τετραπλασιάζεται

84

Θερμοδυναμική
1. Θερμοδυναμικό σύστημα
Ονομάζουμε γενικά σύστημα στη φυσική ένα ή περισσότερα σώματα που έχουμε
επιλέξει να μελετήσουμε μαζί, κάθε άλλο σώμα που δεν ανήκει στο σύστημα ονο-
μάζεται περιβάλλον.
Η μελέτη ενός συστήματος (π.χ. αερίων) όταν γίνεται με θερμοδυναμικά μεγέθη
όπως η θερμοκρασία, η θερμότητα, η εσωτερική ενέργεια κ.α. λέμε το σύστημα
θερμοδυναμικό.
Γενικά ένα θερμοδυναμικό σύστημα μπορεί να α-
νταλλάσει ενέργεια με το περιβάλλον του με δύο
τρόπους:
1. Μέσω θερμότητας
ή
2. Μέσω έργου

Στο σημείο αυτό ας δούμε μερικά είδη θερμοδυναμικών συστημάτων:
Αδιαβατικό ή μονωμένο, είναι το σύστημα που δεν επιτρέπει την ανταλ-
λαγή θερμότητας με το περιβάλλον του.
Αγώγιμο, είναι αυτό που επιτρέπει την ανταλλαγή θερμότητας με το περι-
βάλλον
Παραμορφώσιμο είναι αυτό που επιτρέπει την ανταλλαγή ενέργειας μέ-
σω έργου μεταξύ του συστήματος και του περιβάλλοντος.
Ανένδοτο είναι το σύστημα που δεν επιτρέπει την ανταλλαγή ενέργειας
μέσω έργου.

2. Ισορροπία Θερμοδυναμικού Συστήματος
Για να περιγράψουμε ένα θερμοδυναμικό σύστημα π.χ ορισμένη ποσότητα n αερί-
ου πρέπει να γνωρίζουμε την πίεση του P, τον όγκο του V και την απόλυτη θερμο-
κρασία του Τ. Με άλλα λόγια να γνωρίζουμε τις θερμοδυναμικές μεταβλητές του
συστήματος.
Αν η ποσότητα του αερίου είναι σταθερή, αν γνωρίζουμε τις δύο από τις τρεις πα-
ραπάνω μεταβλητές (P, V, T) με τη βοήθεια της καταστατικής μπορούμε να υπο-
λογίσουμε και την τρίτη μεταβλητή. Οι δύο μεταβλητές που είναι αρκετές για την
περιγραφή του συστήματος ονομάζονται ανεξάρτητες θερμοδυναμικές μεταβλη-
τές.
85

• Αν σ’ ένα σύστημα όλες οι θερμοδυναμικές μεταβλητές (P, V, T) είναι σταθερές
με το χρόνο και έχουν την ίδια τιμή σε όλη την έκταση του συστήματος, λέμε ότι
το σύστημα βρίσκεται σε θερμοδυναμική ισορροπία ή ισορροπία.
Στο σχήμα που ακολουθεί, ένα αέριο βρίσκεται αρχικά σε μια κατάσταση Α (P1, V1,
T1) και θερμαίνοντας το αέριο οδηγείται σε μια νέα κατάσταση Β (P2, V2, T2).

Στα παραπάνω διαγράμματα οι δύο καταστάσεις Α και Β θερμοδυναμικής ισορρο-
πίας του αερίου παριστάνονται με τα σημεία Α και Β αντίστοιχα.

3. Αντιστρεπτές και μη αντιστρεπτές μεταβολές
Αντιστρεπτή ονομάζεται εκείνη η μεταβολή κατά την οποία υπάρχει η δυνατότη-
τα επαναφοράς του συστήματος και του περιβάλλοντός του στην αρχική του κα-
τάσταση.
Μια αντιστρεπτή μεταβολή παριστάνεται γραφικά με μια συνεχή γραμμή που ε-
νώνει την αρχική κατάσταση Α με την τελική κατάσταση Β του αερίου.
86

Μια μη αντιστρεπτή μεταβολή δεν μπορεί να παρασταθεί με συνεχή γραμμή, απλά
σημειώνουμε την αρχική και τελική κατάσταση χωρίς να ενώνουμε αυτές μεταξύ
τους με οποιαδήποτε γραμμή.

Στη φύση πραγματοποιούνται μόνο μη αντιστρεπτές μεταβολές.

87

4. Έργο παραγόμενο από αέριο κατά τη διάρκεια μεταβολών όγκου

Θεωρούμε ότι ποσότητα αερίου υποβάλλεται
σε ισοβαρή εκτόνωση, η δύναμη F που ασκεί
το αέριο στο έμβολο είναι σταθερή αφού η
πίεση του αερίου διατηρείται σταθερή οπότε:
F
P= ⇔ F = P⋅A
A

Όταν το έμβολο μετακινηθεί κατά Δx το στοιχειώδες έργο ΔW που παράγεται από
τη δύναμη F είναι:
ΔW = F ⋅ Δx = P ⋅ Δx ⋅ A = P ⋅ ΔV ⇔ ΔW = P ⋅ ΔV (1)

Στο διπλανό διάγραμμα παριστάνεται η ισοβαρής
εκτόνωση του αερίου, παρατηρούμε ότι το έργο
ΔW αντιστοιχεί με το εμβαδόν που σχηματίζεται
ανάμεσα στη γραφική παράσταση και στον άξονα
των όγκων για τη μεταβολή ΔV του όγκου.
Σύμφωνα με τη σχέση (1):
Αν έχουμε εκτόνωση ΔV > 0 τότε παράγε-
ται θετικό έργο δηλαδή το αέριο προσφέρει ε-
νέργεια στο περιβάλλον του.
Αν έχουμε συμπίεση ΔV < 0 τότε παράγεται αρνητικό έργο δηλαδή το αέ-
ριο παίρνει ενέργεια από το περιβάλλον του.

Σε μια τυχαία αντιστρεπτή μεταβολή
ΑΒ, μπορούμε να υπολογίσουμε το πα-
ραγόμενο έργο αρκεί να βρούμε το συ-
νολικό εμβαδόν που σχηματίζεται α-
νάμεσα στη γραφική παράσταση της
μεταβολής και στον άξονα των όγκων
στη συγκεκριμένη μεταβολή του όγκου.
Επομένως: W = Εμβαδόν(ΑΒV1V2)
88

Στο διπλανό διάγραμμα παριστάνονται δύο διαφο-

ρετικές τυχαίες αντιστρεπτές μεταβολές (1) και (2),
παρατηρούμε εύκολα ότι το έργο που παράγεται σε
κάθε περίπτωση είναι διαφορετικό και μάλιστα συ-
γκρίνοντας τα εμβαδά που σχηματίζονται καταλή-
γουμε ότι:
W1 > W2

Επομένως το έργο που παράγεται στη διάρκεια
μιας αντιστρεπτής μεταβολής εξαρτάται από τη διαδρομή της διαδρομής.

5. Θερμότητα
Όταν φέρουμε σε επαφή
δύο σώματα με διαφορε-
τικές θερμοκρασίες Τ1 >
Τ2, τότε ρέει θερμότητα
Q από το θερμότερο προς
το ψυχρότερο μέχρι να
αποκτήσουν την ίδια θερ-
μοκρασία Τ.

Προσοχή: Η θερμοκρασία είναι το φυσικό μέγεθος που μας επιτρέπει να χαρακτη-
ρίζουμε ένα σώμα ως ζεστό ή κρύο, ενώ η θερμότητα είναι μια μορφή ενέργειας.

