Φύλλα

εργασίας Α Λυκείου

1. Μονόμετρα και διανυσματικά μεγέθη

Ποια φυσικά μεγέθη ονομάζουμε Μονόμετρα (Μ) και ποια Διανυσματικά (Δ);
Σημειώστε το γράμμα Μ ή το γράμμα Δ στα φυσικά μεγέθη που ακολουθούν:
α. μάζα
β. βάρος
γ. θερμοκρασία
δ. πυκνότητα
ε. ταχύτητα
στ. ενέργεια



2. Πότε δύο διανύσματα είναι ίσα και πότε αντίθετα;
1. Συγγραμμικά λέγονται δύο (ή περισσότερα) διανύσματα που έχουν την ίδια
διεύθυνση. Συγγραμμικά είναι δηλαδή τα διανύσματα που βρίσκονται πάνω
στην ίδια γραμμή ή είναι παράλληλα. Δύο συγγραμμικά διανύσματα μπορεί να
είναι είτε ομόρροπα είτε αντίρροπα.
α. Ομόρροπα λέγονται δύο (ή περισσότερα) διανύσματα που έχουν την
! ίδια
!
κατεύθυνση. Δηλαδή: ίδια διεύθυνση, ίδια φορά, συμβολίζουμε: α ↗↗ β

β. Αντίρροπα λέγονται δύο (ή περισσότερα) διανύσματα που έχουν αντίθετες !

!
κατευθύνσεις. Δηλαδή: ίδια διεύθυνση, αντίθετη φορά, συμβολίζουμε: α ↗↙ β

Ίσα ή αντίθετα
1. Ίσα λέγονται δύο διανύσματα που είναι ομόρροπα με ίσα !μέτρα. Δηλαδή
!
έχουν: ίσα μέτρα, ίδια διεύθυνση, ίδια φορά, συμβολίζουμε: α = β

2. Αντίθετα λέγονται δύο διανύσματα που είναι αντίρροπα με ίσα μέτρα.

!
!
Δηλαδή, έχουν: ίσα μέτρα, ίδια διεύθυνση, αντίθετη φορά, συμβολίζουμε: α = − β

1
3. Το Διεθνές Σύστημα Μονάδων (S. I.)
Ποια φυσικά μεγέθη ορίζονται ως θεμελιώδη και ποιες είναι οι αντίστοιχες
μονάδες μέτρησης τους;

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.)

Θεμελιώδη μεγέθη Θεμελιώδεις μονάδες
1. Μήκος 1 m (μέτρο, meter)
2. Μάζα 1 kg (χιλιόγραμμο, kilogram)
3. Χρόνος 1 s (δευτερόλεπτο, second)
4. Ένταση ηλεκτρικού ρεύματος 1 A (Αμπέρ, Ampere)
5. Απόλυτη θερμοκρασία 1K (Κέλβιν, Kelvin)
6. Ποσότητα ουσίας 1 mol (γραμμομόριο, mol)
7. Ένταση φωτεινής ακτινοβολίας 1 cd (κηρίον, candela)

4. Προθέματα μονάδων του S.I.

4. Διαστάσεις
Η γνώση των διαστάσεων των φυσικών μεγεθών είναι χρήσιμη , διότι μας
επιτρέπουν την ποιοτική επαλήθευση της ορθότητας μιας σχέσης, σύμφωνα με
την αρχή ότι οι διαστάσεις του πρώτου μέρος πρέπει να είναι ίδιες με αυτές του
δεύτερου μέρους.
Παράδειγμα: Αν το μήκος παρασταθεί με το σύμβολο L και ο χρόνος με το Τ, τότε
η εξίσωση της ταχύτητας έχουμε:
⎡ L⎤
⎡⎣u ⎤⎦ = ⎣ ⎦ = ⎡⎣ LT −1 ⎤⎦
⎡⎣T ⎤⎦

2
5. Η έννοια του χρόνου
Η χρονική στιγμή απαντάει στο ερώτημα «πότε;» ενώ το χρονικό διάστημα
απαντάει στο ερώτημα «πόσο διαρκεί;».
• Χρονική στιγμή είναι η ένδειξη ενός χρονομέτρου ή ενός ρολογιού και
συμβολίζεται με t. Αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο γεγονός και δεν έχει
διάρκεια αφού αυξάνεται συνεχώς.
• Χρονικό διάστημα είναι ο χρόνος που μεσολάβησε μεταξύ δύο χρονικών
στιγμών και συμβολίζεται με Δt. Το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο χρονικών
στιγμών to και t ισούται με:
Δt = t - to
όπου t τελική χρονική στιγμή και to η αρχική χρονική στιγμή, ισχύει ότι t > to,
επομένως, το χρονικό διάστημα Δt > 0, είναι πάντα θετικός αριθμός.
Συνήθως, ως αρχική χρονική στιγμή to ορίζουμε το μηδέν (to =0), στην περίπτωση
αυτή ισχύει Δt = t.

