ME MORA NDUM OF AGREE MENT

(*KASULATAN SANG KASUGTANAN)

KNOW ALL MEN BY THESE PRESENTS:

(*Gina pamaan ang tanan nga tawo sa sine nga dokumento:)

This Memorandum of Agreement, entered into by and between:

(*Ang ini nga Kasulatan sang Kasugtanan, gin-obra kag ginsudlan
sa tunga sang:)

PANAY BUKIDNON INDIGENOUS CULTURAL COMMUNITY

of Barangay TIGBAYOG, Calinog, Province of Iloilo,
represented by ROSE MARIE C. COPITA as its duly-
authorized representatives as per Resolution No. ___ Series of
2015 hereto attached and marked as Annex “A” in
accordance with customs and traditions of the community,
with address at Calinog, Iloilo, Philippines, hereinafter
referred to as the FIRST PARTY;

(*KULTURA KOMUNIDAD SANG TUMANDOK NGA PANAY

BUKIDNON sang Barangay TIGBAYOG, Calinog,
Probinsya sang Iloilo, ginatiglawasan ni ROSEMARIE C.
COPITA bilang lubos nga ginhatagan sang otoridad
magtiglawas pinaagi sa Resolusyon Numero ___ Serye 2015
naapid bilang Annex “A” suno sa ila namat-an/naandan nga
kustombre kag tradisyon sang komunidad, nga nahamtang sa
Calinog, Iloilo, Pilipinas, kon sa diin ginatumod bilang
NAHAUNA NGA PARTIDO)

-and- (*kag)-

NATIONAL IRRIGATION ADMINISTRATION (NIA), a

government-owned and controlled corporation, organized
under Republic Act No. 3601 as amended by P.D. Nos. 552
and 702, with principal office address at NIA Building, EDSA,
Diliman, Quezon City, Philippines, duly represented by its
Administrator, ENGR. FLORENCIO F. PADERNAL, DPA,
hereinafter referred to as the SECOND PARTY;

(*NATIONAL IRRIGATION ADMINISTRATION (NIA), isa ka

korporasyon nga ginapanag-iyahan kag kontrolado sang
gobyerno, gin-organisar sa idalum sang Akta Republika
Numero 3601 nga gin-amiendahan sang Decrito Presidensyal
Numero 552 kag 702, nga ang opisina sentral nahamtang sa
NIA Building, EDSA, Diliman, Ciudad sang Quezon, Pilipinas,
nga lubos nga gintiglawasan sang iya Administrador, ENGR.
FLORENCIO F. PADERNAL, DPA, ginatumod bilang IKA-
DUHA NGA PARTIDO:)

-and- (*kag)-

NATIONAL COMMISSION ON INDIGENOUS PEOPLES

(NCIP), a government agency under the Office of the
President, created under Republic Act No. 8371 (Indigenous
1
 Peoples' Rights Act of 1997), with central office at 2nd Floor,
N. Dela Merced Building, corner West and Quezon Avenues,
Quezon City, Philippines, duly represented by its
Chairperson, HON. LEONOR O. QUINTAYO, hereinafter
referred to as the THIRD PARTY.

(*NATIONAL COMMISSION ON INDIGENOUS PEOPLES

(NCIP), isa ka ahensiya sang gobyerno sa idalum sang
Opisina sang Presidente, gintukod sa idalum sang Akta
Republika Numero 8371 (Indigenous Peoples Rights Act of
1997) nga ang opisina sentral nahamtang sa ika-duha nga
panalgan sa edificio sang N. Dela Merced Building, ginsang-
ang sang West kag Quezon Avenues, Ciudad sang Quezon,
Pilipinas, lubos nga ginatiglawasan sang ila Chairperson o
Tag-dumala, HON. LEONOR O. QUINTAYO, nga gina tumod
bilang IKA-TATLO NGA PARTIDO)

WITNESSETH: That —

I. PRELIMINARIES

NIA is the government agency primarily responsible for the

development and management of water resources for irrigation and
provision of necessary services on a sustainable basis consistent with the
agricultural development program of the government;

(*Ang National Irrigation Administration, isa ka ahensiya sang gobyerno

nga ang nagapanguna nga responsibilidad amo ang pagpasanyog kag
pagdumala sang patubig para sa irigasyon kag maghatag sang nagakaigo
nga serbisyo para sa mas tayuyon kag sustento nga patubig para sa
programa nga pagpasanyog sang agrikultura sang gobyerno;)

Under P.D. No. 552, NIA has the responsibility of constructing,

improving, rehabilitating and administering all national irrigation systems
in the Philippines including all communal and pump irrigation projects;

(*Sa idalum sang Decrito Presidensyal Numero 552, ang NIA may
responsibilidad sa pagpatindog, pagpasanyog, pagkaayo ukon pagdumala
sang tanan nga irigasyon nasyonal sang Pilipinas kalakip na ang tanan
nga ‘’communal kag pump irrigation’’ nga proyekto;)

NIA envisions the nationwide existence of efficient irrigation systems

that are environmentally sound and socially acceptable, located in
strategic agricultural areas that are capably managed by viable and
dynamic Irrigators Associations, profitably producing good quality rice
and diversifies crops, progressively improving the welfare of the farm
families in the rural communities and sustainably supporting the food
production program of the government;

(*Ang NIA ang nagapanan-aw sang pungsodnon nga pag-eksister sang

epektibo nga sistema pang-irigasyon nga santo sa duna sang palibot kag
akseptable nga mabaton sang pangkomunidad, nahamtang sa santo nga
lugar pang-agrikultura nga ginadumala sang mapisan kag epektibo nga
mga Asosasyon pang-Irigasyon, sarang maka-patubas sang maayo nga
kalidad sang bugas kag nanari-sari nga kararuton, madasig nga

2
makapasanyug sang kaayuhan sang mga pamilya sa kaumhan kag
makasustiner sa pagsuporta sang produkto sang pagkaon nga programa
sang gobyerno;)

The construction of the Jalaur River Multi-Purpose Project in the

province of Iloilo was authorized under Republic Act No. 2651, with the
SECOND PARTY, through NIA Region VI (NIA RO6), tasked to propose,
implement and maintain the Jalaur River Multipurpose Project, Stage II
(“JRMP-II”);

(*Ang konstruksyon sang Jalaur River Multi-Purpose Project sa Probinsya

sang Iloilo ang otorisado sang Akta Republika Numero 2651, nga ang IKA-
DUHA NGA PARTIDO, paagi sa NIA Region 6 (NIA RO6) nga may
katungdanan sa pagproponer, pagpatuman kag pagmentinar sang Jalaur
River Multi-Purpose Project Stage II (‘’JRMP-II’’);

JRMP-II aims to develop the full potential of water to be impounded

primarily for irrigation purposes, with provisions for hydro-electric power
and potable water purposes; to increase agricultural production, create
employment opportunities and improve the living environment from the
point of rural development through provision of assured irrigation water;

(*Ang JRMP-II ang may katuyuan nga mapasanyog ang bastante nga
polonduhan sang patubig nga kinahanglanon sa irigasyon; sarang man
makahatag sang elektrisidad (hydro-electric power) kag tubig ilimnon;
mapasanyog ang patubas pang-agrikultura; makahatag oportunidad sa
pag-empleyo; kag mapasanyug ang palangabuhian sa palibot halin sa
punto nga matib-ong ang palangabuhian sa kaumhan paagi sa
pagpasiguro sang tubig pang-irigasyon;)

The implementation of the JRMP-II has a potential new service area

downstream, of approximately 9,500 hectares, and the rehabilitation of
approximately 22,340 hectares existing service areas situated in the 23
municipalities and 2 cities of Iloilo, which are projected to boost economic
living conditions and serve as a convergence point for other programs such
as fish culture, eco-tourism, farm-to-market roads from government and
non-government agencies;

(*Ang implementasyon sang JRMP-II ang may potensyal nga maka-serbisyo

sa bag-o nga mga lugar sa ginabanta 9,500 ektarya, ang rehabilitasyon
sang ginabanta 22,340 ektarya ka mga naga-eksister nga lugar nga
maserebisyohan nahamtang sa bente tres (23) ka kanbanwahan kag duha
(2) ka mga siyudad sang Iloilo, nga ginapaabot nga makapatimbo-ok sang
palangabuhian pang-ekonomiya kag magaserbe nga talabu-an sang iban
nga programa katulad sang pagpangisda, eco-tourism; karsada nga gikan
sa kaumhan padulong sa merkado halin sa gobyerno kag pribado nga mga
ahensiya;)

The JRMP-II, will be highlighted with the construction of Jalaur

High Dam, Jalaur After Bay Dam and Alibunan Catch Dam and its
appurtenances, crest, high line canal, and access/service roads, that will
directly and indirectly affect the ancestral domains of indigenous cultural
communities, located in sixteen (16) barangays of the Municipality of
Calinog. The following barangays will be directly affected Agcalaga,
Garangan, Masaroy, Alibunan, Cahigon, Guinbonyugan, Binolusan

3
Pequeño and Toyungan. While the following will be indirectly affected
Supanga, Binolusan Grande, Manaripay, Tigbayog, Marandig, Aglonok,
Caratagan and Hilwan.

(*Ang JRMP-II, ang pagabug-usan sa pag konstruksyon sang Jalaur High

Dam, Jalaur After Bay Dam, kag Alibunan Catch Dam kag katupad nga
istruktura, kasubong sang “crest”, highline canal, madali maagyan kag
makaserbisyo nga dalanon, nga maka apekto sang duta-on nga
palanublion sang mga Bukidnon, nga na hamtang sa 16 ka kabarangayan
sang banwa kang, Calinog. Ang mga masunod nga ka barangayan amo
ang ma direkta nga maapektuhan, Agcalaga, Garangan, Masaroy,
Alibunan, Cahigon, Guinbonyugan, Binolusan Pequeño kag Toyungan. Ang
masunod amo naman ya ang mga indi gid direkta maapektuhan, Supanga,
Binolusan Grande, Manaripay, Tigbayog, Marandig, Aglonok, Caratagan,
Hilwan.)