6. Εσωτερική ενέργεια
Κάθε σώμα περιέχει ενέργεια, που είναι το άθροισμα των ενεργειών των σωματι-
δίων που το απαρτίζουν, ως αποτέλεσμα της σχετικής τους κίνησής ως προς το
κέντρο μάζας του σώματος και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ τους. Η ενέργεια
αυτή ονομάζεται εσωτερική.
Τα μόρια ενός ιδανικού αερίου δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους λόγω των μεγάλων
αποστάσεων μεταξύ τους οπότε η δυναμική ενέργεια του συστήματος είναι μηδε-
νική. Επομένως η εσωτερική ενέργεια είναι το αποτέλεσμα μόνο της κινητικής ε-
νέργειας των μορίων. Στο σημείο αυτό καλό είναι να τονίσουμε ότι δεν λαμβάνου-
με υπόψη μας την ενέργεια που ενδεχομένως έχουν τα μόρια λόγω της περιστρο-
φής ή της ταλάντωσής τους, θεωρώντας δηλαδή ότι τα μόρια είναι υλικά σημεία,
χωρίς δομή, με απλά λόγια θεωρούμε ότι συμπεριφέρονται ως μονοατομικά.
Επομένως η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου είναι:
89

3 3 R 3
U = N ⋅ K = N ⋅ kT = N ⋅ ⋅ ⋅ T = nRT
2 2 NA 2
οπότε
3
U= nR T (1)
2
Από τη σχέση (1) φαίνεται ότι η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου, είναι ανάλογη:
της ποσότητας n του αερίου και
της απόλυτης θερμοκρασίας του
Όταν μια ποσότητα n = σταθ. ενός αερίου υποβάλλε-
ται σε δύο διαφορετικές μεταβολές, παρατηρούμε ότι
η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου δεν
εξαρτάται από τη διαδρομή (όπως το έργο) αλλά μόνο
από την αρχική και τελική θερμοκρασία του αερίου,
σύμφωνα με τη σχέση:
3
ΔU = nR ⋅ ΔT
2
Επίσης η σχέση αυτή ισχύει και στις μη αντιστρεπτές μεταβολές ενός αερίου.

7. Ο 1ος Νόμος της Θερμοδυναμικής
Το ποσό της θερμότητας Q που απορροφά ή αποβάλλει ένα θερμοδυναμικό σύ-
στημα είναι ίσο με το αλγεβρικό άθροισμα της μεταβολής της εσωτερικής ενέρ-
γεια ΔU και του έργου που παράγεται από το σύστημα.
Q = W + ΔU

Το ποσό θερμότητας Q θεωρείται θετικό όταν το
σύστημα (αέριο) απορροφά θερμότητα και αρνητικό
όταν αποβάλλει θερμότητα.

Το έργο είναι θετικό W > 0 όταν έχουμε εκτόνωση ΔV > 0, ενώ είναι αρνητικό W
< 0 όταν συμπιέζεται ΔV < 0.
Αν το αέριο θερμαίνεται ΔΤ > 0, η εσωτερική του ενέργεια αυξάνεται, ενώ όταν
το αέριο ψύχεται ΔΤ < 0, η εσωτερική του ενέργεια μειώνεται.
Ο 1ος Νόμος της Θερμοδυναμικής ισχύει σε οποιαδήποτε μεταβολή (αντιστρε-
πτή ή μη) αφού απορρέει από την Αρχή Διατήρησης της Ενέργειας.

90

8. Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες αερίων

Από τη θερμιδομετρία γνωρίζουμε τη σχέση: Q = mολ c ΔΤ, όπου mολ η μάζα ενός
σώματος, c η ειδική του θερμότητα και ΔΤ η μεταβολή της θερμοκρασίας του.
mολ
Επειδή όμως n = ⇔ mολ = n ⋅ Mr , η παραπάνω σχέση γίνεται:
Mr
Q = n ⋅ C ⋅ ΔΤ
όπου C η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα, η οποία εκφράζει τη θερμότητα Q που
πρέπει να προσφέρουμε σε μια ποσότητα 1 mol για να αυξήσουμε της θερμοκρα-
σία του κατά 1 Κ, (στο S.I. μονάδα μέτρησης Joule/mo.K).
Στα στερεά και στα υγρά η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα εξαρτάται μόνο από
το υλικό τους, ενώ στα αέρια εξαρτάται από τον τρόπο που θερμαίνεται το αέριο,
επομένως:

Θέρμανση αερίου με σταθερό όγκο
Το ποσό θερμότητας με σταθερό όγκο υπολογίζεται από τη σχέση:
Q = n ⋅ CV ⋅ ΔΤ
όπου CV η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα με σταθερό όγκο.

Αφού V = σταθ. δεν παράγεται έργο W = 0, οπότε εφαρμόζοντας τον 1ο Ν.Θ. θα έ-
χουμε:
Q = W + ΔU ⇔ Q = ΔU ⇔ n ⋅ CV ⋅ ΔΤ = ΔU επομένως:
ΔU = nCV ΔΤ (1)
Η σχέση (1) ισχύει για όλες τις μεταβολές (αντιστρεπτές ή μη) καθώς και για κάθε
δρόμο που ακολουθεί μια μεταβολή.

Θέρμανση αερίου με σταθερή πίεση
Το ποσό θερμότητας με σταθερή πίεση υπολογίζεται από τη σχέση:
Q = n ⋅ CP ⋅ ΔΤ
όπου CP η γραμμομοριακή ειδική θερμότητα με σταθερή πίεση.

οπότε εφαρμόζοντας τον 1ο Ν.Θ. θα έχουμε:
Q = W + ΔU ⇔ nCP ΔΤ = P ⋅ ΔV + nCV ΔΤ ⇔ nCP ΔΤ = nR ΔΤ + nCV ΔΤ ⇔
CP = CV + R (2)
91

CP
Από τη σχέση (2) φαίνεται ότι CP > CV ⇔ > 1 ή γ > 1 (3)
CV
Αν θυμηθούμε ότι σε κάθε μεταβολή για να υπολογίσουμε τη μεταβολή της εσω-

τερικής ενέργειας μπορούμε να εφαρμόσουμε τη σχέση
3
ΔU = nR ΔΤ
2
οπότε σε συνδυασμό με την παραπάνω σχέση (1) καταλήγουμε:
3 3R
nCV ΔΤ = nR ΔΤ ⇔ CV = (4)
2 2
3R 5R
και από τη σχέση (2) έχουμε: CP = CV + R ⇔ CP = + R ⇔ CP = (5)
2 2
5R
C 5 5
Από τις σχέσεις (3), (4) και (5): γ = P = 2 = ⇔ γ =
CV 3R 3 3
2
Παρατήρηση: Στα πραγματικά αέρια η τιμή της σταθεράς γ εξαρτάται από ατο-
μικότητα του αερίου και το είδος των δεσμών που συγκρατούν το μόριο.

92

93

94

95

96

97

O 1os Θερμοδυναμικός Νόμος

α. Ένα σύστημα χαρακτηρίζεται ως ..................... όταν για την περιγραφή του
χρησιμοποιούνται μεγέθη όπως η θερμοκρασία, η θερμότητα, η εσωτερική
ενέργεια και άλλα.
β. Ορισμένη ποσότητα αερίου βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής
ισορροπίας όταν η .........., η ............... και η .............. έχουν την ίδια τιμή σε όλη την
έκτασή του.
γ. Αντιστρεπτή ονομάζεται εκείνη η μεταβολή κατά την οποία υπάρχει η
δυνατότητα επαναφοράς του συστήματος και του στην ................. τους κατάσταση
κάνοντας τους ίδιους χειρισμούς με αντίθετη φορά.
δ. Όλες οι μεταβολές στη φύση είναι ........ ....................
ε. Κατά τη διάρκεια μιας αντιστρεπτής μεταβολής το σύστημα περνάει από
διαδοχικές καταστάσεις που μπορούμε να τις θεωρήσουμε ως καταστάσεις
.................. ............................
στ. Μια αντιστρεπτή μεταβολή παριστάνεται γραφικά με μια ............... γραμμή σε
ένα σύστημα θερμοδυναμικών συντεταγμένων.

2. Ιδανικό αέριο βρίσκεται σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας όταν:
α. Μόνο η πίεση έχει την ίδια σταθερή τιμή σε όλη την έκταση του αερίου.
β. Το αέριο βρίσκεται σε χαμηλή πίεση και θερμοκρασία.
γ. Η πίεση, η θερμοκρασία και η πυκνότητα έχουν την ίδια σταθερή τιμή σε όλη
την έκταση του αερίου.
δ. Το αέριο βρίσκεται σε κανονικές συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας.

