Το φράγμα

Στο σχήμα που ακολουθεί, ένας σωλήνας μεταβλητής διατομής ξεκινάει από το
σημείο Ζ ενός φράγματος και καταλήγει στο σημείο Κ, το οποίο είναι κλειστό με
τάπα εμβαδού διατομής Α=1cm2. Η κατακόρυφη απόσταση του σημείου Κ από
την ελεύθερη επιφάνεια του φράγματος είναι Η=0,8m, να υπολογίσετε:
Δ1. Το μέτρο της κάθετης δύναμης F που δέχεται η τάπα, για να συγκρατείται
ακίνητη.

Τη χρονική στιγμή t=0, αφαιρούμε απότομα την τάπα, οπότε το νερό αρχίζει
αμέσως να ρέει με μόνιμη και στρωτή ροή. Να υπολογίσετε:
Δ2. Το μέτρο του ρυθμού μεταβολής της ορμής dp/dt μιας στοιχειώδους μάζας
του νερού στο σημείο εκροής Κ.
Το νερό που εκρέει από το σημείο Κ, γεμίζει άδειο δοχείο του οποίου τα
κατακόρυφα τοιχώματά του έχουν ύψος hδ=1,8m και η βάση του εμβαδόν
Αδ=50cm2. Το στόμιο εκροής Κ βρίσκεται σε κατακόρυφη απόσταση hδ από τον
πυθμένα του δοχείου. Μια μικρή οπή στα πλευρικά τοιχώματα του δοχείου στο
σημείο Λ, εμβαδού διατομής ΑΛ=2cm2, απέχει κατακόρυφη απόσταση y από τον

1
πυθμένα του δοχείου. Η πρώτη σταγόνα νερού αρχίζει να εκρέει από την οπή
τη χρονική στιγμή t=10,6s.
Δ3. Να εξετάσετε αν το δοχείο ξεχειλίζει.
Δ4. Να υπολογίσετε τη μέγιστη απόσταση του σημείου Μ που φτάνει η φλέβα
του νερού στο οριζόντιο επίπεδο από το σημείο Λ.
Δ5. Το ποσοστό % μεταβολής της κινητικής ενέργειας ανά μονάδα όγκου του
ρευστού κατά την εκροή του από το σημείο Κ μέχρι το έδαφος (σημείο Μ).
Σε δύο σημεία (1) και (2), που βρίσκονται κατά μήκος του άξονα του σωλήνα
(ZK), ο οποίος σχηματίζει γωνία φ με το οριζόντιο επίπεδο και απέχουν μεταξύ
τους κατακόρυφη απόσταση d, έχουμε προσαρμόσει δύο λεπτούς γυάλινους
κατακόρυφους σωλήνες. Η υψομετρική διαφορά ανάμεσα στις ελεύθερες
επιφάνειες των δύο στηλών του νερού στους δύο σωλήνες είναι ίση με Δh. Αν
το εμβαδόν διατομής του σωλήνα στα σημεία (1) και (2) είναι Α1 και Α2 αντίστοιχα
με Α2=4cm2 και Α2=3Α1.
Δ6. Να δείξετε ότι η υψομετρική διαφορά Δh, είναι ανεξάρτητη από τη γωνία φ
που σχηματίζει ο σωλήνας με το οριζόντιο επίπεδο και να υπολογίσετε την
υψομετρική διαφορά Δh.
Δίνονται:
• Η πίεση της ατμόσφαιρας patm=105Pa.
• Η πυκνότητα του νερού ρ=1000kg/m3.
• Η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι g=10m/s2.
• Η ελεύθερη στάθμη του νερού στο φράγμα παραμένει στο ίδιο ύψος.
• Η τάπα δεν εμφανίζει τριβές με τα τοιχώματα του σωλήνα.
Απαντήσεις
Δ1. F=0,8N, Δ2. dp/dt=1,6kgm/s2, Δ3. h=1m<1,8m (δεν ξεχειλίζει),
Δ4. dmax=0,8√2m, Δ5. 25% Δ6. Δh=0,4m.
[email protected]

2
Δ1. Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στην τάπα, δηλαδή τη δύναμη F,
τη δύναμη Fatm εξαιτίας της ατμοσφαιρικής πίεσης και τη δύναμη FK που δέχεται
η τάπα λόγω της πίεσης που δημιουργείται ακριβώς στο εσωτερικό της από το
περιβάλλον υγρό.