The FIRST PARTY of Brgy. Tigbayog, Calinog, Iloilo, is among those

Indigenous Cultural Communities that will be indirectly affected by JRMP-
II;

(*Ang NAHAUNA NGA PARTIDO sang Barangay Tigbayog, Calinog, Iloilo

amo ang pila sa mga tumandok nga komunidad nga indi direkta
maapektuhan sang JRMP-II;)

Pursuant to R.A. 8371, government projects that will be introduced

in or that will fall or affect ancestral domains require the exercise of a Free
and Prior Informed Consent (FPIC) of the indigenous cultural
communities, the conduct of processes under FPIC guidelines for that
purpose, and the issuance of the Certification Precondition (CP) from the
NCIP pursuant to Section 59 of R.A. 8371;

(*Sandig sa Akta Republika Numero 8371, ang proyekto sang gobyerno nga
igapakilala ukon mahulog kag maka-apektar sa idalum sang ginatawag
nga ‘’ancestral domain’’ nagakinahanglan sang pagpatuman sang Hilway
kag Antes nga Pagpahibalo kag Pahanugot o ‘’Free and Prior Informed
Consent’’ (FPIC) sang mga tumandok nga komunidad, ang paghiwat sang
proseso sa idalum sang FPIC ang pagsulondan para sa amo nga tinutuyo
kag ang pag-hatag sang ginatawag nga “Certification Precondition” (CP)
nagikan sa NCIP suno sa nakasaad sa Seksyon 59 sang Akta Republika
8371;)

The FPIC process for JRMP-II is pursuant to NCIP Administrative

Order No. 3, Series of 2012 (“Revised FPIC Guidelines of 2012), and the
parties have proceeded with the negotiation of the terms and conditions of
this Agreement;

(*Ang proseso sang FPIC para sa JRMP-II ang nakasaad sa Mandu

Administratibo Numero 3, Serye sang tuig 2012 ukon ang ‘’Revised FPIC
Guidelines of 2012’’ kag ang partidos nga malamita ang sarang
makadiretso sa pag-negosyar sang termino kag kondisyon sang
kasugtanan;)

NOW THEREFORE, for and in consideration of the foregoing

premises and the terms and conditions hereafter stated, the parties agree
as follows:

4
 (*GANI SUBONG, para kag sa konsiderasyon sang mga nahinambitan nga
kaundan sang termino kag kondisyunes nga nakasaad kag namitlang, ang
magtimbang nga partidos nagkasugot sang mga masunod:)

II. SUBJECT MATTER (*ANG GINATUMOD)

This Agreement shall cover the ancestral domain of the FIRST

PARTY located in Brgy. Tigbayog, Calinog, Iloilo that will be indirectly
affected by the JRMP-II. It is presently being managed and represented by
the council of elders of the FIRST PARTY of the said barangay, in
accordance with their customs and traditions.

(*Ang ini nga Kasugtanan ang ginalakipan sang ancestral domain sang
NAHAUNA NGA PARTIDO nga nahamtang sa Barangay Tigbayog, Calinog,
Iloilo nga maapektuhan sang JRMP-II. Sa karon ginadumalahan kag
ginatiglawasan sang Konseho sang Katigulangan sang NAHAUNA NGA
PARTIDO sang nasambit nga Barangay, suno sa ila namat-an nga
kustombre kag tradisyon.)

III. DATE OF EFFECTIVITY (*PETSA SANG PAGPATUMAN)

This Agreement shall take effect upon issuance of the Certification

Precondition (CP) by the THIRD PARTY, and shall remain valid and
effective during the construction and operation of JRMP-II.

(*Ang ini nga Kasugtanan ang epektibo mismo matapos ang pagpagwa o
pag-issue sang Certification Precondition (CP) sang IKA-TATLO NGA
PARTIDO kag magapabilin nga balido kag may epekto samtang
ginapatigayon ang konstruksyon kag operasyon sang JRMP-II.)

IV. GOVERNING PRINCIPLES

The terms and implementation of this Agreement shall be governed

by the basic principles and rights granted to indigenous peoples: (1) the
right to ancestral domain; (2) the right to cultural integrity; (3) the right to
social justice and human rights; and (4) the right to self-governance and
empowerment.

(*Ang termino kag implementasyon sang ini nga kasugtanan ang maga-
gahum sang mga importante kag kinahanglanon nga pagsulondan,
kinamatarung nga ginahatag sa mga tumandok ukon indigenous peoples:
(1) mga kinamatarung sa dutang ansestral; (2) mga kinamatarung sa
pagpakighimbon sang pang kultura nga integridad; (3) mga kinamatarung
sa pangkatilingban nga hustisya kag tawhanon nga kinamatarung; (4) may
kinamatarung sa kinaugalingon nga pangginahum kag pagpabaskog.)

The provisions of this Agreement shall be interpreted in favor of

giving full force and meaning to the foregoing rights and principles, and
giving importance to cultural sensitivity in the relations of the parties.

(*Ang probisyon sang sini nga kasugtanan ang pagakabigon nga pabor sa
paghatag sang bastante nga pwersa kag kahulugan sa mga nahinambitan
nga kinamatarung kag prinsipyo, kag paghatag sang importansya sa
sensitibidad sang kultura may kaangtanan sa mga partido.)

5
 The SECOND PARTY is a Government Owned and Controlled
Corporation (GOCC), and is subject to Civil Service laws, rules and
regulations.

(*Ang IKA-DUHA NGA PARTIDO, isa ka ginapanag-iyahan kag kontrolado

nga korporasyon sang gobyerno kag napa-idalum sa kasuguan,
pagsulondan kag regulasyon sang Serbisyo Sibil.)

V. PROCESSES FOR FREE AND PRIOR INFORMED CONSENT

The processes for the Free and Prior Informed Consent (FPIC) shall
be undertaken in accordance with the rules, regulations and guidelines of
the THIRD PARTY and applicable laws.

(*Ang proseso sang Hilway kag Antes nga Pagpahibalo kag Pahanugot
ukon Free Prior and Informed Consent ang pagapatigayunon suno sa
pagsulondan kag regulasyon sang IKA-TATLO NGA PARTIDO kag aplikable
nga kasuguan o laye.)

The construction of the JRMP-II is designed as an Irrigation Facility

with considerations and provisions for other uses such as Hydropower
generation and Drinking Water Supply.

(*Ang konstruksyon sang JRMP-II ang gin-desinyo bilang pasilidad pang-

irigasyon nga may konsiderasyon kag probisyon para magamit sa iban,
katulad sang dugang nga suplay sa kuryente (hydro power generation) kag
suplay sang ilimnon nga tubig (Drinking Water Supply).

It is hereby agreed that the provision for Hydropower generation,

Drinking Water Supply and Watershed Management outside of GMA CADT
area shall each require a separate FPIC.

(*Ini ang nakasugtan man nga ang probisyon sang Hydro Power generation
ukon dugang nga supply sang kuryente kag Dugang nga Suplay sang
Tubig ilimnon kag ang Watershed Management sa guwa sang GMA CADT
ang tagsa ka mga ini ang naga-kinahanglan sang separado nga FPIC.)

Any FPIC given in connection with the project may be cancelled or

recalled on reasonable grounds including, but not limited to, the following:

(*Bisan ano nga FPIC nga ginhatag angut sa proyekto ang mahimo
makanselar ukon bawion nga ipatuman sa rasonable nga basehan, apang
indi limitado sa masunod:)

1. The implementation of the project shall have been found to cause

environmental destruction resulting to ill health among residents or
has adversely affected the sources of livelihood of the community;

(*Ang implementasyon sang proyekto nga mapamatud-an makatuga

sang kahalitan sa dunang manggad sang palibot resulta sang
pamalatian sa pila ka mga residente ukon hayag nga naka-apektar
sa palangabuhian sang komunidad;)

2. The SECOND PARTY deliberately fails to comply, after written

6
 demand, with any of the terms and conditions under this MOA;

(*Sa tion nga ang IKA-DUHA NGA PARTIDO hungod nga mapaltahan
sa pagtuman matapos ang sinulatan nga demanda sa kon ano nga
termino kag kondisyones sa idalum sang sini nga MOA;)

The cancellation or recall of the FPIC shall be made by written notice

served upon the SECOND PARTY, effective after thirty (30) days from
receipt.

(*Ang kanselasyon ukon ang pagbawi sang FPIC ang dapat ibutang sa
kasulatan nga iga-serbe sa IKA-DUHA NGA PARTIDO, epektibo trenta (30)
ka adlaw matapos mabaton ini.)

Another FPIC process shall be conducted in case of substantial

variation on the programs and specifications of the project. Furthermore,
it is clear that any other future use of the water from the said JRMP-II not
covered by the CP resulting from this FPIC (i.e., Hydro Power, Potable
Drinking Water Supply, etc.) shall require a separate FPIC.

(*Ang isa pa gid ka proseso sang FPIC ang liwat nga pagahimuon inkaso
may bastante nga kinalain/kinatuhay sa programa kag espesipikasyon
sang proyekto. Sa dugang pa gid, klaro nga sa iban nga pag gamit sang
tubig sa JRMP-II nga wala madala sa CP sa resulta sang sini nga FPIC (i.e.
Hydro Power, Suplay para sa Ilimnon nga tubig, kag iban pa, naga
kinahanglan sang separado naman nga FPIC.)

