Araling Panlipunan 8

Quarter 2 – Module 2 at Module 3

Pag-usbong at Pag-unlad ng mga Klasikong
Kabihasnan sa Africa, America, at mga Pulo
sa Pacific

Name:_________________________________________________Grade&Section:__________
Inihanda ni: Binibining Cloue Faye I. Basallo

 Subukin
Panimulang Pagtataya:
Panuto: Ngayon, subukang sagutin ang paunang pagtataya na magtatakda kung ano na ang iyong alam sa
mga aralin. Bigyang-pansin ang mga katanungan na hindi mo masasagutan nang wasto at alamin ang sagot
sa mga aralin sa modyul na ito. Handa ka na ba? Simulan mo na ang pagsagot.

1. Pinalawig ng mga pinunong tinatawag na halach uinic ang mga pamayanang urban na sentro rin ng
kabihasnang Maya sa pagsamba ng kanilang mga diyos. Ano ang ibig sabihin ng halach uinic?
A. tunay na lalaki C. tunay na pinuno
B. tunay na kakaiba D. tunay na tagapaglingkod
2. Ano ang dahilan ng paghina ng ekonomiya at kabuhayan ng kabihasnang maya?
A. Mayaman at maunlad ang mga lungsod-estado ng Maya.
B. May mahusay na sistema ng pagtatanim na nagdulot ng sobrang produkto.
C. Nagdulot ng kaguluhan at kahirapan ang madalas na digmaan sa pagitan ng mga lungsod-
estado.
D. Pagkawala ng sustansiya ng lupa. Ang paglaki ng populasyon ay nagdulot ng suliranin sa
suplay ng pagkain.
3. Bakit mahalaga ang asin para sa mga African?
A. Dahil marami ito sa kanilang lugar.
B. Dahil ito ay ginagawa nilang gamut.
C. Dahil ito ay nagsisilbing pampalasa sa kanilang mga pagkain.
D. Dahil ginagamit ito upang mapreserba ang kanilang mga pagkain.
4. Paano nakatulong ang heograpikal na lokasyon ng mga kaharian ng Mali at Songhai sa pag-unlad
nito?.
A. Nagsilbing natural na proteksyon ng imperyo ang malawak na disyerto ng Sahara
B. Napalilibutan ito ng mga anyong-tubig na nagbigay-daan sa pag-unlad ng pagsasaka
C. Nakatulong ang kanilang lokasyon upang mapanatili ang kalayaan at kaligtasan mula sa banta
ng mga mananakop
D. Nagsilbi itong tagapamagitan ng kalakalan ng ginto, asin, at iba pang produkto sa pagitan ng
kaloob-loobang bahagi ng Africa at ng mga Arab sa Sahara
5. Naniniwala ang mga Aztec na kailangang laging malakas ang mga diyos upang mahadlangan ng mga
ito ang masasamang diyos sa pagsira ng daigdig. Ano ang kadalasang ginagawa ng mga Aztec para
mapasaya ang kanilang mga diyos?
A. Nag-aalay ng tao.
B. Nag-aalay ng hayop.
C. Nagsasagawa ng ritwal.
D. Nagkakaroon ng piyesta.
6. Ang sumusunod ay mga paraan upang mapangalagaan ng mga Polynesin ang kanilang mana maliban
sa isa?
A. Dapat ay mag-alay ng dugo ng hayop sa kanilang diyos
B. Bawal pumasok sa isang banal na lugar ang karaniwang tao.
C. Ang mga lalaking naghahanda sa pakikipaglaban o para sa isang mapanganib na gawain ay
dapat nakabukod.
D. Bawal ang mga kalalakihan na makihalubilo sa babae at pili lang ang dapat nilang kainin
upang hindi mawala ang kanilang mana.
7. Ang kabihasnang ito ay tanyag sa kanilang malawak at maayos na kalsada at rutang patubig ng mga
lungsod-estado.
A. Aztec C. Maya
B. Inca D. Olmec
8. Alin ang naglalarawan sa sinaunang kabuhayan ng mga tao sa mga pulo ng Pacific?
A. Ang sinaunang relihiyon ng mga tao sa pulo ng Pacific ay Animismo.
B. Ang mga sinaunang pamayanan sa mga isla ay matatagpuan sa mga lawa o dagat-dagatan.
C. Ang pangunahing kabuhayan ng mga tao sa mga pulo ng Pacific ay pagsasaka at
pangingisda.
D. Ang mga sinaunang mamamayan ng mga pulo ng Pacific ay naniniwala sa banal na
kapangyarihan o mana.
9. Ano ang dahilan ng pagbagsak ng kabihasnang Songhai?
A. Mahihina ang mga pinuno.
B. Kakulangan sa makabagong armas.
C. Kakulangan sa mga malalakas na kawal.
 D. Maliit lamang ang nasasakupang teritoryo.
10. Marami ang naging dahilan ng pagbagsak ng sibilisasyong Mayan. Alin sa sumusunod ang HINDI
kasali?
A. Epidemya
B. Natural na kalamidad
C. Pagpasok ng dayuhan
D. Hindi pagsunod sa kanilang pinuno