Επειδή η τάπα ισορροπεί ισχύει:

FK F Fatm F
Σ F = 0 ⇔ FK = F + Fatm ⇔ = + ⇔ pK = + patm ( 1)
A A A A
Υπολογίζουμε την πίεση στο σημείο Κ, στο εσωτερικό μέρος της τάπας με τη
βοήθεια του Νόμου της Υδροστατικής:
pK = ρ gH + patm ( 2 )

Από τις σχέσεις (1), (2):

F F
+ patm = ρ gH + patm ⇔ = ρ gH ⇔ F = Aρ gH ⇔ F = 0 ,8N
A A

Δ2. Όταν αφαιρέσουμε την τάπα, αρχίζει να εκρέει το νερό από το στόμιο Κ, με
μόνιμη και στρωτή ροή, με ταχύτητα εκροής μέτρου uK. Για να υπολογίσουμε το
μέτρο της ταχύτητας εκροής, μπορούμε να εφαρμόσουμε το Θεώρημα του
Torricelli ή την εξίσωση του Bernoulli. Σύμφωνα με το Θεώρημα του Torricelli,
η ταχύτητα αυτή ισοδυναμεί με την ταχύτητα που θα αποκτούσε ένα υλικό σημείο
πραγματοποιώντας ελεύθερη πτώση από ύψος H, δηλαδή από ένα σημείο της
ελεύθερης επιφάνειας του φράγματος, μέχρι το στόμιο εκροής Κ, οπότε
εφαρμόζοντας τις εξισώσεις της ελεύθερης πτώσης:

3
 ⎛ 1 ⎞ 2
⎛ ⎞
⎜ H = 2 gΔt ⎟ ⇔ H = 1 g uK ⇔ u = 2 gH
2

⎜ ⎟ 2 ⎜⎝ g ⎟⎠ K
u
⎝ K = g Δt ⎠

ή
Εφαρμόζοντας την Αρχή Διατήρησης της Μηχανικής Ενέργειας, για μια
στοιχειώδη μάζα Δm του υγρού:
1
Ε µηχ ,αρχ = Ε µηχ ,τελ ⇔ Δ mgH = Δ muK 2 ⇔ uK = 2 gH
2
Κατά μήκος μιας ρευματικής (ή ροϊκής) γραμμής, που αρχίζει ένα σημείο Β, της
ελεύθερης επιφάνειας του φράγματος, μέχρι το σημείο Κ, εφαρμόζουμε την
εξίσωση του Bernoulli:

1 1
pB + ρuB 2 + ρ gH = pK + ρuK 2
2 2
Όμως, παρατηρούμε ότι τα σημεία Β και Κ είναι σε επαφή με την ατμόσφαιρα,
οπότε:
pB = pK = patm

Η ταχύτητα uB του σημείο Β είναι ίση με μηδέν uB=0, επειδή η ελεύθερη στάθμη
του φράγματος παραμένει σταθερή. Οπότε η εξίσωση του Bernoulli,
διαμορφώνεται ως εξής:
1
ρ gH = ρuK 2 ⇔ uK = 2 gH
2
Συμπέρασμα: Όποια μέθοδο και να επιλέξουμε καταλήγουμε ότι η ταχύτητα
εκροής από το σημείο Κ είναι ίση με:
uK = 4m / s

4
Επομένως, ο ρυθμός μεταβολής της ορμής μιας στοιχειώδους (πολύ μικρή)
μάζας νερού Δm, τη στιγμή που φεύγει από το στόμιο εκροής Κ, είναι:

Δp Δm⋅uK ρΔV ⋅uK Δp kgm

= = = ρΠ Κ ⋅uK = ρΑ ⋅uK 2 ⇔ = 1,6 2
Δt Δt Δt Δt s

όπου ΠΚ η παροχή του υγρού.

