Acatancca - Hatun Puquy Killa
Acatancca - Hatun Puquy Killa
Acatancca - Hatun Puquy Killa
Kay iskay runasimi takikunaqa Antabambamantam (Apurimaq), wayliya nisqayku. Sapa These two songs are from Antabamba (Apurimaq); they are called huaylías. Every year,
wata, Antabamba runakunaqa takinikum, tusuynikumpas diciembrepi, navidadpaq. people from Antabamba sing and also dance in December for Christmas.
1
Ichu is the name of a typical plant from the Andes. It is a very important foot for animals like lama and
vicuñas.
Sallqa2 Puna
1 Huk sallqa wasipi, urqukunapi. 1 W domu na punie, na wzgórzach.
Filipi yachan warminwan. Mieszka Filip ze swoj¹ ¿on¹.
Warminpa sutinqa Marsilinam. Jego ¿ona nazywa siê Marcelina.
Paykuna uywanku wallpakunata chakrankupi. Hoduj¹ kury w swoim gospodarstwie.
5 Marsilina qaran sarata wallpakunaman. 5 Marcelina karmi kury kukurydz¹.
Paykuna sapa punchaw hatarinku ancha timpranu. Codziennie wstaj¹ bardzo wczeœnie.
Llamkanku tukuy punchaw. Pracuj¹ ca³y dzieñ.
Marsilina: ¿Maytataq richkanki Filipi? Marcelina: Dok¹d idziesz, Filipie?
Filipi: Mayumanmi. Yakutam apamusaq wallpakunapaq. Filip: Nad rzekê. Przyniosê kurom wody.
10 Marsilina: Tukurunñam sara. ¿Imatataq qarasaq wallpakunaman? 10 Marcelina: Skoñczy³a siê kukurdza. Czym nakarmiê kury?
Filipi: Quratam apamusaq mayumanta. Filip: Przyniosê trawê znad rzeki.
Marsilina: ¿Mikunkichu qurata? Marcelina: Jedz¹ trawê?
Filipi: Awriki, anchatam gustanku. Filip: Oczywiœcie, bardzo j¹ lubi¹.
Marsilina: Amaláy, manachayqa manam runtu kanqachu. Marcelina: Oby, inaczej nie bêdziemy mieli jajek.
15 Filipi: Ama manchakuychu chaymantaqa. 15 Filip: Nie martw siê.
Huñuq:
Hans Enciso Choquehuanca [email protected]
Allichaqkuna:
José Antonio Espinosa Ureta (franceswan ingliswan)
Judith Condori Gavilán (runa simi)
Revisión y memorización3 Révision et mémorisation
1 V. Allillanchu taytáy. 1 V. Comment allez-vous. monsieur?
C. Allillanmi wiraqucha. C. Je vais bien, jeune homme.
V. Allichu tapuyukusayki. V. S'il vous plaît, est-ce que je peux vous poser une question?
C. Imallatachu icha. C. Bien sûr? Pas de problème?
5 V. Qusqumanchu kay ñan rishan. 5 V. Ce chemin va vers Qusqu?
C. Manam chaychu rin. Hahiy huh ñanmi. Qusqutachu rishanki. C. Celui-ci n'y va pas, mais l'autre chemin si. Vous êtes en train d'aller á Qusqu?
V. Arí, chaytan rishani. Icha karurahchu kashan. V. Oui, j'y vais. Peut-être que c'est loin.
C. Manan nishu karuchu. Hahiy urqu qhipallapin kashan. C. Ce n'est pas très loin. C'est derrière cette montagne là.
V. Allinmi chhaynaqa. Kaychu Chinchiru. V. Parfait. Est-ce que derrière, c'est Chinchiru?
10 C. Arí, kaymi. Maymantatah kankiri. 10 C. Oui, c'est Chinchiru. D'où êtes-vous?
V. Uruwambamantan kani. Risah kunanqa. Huh p'unchayña tupasunchis. V. Je suis d'Uruwamba. Maintenant je m'en vais. Nous nous reverrons un autre jour.
C. Phawayá. Hahiy sipaspis Qusqutan rishan. Payta qatikuy. C. Pressez-vous, alors. Cette demoiselle-là va aussi á Qusqu. Vous pouvez la suivre.
V. Kusa. Yusulpayki taytáy. V. Formidable. Je vous remercie, monsieur.
14 C. Imamanta wiraqucha. Allinllaña. 14 C. De rien, jeune homme.
3
Hablemos Quechua, de Demetrio Túpac Yupanqui y Donald Solá. Lima, 2009. Pág. 4.4. Chaymanta qurqusqam. Choquehuancapa tikrasqanmi runa simimanta Francia simiman.
Kikin moatianronki ikatiai westíora yoáshiko inca jatíbiya, xeki, paranta, atsa... Qayna unaymi kaq huk maqlla inka llapa imayuq : chuqlluyuq, platanuyuq ima.