VI. DORMANT CERTIFICATION PRECONDITION (*INDI AKTIBO NGA

CERTIFICATION PRECONDITION)

In the event that SECOND PARTY does not start its project within a
year from the approval/issuance of permit, the Certification Precondition
(CP) is considered dormant and upon report of the Regional Director, the
THIRD PARTY Chair shall issue a show cause order directing the SECOND
PARTY to explain why the CP should not be cancelled. Failure of the
SECOND PARTY to comply within a non-extendible period of fifteen (15)
days from receipt of the order, or to show justifiable reason, shall result
to the cancellation of the CP by Resolution of the THIRD PARTY, with
notice to the concerned regulatory agency, the SECOND PARTY, and the
FIRST PARTY.

(*Sa tion nga ang IKA-DUHA NGA PARTIDO wala pa nakaumpisa sang iya
programa sa sulod sang nahinambitan nga tuig halin sang pagka-
aprobar/pagpagwa sang permiso, ang Certification Precondition sarang
makabig nga ‘’dormant’’ ukon indi na aktibo/kapable nga mangin aktibo
sa palaabuton nga tion kag sa tion nga mareport (ipaabot) sa Regional
Director, ang IKA-TATLO NGA PARTIDO ang gilayon magpagwa sang ‘’show
cause order’’ nga nagamandu sa IKA-DUHA NGA PARTIDO sa pagpaathag
kon nga-a ang CP indi nagakadapat kanselahon. Kon mapaltahan ang NIA
sa pagtuman sa sulod sang indi magsobra kag mapasobrahan kinse ka
adlaw (15) halin sa pagkabaton sang mandu, ukon makapakita sang
sarang kag acceptable nga rason, nga magaresulta sang kanselasyon sang
CP paagi sa resolusyon sang IKA-TATLO NGA PARTIDO, nga may notisya
sa natungdan nga ahensya, ang IKA-DUHA NGA PARTIDO kag sang
NAHAUNA NGA PARTIDO.)

7
VII. CLAUSES ON NON-TRANSFERABILITY

A. NON-TRANSFERABILITY OF FPIC (INDI SARANG MAHALIN/

MASAYLO SANG FPIC)

The consent given by the FIRST PARTY to this Agreement shall not
be transferable.

(*Ang pahanugot nga ginahatag sang NAHAUNA NGA PARTIDO sang sini
nga Kasugtanan ang indi sarang masaylo)

B. NON-TRANSFERABILITY OF THE MOA (INDI SARANG MAHALIN/

MASAYLO SANG MOA)

The obligations of the SECOND PARTY under this MOA shall not be
transferable, and the SECOND PARTY shall not assign or delegate its
obligation to a third party. However, the SECOND PARTY shall be allowed
to require its present and future strategic partners, including government
agencies, contractors and all other entities, to faithfully comply with the
provisions of this MOA. For this purpose, the SECOND PARTY shall
require its partners and contractors to execute a formal/written
undertaking to ensure compliance with the MOA.

(*Ang obligasyon sang IKA-DUHA NGA PARTIDO sa idalum sang ini nga
MOA ang indi sarang masaylo/mahalin, kag ang IKA-DUHA NGA PARTIDO
indi pwede magdestino ukon magpasa sang iya obligasyon sa IKA-TATLO
NGA PARTIDO. Apang, ang IKA-DUHA NGA PARTIDO ang mapahanugutan
mag-rekirer sang iya subong ukon palaabuton nga mga katuwang
(strategic partners), kalakip na ang mga kontraktor kag iban nga hubon,
para sa makinasing-kasingon nga pagsunod/pagtuman sang mga
probisyones sang ini nga MOA. Sa sini nga katuyuan, ang IKA-DUHA NGA
PARTIDO sarang magkuha sang iya mga katuwang kag mga contractor sa
pag-execute sang pormal nga kasulatan o ‘’formal/written undertaking’’
para mapasiguro ang pagpatuman sang MOA.)

VIII. DEVELOPMENT PROJECTS AND BENEFIT-SHARING (GINPASANYOG

NGA MGA PROYEKTO KAG PAG BAHIN-BAHIN SANG BENEPISYO)

A. BENEFIT-SHARING. (ANG MAGAPAKIGBAHIN SANG BENEPISYO)

The benefits expected from the implementation of JRMP-II are as

follows:

(*Ang mga benepisyo nga ginalauman gikan sang implementasyon sang

JRMP-II amo ang mga masunod:)

1. Irrigation Benefits – The project will provide dependable irrigable

water towards the goal of attaining rice self-sufficiency, as Calinog,
Iloilo is envisioned to be the rice granary of the province of Iloilo;

(*Benepisyo sang Irigasyon – ang proyekto makahatag sang

masaligan nga patubig sa irigasyon padulong sa tinutuyo nga
malambot ang handum nga maangkon ang supisyente nga
kinahanglanon sang bugas, samtang ang Calinog ginapanan-aw nga

8
 mangin pulondohan sang bugas (rice granary) sang Probinsya sang
Iloilo;)

2. Economic and Social Benefits - The construction of the dam and its
appurtenant structures would require substantial skilled, semi-
skilled and unskilled manpower, providing employment
opportunities for the rural communities;

(*Pang-ekonomiya kag Pang-katipunan nga Benepisyo – Ang

konstruksyon sang Dam kag mga kaiping nga istruktura
nagakinahanglan sang mga may-ikasangkol (skilled), medyo may
ikasangkol (semi-skilled) kag mahina ang ikasangkol (unskilled)
nga trabahante, magahatag sang oportunidad sa trabaho para sa
mga tumandok nga komunidad;)

3. Livelihood and Fishery Benefits – Agricultural development and

livelihood projects from various government agencies will be
facilitated to boost the income of the communities.

(*Palangabuhian kag Palangisdaan nga Benepisyo – Ang

pagpasanyog sang agrikultura kag mga proyekto palangabuhian
gikan sa nagkalain-lain nga ahensiya sang gobyerno ang
pagapatigayunon agud mapasanyog ang ginaganar sang mga
komunidad;)

4. Eco-Tourism Benefits – There is potential for the tourism industry

especially in the municipality of Calinog, Iloilo;

(*Eko-Turismo nga Benepisyo – May ara nga potensyal nga nakita sa

industriya sang turismo ilabi na ang banwa sang Calinog;)

5. Hydro-Power Benefits – Hydro-power generation of the JRMP-II

would allow the local government unit to use hydro-power as a
source of electricity, and to source out technical and financial
assistance from the concerned agencies for this purpose.

(*Hydro Power nga Benepisyo – ang dugang nga suplay sang

kuryente nga matuga sang JRMP-II ang magapahanugot sa gobyerno
local sa pagamit sang ‘’hydro power’’ bilang alternatibo nga enerhiya,
kag magapangita sang technical kasubong man ang pinansiyal nga
suporta sa iban nga ahensiya sa sini nga tinutuyo;)

6. Institutional Development Benefits - Organizational and capability-

building trainings and programs shall be conducted for the project
beneficiaries and the rural communities to develop and organize
them as responsible and self-reliant stewards of the project and its
environs.

(*Benepisyo bahin sa pagpauswag sang institusyon – mga training

kag pagpa-uswag sang kapabilidad pagdumala sang mga proyekto
ang igapatigayon sa mga benepisaryo kasubong man ang
komunidad agud maangkon ang responsable kag kapable nga
manugbantay sang proyekto kag dunang-manggad.)

B. DEVELOPMENT PROJECTS – The parties shall actively participate in

9
 the formulation of the Ancestral Domain Sustainable Development and
Protection Plan (ADSDPP), based on development priorities identified
by the FIRST PARTY, and taking into consideration the benefits
mentioned in the preceding section.

(*Ang mga partido ang kinahanglan aktibo nga magpasakup o

magpartisipar sa pagdihon sang Ancestral Domain Sustainable
Development and Protection Plan (ADSDPP), nga nabase sa
ginpasanyog nga prioridad nga nakita sang NAHAUNA NGA PARTIDO
kag gikan sa konsiderasyon sa mga benepisyo nga
namitlang/nakatuad antes sang ini nga seksyon.)

The parties recognize and undertake to implement the development

projects and priorities identified by the FIRST PARTY. The said projects,
corresponding project costs and other details, are attached and made an
integral part of this MOA and marked as Annex “B”.

(*Ang mga partido nagakilala kag magatuman sa pag-implementar sang

mga ginpasanyog nga proyekto nga gintumod o ginakilala sang NAHAUNA
NGA PARTIDO. Ang nasambit nga proyekto kag nahinambitan nga balor
sang proyekto nga naka-apid nahimo bilang kabahin/parte sang sini nga
MOA, naka-apid bilang Annex “B”)

SECOND PARTY hereby ensures to complete the projects identified

in the annexed documents within the period of construction.

(*Ang IKA-DUHA NGA PARTIDO ang nagapasiguro sa pagkompleto sang

proyekto nga ginamitlang sa mga nakaapid nga dokumento sa tiniun sang
konstruksyon.

IX. OBLIGATIONS AND UNDERTAKINGS

In addition to the responsibilities and undertakings specified under

the other provisions of this MOA, the parties shall comply with the
obligations stated hereunder.

