ΦΥΣΙΚΗ
ΦΥΣΙΚΗ
ΦΥΣΙΚΗ
Μηχανικές Ταλαντώσεις
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΤΙΣ ΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ
Α. Κινηματική προσέγγιση
(Ερ. 1.1, Πρ. 1.38)
t 0
I. Δίνεται χρονική εξίσωση που περιγράφει την κίνηση του ταλαντούμενου σώματος.
II. Δεν δίνεται η χρονική εξίσωση που περιγράφει την κίνηση του ταλαντούμενου
σώματος. (Ερ. 1.2, Προβ. 1.37)
2 N
2 f όπου f .
t
Όταν δίνεται η απόσταση d που απομακρύνεται το ταλαντούμενο σώμα από την θέση
ισορροπίας τότε A d .
Όταν δίνεται η απόσταση μεταξύ των ακραίων θέσεων της τροχιάς του ταλαντούμενου
σώματος τότε A .
2
s
Όταν το διάστημα που διανύει το σώμα στην διάρκεια μιας περιόδου είναι s τότε A .
4
Για να υπολογίσουμε την διαφορά φάσης Δφ μεταξύ δύο αρμονικών μεγεθών x και y, θα
πρέπει να εκφράσουμε τα μεγέθη αυτά με τους ίδιους τριγωνομετρικούς αριθμούς (ημίτονο ή
συνημίτονο), οι συντελεστές των οποίων θα πρέπει να έχουν το ίδιο πρόσημο.
t
t 2
I. Διαφορά φάσης μεταξύ ταχύτητας και απομάκρυνσης: , x rad .
2
II. Διαφορά φάσης μεταξύ επιτάχυνσης και ταχύτητας: , rad .
2
Τα χρονικά διαστήματα μεταξύ δύο θέσεων της τροχιάς του ταλαντούμενου σώματος,
χωρίς να επιλύσουμε τριγωνομετρικές εξισώσεις.
8. Υπολογισμός χρόνου μετάβασης του σώματος μεταξύ δύο θέσεων της ταλάντωσης (Πρ.
1.39).
Παράδειγμα: Η χρονική εξίσωση της απομάκρυνσης ενός ταλαντούμενου σώματος από την
θέση ισορροπίας είναι η x 0,5 11 t . Να υπολογίσετε το ελάχιστο χρονικό
6
διάστημα που απαιτείται για τη μετάβαση του ταλαντωτή από τη θέση M 1 x1 0, 25 2 m ,
διερχόμενο με αρνητική ταχύτητα, στη θέση M 2 x2 0, 25 3 m , διερχόμενο με θετική
ταχύτητα.
T
I. Στο χρονικό διάστημα 0 t το ταλαντούμενο σώμα κινείται στον θετικό
4
ημιάξονα ( x 0 ) και κατευθύνεται επιβραδυνόμενο ( 0 ) προς την μέγιστη
απομάκρυνση του.
T T
II. Στο χρονικό διάστημα t το ταλαντούμενο σώμα κινείται στον θετικό
4 2
ημιάξονα ( x 0 ) και κατευθύνεται επιταχυνόμενο ( 0 ) προς την θέση ισορροπίας
του.
T 3T
III. Στο χρονικό διάστημα t το ταλαντούμενο σώμα κινείται στον αρνητικό
2 4
ημιάξονα ( x 0 ) και κατευθύνεται επιβραδυνόμενο ( 0 ) προς την μέγιστη
απομάκρυνση του.
3T
IV. Στο χρονικό διάστημα t T το ταλαντούμενο σώμα κινείται στον αρνητικό
4
ημιάξονα ( x 0 ) και κατευθύνεται επιταχυνόμενο ( 0 ) προς την θέση ισορροπίας
του.
Β. Δυναμική προσέγγιση
1. Βασικές θεωρητικές γνώσεις: Νόμος της ελαστικότητας (Νόμος του Hook, Πρ. 1.40β).
Η δύναμη του ελατηρίου είναι: F K . Επειδή ασκούμε στο ελατήριο δύναμη και
το ελατήριο ασκεί σε εμάς, λόγω δράσης – αντίδρασης δύναμη ίσου μέτρου και
αντίθετης κατεύθυνσης.
Η δυναμική ενέργεια του ελατηρίου που αποθηκεύεται στο ελατήριο εξαιτίας της
1
παραμόρφωσης του κατά δίνεται από την σχέση: U 2 .