Aralin 1: Kabihasnang Klasikal sa America

Alamin
Habang umuunlad at nagiging makapangyarihan ang mga Sinaunang Kabihasnan sa Mesopotamia,
India, at China, nagsisimula naman ang mga mamamayan sa Mesoamerica. Nagsimula ito sa kabihasnang
Olmec at Maya, sinundan ng kabihasnang Aztec at Inca.
Ang mga kabihasnang ito ay mayroon nang sariling pamamaraan sa pagtataguyod ng kanilang
politikal, espirituwal at sosyal na aspeto ng kanilang lipunan. Sa araling ito ay mas malalaman mo ang
pagkakaiba at pagkakatulad ng kabihasnang Olmec, Maya, Aztec at Inca.

 Tuklasin
Gawain 1: Larawan Ko, Hula Mo

Panuto: Maghanap ng mga larawan na itinutukoy sa mga salita na makikita sa loob ng kahon. Isang larawan
lamang ang idikit sa bondpaper or ordinaryong papel. Huwag kalimotang lagyan ng pangalan bawat larawan
upang matiyak na ito ang hinihinging larawan.

CHINAMPAS HALACH UINIC MAYAN OBSIDIAN KNIFE PYRAMID OF

CALENDAR KULKULCAN

Suriin
Kabihasnang Olmec (1500-500 B.C.E)
Ang kabihasnang Olmec ang kauna-unahang pangkat na umusbong sa gitnang America. Tinawag
silang Olmec, na nangangahulugang “rubber”, dahil sila ang unang gumamit ng dagta ng punong rubber o
goma. Pagsasaka ang pangunahing ikinabubuhay ng mga Olmec. Nagtayo sila ng kanilang sistemang
irigasyon upang masaka ang kanilang lupain. Sila rin ay nakagawa ng kalendaryo, gumamit ng isang sistema
ng pagsulat na may pagkakatulad sa hieroglyphics ng mga Egyptian, at nakalinang ng katangi-tanging akda ng
sining. Naunawaan na rin nila ang konseptong zero sa pagkukuwenta. Sa kasamaang palad ang kanilang sulat
ay hindi pa lubusang nauunawaan ng mga iskolar hanggang ngayon kaya mayroong limitasyon sa pagbibigay
ng impormasyon tungkol sa ibang pangyayari sa kanilang kasaysayan. Dahil dito ang mga kaalaman sa Olmec
at iba pang mga sinaunang tao sa America ay hango mula sa iba pang labi ng kanilang panahon. Ang mga
likhang ito at maging ang paniniwalang Olmec ay may malaking impluwensiya sa kultura ng mga sumunod na
kabihasnan, tulad ng Maya at Aztec.
Kulturang Olmec
Larong Pok-a-tok
Ang larong ito ay isang rituwal na ukol sa paniniwala ng mga Olmec. Ito ay kahalintulad sa larong basketbol
ngunit hindi maaaring hawakan ng manlalaro ang bola, sa halip ay gagamitin nila ang kanilang siko at
baywang upang maipasok ang bola na yari sa goma sa isang maliit na ring na gawa sa bato at nakadikit sa
mataas na pader. Pinaniniwalaan ng mga arkeologo na ang ilang mga manlalaro ay ginagawang sakripisyo
pagkatapos ng laro. Ang larong ito ay ginagamit na rin ng mga ibang kabihasnan sa Mesoamerica.