A. Obligations of the SECOND PARTY. THE SECOND PARTY, as project

proponent, shall have the following obligations:

(*Ang Obligasyon sang IKA-DUHA NGA PARTIDO, bilang nagaduso sang

proyekto, amo ang mga masunod:)

1. To construct the project in accordance with the programs and

specifications presented to the FIRST PARTY during the FPIC
process and other relevant documents;

(*Sa pagpatukod sang proyekto nga santu sa mga programa kag

ispesipikasyon nga gin presentar sa NAHAUNA NGA PARTIDO
samtang ginahiwat sang proseso sang FPIC kag iban pa nga
dokumento;)

2. To recognize that the areas affected by the JRMP – II (16 Brgys.),

subject of this MOA, are all ancestral domain areas. Pursuant to this
recognition, the SECOND PARTY shall immediately facilitate the
execution of a tripartite Memorandum of Agreement together with

10
 the THIRD PARTY and Department of Environment and Natural
Resources (DENR) relative to forest management within the
watersheds and buffer zones of JRMP-II located within the Ancestral
Domain. The said tripartite MOA, which, among others, emphasizes
the co-management between the FIRST PARTY and the SECOND
PARTY and the DENR of said watersheds and buffer zones, shall be
executed fifteen (15) days from the official signing of this MOA;

(*Sa pagkilala nga ang mga lugar nga apektado sang JRMP-II, (16
ka Barangay) nga ginatumod sang sini nga MOA, ang tanan gikan
sa kadutaan nga gina-impluwensyahan/ginakontrolar sang mga
tumandok nga katigulangan o ancestral domain areas. Sandig sa
sini nga pagkilala, ang IKA-DUHA NGA PARTIDO magapatigayon
sang gilayon nga pagpatuman sang “Tripartite Memorandum of
Agreement ukon ang Kasulatan nga ginkasugtan sang tatlo ka
hubon upod sa IKA-TATLO NGA PARTIDO kag Department of
Environment and Natural Resources (DENR) may kaangtanan sa
pagmani-obra sang lugar nga ginahamtangan sang kagulangan nga
ginasayuhan sang tubig (watershed) kag buffer zones sang JRMP-II,
nga nahamtang sa ancestral domain. Ang amo nga tripartite MOA,
kag iban pa, maghatag sang importansya sa updanay nga
pagdumala sang NAHAUNA NGA PARTIDO, IKA-DUHA NGA
PARTIDO kag DENR sang amo nga watershed ka buffer zone). Ang
nasambit nga Kasulatan nga Ginkasugtan sang tatlo ka hubon
(tripartite MOA) ang pagahimuon sa sulod sang kinse (15) ka adlaw
umpisa sa opisyal nga pagpirmahanay sang sini nga MOA.)

3. To shoulder the costs for the formulation of the Ancestral Domain

Sustainable Development Protection Plan (ADSDPP), in the amount
of and the development projects identified by the FIRST PARTY, and
to shoulder the expenses for the execution of this MOA and all other
necessary processes relevant to the same;

(*Paga-akuon ang kagastuhanan sa pagdihon sang Ancestral Domain

Sustainable Development Protection Plan (ADSDPP) sa kantidad kag
ang mga ginpasanyog nga proyekto nga natumod sang NAHAUNA
NGA PARTIDO kag pangabagahon ang kagastuhanan sa
pagpatuman sang sini nga MOA kag iban nga kinahanglan sa
pagproseso.)

4. To post a compensatory bond in the form of an Environmental

Guarantee Fund (EGF for brevity) constituting (a) Trust Fund
equivalent to Two Million Pesos (2,000,000.00) and (b)
Environmental Guarantee Cash Fund equivalent to Two Million
Pesos, in favour of all the indigenous cultural communities (16
brgys.) . The said Funds are subject to regular replenishment to
answer for damages and compensation to the said indigenous
cultural communities during and after the construction of JRMP-
II;

(*Sa pagpahamtang sang Compensatory Bond sa porma sang

Environmental Guarantee Fund (EGF) nga ginabug-usan sang (a)
Trust Fund balor P2-Million, kag (b) Environmental Guarantee Cash
Fund balor P2-Million, nga pabor sa tanan nga tumandok nga
komunidad (16 brgys). Ang nasambit nga pondo ang regular nga gina-

11
 balikan ukon may “regular replenishment” sa pagsabat sang danyos
nga naangkon samtang ginapatigayon ang konstruksyon sang JRMP-
II;)

5. To ensure the faithful implementation of the identified

infrastructure, road works, social service needs and other benefits,
based on the conditions required by the affected communities as
described in Annex “B”;

(*Ipasiguro ang matuod nga implementasyon sang mga ginatumod

nga inprastruktura, ulobrahon sa dalanon, kinahanglanon nga
serbisyo-sosyal kag iban pa nga benepisyo, base sa kondisyon nga
ginakinahanglan sang apektado nga komunidad naka-apid sa
Annex ‘’B’’, kag iban pa nga nakaapid nga dokumento;)

6. In the construction of the Jalaur Dam, NIA should not use sand and
gravel/quarry materials illegally sourced from outside;

(*Sa konstruksyon sang Jalaur Dam, ang NIA indi sarang maggamit
sang balas kag bato/material nga gin-quarry nga ginakuha sa gwa
kag sa illegal nga paagi.)

7. To give preference for the employment of qualified members of the

FIRST PARTY, more particularly the professionals, skilled workers,
and laborers needed during all the project phases;

(*Sa paghatag sang prioridad kag pabor nga makapang-empleyo ang

mga kwalipikado nga propesyonal sang NAHAUNA NGA PARTIDO,
partikular ang may santu sang ihibalo nga trabahante (skilled) kag
mamumugon nga kinahanglanon sa pag-umpisa sang konstruksyon
kag operasyon sang amo nga proyekto;)

8. In order to control the entry of migrants into the ancestral domains

affected, the SECOND PARTY shall directly coordinate with the
FIRST PARTY, in the selection and hiring of laborers and workers
during the various phases of the project, and will be transparent to
the FIRST PARTY. Further, the SECOND PARTY with its contractors
and sub-contractors shall post in three (3) conspicuous spaces in all
of indigenous cultural communities (16 brgys) the list of work force
needed every month, with corresponding job description, during the
various phases and eventual operation of the project. Unskilled
labor shall be recruited from the said communities. Priority in hiring
both skilled and unskilled labor shall likewise be given to
members/relatives of residents in directly affected areas. The hiring
of workers from the said indigenous cultural communities shall be
preferably done upon the recommendation of the corresponding
council of elders of the affected indigenous cultural communities;

(*Agud nga mahagan-hagan kag makontrolar ang pagsulod sang

mga pangayaw sa kadutaan nga impluwensyado sang Tumandok
sa tion kag panahon sang konstruksyon, ang IKADUHA NGA
PARTIDO ang ginakinahanglan makadihon sang nagakaigo nga
mekanismo sa pagpamaton sang mga mamumugon kag trabahante
sa tion sang nagkalain-lain nga hugnat sang proyekto nga
mahibaluan sang mga komunidad (16 barangays). Sa dugang, ang

12
 IKA-DUHA nga partido, ang iya nga mga kontraktor, sub-kontraktor
kag ahente dapat mag paskil kada bulan sa tatlo ka lugar sa kada
16 ka barangay sang lista sang mga kinahanglan nga mga
mamumugon antes mag umpisa ang konstruksyon asta sa
operasyon. Ang pag-prioridad sa pagpamaton sang magtimbang nga
mga ‘’may ika-sangkol kag medyo may ikasangkol (skilled and
unskilled) nga trabahante ang ihatag sa mga katapo/kaparientihan
sang mga residente sa apektado nga lugar. Ang pagpamaton sang
mamumugon gikan sa mga komunidad nga apektado sang proyekto
ang nagakadapat may rekomendasyon gikan sa Konseho ka mga
Magurang sang mga apektado nga komunidad;)

9. To render immediate and appropriate assistance to the affected

communities in the event of calamities and disasters in the
community;

(*Sa pagbulig o pag-asister kag paghatag sang nagakabagay nga

bulig sa mga apektado nga komunidad sa tion sang kalamidad kag
hitabo nga may kahalitan sa komunidad;)

10. To actively work for the protection of the watersheds of the FIRST
PARTY, the preservation and protection of the forests from illegal
and irresponsible activities, and other measures for the protection
of the environment and natural resources, in close coordination with
the Department of Environment and Natural Resources (DENR), as
per upcoming tripartite MOA on environmental protection and
management, and other concerned government agencies;

(*Aktibo nga magtrabaho para maproteksyunan ang watershed sang

mga NAHAUNA NGA PARTIDO, ang pagpreserba kag proteksiyon
sang kagulangan nag-gikan sa illegal kag iresponsable nga mga
aktibidades, kag iban pa nga mga pagproteksiyon sang dunang-
manggad, sa koordinasyon man sa Department of Environment and
Natural Resources o DENR, suno sa igapatuman nga tripartite MOA,
kag iban pa nga mga ahensiya sang gobyerno;)

11. To respect the customs, traditions and customary laws of the FIRST
PARTY, and recognize the indigenous peoples organization formed
by these communities. In this regard, the SECOND PARTY shall
respect the rights of the FIRST PARTY to practice and revitalize their
traditions and customs within the affected project area, and the
SECOND PARTY shall take measures to cooperate with the
communities in the protection and preservation of said traditions
and customs. The SECOND PARTY shall not make works or diggings
on burial grounds and religious areas without the concurrence of
the tribal communities and only after exhaustion of customary
traditions for the said purposes, as provided for under Indigenous
Peoples Rights Act. Furthermore, in the event that there will be
valuable materials, documents, and other items of historical value
exposed or unearthed during the SECOND PARTY’s construction of
the said JRMP II, the same must be turned over to the THIRD PARTY
for appropriate action;

(*Pagrespeto sang mga surundon, tradisyon kag mga naandan nga

kasuguan sang NAHAUNA NGA PARTIDO, kag ang pagkilala sang

13
 organisasyon sang mga tumandok nga pumoloyo nga ginporma o
gintukod sang sini nga NAHAUNA NGA PARTIDO. Sa sini nga
kaangtanan, ang IKA-DUHA NGA PARTIDO ang dapat magrespeto
sang kinamatarung sang NAHAUNA NGA PARTIDO sa pag-ensayo
kag ang liwat nga pagpatubo sang ila tradisyon kag kustombre nga
naandan ilabi na sa mga apektado nga lugar sang proyekto, kag ang
IKA-DUHA NGA PARTIDO dapat maghatag sang nagakaigo nga
tikang sa pagkooperar sa komunidad sa pagproteher sang ila
tradisyon kag kustombre. Ang IKA-DUHA NGA PARTIDO indi dapat
magtrabaho ukon magkotkot sa lugar nga ginakabig lulubngan kag
mari-it nga lugar nga wala sang pahanugot sang komunidad kag sa
pagtapos lamang sang mga naandan nga pagkutkut suno sa
naandan nga tradisyon sandig sa idalum sang Indigenous Peoples
Rights Act. Sa dugang pa, sa tion nga may ma kutkut o may makita
nga bagay nga may balor, dokumento ukon ano man nga bagay nga
may kaangtanan sa maragtas sang mga bukidnon, ang dapat nga
ihatag sa IKA-TATLO NGA PARTIDO para sa gakaigo nga buluhaton;