3. Μια μεταβολή ενός ιδανικού αερίου χαρακτηρίζεται ως αντιστρεπτή όταν:
α. Πραγματοποιείται αυθόρμητα χωρίς εξωτερική επέμβαση
β. Πραγματοποιείται σιγά − σιγά.
γ. Το αέριο βρίσκεται συνεχώς σε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας και δεν
υπάρχουν τριβές κατά τη μεταβολή του.
δ. Μπορούμε να επαναφέρουμε το αέριο στην αρχική του κατάσταση με
οποιοδήποτε τρόπο.

98

4. Να απεικονιστούν σε διαγράμματα (P−V), (P−T) και (V−T) οι ακόλουθες

κυκλικές αντιστρεπτές μεταβολές:
α. ΑΒ: ισόχωρη θέρμανση, ΒΓ: ισόθερμη εκτόνωση, ΓΑ: ισοβαρής συμπίεση.
β. ΑΒ: ισοβαρής εκτόνωση, ΒΓ ισόθερμη εκτόνωση, ΓΔ ισοβαρής συμπίεση, ΔΑ:
ισόχωρη.
γ. ΑΒ: ισόχωρη θέρμανση, ΒΓ ισοβαρής εκτόνωση, ΓΔ ισόχωρη ψύξη, ΔΑ ισοβαρής.

5. H εσωτερική ενέργεια ιδανικού ιδανικού αερίου:
α. Είναι συνάρτηση της ποσότητας των mol και της απόλυτης θερμοκρασίας του.
β. Αποτελεί άθροισμα όλων των μέσων κινητικών ενεργειών των μορίων του.
γ. Δεν μεταβάλλεται, σε μια αντιστρεπτή μεταβολή στην οποία ισχύει η σχέση PV=
σταθερό.
δ. Εξαρτάται από το είδος του αερίου.
Ποιες από τις προηγούμενες προτάσεις είναι σωστές;

6. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ιδανικού αερίου σταθερής μάζας είναι:
α. Ανεξάρτητη από τη διαδρομή της μεταβολής.
β. Ανεξάρτητη από την αρχική και τελικά κατάσταση ισορροπίας.
γ. Θετική, σε αυξήσεις θερμοκρασίας ανεξάρτητα από το είδος της μεταβολής.
δ. Μηδενική, στην ισόθερμη μεταβολή.
Ποιες από τις προηγούμενες προτάσεις είναι σωστές;

7. Το έργο που εκτελεί ένα ιδανικό αέριο σε μια αντιστρεπτή μεταβολή είναι:
α. Ανεξάρτητο της διαδρομής της μεταβολής.
β. Θετικό όταν απορροφάται από το αέριο και αρνητικό όταν παράγεται από αυτό.
γ. Δίνεται από τη σχέση PΔV σε κάθε αντιστρεπτή μεταβολή.
δ. Ίσο με το μηδέν στην ισόχωρη μεταβολή.
ε. Ίσο με το εμβαδόν που περικλείεται μεταξύ της γραφικής παράστασης και του
άξονα xx’ σε κάθε διάγραμμα θερμοδυναμικών συντεταγμένων.
Ποιες από τις προηγούμενες προτάσεις είναι σωστές ή λάθος και γιατί;

99

8. Θερμότητα είναι:
α. Μέγεθος που δείχνει αν ένα σώμα είναι θερμότερο από ένα άλλο.
β. Μόρφη ενέργειας που μεταφέρεται από ένα σώμα σε άλλο λόγω διαφοράς
θερμοκρασίας.
γ. Μια μορφή ενέργειας που αποθηκεύεται στα θερμά σώματα.
δ. Μέγεθος ισοδύναμο με τη θερμοκρασία.

9. Ποσότητα αερίου μεταβαίνει από την κατάσταση Α στην κατάσταση Β
απορροφώντας ποσό θερμότητας Q και παράγει έργο W. Ποιες από τις προτάσεις
που ακολουθούν είναι σωστές ή λάθος; Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.
α. Το παραγόμενο έργο είναι ανεξάρτητο της διαδρομής ΑΒ.
β. Η θερμότητα Q ισούται με το παραγόμενο έργο.
γ. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου ισούται με τη διαφορά Q −W.
δ. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου είναι ανεξάρτητη της
διαδρομής ΑΒ.
ε. Τα Q και W έχουν θετική αλγεβρική τιμή.
στ. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας μπορεί να είναι και μηδέν.

10. Σε μια μεταβολή ένα αέριο απορροφά θερμότητα 1000J και παράγει έργο
600J. H μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας είναι:
α. 1600J
β. −400J
γ. 400J
δ. −1600J

11. Στο διάγραμμα (P−V) του σχήματος φαίνονται δύο
διαφορετικές διαδρομές της ίδιας ποσότητα ιδανικού
αερίου από την κατάσταση ισορροπίας Α στην
αντίστοιχη Β. Να συγκριθούν μεταξύ των δύο
διεργασιών:
α. Οι μεταβολές της εσωτερικής ενέργειας.
β. Τα έργα.
γ. Οι θερμότητες.

100

12. Δύο ίσες ποσότητες του ίδιου ιδανικού αερίου, που βρίσκονται στην ίδια
κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας θερμαίνονται στην ίδια τελική
θερμοκρασία, η μια με τρόπο ισόχωρο και η άλλη με ισοβαρή. Να απεικονιστούν οι
διεργασίες σε κοινό διάγραμμα (P −V) και να συγκριθούν μεταξύ αυτών:
α. Οι μεταβολές της εσωτερικής τους ενέργειας.
β. Τα έργα που παράγουν.
γ. Οι θερμότητες που απορροφούν.

13. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου
βρίσκεται αρχικά σε κατάσταση Α(P,V,T)
και εκτονώνεται μέχρι να διπλασιαστεί ό
όγκος του με δύο διαφορετικούς τρόπους:
ΑΒ: Ίσοθερμα
ΑΓ: ισοβαρώς
Να συγκριθούν:
α. Οι μεταβολές της εσωτερικής ενέργειας.
β. Τα έργα.
γ. Οι θερμότητες.

14. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου
βρίσκεται αρχικά σε κατάσταση Α(P1, V1,
T1) και οδηγείται σε άλλη κατάσταση
Β(P2, V2, T2) με τρεις διαφορετικούς τρό-
τρόπους όπως φαίνεται στο σχήμα.
α. Με ισόθερμη εκτόνωση ΑΒ.
β. Με ισοβαρή εκτόνωση ΑΓ και ισόχωρη
ψύξη ΓΒ που εκτελούνται διαδοχικά.
γ. Με ισόχωρη ψύξη ΑΔ και ισοβαρή
εκτόνωση ΔΒ που εκτελούνται
διαδοχικά.
Να συγκριθούν μεταξύ των τριών διαδρομών, τα έργα, οι θερμότητες και οι
μεταβολές εσωτερικής ενέργειας του αερίου.

101

15. Ο 1ος θερμοδυναμικός νόμος είναι απόρροια:

α. Της αρχής διατήρησης του ηλεκτρικού φορτίου.
β. Της αρχής διατήρησης της μάζας.
γ. Της αρχής διατήρησης της ορμής.
δ. Της αρχής διατήρησης της ενέργειας.

16. Ποιες από τις ακόλουθες προτάσεις είναι σωστές ή λάθος;
α. Η θερμότητα που απορροφά ένα αέριο, με σταθερό όγκο, μετατρέπεται σε έργο
και εσωτερική ενέργεια.
β. Μπορεί σε κάποιο αέριο να ισχύει CP = CV.
γ. Η θερμότητα που ανταλλάσσει ένα αέριο με το περιβάλλον του κατά τη
διάρκεια μιας αντιστρεπτής διεργασίας είναι ανεξάρτητη από το είδος της
μεταβολής και εξαρτάται μόνο από την αρχική και τελική κατάσταση του αερίου.
δ. Η θερμότητα που απαιτείται για να θερμανθούν n mol ιδανικού αερίου κατά ΔΤ
υπό σταθερό όγκο είναι μικρότερη από την αντίστοιχη θερμότητα που απαιτείται
για να θερμανθεί η ίδια ποσότητα, του ίδιου αερίου κατά το ίδιο ΔΤ, με σταθερή
πίεση.