Lilok ng anyong ulo mula sa mga bato

Ang mga Olmec ay kilala rin sa paglililok ng mga anyong ulo mula sa mga bato. Sa katunayan, ang
pinakamalaking ulo ay may taas na siyam na talampakan at may bigat na 44 libra. Maaari diumanong ang mga
lilok na ito ay hango sa anyo ng kanilang mga pinuno. Sila rin ay nakagawa ng mga templong hugis-piramide
sa ibabaw ng mga umbok ng lupa. Ang mga estrukturang ito ay nagsilbing mga lugar-sambahan ng kanilang
mga diyos.

Hayop na jaguar
Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang hayop na jaguar na pinakakinatatakutan ng maninila (predator) sa
Central America at South America. Ito ay nagpapakita ng lakas, katusuhan, at kakayahang manirahan
saanmang lugar. Ito rin ay agresibo at matapang. Sinasamba ng mga Olmec ang espiritu ng jaguar.

Kabihasnang Maya (250 C.E. – 900 C.E.)

Namayani ang Kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula, ang rehiyon sa Timog Mexico hanggang
Guatemala. Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod ng Maya tulad ng Uaxactun, Tikal, El Mirador, at
Copan. Nakamit ng Maya ang rurok ng kaniyang kabihasnan sa pagitan ng 300 C.E. at 700 C.E. Nang
lumaon, naitayo ng mga Maya ang mga lungsod-estado. Ang mga lungsod-estado ay nag-uugnay sa
pamamagitan ng maayos na kalsada at rutang pantubig. Ipinapakita ng kabihasnang Maya ang kaayusan ng
kanilang lugar. Nahahati ang lipunan ng tao, magkahiwalay ang tirahan ng mga mahihirap at mga
nakaririwasa. Ang sentro ng bawat lungsod-estado ay mayroong pyramid na ang itaas na bahagi ay may
dambana para sa mga diyos. May mga templo at palasyo sa tabi ng pyramid. Sa larangan ng ekonomiya,
pangunahing produktong pangkalakal ay ang mais, asin, tapa, pinatuyong isda, pulot-pukyutan, kahoy at balat
ng hayop. Sila rin ay nagtatanim sa pamamagitan ng pagkakaingin. Mainam ang pananim nila sa mais, patani,
kalabasa, abokado, sili, pinya, papaya, at cacao. Dahil sa agrikultura ang pangunahing ikinabubuhay ng mga
Maya, mahalaga sa kanila ang magsamba sa kanilang diyos na may kaugnayan sa pagtatanim at ang tungkol
sa ulan.
Nakamit ng Maya ang tugatog ng kabihasnan matapos ang 600 C.E. Subalit sa pagtatapos ng
ikawalong siglo C.E., ang ilang mga sentro ay nilisan, ang paggamit ng kalendaryo ay itinigil, at ang mga
estrukturang panrelihiyon at estado ay bumagsak. Sa pagitan ng 850 C.E. at 950 C.E., ang karamihan sa mga
sentrong Maya ay tuluyang inabandona o iniwan. Wala pang lubusang makapagpaliwanag sa pagbagsak ng
Kabihasnang Mayan. Ayon sa ilang dalubhasa, maaaring ang pagkasira ng kalikasan, paglaki ng populasyon,
at patuloy na digmaan ay ilan lamang sa mga dahilan ng paghina nito. Maaari rin na sanhi ng panghihina nito
ang pagbagsak sa produksiyon ng pagkain batay sa mga nahukay na labi ng tao na nagpapakita ng
kakulangan sa sapat na nutrisyon. Ang mga labi ay natuklasang hindi gaanong kataasan samantalang mas
manipis ang mga buto nito.
Kasingtuald ng pyramid ang estrukturang ito. Subalit, mapapansin na ang itaas na bahagi nito ay
patag. Sa loob nito ay may altar kung saan isinasagawa ang pag-aalay. Gawa ang pyramid mula sa
malalaking bato. Mayroon itong apat na panig na may mahabang hagdan. Ipinagawa ang templo upang
pagdausan ng mga seremonyang panrelihiyon. Ito ay parangal para kay Kukulcan, ang tinaguriang “God of
the Feathered Serpent”. Ang pyramid na ito ay patunay ng mataas na kaalaman ng mga Mayan sa arkitektura,
inhenyeriya, at matematika.
Isang maunlad na kabihasnan ang nabuo ng mga Mayan. Makikita sa diyagram ang mga sanhi ng
kanilang paglakas at pagbagsak.
Paglakas at Paghina ng Imperyo ng Mayan
Imperyong Mayan Paglakas Paghina
Pamahalaan at Relihiyon Tapat ang mga nasasakupan sa Palagiang nakikidigma ang mga
pinuno. Siya ay namumuno sa pinuno at kaniyang nasasakupan
pamahalaan at relihiyon. Napag-isa upang makahuli ng mga alipin na
ang mga mamamayan dahil sa iaalay sa kanilang mga dioyos.
iisang paniniwala.
Ekonomiya at Kabuhayan May mahusay na sistema ng Pagkawala ng sustansiya ng lupa.
pagtatanim na nagdudulot ng Ang paglaki ng populasyon ay
sobrang produkto. nagdulot ng suliranin sa suplay ng
pagkain.
Mga Lungsod-Estado Mayayaman at maunlad ang mga Nagdulot ng kaguluhan at kahirapan
lungsod-estado ng Mayan. ang madalas na digmaan sa pagitan
ng mga lungsod-estado.

 Pagyamanin
Gawain 2: Data Information Chart

Panuto: Ipakita sa pamamagitan ng chart na ito ang pagkakaiba ng kabihasnang Olmec at Maya pagdating sa
kanilang lokasyon, lipunan, ekonomiya, relihiyon at paniniwala, at ang dahilan ng pagbagsak.
Batayan Kabihasnang Olmec Kabihasnang Maya