Να μετατρέψετε σε δευτερόλεπτα:
α. 1,5 h =
β. 30 min =
γ. Ένας οδηγός ταξιδεύει από Αθήνα για Θεσσαλονίκη σε 5 h, 40 m και 30 s. Πόσα
δευτερόλεπτα ταξιδεύει συνολικά;
δ. Να σημειώσετε ποιες προτάσεις που ακολουθούν δηλώνουν χρονική στιγμή ή
χρονικό διάστημα:
α. Πόσο διάρκεσε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος;
β. Ποιο έτος γεννήθηκες;
γ. Πόσο διαρκεί το μεγάλο διάλειμμα του σχολικού προγράμματος;
δ. Πότε θα χτυπήσει το κουδούνι για την προσευχή;
ε. Πότε θα φάμε για βράδυ;

3
6. Το μέγεθος των αντικειμένων
(μήκος, εμβαδόν, όγκος) και οι μονάδες μέτρησή τους

Παρατήρηση: Όταν μετράμε πολύ μικρά μήκη, χρησιμοποιούμε
υποπολλαπλάσια του μέτρου (m), ενώ για πολύ μεγάλα, χρησιμοποιούμε
πολλαπλάσια. Για παράδειγμα, για αποστάσεις στην περιοχή του ατόμου
(ατομικές ακτίνες) χρησιμοποιούμε το angstrom (1Å=10-10m), ενώ για
αποστάσεις μεταξύ γαλαξιών χρησιμοποιούμε το έτος φωτός

Να γίνουν οι μετατροπές των παρακάτω αποστάσεων σε m:
α. 250 cm=
β. 1500 mm=
γ. 2000 km=

Μετατροπή μονάδων εμβαδού

Παρατήρηση: Σε μετρήσεις επιφανειών όπως οικόπεδα, χωράφια, συνήθως
χρησιμοποιείται ως μονάδα μέτρησης το στρέμμα.
1 στρέμμα = 1000 m2

4

Να γίνουν οι μετατροπές των παρακάτω εμβαδών σε m2:
α. 250 cm2=
β. 1500 mm2=

Μετατροπή μονάδων όγκου

Παρατήρηση: Σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούμε ως μονάδα μέτρησης το
λίτρο (L).
1 L = 10-3 m3

Να γίνουν οι μετατροπές των παρακάτω όγκων σε m3:
α. 25000 cm3=
β. 2000 L =
γ. 500 mL =

Με τον υπερσύνδεσμο του Εργαστηρίου Φυσικής του Πανεπιστημίου της
Αθήνας, μπορούμε να κάνουμε μετατροπές μονάδων:
http://physlab.phys.uoa.gr/misc/units-conversions.htm


7. Η μάζα και η πυκνότητα
Μάζα: Είναι η ποσότητα της ύλης που περιέχει ένα σώμα. Συνδέεται με την κίνηση
και αποτελεί το μέτρο της δυσκινησίας (αδράνειας) των σωμάτων.
Δεν μεταβάλλεται διατηρείται πάντα σταθερή και τη μετράμε με τη βοήθεια ενός
ζυγού, ενώ η μονάδα μέτρησης της είναι το χιλιόγραμμο (kg).

Η πυκνότητα ρ ενός υλικού ορίζεται ως το πηλίκο της μάζας m ενός σώματος
προς τον όγκο του V.
µάζα σώµατος m
Πυκνότητα = ή ρ=
όγκος σώµατος V

Η πυκνότητα είναι χαρακτηριστικό του υλικού και όχι του σώματος. Η

πυκνότητα ενός υλικού εκφράζει τη μάζα του υλικού που περιέχεται σε μία

5
μονάδα του όγκου του. Η μονάδα μέτρησης της πυκνότητας είναι το ένα
χιλιόγραμμο ανά κυβικό μέτρο: 1 Kg/m3 .

Στην καθημερινή ζωή χρησιμοποιούμε ως μονάδα πυκνότητας το ένα γραμμάριο

ανά κυβικό εκατοστό: 1 g/cm3 ή 1g/mL

Μνημονικός κανόνας της πυκνότητας:
Το «τριγωνάκι» της πυκνότητας μας βοηθά να
υπολογίζουμε κάποιο από τα μεγέθη: μάζα m όγκος
V ή πυκνότητα ρ, όταν γνωρίζουμε τα άλλα δύο.



Πυκνότητα στερεών, υγρών και αερίων
Τα στερεά έχουν κατά κανόνα μεγαλύτερη πυκνότητα από τα υγρά (εξαίρεση
αποτελούν από τα στερεά το ξύλο, ο πάγος, η παραφίνη, ενώ από τα υγρά ο
υδράργυρος). Τα υγρά έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα από τα αέρια.