12. To host the semi-annual community assembly and other assemblies

for the indigenous cultural communities to discuss issues and
developments relative to the existing MOA among the parties,
affecting the project. The cost/expenses for these assemblies shall
be shouldered by the SECOND PARTY;

(*Sa paghiwat sang asembliya sa komunidad duha ka beses kada

tuig kag iban pa nga asembliya sang tumandok nga komunidad sa
pagtalakay sang mga ginpasanyog o angut sa naga-eksister nga
MOA sang magtimbang nga partido nga apektado sang proyekto.
Ang kagastuhanan sang ini nga asembliya ang pagaabagahon sang
IKA-DUHA NGA PARTIDO;)

13. To provide an office space for the NCIP for the establishment of an
Indigenous Peoples Desk Office (IPDO) in its field office throughout
all phase of the project, to serve as liaison to the tribal communities.
The IPDO shall be manned by at least two (2) representatives from
affected members, preferably those who attended/participated
throughout the whole FPIC process and upon endorsement of the of
the THIRD PARTY;

(*Sa paghatag sang espasyo o talatapan para sa NCIP sa pag-

establisar sang Indigenous Peoples Desk Office (IPDO) bilang
opisina sa diin nahamtang ang konstruksyon kag operasyon sang
proyekto, magaserbe sang pagbaylohanay sang impormasyon ukon
liaison sang mga tumandok. Ang IPDO ang pagabantayan sang indi
magnubo sang duha (2) ka tiglawas gikan sa komunidad, ilabi na
ang mga nakatambong sa pagproseso sang FPIC kag sang pag-
endorsar sang IKA-TATLO NGA PARTIDO)

14. To set aside funds for the FIRST PARTY’s reforestation of the Jalaur
River basin, as per the up-coming tripartite MOA on watershed
management at the start of the construction period of the project;

(*Sa pagpain sang pondo para sa NAHANUNA NGA PARTIDO para

sa palibot (reforestation) sang Jalaur River sa pagsugod sang
panahon sang konstruksyon sang proyekto;)

14
15. In the construction and operation of the JRMP II, THE SECOND
PARTY, it’s agents, contractors and sub-contractors shall endeavour
it’s best efforts to prevent pollution, damage to environment, and to
comply with other conditions stated in the Environmental
Compliance Certificate (ECC) from DENR;

(*Sa konstruksyon kag operasyon sang JRMP-II, ang IKA-DUHA NGA

PARTIDO, ang iya ahente, kontraktor kag sub-kontraktor ang
magpaninguha sang ila ikasarang sa pagpugong sang polusyon kag
halit sang palibot kag mag sunod sa mga kondisyones sandig sa
nakasaad sa naga-eksister nga Environmental Compliance
Certificate (ECC) nagikan sa DENR;)

16. In order to minimize or avoid the impacts described in the Socio-

Economic and Cultural Assessment (SECIA) conducted by the
University of the Philippines in the Visayas Foundation, Inc.
(UPFVI), EIS (Environmental Impact Assessment) and other related
documents the SECOND PARTY, it’s agents, contractors and sub-
contractors shall perform those mitigating measures described in
the SECIA or in the event that the scope or significance of foreseen
impacts described to be materially greater than as described therein
the SECOND PARTY, it’s agents, contractors and sub-contractors
shall carry out such additional mitigating work as may be required
to eliminate, diminish or reduce to a level of significance;

(*Agud mapahagan-hagan ukon mapaiway ang hinali nga epekto

nga ginalaragway sang Socio-Economic and Cultural Impact
Assessment (SECIA) nga ginpatigayon sang University of the
Philippines in the Visayas, Inc. (UPFVI), EIA kag iban ka nga
nagakaangay nga dokumento ang IKA-DUHA NGA PARTIDO, ang iya
ahente, kontraktor kag sub-contractor ang magsunod sa sini nga
mga tikang para mapahagan-hagan ang epekto sa nasambit nga
SECIA, EIA kag iban pa nga nagakaangay nga dokumento, ukon tion
nga may ara sang epekto nga wala malaragway sa nasambit nga
mga dokumento nga makit-an nga mas may makahalalit nga epekto
nga wala makit-an sang mga nasambit nga dokumento, ang
IKADUHA NGA PARTIDO kasubong man ang ahente kag kontraktor
sini ang magapatigayon sang mga tikang agud, madula kag
mapahagan-hagan ang epekto sini.)

17. The SECOND PARTY shall ensure that its agents, contractors and
subcontractors properly comply with the relevant provisions of this
agreement;

(*Ang IKA-DUHA NGA PARTIDO dapat nga magpasiguro nga ang iya
ahente, kontraktor kag sub-contractor ang bastante nga
magatuman/magasunod sang mga nakasaad nga probisyon sang
sini nga kasugtanan;)

18. Prior to construction the SECOND PARTY in coordination with the

THIRD PARTY shall conduct an effective Information, Education and
Communication Program to inform and educate the its agents,
contractors, sub-contractors and workers about the mitigating
measures embodied in the Environmental Impact Statement (EIS),

15
 conditions in the Environmental Compliance Certificate (ECC),
Cultural sensitivity and other environmental and human safety
measures;

(*Antes ang konstruksyon, ang IKA-DUHA NGA PARTIDO sa

koordinasyon sang IKA-TATLO NGA PARTIDO magahiwat sang isa
ka epektibo nga programa sang Impormasyon, Edukasyon kag
Komunikasyon sa pagpahibalo, pag-edukar sang ila ahente,
kontraktor, sub-contractors kag trabahante angut sa mapa hagan-
hagan sang tikang nga nakasaad sa Environmental Impact
Statement (EIS), kondisyones sa Environmental Compliance
Certificate, Cultural Sensitivity kag iban pa gid nga tikang nga
mahimo batuk sa palibot kag tawhanon nga pagpangandam;)

19. To provide and/or facilitate the following to the FIRST PARTY, other
than those provided by law:

(*Paghatag o pagpatigayon sang mga masunod sa NAHAUNA NGA

PARTIDO magluwas sa ginasaad sang kasuguan):

(a) Infrastructure project specifically Re-opening and gravelling of

Brgy. road from Brgy. Toyungan to Brgy. Tigbayog;

(*Proyekto Pang-inprastruktura ilabi na ang Pag abre kag pag

pa graba sang Brgy road halin sa Brgy. Toyungan pakadto sa
Brgy. Tigbayog;)

Additional details of the foregoing infrastructure projects are more

particularly described in Annex “B”.

(*Dugang nga detalye sa nahinambitan nga mga proyekto pang-

inprastraktura ang dugang nga ginalaragway sa Gina-apid “B’’)

(b) To facilitate annual scholarships and financial assistance

leading to potential employment for at least two (2) deserving
and qualified members of the community;

(*Sa pagpatigayon sang tuigan nga scholarship kag bulig

pinansyal nga makatib-ong sa pagtrabaho sang duha (2) ka
nagatinguha kag may ikasangkol nga katapo sang komunidad
;)

(c) To facilitate the giving of school supplies to elementary

students of Brgy. Supanga Elementary School;

(*Sa pagpatigayon sang pag-hatag sang gamit pang-eskwela

sa mga estudyante sang Brgy. Supanga Elementary School;)

(d) Skills training;

(*Paghanas sa mga may ikasangkol kag abilidad)

(e) Livelihood projects;

16
 (*Proyekto palangabuhian)

B. Obligations of the FIRST PARTY. The FIRST PARTY shall have the
following obligations:

(*Obligasyon sang NAHAUNA NGA PARTIDO - Ang NAHAUNA NGA

PARTIDO may yara sang mga masunod nga obligasyon:)

1. To make available to SECOND PARTY a portion of its ancestral

domain, free from any adverse claim, for the latter to construct the
JRMP, subject to just compensation and the terms of this MOA;

(*Sa paghatag ligwa sa IKA-DUHA NGA PARTIDO, sang parte sang

ila ancestral domain nga hilway sa kon ano man nga epekto sang
pagpanukot sa natungdan sa pagpatukod sang JRMP-II base sa
nagakaigo nga kabaylo kag termino sang ini nga MOA;)

2. Through its indigenous political organization or council of elders, to

provide a transparent and responsible use of all the funds it will
receive pursuant to this Agreement, ensuring that 30% of such
funds shall be allocated for developmental projects, social services
and/or infrastructures in accordance with its Community Royalty
Development Plan (CRDP) pursuant to R.A. 8371 and related
guidelines and issuances;

(*Pinaagi sa tumandok nga organisasyon-pangpolitika ukon Konseho

sang mga Katigulangan, sa paghatag sang hayag, masanag kag
responsable nga pag-gamit sang tanan nga pondo nga mabaton
sandig sa sini nga Kasugtanan, pag-pasiguro nga ang 30% sang
nasambit nga pondo ang pagapainon para sa kasanyugan sang
proyekto, serbisyo-sosyal kag/ukon inprastraktura nga suno sa
ginpasad nga pagpasanyog sandig sa Akta Republika 8371 kag mga
may kaangtanan sa pagsulondan kag issuances;)

3. To inform SECOND PARTY and THIRD PARTY of its customs,

practices and traditions, as far as they are relevant to the
implementation of this Agreement;

(*Sa pagpahibalo sang IKA-DUHA NGA PARTIDO kag IKA-TATLO

NGA PARTIDO sang ila naandan nga kustombre kag tradisyon nga
may kahilabtanan ukon labot sa implementasyon sang sini nga
Kasugtanan;)

4. To apply and undertake the technical delineation, titling, and

formulation of the Ancestral Domain Sustainable Development and
Protection Plan (ADSDPP), with the assistance of the THIRD PARTY;

(*Sa pag-aplikar kag magpatigayon sang husto nga paglagraway

teknikal sang duta (technical delineation) pagpatitulo, kag pagdihon
sang Ancestral Domain Sustainable Development and Protection
Plan (ADSDPP), sa bulig sang IKA-TATLO NGA PARTIDO;)

5. To establish its Indigenous Political Organization in accordance with

NCIP Administrative Order No. 2 Series of 2012 otherwise known as
The General Guidelines on the Confirmation of Indigenous Political

17
 Structure and the Registration of Indigenous Political Organization;

(*Sa pag-establisar sang Tumandokanon nga Organisasyon

Pangpolitika sandig sa nakasaad sa NCIP Mandu Administratibo
Numero. 2 Serye sang tuig 2012 ukon kilala sa tawag nga ‘’The
General Guidelines on The Confirmation of Indigenous Political
Structure and the Registration of Indigenous Political Organization.)