2
Το έργο που παράγει ή καταναλώνει η δύναμη του ελατηρίου, επειδή η δύναμη του
είναι συντηρητική (το έργο μιας συντηρητικής δύναμης κατά μήκος μιας κλειστής
διαδρομής ισούται με μηδέν), κατά την μεταφορά του σημείου εφαρμογής της από
μια θέση Α σε μια θέση Β ισούται με το αντίθετο της μεταβολής της δυναμικής
ενέργειας του ελατηρίου. Δηλαδή:
WF
U AB WF
U A U B .
Η δύναμη επαναφοράς ή η συνισταμένη δύναμη στην απλή αρμονική ταλάντωση δίνεται από
την σχέση: F Dx .
Η δύναμη επαναφοράς κατευθύνεται πάντοτε προς την θέση ισορροπίας της ταλάντωσης.
3. Πως αποδεικνύουμε ότι ένα σώμα εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση (Ασκ. 1.27, 1.29).
Για να αποδείξουμε ότι ένα σώμα εκτελεί Α.Α.Τ ακολουθούμε τα εξής βήματα:
Σχεδιάζουμε το σώμα στην θέση ισορροπίας και σημειώνουμε όλες τις δυνάμεις που
ασκούνται σε αυτό.
Για την θ.Ι. του σώματος γράφουμε και αναπτύσουμε την συνθήκη ισορροπίας
F 0 στην διεύθυνση της ταλάντωσης.
Επιλέγουμε θετική φορά την διεύθυνση της ταλάντωσης, σχεδιάζουμε το σώμα σε μια
τυχαία θέτική απομάκρυνση και σημειώνουμε όλες τις δυνάμεις που ασκούνται σε
αυτό.
Για την τυχαία θέση γράφουμε και αναπτύσουμε τη δύναμη επαναφοράς F στη
διεύθυνση της ταλάντωσης, μέχρι να καταλήξουμε με την βοήθεια της σχέσης που
προέκυψε από την εφαρμογή της συνθήκης F 0 , στην ικανή και αναγκαία
συνθήκη F Dx , η οποία πρέπει να ικανοποιείται προκειμένου το σώμα να
εκτελεί Α.Α.Τ. Ο συντελεστης D πρέπει να είναι θετικός.
Σώμα Σ βάρους Β εκτελεί Α.Α.Τ. Για να γράψουμε την χρονική εξίσωση της δύναμης που
ασκεί το ελατήριο στο σώμα, ακολουθούμε τα εξής βήματα:
Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα στην τυχαία θετική απομάκρυνση
x.
Γράφουμε την ικανή και αναγκαία συνθήκη για να εκτελεί το σώμα Α.Α.Τ.
F Dx και,
B. Αντικαθιστούμε την απομάκρυνση x του σώματος από την θέση ισορροπίας του ως
συνάρτηση του χρόνου.
Για την σταθερά ταλάντωσεις του συστήματος των σωμάτων που βρίσκονται σε
επαφή ισχύει: D m1 m2 2 .
Γ. Ενεργειακή προσέγγιση
1. Η εφαρμογή της αρχής διατήρησης της ενέργειας (Ερ. 1.5, 1.8, Ασκ. 1.28, Πρ. 1.40α,
1.41).
Όταν ένα σώμα μάζας m εκτελεί Α.Α.Τ., τότε μπορούμε να εφαρμόσουμε την αρχή
διατήρησης της ενέργειας της ταλάντωσης, προκειμένου να υπολογίσουμε:
I. Το πλάτος max της ταχύτητας του σώματος εάν γνωρίζουμε το πλάτος Α και τη
γωνιακή συχνότητα ω της ταλάντωσης.
II. Την ταχύτητα υ του σώματος μια χρονική στιγμή t κατά την οποία η απομάκρυνση
από τη θέση ισορροπίας του είναι x.
ET U T K T 2 x 2 .
III. Την απομάκρυνση x του σώματος από τη θέση ισορροπίας της ταλάντωσης μια
χρονική στιγμή t κατά την οποία η ταχύτητα του σώματος είναι υ.
1
ET U T KT x max 2 2 .
IV. Την απομάκρυνση x1 του σώματος από την θέση ισορροπίας του μια χρονική στιγμή
t1 , όταν γνωρίζουμε την ταχύτητα του την ίδια χρονική στιγμή και γνωρίζουμε επίσης
την απομάκρυνση και την ταχύτητα του σώματος κάποια άλλη χρονική στιγμή t2 .