17. Μια ποσότητα ιδανικού αερίου εκτελεί τον εξής αντιστρεπτό θερμοδυναμικό
κύκλο. Εκτονώνεται ισόθερμα, ψύχεται ισόχωρα, συμπιέζεται ισοβαρώς και τέλος
θερμαίνεται αδιαβατικά μέχρι την αρχική κατάσταση.
α. Να απεικονιστεί ο κύκλος σε ποιοτικό διάγραμμα (P-V).
β. Να βρείτε τα πρόσημα των Q, W και ΔU σε κάθε επιμέρους μεταβολή.

18. Σωστού – Λάθους. Είναι δυνατόν:
α. Να αυξήσουμε τη θερμοκρασία αερίου χωρίς να του δώσουμε θερμότητα.
β. Να προσφέρουμε θερμότητα σε αέριο χωρίς να αυξηθεί η θερμοκρασία του.
γ. Να ψυχθεί αέριο χωρίς να παράγει έργο.
δ. Να αυξηθεί η θερμοκρασία αερίου και ταυτόχρονα να παράγει και έργο.
ε. Η εσωτερική ενέργεια του αερίου να επανέλθει στην αρχική τιμή αφού έχει
υποστεί διάφορες μεταβολές κατά τη διάρκεια μιας διαδρομής.

102

19. Σωστού – Λάθους. Είναι δυνατόν:

α. Να θερμάνουμε ένα αέριο χωρίς να του προσφέρουμε θερμότητα.
β. Να προσφερθεί σ’ ένα αέριο θερμότητα χωρίς να αυξηθεί η θερμοκρασία του.
γ. Να συμπιέσουμε ένα αέριο και να ταυτόχρονα να ψυχθεί.
δ. Να θερμάνουμε ένα αέριο χωρίς να διασταλεί.
ε. Ένα αέριο αφού ανταλλάξει ενέργεια με το περιβάλλον του μπορεί να επανέλθει
στην αρχική εσωτερική του ενέργεια;

20. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές Σ και ποιες
λανθασμένες Λ;
α. Σε κάθε κυκλική αντιστρεπτή διεργασία το συνολικό ποσό θερμότητας που
ανταλλάσσει το αέριο με το περιβάλλον του είναι ίσο με τη μεταβολή της
εσωτερικής του ενέργειας.
β. Κατά την αδιαβατική εκτόνωση το αέριο ψύχεται χωρίς να αποβάλλει
θερμότητα.
γ. Είναι αδύνατον να τέμνονται δύο ισόθερμες καμπύλες.
δ. Σε μια ισοβαρή συμπίεση το αέριο θερμαίνεται.
ε. Ένα αέριο σε υψηλή θερμοκρασία περιέχει και μεγάλη ποσότητα θερμότητας.
στ. Όταν ένα αέριο ψύχεται η εσωτερική του ενέργεια μειώνεται.
ζ. Σε κάθε ψύξη η πίεση του ιδανικού αερίου μειώνεται.

21. Η μεταβολή ΑΒ του ορισμένης
ποσότητας αερίου που απεικονίζεται
σε διάγραμμα πίεσης − εσωτερικής
ενέργειας, (p−U) είναι:
α. Ισόθερμη
β. Αδιαβατική
γ. Ισόχωρη
δ. Ισοβαρής

103

22. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου υποβάλλεται στην κυκλική μεταβολή που
φαίνεται στο διάγραμμα:

1. Η συνολική μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας είναι:
α. 0 β. 20 L.atm γ. −20 L.atm
2. Το συνολικά παραγόμενο έργο είναι:
α. 0 β. 30 L.atm γ. 60 L.atm
3. Η θερμότητα στη διεργασία ΑΒ είναι (Δίνεται CV = 3R/2)
α. 0 β. 300 L.atm γ. 600 L.atm

23. Η ίδια ποσότητα του ίδιου αερίου
εκτελεί δύο ισοβαρείς εκτονώσεις μεταξύ
των ίδιων ισόθερμων Τ1 και Τ2. Στην
πρώτη μεταβολή η πίεση του αερίου είναι
ίση με P1 και παράγεται έργο W1, ενώ στη
δεύτερη μεταβολή η πίεση του αερίου
είναι ίση με P2 = P1/2 και παράγεται έργο
W2. Η σχέση που συνδέει τα δύο έργα
είναι:
α. W1 = W2
β. W1 = 2 W2
γ. W2 = 2W1

24. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αέριου με CV = 3R/2 εκτονώνεται με σταθερή
πίεση P = 2.105 N/m2 από όγκο V1 = 2.10-3 m3 σε V2 = 4.10-3 m3.
1. Η μεταβολή της εσωτερικής του ενέργειας είναι:
α. 400J β. 600J γ. 800J
104

2. Η θερμότητα που απορροφά είναι:

α. 400J β. 800J γ. 1000J
3. Tο έργο που παράγεται είναι:
α. 200J β. 400J γ. 600J

2ος Θερμοδυναμικός νόμος

α. Θερμικές μηχανές ονομάζουμε τις διατάξεις που μετατρέπουν τη ............... σε
μηχανικό ................
β. Το αέριο μιας ιδανικής θερμικής μηχανής διαγράφει ............. αντιστρεπτή
μεταβολή
γ. Κατά τη διάρκεια ενός θερμοδυναμικού κύκλου το αέριο της θερμικής μηχανής:
i: Απορροφά ........... από μια δεξαμενή ................... θερμοκρασίας,
ii: παράγει ..........
iii: Αποβάλλει .................. σε μια δεξαμενή ............... θερμοκρασίας.
δ. Ο συντελεστής απόδοσης κάθε θερμικής μηχανής είναι το πηλίκο του ..............
έργου που μας δίνει η μηχανή προς τη ................... που απορροφά η μηχανή από τη
δεξαμενή .............. θερμοκρασίας.
ε. Ο συντελεστής απόδοσης κάθε θερμικής μηχανής είναι .................... του 1.

26. Συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν:
α. Είναι αδύνατο να κατασκευαστεί θερμική μηχανή που να μετατρέπει όλη τη
θερμότητα σε ............. .............
β. Είναι αδύνατο να κατασκευαστεί μηχανή που να μεταφέρει θερμότητα από το
ψυχρότερο στο θερμότερο σώμα, χωρίς δαπάνη ................ την οποία απορροφά η
μηχανή από το περιβάλλον της.
γ. Δεν μπορεί να υπάρξει θερμική μηχανή που να έχει απόδοση μεγαλύτερη μιας
μηχανής ............. η οποία εργάζεται ανάμεσα στις ........... θερμοκρασίες.
δ. Ο συντελεστής απόδοσης μιας μηχανής Carnot εξαρτάται μόνο από τις
.................... των δύο δεξαμενών.

105

27. Θερμική μηχανή είναι μια διάταξη η οποία μετατρέπει:

α. Την ενέργεια από μια μορφή σε μια άλλη.
β. Την ηλεκτρική ενέργεια σε μηχανικό έργο.
γ. Το έργο σε θερμότητα.
δ. Τη θερμότητα σε μηχανικό έργο.

28. Ποιες από τις παρακάτω διατάξεις λειτουργούν ως θερμικές μηχανές.
α. Η μηχανή του βενζινοκίνητου αυτοκινήτου.
β. Το καλοριφέρ που καίει πετρέλαιο.
γ. Ο ηλεκτρικός φούρνος.
δ. Η μηχανή του ηλεκτρικού τρένου.
ε. Η μηχανή του πετρελαιοκίνητου τρένου.

29. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές ή λάθος;
α. Μια ιδανική θερμική μηχανή έχει απόδοση μικρότερη του 1.
β. Θερμική μηχανή μπορεί να παράγει έργο, αν αντλεί θερμότητα από δεξαμενή
χαμηλής θερμοκρασίας και αποδίδει μέρος της θερμότητας σε δεξαμενή
υψηλότερης θερμοκρασίας.
γ. Θα μπορούσαμε να θερμάνουμε ένα σπίτι αν χρησιμοποιούσαμε το χώρο του ως
δεξαμενή χαμηλής θερμοκρασίας μιας θερμικής μηχανής.
δ. Το αέριο κάθε θερμικής μηχανής εκτελεί μια κυκλική αντιστρεπτή διεργασία με
τη φορά των δεικτών του ρολογιού.

30. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές ή λάθος;
α. Θερμοδυναμικό σύστημα που δεν ανταλλάσσει θερμότητα με το περιβάλλον του
είναι αδύνατο να λειτουργεί ως θερμική μηχανή.
β. Κατά τη διάρκεια μιας κυκλικής αντιστρεπτής μεταβολής ισχύει Q = W αυτό
σημαίνει ότι ο συντελεστής απόδοσης του κύκλου είναι 1.
γ. Στην ισόθερμη εκτόνωση ισχύει Q=W, σχέση που είναι αντίθετη με 2ο
θερμοδυναμικό νόμο.
δ. Θερμική μηχανή απορροφά θερμότητα από δεξαμενή θερμοκρασίας 1000Κ,
αποδίδει θερμότητα σε δεξαμενή θερμοκρασίας 1000Κ και παράγει έργο.

106

Θερμικές Μηχανές Carnot

31. Ο κύκλος του Carnot αποτελείται από:
α. Δύο ισόθερμες και δύο ισόχωρες διεργασίες.
β. Δύο ισοβαρείς και δύο αδιαβατικές διεργασίες.
γ. Δύο ισόθερμες και δύο αδιαβατικές διεργασιές.
δ. Δύο αδιαβατικές και δύο ισόχωρες διεργασίες.

32. Για μια θερμική μηχανή Carnot:
α. Με ποιους τρόπους θα μπορούσαμε να αυξήσουμε την απόδοσή της;
β. Ποια θα ήταν η απόδοσή της αν Th = Tc.
γ. Αν η απόδοση της μηχανής αυτής ήταν 100%, πόση θα ήταν η Tc.

33. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν για μια μηχανή Carnot είναι σωστές,
ποιες λάθος;
α. Αν η μηχανή Carnot είχε συντελεστή απόδοσης e =1, τότε θα έπρεπε η δεξαμενή
χαμηλής θερμοκρασίας να είχε θερμοκρασία –273ο C.
β. Αν ο κύκλος του Carnot διαγραφεί αντίστροφα, η μηχανή που τον εκτελεί
γίνεται ψυκτική.
γ. Ο συντελεστής απόδοσης της θερμικής μηχανής Carnot είναι μεγαλύτερος από
το συντελεστή απόδοσης κάθε άλλης ιδανικής ή πραγματικής μηχανής, που
εργάζεται μεταξύ των ίδιων θερμοκρασιών.

34. Ακούσαμε ότι μια πραγματική θερμική μηχανή εργάζεται μεταξύ
θερμοκρασιών 300Κ και 500Κ και έχει απόδοση 80%. Είναι δυνατόν η πληροφορία
μας να είναι αληθής;

35. Θερμική μηχανή Carnot εργάζεται μεταξύ δύο δεξαμενών θερμοκρασίας 600Κ
και 300Κ. Ποιες από τις προτάσεις που ακολουθούν είναι σωστές, ποιες λάθος;
α. Ο συντελεστής απόδοσης της μηχανής είναι 1/3.
β. Ο λόγος της θερμότητας που απορροφά προς την απόλυτη τιμή της θερμότητας
που αποβάλλει, το αέριο της μηχανής, είναι 3/2.
γ. Αν η θερμότητα που απορροφά ανά κύκλο είναι 1000J, τότε το έργο που
παράγει είναι 400J.
107

δ. Αν η θερμότητα που αποβάλλει, ανά κύκλο είναι 200J, τότε το έργο που παράγει
είναι 100J.

36. Θερμική μηχανή Carnot χρησιμοποιεί ιδανικό αέριο με γ=5/3. Ποια από τις
παρακάτω προτάσεις θα επιλέγατε για να αυξήσετε περισσότερο την απόδοση
της μηχανής;
α. Να αυξήσετε κατά 100Κ τη θερμοκρασία της θερμής δεξαμενής
β. Να ελαττώσετε κατά 100Κ τη θερμοκρασία της ψυχρής δεξαμενής.
γ. Να αυξήσετε κατά 100Κ τη θερμοκρασία της θερμής δεξαμενής και ταυτόχρονα
να ελαττώσετε κατά 100Κ τη θερμοκρασία της ψυχρής δεξαμενής.
δ. Να αντικαταστήσετε το αέριο με άλλο που έχει γ=7/5.

Μεταβολές αερίου

1. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίυ εκτονώνεται με σταθερή πίεση P=105 Ν/m2
από όγκο V1 = 2.10-3 m3 σε V2 = 6.10-3 m3. Δίνεται CV = 3R/2. Να υπολογίσετε:
α. Το παραγόμενο έργο.
β. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας.
γ. Η θερμότητα που απορρόφησε το αέριο.
(α.W=400 J, β. ΔU=600 J γ. Q=1000J)

2. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού n = 2 /R mol αερίου υποβάλλεται σε ισόχωρη
θέρμανση μέχρι να αυξηθεί η θερμοκρασία του κατά 100 Κ . Δίνεται CV = 3R/2. Να
α. Τη μεταβολή της εσωτερικής του ενέργειας.
β. Το ποσό θερμότητας που αντάλλαξε με το περιβάλλον του.
γ. Το έργο που αντάλλαξε με το περιβάλλον του.

3. Ορισμένη ποσότητα n = 2/R mol ιδανικού αερίου θερμαίνεται ισοβαρώς κατά
200Κ. Δίνεται CV = 3R/2. Να υπολογίσετε:
α. Το παραγόμενο έργο.
β. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας.
γ. Η θερμότητα που απορρόφησε το αέριο.
108

(α. W=400J, β. ΔU=600 J γ. Q=1000J)

4. Ορισμένη ποσότητα, n = 2/R mol συμπιέζεται ισόθερμα υπό σταθερή
θερμοκρασία Τ = 500Κ μέχρι η πίεσή του να διπλασιαστεί. Να υπολογίσετε το
ποσό της θερμότητα που απέβαλλε στο περιβάλλον του. Δίνεται ln2=0,7 και CV =
3R/2.
(|Q|=700J)

5. Ορισμένη ποσότητα εκτονώνεται αδιαβατικά από την κατάσταση Α (P1 = 3200
N/m2, V1 = 1 m3, T1 = 800K) στην κατάσταση Β (P2 = 100 N/m2). Δίνεται ότι γ =
5/3, να υπολογίσετε:
α. Τον όγκο και την απόλυτη θερμοκρασία στην κατάσταση Β
β. Το παραγόμενο έργο της εκτόνωσης.
γ. Η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου.
(8 m3, 200 K, 3600 J)
Τυχαία μεταβολή
6. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται αρχικά σε μια κατάσταση Α με
πίεση PA = 2.105 N/m2 και στη συνέχεια υποβάλλεται σε μια αντιστρεπτή μεταβο-
λή στη διάρκεια της οποίας η πίεση μεταβάλλεται σε συνάρτησημε τον όγκο του
αερίου σύμφωνα με τη σχέση P = 108 V (S.I.) μέχρι να πάει σε μια κατάσταση Β
που η πίεση του αερίου τετραπλασιάζεται.
α. Να σχεδιάσετε τη μεταβολή σε βαθμολογημένους άξονες P-V.
β. Να βρείτε τα ποσά W, ΔU και Q που το αέριο ανταλλάσσει με το περιβάλλον του.
Δίνεται CV = 3R/2

7. Στο διπλανό διάγραμμα ποσότητα ιδανι-
κού αερίου n = 1/R mol υποβάλλεται στην
αντιστρεπτή μεταβολή ΑΒ.
α. Να δείξετε ότι η θερμοκρασία του αερίου
στις καταστάσεις Α και Β είναι ίδια.
β. Να υπολογίσετε το έργο που ανταλλάσσει
το αέριο στη διάρκεια της μεταβολής του.
γ. Να δείξετε ότι στη διάρκεια της μεταβο-
λής ΑΒ υπάρχει μια μέγιστη θερμοκρασία
Τmax και να την υπολογίσετε.
109