A. Lokasyon

B. Lipunan

C. Ekonomiya

D. Relihiyon at Paniniwala

Suriin
Kabihasnang Aztec (1200 – 1521)
Kung ang mga Maya ay nagtatag ng kanilang Kabihasnan sa timog na bahagi ng Mesoamerica, ang mga
Aztec naman ay naging makapangyarihan sa gitnang bahagi nito. Matatandaan na sa bahagi ring ito
umusbong ang sinaunang Kabihasnang Olmec. Bunga nito, ang pamumuhay at paniniwala ng mga Aztec ay
may impluwensiya ng mga Olmec. Subalit, hindi tulad ng mga Olmec, ang mga Aztec ay nagpalawak ng
kanilang teritoryo. Mula sa dating maliliit na pamayanang agrikultural sa Valley of Mexico, pinaunlad ng mga
Aztec ang kanilang kabihasnan at nagtatag ng sariling imperyo. Kinontrol nila ang mga karatig lupain sa
gitnang bahagi ng Mesoamerica. Ang mga Aztec ay mga nomadikong tribo na ang orihinal na pinagmulan ay
hindi tukoy. Unti-unti silang tumungo sa Lambak ng Mexico sa pagsapit ng ika-12 siglo C.E. Ang salitang Aztec
ay nangangahulugang “isang nagmula sa Aztlan,”isang mitikong lugar sa Hilagang Mexico.
Noong 1325, itinatag nila ang pamayanan ng Tenochtitlan, isang maliit na isla sa gitna ng lawa ng
Texcoco. Ang Texcoco ay nasa sentro ng Mexico Valley. Nang lumaon, ang lungsod ay naging mahalagang
sentrong pangkalakalan.
Angkop ang Tenoctitlan sa pagtatanim na siyang pangunahing ikinabubuhay ng mga Aztec dahil
mayroon itong matabang lupa. Sa kabila nito, hindi sapat ang lawak ng lupain upang matugunan ang
pangangailangan ng mga mamamayan. Ang hamong ito ay matagumpay na natugunan ng mga Aztec.
Ang lupa sa paligid ng mga lawa ay mataba subalit hindi lubos na malawak. Upang madagdagan ang
lupang tinataniman, tinabunan ng lupa ng mga Aztec ang mga sapa at lumikha ng mga chinampas, mga
artipisyal na pulo na kung tawagin ay mga floating garden.
Wala silang kasangkapang pambungkal ng lupa o hayop na pantrabaho. Nagtatanim sila sa malambot
na lupa na ang gamit lamang ay matulis na kahoy.
Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na umaasa sa mga puwersa ng kalikasan at
sinasamba ang mga ito bilang mga diyos. Ang pinakamahalagang diyos nila ay si Huitzilopochtli, ang diyos ng
araw. Mahalaga ang sikat ng araw sa pananim ng mga magsasaka kaya sinusuyo at hinahandugan ang
naturang diyos. Mahalaga rin sina Tlaloc, ang diyos ng ulan at si Quetzalcoatl. Naniniwala ang mga Aztec na
kailangang laging malakas ang mga diyos na ito upang mahadlangan ng mga ito ang masasamang diyos sa
pagsira ng daigdig. Dahil dito, ang mga Aztec ay nag-alay ng tao. Ang mga iniaalay nila ay kadalasang bihag
sa digmaan bagama’t may mga mandirigmang Aztec na nagkukusang-loob ialay ang sarili.
 Sa pagsapit ng ika-15 siglo, nagsimula ang malawakang kampanyang militar at ekonomiko ng mga