8. Η μεταβολή και ο ρυθμός μεταβολής
1. Η απόλυτη μεταβολή ή απλά μεταβολή του μεγέθους ορίζεται ως τη διαφορά
μεταξύ αρχικής και τελικής τιμής:
ΔΧ = Χτελ - Χαρχ
Αν ΔΧ > 0, το μέγεθος Χ αυξάνεται
Αν ΔΧ < 0, το μέγεθος Χ μειώνεται
Αν ΔΧ = 0, το μέγεθος Χ είναι σταθερό
Προσοχή: Αν χρειαστεί να υπολογίσουμε τη μεταβολή ενός διανυσματικού
μεγέθους πρέπει να ακολουθήσουμε τους κανόνες των πράξεων με διανύσματα.

2. Επί τοις % μεταβολή του μεγέθους ή επί τοις % ποσοστό μεταβολής του
μεγέθους
Δx
100%
x αρχ

6
Ρυθμός μεταβολής του μεγέθους
Πολλά μεγέθη στη Φυσική μεταβάλλονται σε συνάρτηση με το χρόνο,
χρειαζόμαστε λοιπόν πολλές φορές το ρυθμό μεταβολής του μεγέθους, δηλαδή
πόσο γρήγορα μεταβάλλεται ένα μέγεθος.

1. Μέσος ρυθμός μεταβολής μεγέθους
Είναι η μεταβολή του μεγέθους ΔΧ, μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα Δt,
προς το χρονικό αυτό διάστημα δηλαδή
Δx xτελ − xαρχ
=
Δt tτελ − tαρχ

Για παράδειγμα, μας ζητάνε να υπολογίσουμε τη μεταβολή της κινητικής

ενέργειας ενός σώματος από τη χρονική στιγμή t1 μέχρι τη χρονική στιγμή t2, τότε:
1 2 1 2
ΔK K 2 − K1 2 mu2 − 2 mu1
= = = .....
Δt t 2 − t1 t 2 − t1

το αποτέλεσμα θα είναι ο μέσος ρυθμός μεταβολής της κινητικής ενέργειας, στο

χρονικό αυτό διάστημα.

2. Στιγμιαίος ρυθμός μεταβολής μεγέθους
Είναι η πολύ μικρή (απειροστή στα μαθηματικά) μεταβολή του μεγέθους dX, μέσα
σε ένα πολύ μικρό (απειροστό) χρονικό διάστημα dt, προς το χρονικό αυτό
διάστημα. Για να μην γίνεται σύγχυση των δύο αυτών ρυθμών, θα συμβολίζουμε
τους στιγμιαίους ρυθμούς με d ενώ τους μέσους ρυθμούς με Δ.
dx

dt
Για παράδειγμα, μας ζητάνε να υπολογίσουμε το ρυθμό μεταβολής της κινητικής
ενέργειας κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή t, τότε:
dK dWΣF ΣF ⋅ dx
= = = ΣF ⋅u
dt dt dt
όπου u η ταχύτητα του σώματος τη χρονική αυτή στιγμή

Παρατηρήσεις στους ρυθμούς μεταβολής
Οι δύο ρυθμοί (μέσος και στιγμιαίος) δεν είναι πάντα ίδιοι, γι’ αυτό πρέπει να
προσέχουμε ποιον ρυθμό μας ζητάνε να υπολογίσουμε στην άσκηση. Συνήθως η
έκφραση …. τη χρονική στιγμή t, μας παραπέμπει στον στιγμιαίο ρυθμό ενώ η
έκφραση …. μέσα στο χρονικό διάστημα Δt στο μέσο ρυθμό.

7
 Υπάρχει βέβαια περίπτωση οι δύο ρυθμοί να ταυτίζονται όταν το μέγεθος
μεταβάλλεται γραμμικά (είναι χρονική συνάρτηση α΄ βαθμού) με το χρόνο.
Ο ρυθμός μεταβολής ενός μεγέθους λέγεται και ταχύτητα μεταβολής του
μεγέθους.



9. Γραφικές παραστάσεις
Οι γραφικές παραστάσεις που θα συναντήσουμε στην Α Λυκείου είναι ευθείες και
παραβολές.
Ευθείες
Μπορούμε να καταλάβουμε εύκολα αν η γραφική παράσταση που θα
σχεδιάσουμε είναι ευθεία, αρκεί να προσέξουμε αν η ανεξάρτητη μεταβλητή x
είναι 1ου βαθμού όπως στα παραδείγματα που ακολουθούν:

Μελέτη 1ου παραδείγματος

Η κλίση της ευθείας (ή συντελεστής διεύθυνσης) ορίζεται η εφαπτομένη της
γωνίας φ του σχήματος δηλαδή:
Δ y y − yo 8 − 0
εϕϕ = = = ⇔ εϕϕ = 4
Δ x x − xo 2 − 0
Παρατήρηση: Η κλίση είναι ακριβώς ίδια με το συντελεστή της ανεξάρτητης
μεταβλητής.