8. Σε ορισμένη ποσότητα αερίου η σχέση που συνδέει την πίεση με τον όγκο
περιγράφεται από τη συνάρτηση P = 105 (1+4V), το V σε m3 το P σε Ν/m2 και ο
όγκος του αερίου μεταβάλλεται από 1m3 έως 2m3. Δίνεται CV = 3R/2.
α. Να σχεδιαστεί η μεταβολή σε διάγραμμα (P−V).
β. Να υπολογίσετε το έργο, η μεταβολή εσωτερικής ενέργειας και η θερμότητα.
(7.105 J, 19,5.105 J, 26,5.105 J)

Διαδοχικές μεταβολές
9. Ορισμένη ποσότητα n = 1/R mol ιδανικού αερίου βρίσκεται αρχικά μέσα σε κυ-
λινδρικό δοχείο που κλείνεται με εφαρμοστό και ευκίνητο έμβολο, η πίεση του αε-
ρίου είναι PA = 3.105 N/m2 και ο όγκος του VA = 2 L. Το αέριο υποβάλλεται στις πα-
ρακάτω διαδοχικές αντιστρεπτές μεταβολές:
Α → Β: Ισοβαρής εκτόνωση μέχρι να διπλασιαστεί ο όγκος του.
Β → Γ: Ισόχωρη θέρμανση μέχρι να διπλασιαστεί η αρχική του θερμοκρασία.
Γ → Δ: Ισόθερμη εκτόνωση μέχρι να υποδιπλασιαστεί η πίεσή του.
α. Να υπολογίσετε τις τιμές πίεσης, όγκου και απόλυτης θερμοκρασίας σε κάθε
κατάσταση του αερίου.
β. Να σχεδιάσετε τις μεταβολές που εκτελεί το αέριο σε κοινό σύστημα αξόνων P-
V, P-T και V-T.
γ. Να βρείτε τα ποσά W, Q και ΔU σε κάθε μεταβολή του αερίου.
Δίνεται CV = 3R/2 και ln2 = 0,7

10. Ορισμένη ποσότητα n = 2/R mol ιδανικού αερίου βρίσκεται αρχικά σε μια κα-
τάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας Α με πίεση PA = 4.105 N/m2 και όγκο VA =
2.10-3 m3. Το αέριο υποβάλλεται στις εξής διαδοχικές αντιστρεπτές μεταβολές:
Α → Β: Ισοβαρής θέρμανση μέχρι να διπλασιαστεί η θερμοκρασία του.
Β → Γ: Αδιαβατική εκτόνωση μέχρι να οκταπλασιαστεί ο όγκος του.
β. Να σχεδιάσετε τις μεταβολές του αερίου σε κοινό σύστημα αξόνων P-V.

110

11. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου μπορεί να μεταβεί από κατάσταση Α, σε

κατάσταση Β, μέσω δύο διαδρομών. Στην πρώτη (1) μεταβαίνει με ισόθερμη
εκτόνωση και στη δεύτερη (2) με ισοβαρή εκτόνωση από την Α στην κατάσταση Γ
και μετά ισόχωρα από τη Γ έως την κατάσταση Β. Αν Q AΓΒ = 50 J και ΔUΓΒ = 20 J.
α. Να απεικονιστούν οι μεταβολές σε κοινά διαγράμματα (P-V), (V-Τ), και (P-T).
β. Να υπολογίσετε τα ποσά WΑΓ, ΔUΑΓ, QΑΓ.
(50J, 20J, 70J)

Κυκλικές μεταβολές – Θερμικές μηχανές
12. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται αρχικά σε μια κατάσταση
θερμοδυναμικής ισορροπίας Α με πίεση PA = 32.105 N/m2 , όγκο VA = 1.10-3 m3 και
θερμοκρασία ΤΑ = 100 Κ. Το αέριο υποβάλλεται στις εξής διαδοχικές αντιστρεπτές
μεταβολές:
Α → Β: Ισοβαρής εκτόνωση μέχρι να οκταπλασιαστεί ο όγκος του.
Β → Γ: Ισόχωρη ψύξη.
Γ → Α: Αδιαβατική μεταβολή.
β. Να σχεδιάσετε τις μεταβολές που εκτελεί το αέριο σε κοινό σύστημα αξόνων P-
V, P-T και V-T.
δ. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα, βάζοντας (+) , (-) ή μηδέν.

Μεταβολή ΔΤ ΔV ΔU W Q
ΑΒ
ΒΓ
ΓΔ

13. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου n=10/R mol εκτελεί την κυκλική
μεταβολή ΑΒΓΑ:
ΑΒ: Ισοβαρής συμπίεση από ΤΑ = 1200Κ σε ΤΒ = 300Κ
ΒΓ: Ισόχωρη θέρμανση μέχρι η θερμοκρασία να γίνει πάλι 1200Κ
ΓΑ: Ισόθερμη εκτόνωση έως την αρχική κατάσταση.
111

Δίνεται γ=5/3 και ln2=0,7. Να υπολογισίσετε:

α. Το συνολικό έργο ανά κύκλο.
β. Η θερμότητα στις μεταβολές ΑΒ και ΒΓ.
(W= 7800J, QAB = -22500J, QΒΓ = 13500J)

14. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου που βρίσκεται αρχικά σε κατάσταση
ισορροπίας με πίεση PA = 6.105 N/m2, VA = 0,5 m3, TA = 300 K και εκτελεί την παρα-
κάτω κυκλική μεταβολή:
ΑΒ: Ισοβαρής εκτόνωση μέχρι να διπλασιαστεί ο όγκος του.
ΒΓ: Αδιαβατική έκτονωση
ΓΑ: ισόθερμη συμπίεση.
Δίνονται γ=3/2, ln2=0,7.
Να σχεδιάσετε την κυκλική μεταβολή σε διάγραμμα (P−V) και να υπολογίσετε:
α. Τη μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου ΔUAB.
β. Ο όγκος του αερίου στην κατάσταση Γ.
γ. Το συνολικά παραγόμενο έργο.
δ. Το ποσοστό της θερμότητας που απορροφά το αέριο από το περιβάλλον του
ανά κύκλο που μετατρέπεται σε συνολικό έργο.
(α. 6.105J, β. 4m3, γ. 2,79,105 J, δ. 31%)

15. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου υποβάλεται στην κυκλική αντιστρεπτή
μεταβολή ΑΒΓΔΑ αποτελείται από τις ακόλουθες διαδοχικές μεταβολές:
AB: Ίσοχωρη θέμανση από πίεση PA = 105 N/m2, όγκο VA = 1 m3 και θερμοκρασία
TA = 200K μέχρι την κατάσταση Β όπου τριπλασιάζεται η νθερμικρασία του.
ΒΓ: Ισόθερμη εκτόνωση μέχρι να υποδιπλασιαστεί η πίεση του.
ΓΔ: Ισόχωρη ψύξη μέχρι την αρχική του θερμοκρασία
ΔΑ: Ισόθερμη συμπίεση έως την αρχική του κατάσταση.
α. Να σχεδιάσετε τις μεταβολές του αέριου σε διάγραμμα P – V
β. Να υπολογίσετε τη συνολική θερμότητα ανά κύκλο, που ανταλλάσσει το αέριο
με το περιβάλλον του. Δίνεται ln6 = 1,8 και CV = 3R/2.
(Q=3,6.105J)

112

16. Δίνεται η κυκλική αντιστρεπτή με-

ταβολήορισμένης ποσότητας ιδανικού
αερίου που φαίνεται στο διπλανό
διάγραμμα με πίεση Po = 0,5.105N/m2 και
όγκο VA = 0,1 m3.
α. Nα σχεδιάσετε το διάγραμμα των
μεταβολών σε άξονες (P−V).
β. Να υπολογίσετε το συνολικό έργο ανά
κύκλο.
γ. Να υπολογίσετε το άθροισμα των
θερμοτήτων στις μεταβολές ΒΓ και ΔΑ.
Δίνεται ln2=0,69.
(W=6900J, QΒΓ + QΔΑ = 0)

17. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου υποβάλεται στην παρακάτω κυκλική με-
ταβολή ΑΒΓΑ:
ΑΒ: Ισοβαρής εκτόνωση από πίεση πίεση PA = 160 N/m2 μέχρι ο όγκος του να γίνει
VΒ = 8 m3
ΒΓ: Ισόχωρη ψύξη.
ΓΑ: Αδιαβατική συμπίεση κατά την οποία ισχύει ότι PVγ = 160 Nm, με γ=5/3.
Να σχεδιάσετε τις μεταβολές του αέριου σε διάγραμμα P – V και να υπολογίσετε:
α. Το έργο σε κάθε επιμέρους μεταβολή καθώς και το ολικό έργο.
β. Τη θερμότητα που απορροφά το αέριο από το περιβάλλον του.
(1120J, 0, -180J, 940J, 2800J)

18. Συμπιέζουμε ισόθερμα ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου δίνοντάς του έργο
56J, μέχρι ό όγκος του να γίνει το 1/8 του αρχικού. Μετά την ψύχουμε ισόχωρα
μέχρι να αποκτήσει την αρχική πίεση με αποτέλεσμα να μειωθεί η εσωτερική
ενέργεια κατά 35J. Τέλος επαναφέρουμε το αέριο στην αρχική του κατάσταση με
μια ισοβαρή εκτόνωση. Να υπολογίσετε:
a. Το Cv του αερίου και
β. το έργο στην ισοβαρή εκτόνωση. Δίνονται η παγκόσμια σταθερά R και ln2=0,7.
(Cv = 3R/2, WΓΑ = 23,3 J)

113

19. Ποσότητα ιδανικού αερίου βρίσκεται αρχικά στην κατάσταση Α με πίεση PA =

3200 N/m2 και όγκο VA = 1 m3 και πραγματοποιεί την κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ.
ΑΒ: Αδιαβατική εκτόνωση μέχρι η πίεση να γίνει PB = 100 N/m2.
ΒΓ: συμπιέζεται ισόθερμα μέχρι την αρχικό όγκο και τέλος
ΓΑ: θερμαίνεται ισόχωρα μέχρι την αρχική κατάσταση.
α. Να σχεδιάσετε την κυκλική μεταβολή σε διάγραμμα (P−V).
β. Να υπολογίσετε όλα τα επιμέρους έργα καθώς και το συνολικό έργο ανά κύκλο.
γ. Να υπολογίσετε τη θερμότητα που απορροφά κατά την ισόχωρη θέρμανση.
Δίνονται ln2=0,7 και γ=5/3.
(W=1920J, QΓΑ = 3600J)

20. Ορισμένη ποσότητα ιδανικού αερίου, n=2/R moles, με γ=5/3, εκτελεί την πα-
ρακάτω κυκλική μεταβολή ΑΒΓΑ. Στην κατάσταση Α διαθέτει πίεση PA = 105 N/m2
καιθερμαίνεται ισόχωρα μέχρι την κατάσταση Β στην οποία η θερμοκρασία
φτάνει στους 3200Κ. Στη συνέχεια ψύχεται αδιαβατικά μερί τη θερμοκρασία των
ΤΓ = 800Κ και στη συνέχεια συμπιέζεται ισοβαρώς μέχρι την αρχική κατάσταση.
α. H θερμοκρασία στην κατάσταση Α και η πίεση στην κατάσταση Β.
β. Τα Q, W και ΔU για κάθε μία από τις μεταβολές του αερίου.
γ. Το συνολικό παραγόμενο έργο.
(100K, 32.105 N/m2, QAB=9300J, WΒΓ =7200J, QΓΑ = 3500J, WΓΑ = 1400J, ΔUΓΑ =2100J)

Θερμικές μηχανές Carnot
21. Θερμική μηχανή Carnot απορροφά ανά κύκλο θερμότητα 500J και παράγει
ανά κύκλο συνολικό έργο 400 J. Να υπολογίσετε:
α. Το ποσό θερμότητας που αποδίδει ανά κύκλο η μηχανή στη ψυχρή δεξαμενή;
β. Το συντελεστή απόδοσης της μηχανής;
(α. 100J, β. 0,8)

22. Θερμική μηχανή Carnot δουλεύει ανάμεσα στις θερμοκρσίες 600Κ και 400Κ
αποβάλλοντας στην ψυχρή δεξαμενή 800J ανά κύκλο. Να υπολογίσετε:
α. Το έργο που παράγεται κατά τη διάρκεια της ισόθερμης εκτόνωσης;
β. Το το συνολικά παραγόμενο έργο;
γ. Το συντελεστή απόδοσης της θερμικής μηχανής;
114

(α. 1200J, β. 400J, γ. 1/3)

23. Σ' ένα κύκλο Carnot το παραγόμενο έργο κατά την ισόθερμη εκτόνωση είναι
1000J, ενώ κατά την αδιαβατική είναι 200J. Aν η απόδοση του κύκλου είναι 80%
να υπολογίσετε:
α. Το συνολικό έργο της μηχανής
β. Τα έργα κατά την αδιαβατική και ισόθερμη συμπίεση.
γ. Τη μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας του αερίου στην αδιαβατική εκτόνωση.
(α. 800J, β. -200J, -200J, γ. −200J)

24. Το αέριο μιας ιδανικής μηχανής Carnot απορροφά ανά κύκλο 6000J από
δεξαμενή θεροκρασίας 500Κ και αποδίδει θερμότητα σε δεξαμενή θερμοκρασίας
300Κ. να υπολογίσετε:
α. Το συνολικό έργο της μηχανής
β. Το συντελεστή απόδοσης της μηχανής.
γ. Την ισχύ σε kW αν η μηχανή εκτελεί 10 κύκλους ανά 1sec.
(α. 2400J, β.0,4, γ. 24kW)

25. Ποσότητα ιδανικού αερίου θερμαίνεται ισόχωρα από θερμοκρασία Τ σε
θερμοκρασία 2Τ, μετά εκτονώνεται ισόθερμα και τέλος επανέρχεται στην αρχική
κατάσταση με μια ισοβαρή συμπίεση. Αν δίνεται για το αέριο ότι γ=5/3 και
ln2=0,7, να βρεθεί η απόδοση της θερμικής μηχανής που εκτελεί τον αντίστοιχο
κύκλο και να συγκριθεί με τον αντίστοιχο μέγιστο θεωρητικό συντελεστή
απόδοσης μιας θερμικής μηχανής Carnot που θα λειτουργούσε ανάμεσα στις ίδιες
θερμοκρασίες με αυτή τη θερμική μηχανή.
(e=4/29, eC = 1/2)

26. Θερμική μηχανή Carnot λειτουργεί με ιδανικό αέριο ανάμεσα στις θερμοκρα-
σίες 300 Κ και 400 Κ. να υπολογίσετε:
α. Το συντελεστή απόδοσης της μηχανής.
β. Το έργο που αποδίδει η μηχανή σε κάθε κύκλο είναι 200 J, πόση είναι η αντί-
στοιχη θερμότητα που απορροφά.
γ. Πόσο πρέπει να μεταβάλλουμε τη θερμοκρασία της θερμής πηγής αν θέλουμε
να διπλασιάσουμε το συντελεστή απόδοσής.
115

δ. Πόσο πρέπει να μεταβάλλουμε τη θερμοκρασία της ψυχρής πηγής αν θέλουμε

να διπλασιάσουμε την απόδοση της μηχανής.

27. Ποσότητα n = 2/R ιδανικού αερίου μιας Θερμικής μηχανής Carnot στη διάρ-
κεια της ισόθερμης εκτόνωσης με θερμοκρασία Τh = 500 Κ διπλασιάζει τον όγκο
του. Αν η θερμοκρασία της ψυχρής πηγής είναι Τc = 100 K, να υπολογίσετε:
α. Το συντελεστή απόδοσης της μηχανής.
β. Τη θερμότητα που απορροφά από την θερμή πηγή.
γ. Το έργο που παράγει η μηχανή στη διάρκεια της αδιαβατικής εκτόνωσης.
Δίνεται γ = 3R/2.