Aztec. Ang isa sa mga nagbigay-daan sa mgapagbabagong ito ay si Tlacaelel, isang tagapayo at heneral.
Itinaguyod niya ang pagsamba kay Huitzilopochtli. Kinailangan din nilang manakop upang maihandog nila ang
mga bihag kay Huitzilopochtli. Ang paninindak at pagsasakripisyo ng mga tao ay ilan sa mga naging
kaparaanan upang makontrol at mapasunod ang iba pang mga karatig-lugar na ito. Ang mga nasakop na
lungsod ay kinailangan ding magbigay ng tribute o buwis. Dahil sa mga tribute at mga nagaping estado, ang
Tenochtitlan ay naging sentrong pangkabuhayan at politikal sa Mesoamerica mula sa Pacific Ocean haggang
Gulf of Mexico at mula sa hilagang Mexico hanggang sa Guatemala.
Ang mga Aztec ay mahuhusay na inhenyero at tagapagtayo ng mga estruktura tulad ng mga kanal o
aqueduct, mga dam, gayundin ng sistema ng irigasyon, liwasan, at mga pamilihan.
Ang biglaang pagbaba ng populasyon ng mga Aztec ay dulot ng epidemya ng bulutong, pang-aalipin,
digmaan, labis na paggawa, at pagsasamantala. Sa kabuuan, tinatayang naubos ang mula 85 hanggang 95
bahagdan ng kabuuang katutubong populasyon ng Mesoamerica sa loob lamang ng 160 taon.
Sa pagdating ni Hernando Cortes at mga Espanyol sa Mexico noong 1519, natigil ang pamamayani ng mga
Aztec sa Mesoamerica. Si Cortes ang namuno sa ekspedisyong Espanyol na nanakop sa Mexico. Inakala ni
Montezuma II, pinuno ng mga Aztec, na ang pagdating ng mga Espanyol ay ang sinasabing pagbabalik ng
kanilang diyos na si Quetzalcoatl dahil sa mapuputingkaanyuan ng mga ito.Noong 1521, tuluyang bumagsak
ang Tenochtitlan.
Kabihasnang Inca (1200-1521 )
Noong ika-12 siglo, isang pangkat ng mga taong naninirahan sa hilagang-kanlurang bahagi ng Lake
Titicaca sa matabang lupain ng Lambak ng Cuzco. Sa pamumuno ni Manco Capac, bumuo sila ng maliliit na
lungsod-estado.
Ang salitang Inca ay nagangahulugang “imperyo.” Hango ito sa pangalan ng pamilyang namuno sa
isang pangkat ng tao na nanirahan sa Andes. Unti-unting pinalawig ng mga Inca ang kanilang teritoryo
hanggang sa masakop nito ang 3,220 kilometro kuwadrado sa kahabaan ng baybayin ng Pacific. Saklaw ng
imperyong ito ang kasalukuyang lupain ng Peru, Ecuador, Bolivia, at Argentina.
Noong 1438, pinatatag ni Cusi Inca Yupagqui o Pachakuti ang lipunang Inca sa pamamagitan ng
pagkakaroon ng isang sentralisadong estado. Sa ilalim ni Topa Yupanqui (1471-1493), pinalawig niya ang
imperyo hanggang hilagang Argentina, bahagi ng Bolivia, at Chile. Napasailalim din sa kaniyang
kapangyarihan ang estado ng Chimor o Chimu na pinakamatinding katunggali ng mga Inca sa baybayin ng
Peru. Sa ilalim naman ni Huayna Capac, nasakop ng imperyo ang Ecuador.