Δ3. Στο σχήμα που ακολουθεί, το υγρό αρχίζει να εκρέει από το στόμιο Κ τη
χρονική στιγμή t=0 και η φλέβα που σχηματίζεται χτυπάει στον πυθμένα του
δοχείου τη χρονική στιγμή t1.

Λαμβάνοντας υπόψη μας την εξίσωση της ελεύθερης πτώσης που

πραγματοποιεί η φλέβα του νερού:

1 2 2hδ
hδ = gt 1 ⇔ t 1 = ⇔ t 1 = 0 ,6s
2 g

Επομένως, η στάθμη του νερού στο δοχείο αρχίζει μετά να ανεβαίνει μετά από
τη χρονική στιγμή t1, ενώ τη χρονική στιγμή t2=10,6s η πρώτη σταγόνα εκρέει
από την οπή στο σημείο Λ. Δηλαδή, στο χρονικό διάστημα Δt=10s στο δοχείο
γέμισε με νερό όγκου ΔV=Aδ y, όπου y το ύψος της οπής Λ από τον πυθμένα
του δοχείου. Οπότε, με τη σχέση της παροχής, μπορούμε να υπολογίσουμε την
κατακόρυφη απόσταση y της οπής από τον πυθμένα του δοχείου:
ΔV Aδ y Π ⋅ Δt
ΠΚ = = ⇔ y= Κ ⇔ y = 0 ,8m
Δt Δt Aδ

5
Από τη χρονική στιγμή t2 αυτή και μετά, η στάθμη του νερού στο δοχείο αρχίζει
να ανεβαίνει. Υποθέτουμε ότι αυτή σταθεροποιείται σε ύψος h από τον πυθμένα
του δοχείου και φυσικά αυτό γίνεται όταν η παροχή εισόδου ΠΚ γίνει ίση με την
παροχή εκροής ΠΛ, δηλαδή:
ΠΚ = ΠΛ

6
Οπότε υπολογίζουμε και την ταχύτητα εκροής uΛ από την οπή, όταν η στάθμη
έχει σταθεροποιηθεί:
Π Κ = Π Λ ⇔ Α ⋅uK = AΛ ⋅uΛ ⇔ 10 −4 ⋅4 = 2⋅10 −4 ⋅uΛ ⇔ uΛ = 2m / s

Εφαρμόζουμε το Θεώρημα του Torricelli ανάμεσα σε ένα σημείο της ελεύθερης

επιφάνειας του υγρού στο δοχείο (u=0) και του σημείου εκροής Λ, οπότε:

⎛ 1 ⎞ 2
h− y = gΔt 2
1 ⎛ uΛ ⎞
⎜ 2 ⎟ ⇔ h− y = g ⇔ uΛ 2 = 2 g( h− y ) ⇔ h = 1m
⎜ ⎟ ⎜
2 ⎝ g⎠ ⎟
⎝ uΛ = gΔt ⎠

Επομένως, όπως φαίνεται η στάθμη σταθεροποιείται σε ύψος h<1,8m οπότε το

δοχείο δεν ξεχειλίζει!