2 2 12
U T ,1 KT ,1 U T ,2 KT ,2 x1 x22
2
2. Γραφικές παραστάσεις.
II. Δυναμική, κινητική και μηχανική ενέργεια σε συνάρτηση με την ταχύτητα υ του
ταλαντούμενου σώματος.
I. Εάν γνωρίζουμε τα μέτρα των ταχυτήτων του ταλαντούμενου σώματος στις θέσεις Ι
και ΙΙ αντίστοιχα τότε μπορούμε να υπολογίσουμε το έργο της δύναμης επαναφοράς
με τη βοήθεια του θεωρήματος έργου – ενέργειας, WF .
II. Εάν γνωρίζουμε τις απομακρύνσεις του ταλαντούμενου σώματος στις θέσεις Ι και ΙΙ
τότε η προηγούμενη σχέση γράφεται ως εξής:
1 2 1 2
WF U WF U I U II Dx1 Dx2 .
2 2
x
I. Ρυθμός μεταβολής της απομάκρυνσης του σώματος από την θέση ισορροπίας, .
t
II. Ρυθμός μεταβολής της ταχύτητας, a 2 x .
t
p
III. Ρυθμός μεταβολής της ορμής, F Dx .
t
K WF F x
IV. Ρυθμός μεταβολής της κινητικής ενέργειας, F .
t t t
U
F .
t
Εάν η δύναμη του ελατηρίου και η ταχύτητα του σώματος είναι ομόρροπα διανύσματα, τότε
στην παραπάνω σχέση επιλέγουμε το πρόσημο «-».
Εάν η δύναμη του ελατηρίου και η ταχύτητα του σώματος είναι αντίρροπα διανύσματα, τότε
στην παραπάνω σχέση επιλέγουμε το πρόσημο «+».
5. Μέγιστες τιμές των ρυθμών μεταβολής της κινητικής και της δυναμικής ενέργειας της
ταλάντωσης.
K
F Dx DA t 0 max t 0 , με την βοήθεια που δίνει το
t
ημίτονο της διπλάσιας γωνίας έχουμε,
K DAmax K DAmax
2 t 0 .
t 2 t max 2
U T U T K T U T DAmax
F .
t t max t max t max 2
Δ. Ειδικά θέματα
1. Απώλεια επαφής (Πρ. 1.46).
Όταν ζητάμε να προσδιορίσουμε τη θέση όπου χάνεται η επαφή μεταξύ δύο σωμάτων, το
σύστημα των οποίων εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση, ακολουθούμε γενικά τα εξής
βήματα:
Επιλέγουμε θετική φορά για την ταλάντωση του συστήματος των δύο σωμάτων.
Σχεδιάζουμε τις δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα το οποίο μπορεί να αποχωριστεί
από το σύστημα.
Γράφουμε την ικανή και αναγκαία συνθήκη F Dx για την απλή αρμονική
ταλάντωση του σώματος που μπορεί να αποχωριστεί από το σύστημα και την
επιλύουμε ως προς την δύναμη επαφής.
2. Προσκόλληση σώματος σε άλλο σώμα (Αλλαγή θέσης ισορροπίας της ταλάντωσης) (Πρ.
1.48).
Σ2, μάζας m2 , το οποίο κινείται προς την βάση του πλάγιου επιπέδου με ταχύτητα 2 .
Να υπολογίσετε το πλάτος A της ταλάντωσης που θα εκτελέσει το συσσωμάτωμα.
Δίνεται η επιτάχυνση της βαρύτητας g.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Β
α) μικρότερη από t A .
β) ίση με t A .
γ) μεγαλύτερη από t A .
2. Ένα σώμα μάζας m είναι δεμένο στην ελεύθερη άκρη κατακόρυφου ιδανικού
ελατηρίου σταθεράς k και ηρεμεί στη θέση ισορροπίας. Απομακρύνουμε το σώμα
προς τα κάτω κατά Α και το αφήνουμε ελεύθερο. Το σύστημα εκτελεί απλή αρμονική
ταλάντωση. Αντικαθιστούμε το ελατήριο με άλλο, σταθεράς 2k, χωρίς να αλλάξουμε
το αναρτημένο σώμα. Απομακρύνουμε το σώμα προς τα κάτω από τη νέα θέση
ισορροπίας κατά Α και το αφήνουμε ελεύθερο. Το σύστημα εκτελεί απλή αρμονική
a
ταλάντωση. Ο λόγος max,1 των μέτρων των μεγίστων επιταχύνσεων των δύο
amax,2
ταλαντώσεων είναι ίσος με
α) 2.