6. To formulate the Community Royalty Development Plan (CRDP) as

basis for the appropriation of the royalty and other funds from the
project, with the assistance of the THIRD PARTY. Funds necessary
for the purpose shall be provided by the SECOND PARTY;

(*Sa pagdihon sang Community Royalty Development Plan (CRDP)

bilang balasehan sang pagpain ukon appropriation sang royalty kag
iban nga pondo nagikan sa proyekto, sa bulig sang IKA-TATLO NGA
PARTIDO. Ang nagakaigo nga pondo para sa amo nga tinutuyo ang
igahatag sang taga-proponer nga NIA;)

7. To work in partnership with the SECOND PARTY and THIRD PARTY

towards the promotion and continued social acceptability of the
project, and to comply with the provisions of applicable law and the
terms of this MOA. The FIRST PARTY shall, within its means and
limitations, protect the SECOND PARTY from harassment,
barricade, and other acts that tend to cause delay, disruption,
cessation and other disturbances in the construction and operation
of the project;

(*Sa pagpakig-upod bilang timbang sang IKA-DUHA NGA PARTIDO

kag IKA-TATLO NGA PARTIDO padulong sa promosyon kag padayon
nga pagbaton-sosyal sang proyekto, kag sa pagtuman sang
probisyon sa aplikable nga kasuguan kag termino sang ini nga MOA.
Ang NAHAUNA NGA PARTIDO ang maga-proteher sang IKA-DUHA
NGA PARTIDO gikan sa pagpang-harass, barikada, kag iban nga
akto nga makatuga sang pagka-atrasar, pagka-sapar, pagkauntat
kag iban pa nga pagka-distorbo sa konstruksyon kag operasyon sang
proyekto;)

8. To preserve and maintain the balanced ecology in the ancestral

domain by protecting the flora, fauna, watersheds, and other
reserves;

(*Sa pagpreserbar kag pagmentenar sang balanse nga ekolohiya sa

sulod sang ancestral domain pinaagi sa pagproteher sang
kakahoyan, kasapatan, watershed kag iban pa nga nakareserba;)

9. To respect the redress and grievance mechanisms under this MOA

and pursuant to applicable laws, and not resort to force or
intimidation in raising their complaints, if any, against the SECOND
PARTY and shall endeavor to resolve complaints and disputes in a
peaceful and amicable manner, in accordance with the mechanisms
provided herein;

(*Sa pagrespeto sang mekanismo angut sa paghusay sang mga

gumuntang sa idalum sang sini nga MOA kag nakasandig sa mga

18
 aplikable nga kasuguan, kag indi maga-resulta sang pakusog ukon
intimidasyon sa pag-paabot sang ila reklamo, kon may ara gid man,
batuk sa IKA-DUHA NGA PARTIDO matinguhaan nga maresolba ang
reklamo kag gumuntang nga mahusay sa matawhay nga paagi,
suno sa mekanismo nga nakatuad sini;)

10. To enjoy the unimpeded use of the access roads of the SECOND
PARTY subject to reasonable regulations, and to allow SECOND
PARTY free access and use of the access/service roads, as may be
necessary for the project;

(*Agud hilway nga wala distorbo nga paggamit sang dalanon ukon
access road sang IKADUHA NGA PARTIDO nga nakabase sa
rasonable nga regulasyon kag pagpahanugot sang IKADUHA NGA
PARTIDO sang hilway nga pag-agi kag paggamit sang
maagyan/makaserbisyo nga dalanon (access/service road), kon
ginakinahanglan sang proyekto;)

11. To engage in gathering, hunting, fishing and other traditional use of

the natural resources within the project premises, as per relevant
provision of RA 8371, except in areas restricted by the SECOND
PARTY to prevent loss of life and limb;

(*Sa pagpakigbahin sang pagpanguha, pagpangayam, pagpangisda

kag iban pa gid nga namat-an nga paggamit sang natural nga
dunang manggad sang duta sa sulod sang lugar sang proyekto nga
nakabase sa probisyon sang Akta Republika 8371, magluwas sa
mga lugar nga wala ginatugtan sang IKA-DUHA NGA PARTIDO sa
pagpaiway ang pagkadula sang kabuhi, importante nga parte sang
kalawasan katulad sang kamot kag tiil;)

12. To hold semi-annual community assembly, hosted by the SECOND

PARTY, to discuss issues and developments affecting the project
(JRMP-II);

(*Sa paghiwat sang duha ka beses sa tagsa ka tuig nga asembliya

pang-komunidad, pagapangunahan sang IKA-DUHA NGA PARTIDO,
sa pagtalakay sang mga issue nga maka-apekto sang proyekto
(JRMP-II);

13. To support and uphold RA 8371 and other issuances and orders
issued by the THIRD PARTY.

(*Sa pagsuporta kag pagpasanyog sang RA 8371 kag iban pa nga

mandu nga ginpagwa sang IKA-TATLO NGA PARTIDO.)

C. Obligations of the THIRD PARTY. The THIRD PARTY shall comply

with its mandate under the law in the performance of its obligations,
including but not limited to the following:

(*Obligasyon sang IKA-TATLO NGA PARTIDO. Ang IKA-TATLO NGA

PARTIDO dapat magsunod sandig sa ginamandu sang kasuguan sa
pagpatuman sang iya obligasyon, kalakip apang indi limitado sa mga
masunod:)

19
1. To protect and promote the interest and well-being of the FIRST
PARTY with due regard to their beliefs, customs, tradition and
institutions;

(*Sa pagproteher kag pagpakilala sang interes kag tawhanon nga

kinamatarung sang NAHAUNA NGA PARTIDO may kaangtanan sa
ila ginapatihan, kustombre, tradisyon, kag institusyon;)

2. To see to it that all terms and conditions stipulated in this

Agreement shall be respected and implemented;

(*Sa paglantaw nga ang tanan nga termino kag kondisyones nga
nakasaad sa sini nga kasugtanan ang ginarespeto kag gina-
implementar;)

3. To impose sanctions or penalties for non-compliance and violations

pursuant to R.A. 8371 and related guidelines, administrative orders
and issuances;

(*Sa pagpatuman sang penalidad sa indi pagtuman kag pagbayular

sandig sa ginasaad sang Akta Republika numero 8371 kag may
kahilabtanan sa pagsulondan, mandu administratibo kag
issuances;)

4. To authorize and direct its representatives to have access to and

review the records of both the FIRST PARTY and the SECOND
PARTY areas of operation, to ensure compliance;

(*Sa pag-otorisar kag makadireher sa iya tiglawas nga maka-access

kag maka-talakay (review) sang mga record sang NAHAUNA kag
IKA-DUHA NGA PARTIDO sa kasangkaron sang operasyon agud
mapasiguro ang pagpatuman;)

5. To exercise its authority to conduct visitation of the area relative to

the implementation of the Agreement and the programs, in order to
secure the condition and well-being of the FIRST PARTY, and to
independently monitor and evaluate compliance of the parties;

(*Sa paghimo sang otoridad sa paghiwat sang pagbisita sa lugar

may kaangtanan sa implementasyon sang Kasugtanan kag mga
programa, agud maangkon ang seguridad sang kondisyon kag
tawhanon nga kinamatarung sang NAHAUNA NGA PARTIDO, kag
independiente nga masundan (monitor) kag ma-evaluate ang
pagtuman sang mga partidos;)

6. To require the submission of records on the management of the

benefits by the FIRST PARTY, and require transparency of all
records, transactions and agreements entered into by the
representatives, and require the periodic reporting of all
transactions by the representatives to the members of the FIRST
PARTY;

(*Pag-rekirer sang pagsumite sang mga kasulatan sang ginamaneho

nga benepisyo sang NAHAUNA NGA PARTIDO, kag ang pagrekirer
sang hayag kag wala ginatago nga kasulatan, transakyon kag

20
 kasugtanan nga ginasudlan sang mga tiglawas kag ang pagrekirer
sang santo nga tion sa pagpahayag sang tanan nga transaksyon
sang mga tiglawas sang NAHAUNA NGA PARTIDO;)

7. To establish the IPDO in the field office of the SECOND PARTY

throughout all phases of the project, to serve as liaison to the FIRST
PARTY; and

(*Sa pag-establisar sang IPDO sa field office sang IKA-DUHA NGA

PARTIDO sa tanan nga bahin sang implementasyon sang proyekto,
pagserbe bilang tagbaylohanay sang impormasyon ukon liaison sa
NAHAUNA NGA PARTIDO;)

8. To provide technical assistance to the FIRST in drawing up plans

and projects, including the creation of administrative bodies
mandated by R.A. 8371 and its implementing rules and regulations.