Sa pagdating ni Francisco Pizarro, ang Espanyol na mananakop ng Inca noong 1532, ang lupain ng
Imperyong Inca ay sumasaklaw mula sa hilaga sa kasalukuyang Colombia hanggang sa katimugan sa bahagi
ng Chile at Argentina. Subalit dahil sa mga tunggalian tungkol sa pamumuno at kawalang kapanatagan sa
mga nasakop na bagong teritoryo, unti-unting humina ang imperyo. Dagdag pa rito ang tila napakalaking
saklaw ng Imperyong Inca na naging malayo mula sa sentrong pangangasiwa sa Cuzco. Nariyan din ang
malaking pagkakaiba ng mga pangkat ng tao sa ilalim ng kanilang kapangyarihan.
Samakatuwid, ang imperyo ay nasa kaguluhang politikal na pinalubha pa ng epidemya ng bulutong na
dala ng mga sinaunang dumating na conquistador o mananakop na Espanyol. Sa katunayan, si Huayna
Capac, isa sa mga pinuno ng Inca, ay namatay sa isang epidemya noong 1525. Ang pagpanaw na ito ay
nagdulot ng tunggalian sa kaniyang mga anak na sina Atahuallpa at Huascar. Sa huli, nanaig si Atahuallpa.
Nakilala niya si Pizarro habang naglalakbay ito patungong Cuzco. Nang lumaon, binihag ni Pizarro ang
Atahuallpa at pinatubos ng pagkarami-raming ginto. Noong 1533, pinapatay si Atahuallpa at makalipas ang
isang taon, sinakop ng mga Espanyol ang Cuzco gamit lamang ang maliit na hukbo.
Sa kabila ng katapangan ng mga Inca, hindi nila nagawang manaig sa bagong teknolohiyang
dala ng mga dayuhan, tulad ng mga baril at kanyon. Ang ilan sa mga Inca ay nagtungo sa kabundukan ng
Vilcabamba at nanatili rito nang halos 30 taon. Hindi nagtagal, ang huling pinuno ng mga Inca na si Tupac
Amaru ay pinugutan ng ulo noong 1572. Dito tuluyang nagwakas ang pinakadakilang imperyo sa Andes.