β) 1.
1
γ) .
2
α) 1 s.
β) 2 s.
γ) 2π s.
4. Ένα σώμα μάζας m είναι δεμένο στην ελεύθερη άκρη κατακόρυφου ιδανικού
ελατηρίου σταθεράς k και ηρεμεί στη θέση ισορροπίας. Απομακρύνουμε το σώμα
προς τα πάνω μέχρι να φτάσει στη θέση φυσικού μήκους του ελατηρίου και το
αφήνουμε ελεύθερο. Το σύστημα εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση πλάτους A. Το
μέτρο της μέγιστης δύναμης που δέχεται το σώμα από το ελατήριο κατά τη διάρκεια
της ταλάντωσης είναι ίσο με
α) Μηδέν.
β) k A .
γ) 2k A .
x2 2
2 1.
A2 max
6. Ένα μικρό σώμα εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση έχοντας ενέργεια ταλάντωσης 20
J. Κάποια στιγμή, που το σώμα βρίσκεται σε ακραία θέση της ταλάντωσης, του
ασκούμε στιγμιαία δύναμη με αποτέλεσμα το διπλασιασμό του πλάτους ταλάντωσης.
Το έργο που προσφέραμε στο ταλαντούμενο σύστημα μέσω αυτής της στιγμιαίας
δύναμης, για το διπλασιασμό του πλάτους ταλάντωσης, είναι ίσο με
α) 20 J.
β) 60 J.
γ) 80 J.
7. Για ένα σύστημα που εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση, να γράψετε τη σχέση που
δίνει τη δυναμική ενέργεια ταλάντωσης σε σχέση με την απομάκρυνση από τη θέση
ισορροπίας. Να αποδείξετε την σχέση που γράψατε.
ΘΕΜΑ Γ
Να βρείτε:
A 2
δ) την ταχύτητα υ του σώματος τη στιγμή που βρίσκεται στη θέση x και
2
κινείται με κατεύθυνση προς τη θέση ισορροπίας του.
2. Ένα κατακόρυφο ιδανικό ελατήριο σταθεράς k 200 N / m έχει το πάνω άκρο του
στερεωμένο σε μια οροφή. Στο κάτω άκρο του ελατηρίου έχει προσδεθεί σώμα μάζας
m 2 kg που ισορροπεί. Μετακινούμε το σώμα προς τα πάνω κατά d 0, 2 m και τη
χρονική στιγμή t0 0 το αφήνουμε ελεύθερο. Το σώμα ξεκινά να εκτελεί απλή
αρμονική ταλάντωση. Θεωρώντας θετική την κατακόρυφη προς τα κάτω φορά να
βρείτε:
γ) την κινητική ενέργεια Κ του σώματος τις χρονικές στιγμές που η δυναμική
ενέργεια ταλάντωσης είναι U 1 J .
δ) το μέτρο της μέγιστης δύναμης F ,max που ασκεί το ελατήριο στο σώμα κατά τη
διάρκεια της ταλάντωσης.
Δίνεται: g 10 m / s 2 .
3. Κατακόρυφο ελατήριο σταθεράς k έχει το πάνω άκρο του στερεωμένο σε οροφή. Στο
κάτω άκρο του ελατηρίου έχει προσδεθεί σώμα μάζας m που ισορροπεί. Στη θέση
ισορροπίας, το ελατήριο έχει επιμηκυνθεί κατά d 0, 05 m . Το σύστημα εκτελεί
απλή αρμονική ταλάντωση με ενέργεια E 1 J και εξίσωση απομάκρυνσης
x 0,1 t στο S.I. Θετική έχει θεωρηθεί η κατακόρυφη προς τα κάτω φορά.
Να βρείτε:
2
δ) την ταχύτητα υ του σώματος, τη χρονική στιγμή t s.
80
Δίνεται: g 10 m / s 2 .