(*Paghatag sang bulig teknikal sa NAHAUNA NGA PARTIDO sa

pagdihon sang plano kag proyekto, kalakip na ang pagtukod sang
hubon administratibo nga ginamandu sang Akta Republika Numero
8371 kag ang iya gina-implementar nga pagsulondan kag
regulasyon;)

XI. POSTING OF BOND (*PAG POST SANG BOND)

To ensure faithful compliance with the MOA, answer for damages

and guarantee payment of compensation, the SECOND PARTY, shall post
a cash or surety bond in the amount of THIRTY MILLION PESOS
(Php30,000,000.00). The bond shall be payable to the indigenous cultural
communities (16 barangays) directly or indirectly affected by the project,
for damages and compensation that they may suffer or claim on account
of the project, or as a result of any violation of the terms and conditions
of the MOA.

(*Para mapa siguro ang pag sunod sa probisyon sang MOA, mag sabat
sang mga danyos kag pag garantiya sang pagbayad sang kompensasyon,
ang IKA-DUHA NGA PARTIDO dapat mag post sang cash or surety bond sa
balor nga TRENTA KA MILYON KA PESOS (Php30,000,000.00. Ang bond
dapat ipaga bayad sa 16 ka mga barangay nga direkta kag indi direkta
maapektuhan sang proyekto, sa danyos kag kompensasyon nga ila ma
agum ukon claim bangod sa proyekto, ukon resulta sa bayolasyon sang
kondisyunes sang sini nga MOA.)

The bond shall be only resorted to only after a claim is presented to

the SECOND PARTY for payment, and after the SECOND PARTY fails or
refuses to pay such claim after the lapse of reasonable period, which shall
not be less than twenty (20) days, or any extension mutually agreed upon
by the parties.

(*Ang bond ipaga gamiton lamang kung ang sukot nga gin presentar sang
IKA-DUHA NGA PARTIDO para bayran kag ang IKA-DUHA NGA PARTIDO
indi o nag pamalibad sa pag bayad sang amo nga sukot pagkatapos sang
rasonable nga tion nga dapat indi mag nubo sang baynte (20) dias, ukon
masobra pa kung nag hinsugot ang mga partidos.)

21
 The bond shall be posted after the issuance of CP by the THIRD
PARTY and shall remain effective one year after the commencement of
operation of the project.

(*Ang bond dapat ipagatalana pagkatapos sa pag isyu sang CP sang ISA
KA TUIG sa IKA-TATLO nga PARTIDO kag maging epektibo pagkatapos
sang isa ka tuig halin sa pagsugod sang operasyon sang proyekto.)

XII. COMMITMENT FROM OTHER AGENCIES AND IMPLEMENTATION BY

THE SECOND PARTY (*MGA GINKOMITER SANG IBAN NGA AHENSIYA
KAG ANG PAG-IMPLEMENTAR SANG NIA)

Commitments of assistance and support to the project have been

given and assured by different government agencies, units and private
entities, which they have categorically stated in their commitment forms
manifestations, and/or agreements regarding the JRMP II project. These
government agencies, units and/or private entities and their
manifestations of commitment and support, with the particulars specified
in ANNEX “C” are made an integral part of this MOA.

(*Ang mga gin-komiter nga bulig kag suporta sang sini nga proyekto
ginhatagan sang kasiguruhan sang nagkalain-lain nga ahensiya sang
gobyerno, kag pribado nga mga tinuga kag gin-apid sa sini nga kasugtanan
sa pag-implementar sang JRMP-II. Ini nga mga ahensiya sang gobyerno kag
pribado nga mga tinuga kag ang ila nga gin-komiter nga bulig o suporta,
naka-apid ang partikulares sa Annex “C” ang kabahin sa sini nga MOA.)

The SECOND PARTY shall ensure the enforcement of these

commitments, and shall coordinate with the concerned agencies and
entities for the implementation of the projects, assistance and programs
pursuant to their commitments, including the releases of the funds within
the three-year period from the start of project construction.

(*Ang IKA-DUHA NGA PARTIDO ang magapasiguro nga ma-implementar

ang mga gin-komiter kag makigkoordinar sa mga natungdan nga ahensiya
kag tinuga para sa implementasyon sang mga proyekto, bulig kag
programa nahanungod sa ila gin-komiter, amo man sa pag-pagwa sang
pondo sa sulod sang implementasyon sang proyekto.)

The FIRST PARTY and the THIRD PARTY shall deal only with the
SECOND PARTY with respect to the implementation of the commitments
of the other government agencies and entities, and the responsibility to
comply with such commitments shall be part of the obligations of the
SECOND PARTY to the FIRST PARTY and to THIRD PARTY under this
MOA.

(*Ang NAHAUNA kag IKA-TATLO NGA PARTIDO ang makig-angot lamang

sa IKA-DUHA NGA PARTIDO parte sa implementasyon sang mga gin-
komiter sang nagkalain-lain nga ahensiya sang gobyerno kag tinuga, kag
ang responsibilidad sa pagpatuman sini ang mangin bahin sang obligasyon
sang IKA-DUHA NGA PARTIDO sa NAHAUNA kag IKA-TATLO NGA
PARTIDO sa sini nga MOA.)

XIII. TRANSPARENCY MECHANISM (*HAYAG NGA MEKANISMO)

22
 The FIRST PARTY shall prepare periodic reports on the management
of benefits and submit the same to the THIRD PARTY, with a copy
furnished the SECOND PARTY. The reports shall also be presented to the
members of the FIRST PARTY during the semi-annual assembly that shall
be convened, as provided under this MOA.

(*Ang NAHAUNA NGA PARTIDO maga preparar sang natalana nga report
sang pagdumala sa benepisyo kag pagsumiter sini sa IKA-TATLO NGA
PARTIDO, kag paghatag sang isa ka kopya sa IKA-DUHA NGA PARTIDO.
Ini nga natalana nga report iga-presentar sa mga katapu sang NAHAUNA
NGA PARTIDO sa ginatalana nga duha ka beses kada tuig nga pagtilipon
nga pagahiwaton angot sa ginkasugtan sini nga MOA.)

XIV. MONITORING AND IMPLEMENTATION (*PAGBANTAY KAG

IMPLEMENTASYON)

There shall be a Joint Monitoring Team (JMT) tasked with overseeing

the implementation of the MOA and to monitor that the construction of
the project is based on the plans and specifications. The Monitoring Team
shall conduct periodic inspection of the project before, during and after
construction.

(*May yara nga Joint Monitoring Team (JMT) nga maga-bantay sa

implementasyon sang sini nga MOA kag mag-lantaw man sa konstruksyon
sang proyekto base sa mga plano kag detalye. Ang Monitoring Team
magpatigayon sang natalana nga pagpangusisa sang proyekto antes,
samtang kag pagkatapos sang konstruksyon.)

The JMT shall be composed of a representative of the THIRD PARTY

as Chair, and the following members:

(*Ang Monitoring Team ginabug-usan sang mga tiglawas sang IKA-TATLO

NGA PARTIDO bilang tagapangulo, kag ang mga masunod nga katapu:)

1. Two (2) members representing the NCIP;

(*Duha (2) ka mga katapu nga naga tiglawas sang NCIP;)

2. Two (1) representative from the NIA;

(*Isa (1) tiglawas halin sa NIA:)

3. One (1) representative from the FIRST PARTY; and

(*Isa (1) ka tiglawas halin sa NAHAUNA NGA PARTIDO.

Notwithstanding the creation of a Joint Monitoring the THIRD

PARTY, pursuant to its mandate under R.A 8371, shall independently
monitor and evaluate compliance by both parties of the terms and
conditions of this agreement.

(*Sa bahin sang pagdihon sang Joint Monitoring ang IKA-TATLO NGA
PARTIDO, base sa mandato sini sa idalom sang RA 8371, magapatigayon
sang independiente nga pagbantay sa pagsunod sang duha ka partido sa
mga kondisyunes kag termino sa sini nga Kasugtanan.)

The SECOND PARTY shall be responsible for the provision of funds

needed in the monitoring activities in the replenishable amount of ONE

23
 HUNDRED THOUSAND PESOS (Php100,000.00), provided the
disbursement and release of fund must be in accordance with law, existing
rules and regulations pertaining government accounting and auditing
procedures. The said amount shall be deposited to the FPIC Trust Fund of
the THIRD PARTY.

(*Ang IKADUHA NGA PARTIDO dapat mangin responsable para sa

paghatag sang pondo nga kinahanglanon sa pagmonitor sang mga
aktibidades sa kantidad nga indi mag nubo sa Syin Mil Pesos (Php100,
000.00), dapat ang pag gamit kag pag gasto maga sunod sa pag sulundan.
Ang nasambit nga kantidad dapat igadeposito sa FPIC Trust Fund sang
IKA-TATLO NGA PARTIDO)

XV. REPRESENTATIONS AND UNDERTAKINGS (*PAGTIGLAWAS KAG

PAGPASIGURO)

The parties hereby warrant that they are duly-authorized by their

members and the government entities concerned to enter into this
Memorandum of Agreement, and such authority is recognized and
affirmed by the other parties. Any amendment of the provisions of this
Agreement shall be effective only if formalized in writing and duly signed
by the parties.

(*Ang mga partido naga pasiguro nga sila ginhatagan sang nagakaigo nga
otorisasyon sang ila mga miyembro kag sang mga natuhay nga ahensiya
sang gobyerno nga magsulod sa sini nga kasugtanan, kag ini nga
otorisasyon ginbaton kag ginkompirma sang iban nga mga partidos. Ano
man nga pagbag-o sa mga natalana sa sini nga kasugtanan mangin
epektibo lamang kon napormal nga ibutang sa kasulatan kag napirmahan
sang mga partido.)