 Pagyamanin
Gawain 3: Diagram ng Kabihasnan
Kabihasnang Aztec Kabihasnang Inca
A. Pinagmulan A. Pinagmulan
1. 1.
2. 2.

B. Paniniwala B. Paniniwala
1. 1.
2. 2.

C. Nagawa C. Nagawa
1. 1.
2. 2.

 Isaisip
Gawain 4: KKK (Kaugnayan ng Kabihasnan sa Kasalukuyan)

Panuto: Punan ang hinihiling sa bawat aytem na nakasaad ayon sa chart.

Kabihasnan PAMAHALAAN EKONOMIYA RELIHIYON KONTRIBUSYON

OLMEC

MAYA

AZTEC

INCA

 Isagawa
Gawain 5: Sanay-Suri
Panuto: Sumulat ng sanaysay tungkol sa kahalagahan ng mga kontribusyon ng mga Kabihasnang Klasikal sa
Mesoamerica. Gamiting gabay ang sumusunod:
1. Paano pinalawak ng mga Kabihasnang Klasikal sa Mesoamerica ang kanilang kapangyarihan?

2. Ang kanilang mga pinuno ay may pagkakatulad ba sa mga pinuno ng ating bansa?

3. Kung ikaw ay maging isang punong barangay sa inyong lugar, paano mo mapangangasiwaan ang mga
tao para labanan ang banta ng pandemic na Corona Virus?

Module 3
Aralin 2: Mga Kaharian at Imperyo sa Africa
 Balikan
Gawain 1: Muling Ibalik

Panuto: Sagutan ang sumusunod na mga katanungan.