8
Μελέτη 2ου παραδείγματος

Η κλίση της ευθείας (ή συντελεστής διεύθυνσης) ορίζεται η εφαπτομένη της
γωνίας φ του σχήματος δηλαδή:
Δ y y − yo 8 − 0
εϕϕ = = = ⇔ εϕϕ = 2
Δ x x − xo 4 − 0
Παρατήρηση: Η κλίση είναι ακριβώς ίδια με το συντελεστή της ανεξάρτητης
μεταβλητής. Επίσης, αν συγκρίνουμε τις κλίσεις στα δύο αυτά παραδείγματα,
φαίνεται ότι όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση της ευθείας, τόσο πιο «απότομη» είναι.

Μελέτη 3ου παραδείγματος

Η κλίση της ευθείας (ή συντελεστής διεύθυνσης) ορίζεται η εφαπτομένη της
γωνίας φ του σχήματος δηλαδή:
Δ y y − yo 12 − 4 8
εϕϕ = = = = ⇔ εϕϕ = 2
Δ x x − xo 4 − 0 4
Παρατήρηση: Η κλίση είναι ακριβώς ίδια με το συντελεστή της ανεξάρτητης
μεταβλητής. Επίσης, η ευθεία δεν διέρχεται από την αρχή (0,0) των αξόνων.

9
Μελέτη 4ου παραδείγματος

Η κλίση της ευθείας (ή συντελεστής διεύθυνσης) ορίζεται η εφαπτομένη της
γωνίας φ του σχήματος δηλαδή:
Δ y y − yo 2 − 10 −8
εϕϕ = = = = ⇔ εϕϕ = −2
Δ x x − xo 4 − 0 4
Παρατήρηση: Η κλίση είναι ακριβώς ίδια με το συντελεστή της ανεξάρτητης
μεταβλητής. Επίσης, η ευθεία δεν διέρχεται από την αρχή (0,0) των αξόνων.

1. Να σχεδιάσετε τα διαγράμματα των παρακάτω συναρτήσεων:
α. y = 10x
β. y = 5+4x
γ. y = 20 – 5x
και με τη βοήθειά τους να υπολογίσετε τις κλίσεις τους

10
Παραβολές
Μπορούμε να καταλάβουμε αν η γραφική παράσταση που θα σχεδιάσουμε είναι
παραβολή, αρκεί να προσέξουμε ότι η ανεξάρτητη μεταβλητή x της συνάρτησης
είναι 2ου βαθμού όπως στα παραδείγματα που ακολουθούν:

Παρατήρηση: Από το διάγραμμα που προκύπτει φαίνεται ότι η γραφική
παράσταση παριστάνεται με μια καμπύλη που ονομάζεται παραβολή. Η κλίση
στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλάζει συνεχώς και ειδικότερα αυξάνεται. Στη Β
Λυκείου που γίνεται η μελέτη συναρτήσεων αυτού του είδους, θα μάθουμε ότι αν
ο συντελεστής της ανεξάρτητης μεταβλητής που είναι υψωμένος στο τετράγωνο
(x2) έχει συντελεστή θετικό, τότε τα κοίλα της παραβολής είναι στραμμένα προς
τα πάνω, ενώ όπως συμβαίνει στο επόμενο παράδειγμα, αν έχει αρνητικό
συντελεστή, τα κοίλα είναι στραμμένα προς τα κάτω.

11
Παρατήρηση: Από το παραπάνω διάγραμμα που προκύπτει φαίνεται ότι η
γραφική παράσταση παριστάνεται με μια (καμπύλη) παραβολή. Η κλίση στη
συγκεκριμένη περίπτωση αλλάζει συνεχώς και ειδικότερα μειώνεται.

1. Να σχεδιάσετε το διάγραμμα της συνάρτησης y=5x2 και με τη βοήθεια του να
υπολογίσετε την κλίση του όταν x1=2 και x2=4, σε ποιο συμπέρασμα καταλήγετε;

2. Να σχεδιάσετε το διάγραμμα της συνάρτησης y=30x-5x2 και με τη βοήθεια του
να υπολογίσετε την κλίση του όταν x1=1 και x2=2, σε ποιο συμπέρασμα
καταλήγετε;

Προσομοιώσεις
Εξασκηθείτε με τις παρακάτω προσομοιώσεις του Phet:

1. «Σχεδιαστής εξίσωσης»:
https://phet.colorado.edu/sims/equation-grapher/equation-grapher_el.html

2. «Προσαρμογή καμπύλης»:
https://phet.colorado.edu/sims/curve-fitting/curve-fitting_el.html

12