4. Ένα σώμα μάζας m εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση πλάτους A. Η ενέργεια της
ταλάντωσης είναι E 0,8 J . Η γραφική παράσταση της ταχύτητας υ του σώματος σε
συνάρτηση με το χρόνο t απεικονίζεται στο παρακάτω σχήμα:
ΘΕΜΑ Δ
1. Ένα σώμα μάζας m 4 kg ισορροπεί πάνω σε λείο κεκλιμένο επίπεδο που
σχηματίζει με τον ορίζοντα γωνία 300 . Το σώμα είναι δεμένο στην άκρη ιδανικού
ελατηρίου σταθεράς k 100 N / m το άλλο άκρο του οποίου στερεώνεται στην
κορυφή του κεκλιμένου επιπέδου, όπως φαίνεται στο σχήμα.
Εκτρέπουμε το σώμα κατά 0,1 m από τη θέση ισορροπίας του προς τα κάτω κατά
μήκος του κεκλιμένου επιπέδου και τη χρονική στιγμή t0 0 το αφήνουμε ελεύθερο.
Θεωρώντας θετική τη φορά του σχήματος:
A
γ) Να βρείτε το ρυθμό μεταβολής της ορμής του σώματος στη θέση x , όπου Α
2
το πλάτος της απλής αρμονικής ταλάντωσης.
2. Κατακόρυφο ελατήριο σταθεράς k έχει το κάτω άκρο του στερεωμένο στο δάπεδο.
Στο άνω άκρο του ελατηρίου έχει προσδεθεί σώμα Σ1 μάζας m1 2 kg που
ισορροπεί. Τη χρονική στιγμή t0 0 αφήνεται πάνω στο σώμα Σ1, χωρίς ταχύτητα,
ένα άλλο σώμα Σ2 μάζας m2 1 kg . Το σύστημα ελατήριο – Σ1 – Σ2 ξεκινά να
1
εκτελεί απλή αρμονική ταλάντωση πλάτους A m.
30
Δίνεται: g 10 m / s 2 .
α) την επιμήκυνση d1 του ελατηρίου ως προς το φυσικό του μήκος, στη θέση
ισορροπίας ΘΙ(1) του σώματος Σ1.
Δίνεται: g 10 m / s 2 .
4. Το σώμα Σ μάζας m 1 kg του σχήματος είναι δεμένο στο ένα άκρο οριζοντίου
ελατηρίου σταθεράς k 400 N / m . Το άλλο άκρο του ελατηρίου είναι ακλόνητα
στερεωμένο. Το σύστημα ελατήριο – σώμα Σ ισορροπεί σε λείο οριζόντιο επίπεδο.
Τη χρονική στιγμή t0 0 ασκείται στο σώμα Σ σταθερή οριζόντια δύναμη μέτρου F
με αποτέλεσμα το σύστημα να ξεκινήσει απλή αρμονική ταλάντωση πλάτους
A 0, 4 m
Να βρεθεί:
5. Tο σώμα του σχήματος έχει μάζα m 2 kg και ισορροπεί στερεωμένο στο πάνω
άκρο ιδανικού κατακόρυφου ελατηρίου σταθεράς k 200 N / m , το άλλο άκρο του
οποίου είναι ακλόνητα στερεωμένο. Εκτρέπουμε το σώμα από τη Θ.Ι. του φέρνοντάς
το στη θέση φυσικού μήκους του ελατηρίου. Τη χρονική στιγμή t0 0 δίνουμε στο
σώμα αρχική ταχύτητα 3 m / s , προς τα πάνω.
δ) Να βρείτε ποια χρονική στιγμή, το μέτρο της ταχύτητας του σώματος αποκτά
μέγιστη τιμή για δεύτερη φορά, μετά τη στιγμή t0 0 .
ε) Να βρείτε την ορμή του σώματος κατά τη χρονική στιγμή t s.
10
1 3
Δίνονται: g 10 m / s 2 , , και ότι η θετική φορά είναι
6 2 6 2
προς τα πάνω.
Μέσω του νήματος ασκούμε στο σώμα δύναμη κατά τη διεύθυνση του άξονα του
ελατηρίου και με φορά τέτοια ώστε το ελατήριο να επιμηκύνεται. Το μέτρο της
δύναμης μεταβάλλεται σε συνάρτηση με την επιμήκυνση x του ελατηρίου σύμφωνα
με την εξίσωση F 80 200 x (SI).
δ) Να βρείτε μετά από πόσο χρόνο από τη στιγμή t0 0 που κόβεται το νήμα, θα
περάσει ο κύβος από τη θέση ισορροπίας του για πρώτη φορά.