1. Ano ang mahalagang ambag ng kabihasnang Olmec?

_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
2. Paano nakamit ng kabihasnang Maya ang kapangyarihan sa Mesoamerica?
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
3. Ano-ano ang ikinabubuhay ng kabihasnang Aztec?
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
4. Ano-ano ang mga paniniwala ng mga Inca?
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Suriin
Heograpiya ng Africa
Mahalaga ang papel ng heorapiya kung bakit ang Africa ang huling pinasok at huling nahati-hati ng
mga Kanluraning bansa. Tinawag ito ng mga Kanluranin na dark continent dahil hindi nila ito nagalugad
kaagad. Nanatiling limitado ang kaalaman ng mga bansang Kanluranin tungkol sa kontinenteng ito hanggang
noong ika-19 na siglo. Ang pinakamainit at pinakamaulang bahagi ng Africa ay yaong malapit sa equator.
Matatagpuan dito ang rainforest o isang uri ng kagubatan kung saan sagana ang ulan at ang mga puno ay
malalaki, matataas, at may mayayabong na dahon. Sa hangganan ng rainforest ay ang savanna, isang bukas
at malawak na grassland o damuhan na may mga puno. Sa grassland sa hilaga ng equator matatagpuan ang
rehiyon ng Sudan. Sa bandang hilaga naman ng rehiyon ng Sudan makikita ang Sahara, ang pinakamalaki at
pinakamalawak na disyerto sa daigdig. Ang Sahara na malaki pa sa Europe ay hindi natitirhan maliban sa mga
oasis nito. Ang oasis ay lugar sa disyerto kung saan may matabang lupa at tubig na kayang bumuhay ng
halaman at hayop. Tanging sa oasis lamang may mga maliliit na pamayanan sa Sahara. Hiwa-hiwalay at kalat-
kalat ang mga kultura at kabihasnang sumibol at namayani sa malawak na kontinente ng Africa.
Isa sa mga umunlad na kultura sa Africa ay ang rehiyon na malapit sa Sahara. Nakatulong sa kanilang
pamumuhay ang pakikipagkalakalan. Tinawag itong Kalakalang Trans-Sahara. Bunga nito, nakarating sa
Europe at iba pang bahagi ng Asya ang mga produktong African.
Ang Kalakalang Trans-Sahara
Noong 3000 B.C.E., isang masaganang kalakalan ang umunlad sa pagitan ng Hilagang Africa at
Kanlurang Sudan, ang rehiyon sa timog ng Sahara. Tinawag na Trans-Sahara ang kalakalang naganap dito.
Ang kalakalang Trans- Sahara ay tumagal hanggang ika-16 na siglo. Tinawag itong kalakalang Trans- Sahara
dahil tinawid ng mga nomadikong mangangalakal ang Sahara sa pamamagitan ng caravan, dala-dala ang iba’t
ibang uri ng kalakal. Kamelyo ang kadalasang gamit sa mga caravan. Ang caravan ay pangkat ng mga taong
magkakasamang naglalakbay.
Ang mga mangangalakal mula sa Carthage ay pumupunta sa Sahara upang mamili ng mga hayop
tulad ng unggoy, leon, elepante, at mga mamahaling hiyas. Sinasabi na ang mga elepante na ginamit ni
Hannibal sa Digmaang Punic laban sa Rome ay nanggaling sa Kanlurang Africa. Iba’t ibang grupo ng mga tao
ang nagtayo ng mga pamayanan sa mga lugar na dinaraanan ng kalakalan.
Ang Pagpasok ng Islam sa Kanlurang Africa
Nang makapagtatag ng mga pamayanang Muslim sa Morocco, ang Islam ay unti-unting nakilala at kalaunan
ay namayani sa mga kultura at kabihasnang nananahan sa Kanlurang Africa. Ang Islam ay pinalaganap ng
mga Berber, mga mangangalakal sa Hilagang Africa. Pumupunta sila sa Kanlurang Africa upang bumili ng
ginto kapalit ng mga aklat, tanso, espada, seda, kaldero, at iba pa.
Mga Kabihasnan sa Africa
Matatandaan na ang Egypt ang isa sa mga pinakaunang lunduyan ng kabihasnan sa daigdig. Maliban
sa Egypt, ang Axum ang kasalukuyang Ethiopia sa Silangang Africa ay napatanyag din dahil sa naging sentro
ito ng kalakalan. Binibisita ito ng mga mangangalakal mula sa Persia at Arabia. Umusbong din ang mga
estado sa rehiyon ng Sudan kung saan ang kanilang yaman ay dulot ng kanilang kapangyarihan sa kalakalang
tumatawid sa Sahara. Kapwa nasa Silangang Africa ang dalawang kabihasnang ito.
Ang Kanlurang Africa ay naging tahanan din ng mga unang kabihasnan. Dito umusbong ang mga
imperyo ng Ghana, Mali, at Songhai.
Ang Axum Bilang Sentro ng Kalakalan
Ang kaharian ng Axum ay sentro ng kalakalan noong 350 C.E. Malawak ang pakikipagkalakalan nito at sa
katunayan, ito ay may pormal na kasunduan ng kalakalan sa mga Greek. Mga elepante, ivory (ngipin at pangil
ng elepante), sungay ng rhinoceros, pabango, at pampalasa o rekado ang karaniwang kinakalakal sa
Mediterranean at Indian Ocean. Kapalit nito, umaangkat ang Axum ng mga tela, salamin, tanso, bakal, at iba
pa. Isang resulta ng malawakang kalakalan ng Axum ay ang pagtanggap nito ng Kristiyanismo. Naging opisyal
na relihiyon ng kaharian ang Kristiyanismo noong 395 C.E.

 Pagyamanin
Gawain 2: Pagsagot sa Chart
Panuto: Punan ng maikling paglalarawan tungkol sa kontinente ng Africa ayon sa hinihingi ng chart.
Kontinente ng Africa
Heograpiya ng Africa Kalakalang Trans- Pagpasok ng Islam Kabihasnan sa Africa
Sahara