Inka: Inka:
- Natoriki nokona jatíbi, enra jawebi meniamai ja jonibo. - Lliwmi ñuqapa, manam chay runakunaman qusaqchu.
Shipibokuna: Shipibokuna:
- ¡Noa paranta xeki meniwe, non bananon! - ¡Sarata quykuway tarpunaykupaq!
Inka: Inka:
- ... - ...
Shipibokuna: Shipibokuna:
- ¡Jakóma iyamawe! - Amaya millay kaychu!
Inka: Inka:
- Matora en xeki meniai, ikaxbi tobana. - Qusqaykichik sarata ichaqa kamchasqata.
Shipibokuna: Shipibokuna:
- ¡Jatianra non jawebi banati atipanyamai! - Chayna manam haykapipas imatapas tarpuyta atisaqkuchu.
- Noara chiikan kenshokoai jan yoá ati ¡Jee, xoké, noa chii bexonwe! - Ninatapas munanikum yanunaykupaq. Tukan, apamuwayku ninata!
Tukan: Tukan:
- ¡Enra mato chií bexonbatan! - Kanallam aparamusaykichik.
Jaskati yoyo ikax xoke ka iki noyakaini yoáshikonin xobon. Chayta nispa tukanqa ripukurqa pawaspa maqlla inkapa wasinman.
Tukan: Nin tukan inkata:
- ¡Ea piti meniwe! - Mikunata quway.
Inka: Inka:
- ¡Ono katanwe! Ea tsokas aymawe. - Lluqsiy. Ama piñachiwaychu!
Tukan: Tukan:
- ¡Ramara en chií boai! - Kananqa ninatam apakusaq.
Inka: Inka:
- ¡Joríbawe yometsó! - Kutimuy, suwa!
Tukan: Tukan:
- Ramara mato chiiya iki - Kananmi ichaqa ninaykichik kachckanña.
Shipibokuna: Shipibokuna:
- ¡Iráke xoke! - Diyuspagarasunki, tukán!
Yoáshiko inka iiresa iki jato jakóma aki. Maqlla inkaqa runakunata llakichichkanraq.
Inka: Inka:
- ¡Maton nokon yobinbo tseka kopí shipinkanwe! - Ruruykuna pallasqaykichik rayku pichiku chipiman muyuychik.
Shipibokuna: Shipibokuna:
- ¡Arí, yoáshiko jakóma! - Ananaw, millay maqllam kanki!
Inka: Inka:
- ¡Maton nokon iaman mishkiai kopí manxankanwe! - Quchaypi challway hapisqaykichik raykum garzaman muyuychik
Shipibokuna: Shipibokuna:
- ¡Arí! Noa teayamawe. - Ananaw! Manaqa hawka kanaykuta munankichu!
Westíora nete shipibo paxkinkana iki yoáshikonin jato jakómaata... Huk punchawmi shipibo runakunaqa amirurqaku ñakaypi kawsayta...
Shipibokuna: Shipibokuna:
- Noara jakon jamayamai. - Manam hawka kawsananchikta munanchu.
- Non bakebora yoinamai - Sapa kuti purun animalman muyuchin churinchikta.
- Retenon bokanwe. ¡Jatíbi bokanwe! - Wañurachisun, hakuchik!
- ¡Yoáshiko, jainoax pikowé! - Maqlla inka, lluqsimuy!
- ¡Ishton! Maton piá tsekakanwe. - Utqaylla, hurquy flechaykichikta.
- ¡Oinkanwe! Jawen pokoboriki panshin, yankon, joshin... - Qawaychik... Paypa aqallinkunaqa qillu, qumir, puka hinaspapas anqasmi…
- Jatíribi yoinabo Yoáshiko mawatai oinkawe. - Llapan purun animalkunam hamurunku wañuyninta qawanankupaq.
- ¡Pikanwe! - Mikurusun!
- ¡Jatíribi jonibora isatai! Jawen poko piabo. - Qawaychik...! Aqallin mikuqkuna, llapallankuqa pisquman muyurunku.
- Ramara noa jakon já. - Kananmi ichaqa hawka kawsasun.
- Non jawekiatibo banati atipanke. - Kikinchikpa mikunanchik tarpuytapas.
Jaskatax meskókeska isábo pikota iki panshin, joshin, yankon, wiso, joxo... Chaynam tukuy rikuq pisqukuna rikurirurqa: qillu, puka, anqas, yana, yuraq, ima.
4
XOKE Non joibo siká. Nuestras historias pintadas. Primera edición. Lima, marzo del 2012. Pág. 49-51. Chaymanta Choquehuancapa tikrasqanmi shipibo simimanta runa simiman (España siminta pasaspa)
qurqusqam.