28. Θερμική μηχανή Carnot με συντελεστή απόδοσης e = 40 % λειτουργεί με ιδα-
νικό αέριο, αν είναι Th = 600 Κ και κατά τη διάρκεια της ισόθερμης εκτόνωσης το
αέριο παράγει έργο 2500 J, να υπολογίσετε:
α. Τη θερμοκρασία της ψυχρής πηγής.
β. Αν η μηχανή εκτελεί 120 κύκλους το λεπτό, πόση είναι ισχύς της.
γ. Πόσο πρέπει να μεταβάλλουμε τη θερμοκρασία της ψυχρής πηγής αν θέλουμε
να αυξήσουμε το συντελεστή απόδοσής κατά 25 %.

29. Θερμική μηχανή Carnot χρησιμοποιεί ιδανικό αέριο που εκτελεί τις παρακάτω
διαδοχικές αντιστρεπτές μεταβολές:
Α → Β: Ισόθερμη εκτόνωση σε θερμοκρασία Τh, στη διάρκεια της οποίας απορρο-
φά θερμότητα Qh.
B → Γ: Αδιαβατική εκτόνωση.
Γ → Δ: Ισόθερμη συμπίεση σε θερμοκρασία Τc, στη διάρκεια της οποίας αποβάλλει
θερμότητα Qc.
Δ → Α: Αδιαβατική συμπίεση.
VB VΓ
α. Να δείξετε ότι = και
VA VΔ
Qc Tc
β. Να δείξετε ότι =
Qh Th
116

Άλλες θερμικές μηχανές

30. Στο διάγραμμα που φαίνεται το ιδα-
νικό αέριο μιας θερμικής μηχανής εκτε-
λεί την κυκλική μεταβολή που είναι γνω-
στή ως “κύκλος του Otto”. Να υπολογί-
σετε το συντελεστή απόδοσης της θερ-
μικής μηχανής. Αν δίνεται γ = 5/3.

νικό αέριο μιας θερμικής μηχανής εκτελεί
την κυκλική μεταβολή που είναι γνωστή
ως “κύκλος του Joule”. Να υπολογίσετε
το συντελεστή απόδοσης της θερμικής
μηχανής. Αν δίνεται γ = 5/3. Οι μεταβολές
ΒΓ και ΔΑ είναι αδιαβατικές αντιστρε-
πτές μεταβολές.

νικό αέριο μιας θερμικής μηχανής εκτελεί
την κυκλική μεταβολή που είναι γνωστή
ως “κύκλος του Diesel”. Να υπολογίσετε
το συντελεστή απόδοσης της θερμικής
μηχανής, σε συνάρτηση με τους όγκους
V1, V2 και V3. Αν δίνεται γ = 5/3. Οι μετα-
βολές ΒΓ και ΔΑ είναι αδιαβατικές αντι-
στρεπτές μεταβολές.

117

Φυσική Β Λυκείου (θετικού προσανατολισμού)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Φυσική Β Λυκείου (θετικού προσανατολισμού)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Φυσική Β Λυκείου (θετικού προσανατολισμού)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Γρηγόρης Δρακόπουλος

με την οποία υπολογίζουμε την κατακόρυφη μετατόπιση του σώματος και

Αν γνωρίζουμε την τεταγμένη h του σημείου, καταφεύγουμε στη σχέση (3):

2η επιλογή: Να πάρουμε την εξίσωση της τροχιάς (5), να αντικαταστήσουμε ό-

Παρατήρηση: Η μέγιστη οριζόντια μετατόπιση ονομάζεται και βεληνεκές!

Στη συνέχεια, υπολογίζουμε το μέτρο της ταχύτητας uB με το Πυθαγόρειο Θεώρη-

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας

Στο διπλανό σχήμα παρατηρούμε ότι τα σημεία

διεύθυνση: είναι κάθετη στο επίπεδο της τροχιάς και

Παρατηρούμε εύκολα ότι τα σημεία Α και Β παρόλο που διαθέτουν διαφορετι-

Η σχέση ανάμεσα στα μέτρα γραμμικής και γωνιακής ταχύτητας είναι:

ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΚΥΚΛΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ

Δυναμική στην Κυκλική κίνηση

α. Ακολουθώντας τα βήματα που ξέρουμε καταλήγουμε στο παραπάνω σχήμα, οι

Ομαλή κυκλική κίνηση

β. το ίδιο το τόξο του κύκλου.

α. το πόσο γρήγορα διαγράφεται το τόξο του κύκλου.

δ. Οι γωνιακές ταχύτητες είναι αντιστρόφως ανάλογες των ακτίνων.

α. Στην ομαλή κυκλική κίνηση τα μεγέθη γραμμική ταχύτητα και γωνιακή

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση και δικαιολογείστε την επιλογή σας.

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση και δικαιολογείστε την επιλογή σας.

γ. Πόσες περιστροφές θα εκτελέσει ο μικρός τροχός όταν ο μεγάλος έχει κάνει 40

αλλάζει κατεύθυνση κατά Δφ = 60ο μέσα σε χρόνο Δt = 4sec. Να υπολογίσετε:

α. Το μέτρο της ταχύτητας του σώματος,

Εσωτερικές δυνάμεις σ’ ένα σύστημα ονομάζουμε τις

(Μονάδα μέτρησης ορμής στοS.I. είναι: 1 kg.m/s)

β. Αν όμως τα διανύσματα των ορ-

διαφορετική διεύθυνση τότε πάμε αναγκαστικά διανυσματικά (συνήθως

Ρυθμός μεταβολής ορμής

Συνήθως αναφερόμαστε σε στιγμιαίο ρυθμό μεταβολής της ορμής σε κάποια

Αρχή Διατήρησης της Ορμής

Μελετάμε μια κρούση, διάσπαση, έκρηξη …

Παρατήρηση: Για ένα σύστημα δύο σωμάτων που συγκρούονται, οι μεταβολές

ελάχιστα πριν από την κρούση τους έχουν τυχαίες μη

δ. Η ορμή τους είναι ίδια.

Επιλέξτε τη σωστή απάντηση.

1η περίπτωση: Σε στρώμα όπου ακινητοποιείται σε περίπου Δt1 = 1 s.

30. Δύο αθλητές με μάζες mA και mB

Α. Τα δύο κομμάτια αποκτούν:

Ορμή – Μεταβολή Ορμής – Ρυθμός μεταβολής ορμής

ελαστικά υλικά, χρειάζεται 3 s, να υπολογίσετε πόση δύναμη δέχεται κάθε αυτοκί-

α. Τη μεταβολή της ορμής της σφαίρας.

56. Πυροβόλο μάζας Μ = 19 kg, κινείται με ταχύτητα u = 10 m/s, έχοντας στην

α. Ποια ταχύτητα αποκτά το βαγόνι μετά την εκτόξευση;

που τα συνδέει. Κόβουμε το νήμα, οπότε τα καροτσάκια σπρωγμένα από το ελα-

α. Την ταχύτητα του συσσωματώματος.

78. Βλήμα μάζας m = 0,02 kg κινούμενο οριζόντια με ταχύτητα μέτρου υ = 200

α. Την ταχύτητα του συσσωματώματος.

α. Την ταχύτητα του πυροβόλου όπλου.

α. Την ταχύτητα του συσσωματώματος.

α. Την ταχύτητα του συστήματος παιδί – έλκηθρο όταν το παιδί προσγειώνεται σ’

α. Για Κ = 100 J θα μπορούσε το βλήμα να σφηνωθεί ολόκληρο στο σώμα (Σ);

Οι Νόμοι των Αερίων − Η Κινητική Θεωρία

θ. Ισόχωρη θέρμανση σε διάγραμμα P−T.

BΓ: Ισοβαρή εκτόνωση μέχρι να τετραπλασιατεί ο αρχικός του όγκος.

χώρο Β περιέχεται το ίδιο είδος ιδανικού αερίου, σε σταθερή θερμοκρασία και η

δ. Τυχαία μεταβολή στην οποία ο όγκος διπλασιάζεται και η πίεση

4. Έργο παραγόμενο από αέριο κατά τη διάρκεια μεταβολών όγκου

Στο διπλανό διάγραμμα παριστάνονται δύο διαφο-

8. Γραμμομοριακές ειδικές θερμότητες αερίων