Δ4. Η φλέβα του υγρού που εκρέει από το σημείο Λ, εκτελεί οριζόντια βολή,
οπότε υπολογίζουμε εύκολα το μέγιστο βεληνεκές S της φλέβας, από την
εξίσωση της τροχιάς:
⎛ 1 ⎞ 2
y = gΔt 2
1 ⎛ S⎞ 2y
⎜ 2 ⎟⇔ y= g ⇔ S = uΛ ⇔ S = 0 ,8m
⎜ ⎟ ⎜ ⎟
2 ⎝ uΛ ⎠ g
⎝ S = uΛ Δt ⎠

Η μέγιστη απόσταση d ανάμεσα στα σημεία Λ και Μ είναι:

d = S 2 + y 2 ⇔ d = 0 ,8 2m

Δ5. Η μεταβολή της κινητικής ενέργειας ανά μονάδα όγκου, εκφράζεται από τη
σχέση:
1 1
ΔK 2 Δmu 2
ρΔVu2 1
= = 2 = ρu2
ΔV ΔV ΔV 2
Αρκεί να υπολογίσουμε το μέτρο της ταχύτητας της φλέβας του νερού uM τη
στιγμή που συναντάει το οριζόντιο επίπεδο. Θεωρώντας μια στοιχειώδη μάζα
Δm του υγρού, ότι κινείται από το σημείο Λ μέχρι το σημείο Μ, με την επίδραση
του βάρους της, εφαρμόζουμε την Αρχή Διατήρησης της Μηχανικής Ενέργειας
(ΑΔΜΕ), οπότε:
1 1
Ε µηχ ,Λ = Ε µηχ ,Μ ⇔ Δ mgy + Δ muΛ 2 = Δ muΜ 2 ⇔ 2 gy + uΛ 2 = uΜ 2 ⇔ uΜ = 2 5m / s
2 2
οπότε

7
 1 1
ρuΜ 2 − ρuΚ 2 4
2 2 100% = 100% = 25%
1 16
ρuΚ 2
2

Δ6. Στο σχήμα που ακολουθεί, υπολογίζουμε τη διαφορά πίεσης στα σημεία (1)
και (2), με τη βοήθεια του Νόμου της υδροστατικής:

⎛ p1 = ρ gh1 + patm ⎞
⎜ ⎟ ⇔ p2 − p1 = ρ g( h2 − h1 ) ⇔ p2 − p1 = ρ g( d + Δh) ( 1)
⎝ p2 = ρ gh2 + patm ⎠

Από την εξίσωση της συνέχειας:

A =3 A
Π 1 = Π 2 ⇔ Α1u1 = Α2u2 ⎯⎯⎯
2
→ u1 = 9u2 ( 2 )
1

Εφαρμόζουμε την εξίσωση του Bernoulli, κατά μήκος μιας ρευματικής γραμμής
που συμπίπτει μα τον άξονα του σωλήνα στα σημεία (1) και (2), λαμβάνοντας
ως επίπεδο αναφοράς (μηδενικής βαρυτικής ενέργειας), το οριζόντιο επίπεδο
που διέρχεται από το σημείο (2):
1 1
p1 + ρu12 + ρ gd = p2 + ρu2 2 ( 3 )
2 2
Από τις σχέσεις (2), (3):
1 1
ρ9u12 − ρu2 2 + ρ gd = p2 − p1 ⇔ p2 − p1 = 4 ρu2 2 + ρ gd ( 4 )
2 2

8
Οπότε από τις σχέσεις (1) και (4):

4u2 2
ρ g( d + Δh) = 4 ρu2 + ρ gd ⇔ gΔh = 4u2 ⇔ Δh =
2 2
(5 )
g

Τελικά, σύμφωνα με τη σχέση (5), φαίνεται ότι η διαφορά Δh που εμφανίζεται

στις στάθμες των υγρών στους δύο σωλήνες, δεν επηρεάζεται από τη γωνία φ
που σχηματίζεται με το οριζόντιο επίπεδο!
Επειδή:
Π Κ = Π 2 ⇔ 4 ⋅10 −4 = Α2u2 ⇔ 4 ⋅10 −4 = 10 −4 u2 ⇔ u2 = 1m / s

Από τη σχέση (5), προκύπτει ότι:

Δh = 0 ,4m