The SECOND PARTY further warrants that:

(*Ang IKA-DUHA NGA PARTIDO nagapasiguro pa guid nga:)

1. It is duly-organized, validly existing, and in good standing under the

laws of the Republic of the Philippines;

(*Ini isa ka organisado, kompirmado nga nagatuhaw, yara sa mayo

nga kahimtangan sa idalom sang laye sang Republika sang
Pilipinas;)

2. It has full power, authority and legal right to execute this MOA, to
exercise the rights and perform its obligations hereunder, and to
consummate the transactions contemplated herein;

(*Ini may yara sang bug-os nga katungod, poder kag legal nga
kinamatarung para magpirma sang sini nga kasugtanan, maghimo
sang kinamatarung kag mag-obra sang iya mga obligasyon sa
idalum, kag para matapos ang mga buluhaton nga nasaad diri;)

3. The obligations expressed to be assumed by it under this agreement

are, under the laws of the Republic of the Philippines, legal, valid
and binding obligations enforceable against it in accordance with
the terms hereof, and all acts, conditions, and deeds required by its

24
 enabling law to be done, fulfilled or performed in order to enable it
to enter into, execute, deliver, exercise its rights, and perform its
obligations under this MOA, to constitute this MOA as legal,
binding, and enforceable in accordance with its terms;

(*Ang mga obligasyon nga nasaad nga dapat obrahon sini sa idalum
sang sini nga kasugtanan amo ang, sa idalom sang mga laye sang
Republika sang Pilipinas, legal, matuod kag matuod nga
obligasyones nga pwede mapatigayon kontra diri suno sa mga
nasaad diri, kag tanan nga buhat, kondisyones, kag buruhaton nga
ginapangayo sang sini nga laye nga dapat himuon, mapatuman ukon
maobra para nga matigayon nga maka sulod, magpirma, mapalab-ot
mahimo ini nga mga kinamatarung, kag maobra ang mga obligasyon
sa idalum sang sini nga MOA, nga magbug-os sang sini nga MOA
bilang legal, matuod, kag mapatigayon suno sang mga nasaad diri;)

4. In order to guarantee its commitment to the FIRST PARTY and for

the continued social acceptability of the project, the SECOND PARTY
hereby expressly warrants employing the services of professionals
from the FIRST PARTY.

(*Para nga magarantiya ang iya nga mga ginkomiter sa NAHAUNA

NGA PARTIDO kag para sa padayon nga pagbaton sang pumuluyo
sa proyekto, ang IKA-DUHA NGA PARTIDO tul-id nga nagapasiguro
nga magkuha sang mga manug-obra nga propesyunal halin sa
NAHAUNA NGA PARTIDO.)

The FIRST PARTY further warrants that:

(Ang NAHAUNA NGA PARTIDO naga pasiguro pa guid nga:)

1. They have the legal personality to enter into this MOA;

(*Sila may yara nga legal nga personalidad para nga magsulod sa
sini nga MOA;)

2. They shall not take action of any kind that is contrary to the express
intention of this MOA. If any such action is taken by any of its
members, it shall protect the integrity of this MOA.

(*Sila dapat nga indi mag-obra sang ano man nga bagay nga kontra
sa nasaad sang sini nga MOA. Kun ano man nga buruhaton ang
mahimo sang bisan sin-o man nga miyembro sini, dapat ini nga
magprotekta sa integridad sang ini nga kasugtanan.)

The parties undertake to faithfully comply with their obligations

under this Agreement, without need of demand. The parties shall support
each other in respect to the effective implementation of the MOA and the
performance of their respective responsibilities in any instance or occasion
as may be deemed proper, and shall direct their respective officials,
employees, contractors, subcontractors, representatives and any person
acting on their behalf to faithfully comply with the MOA in good faith.

(*Ang mga partido naga pasiguro nga tumanon guid ang ila nga mga
obligasyon sa idalum sang sini nga kasugtanan, nga wala sang kinanglan

25
 nga sukton. Ang mga partido dapat nga suportahan ang isa kag isa para
sa epektibo nga implementasyon sang sini nga MOA kag ang pagpatigayon
sang ila natuhay nga responsibilidad sa ano man nga tion ukon okasyon
nga ginatan-aw nga kinahanglanon, kag magmando sa ila nga mga
natuhay nga opisyales, empleyado, kontraktor, “subcontractors”, mga
representante kag kon sin-o man nga tawo nga nagatindog para sa ila nga
magtuman guid sang MOA sang husto.)

The parties shall execute and deliver such documents as may be

necessary to give effect to the intent of the MOA.

(*Ang mga partido dapat nga pirma kag maghatag sang sini nga mga
dokumento kung kinahanglanon para mag epekto sa nakasaad sa sini nga
MOA.)

XVI. COMPLAINTS AND REDRESS MECHANISMS (*MGA REKLAMO KAG

PAGHUSAY)

There shall be a Grievance Committee which shall have jurisdiction

over the following:

(*Dapat may yara sang Komitiba para sa mga Reklamo nga may yara sang
katungdanan nga masunod:)

a. All cases or conflicts between and among the members of the

FIRST PARTY arising or resulting from the implementation of this
agreement;

(*Tanan nga magatuhaw nga reklamo o komplikto sa tunga sang

NAHAUNA NGA PARTIDO gintuga o resulta sa pagpatuman sa sini
nga kasugtanan:)

b. All cases or conflicts arising from the implementation of this

MOA involving the FIRST PARTY and the SECOND PARTY or its
agents, contractors or subcontractors;

(*Tanan nga kaso o konplikto nga nagtuhaw gikan sa pagpatuman

sa sini nga MOA may kaangtanan sa NAHAUNA NGA PARTIDO
kag sa IKA-DUHA NGA PARTIDO ukon iya mga ahente, kontraktor
ukon sub-kontraktor;)

c. All other cases or conflicts analogous to the foregoing.

(*Tanan nga kaso o komplikto may kaangtanan sa nahauna nga

bahin.)

A. Composition: The Committee shall be headed by the Regional Legal

Officer of NCIP Region 6/7, with the following as members:

(*Magabug-os: Ang Komitiba panguluhan sang Regional Legal Officer

sang NCIP 6/7, nga may yara sang mga masunod nga mga miyembro:)

1. Two (2) members of the council of elders of the FIRST PARTY;

(*Duha (2) ka miyembro sang Konseho sang Magurang sang

26
 NAHAUNA NGA PARTIDO);

2. One (1) representative from the SECOND PARTY;

(Isa (1) ka representante halin sa NIA)

B. Purpose:The Grievance Committee shall exert efforts to amicably settle

the complaint by the use of the customary methods of settlement. Any
party who wilfully violates its obligations under this MOA may be
proceeded with in accordance with the customary laws of the First Party
and imposed penalties and sanctions; Provided, that, the customary
laws and practices should be made known to all parties beforehand;
and provided, further, that the penalties are not cruel, excessive, or
degrading.

(*Katuyuan: Ang Komitiba para sa mga Reklamo dapat magpatigayon

sang mga tikang para sa malinong nga paghusay sa mga reklamo sang
mga partido. Ang sino man nga partido nga indi magsunod sa mga
obligasyon sa sini nga MOA mahimu nga hatagan sang penalidad suno
sa kinaandan nga pamaagi sang NAHAUNA NGA PARTIDO. Lamang,
nga ang kinaandan nga paamagi igapahibalo sa tanan nga partido
antes ang pagpatuman sini, kag dugang nga ang mga penalidad indi
makahalalit, masobra o makahuluya.)

The Committee may promulgate its own rules for the efficient and
effective resolution of disputes before it, including the charging of
reasonable fees for incidental expenses.

(*Ang Komitiba mahimo nga mag-obra sang iya mga pagsulundan para sa
epektibo nga paghusay sang mga hirigut-anon antes sini, sakop ang
pagpanukot sang nagakaigo nga bayad para sa mahimo nga
garastuhanan.)

C. Filing of Complaint: The written complaint shall be filed before the

head of the Committee, who shall then convene a mediation meeting
between the complainant and the respondent within fifteen (15) days
from the filing thereof. In this mediation meeting, the Committee shall
exert efforts to convince the parties to amicably settle their conflict
using customary methods of settlement (i.e., paghusay).

(*Paglunsar sang Reklamo: Ang kasulatan sang reklamo dapat nga

malunsar sa panguluhan sang Komitiba, nga siya amo ang magatipon
sang isa ka paghusay nga paghinun-anon sa tunga sang nagareklamo
kag gina reklamo sa sulod sang napulo kag lima (15) ka adlaw halin sa
adlaw sang paglunsar. Sa sini nga paghusay nga hinun-anon,
pagakombinsiron sang Komitiba ang mga partido nga maghusay sa ila
reklamo pinaagi sa kinaandan nga kustombre (i.e., paghusay).

Any amicable settlement reached shall be made in writing signed by

all the parties, attested to by the members of the Committee, and becomes
immediately final and binding.

(*Tanan nga naareglo himuan sang kasulatan kag pirmahan sang mga
natungdan nga partido, nga gin-saksi sang miyembro sa Komitiba, kag
mahimu nga pinal ka bug-os.)

27
 If the conflict is unresolved under this process, the Committee shall
issue a certification to that effect. The complaint may thereafter be filed
before the appropriate NCIP Regional Hearing Officer (RHO) in accordance
with Administrative Order No. 1 Series of 2014 otherwise known as The
2014 Revised Rules of Procedure before the NCIP.

(*Sa tion nga ang ginamo indi maresolba sa sini nga proseso, ang Komitiba
magahatag sang sertipikasyon sini. Ang tanan nga reklamo, salabton, kag
ginamo nga magtuhaw halin sa pagpatuman sini nga MOA mangin
pinasahi nga iga-apid sa Regional Hearing Officer sang NCIP Region
VI/VII.)

XVII. OFFICIAL VERSION (*OPISYAL NGA BERSIYON)

This MOA is also executed and signed by the parties in Hiligaynon

dialect (the dialect of the FIRST PARTY). The English version of this MOA
shall be the official version. In case of the disputes in the interpretation of
the versions in Hiligaynon and English in respect to the provisions under
this MOA, it is expressly agreed that the English version shall prevail.

(*Ini nga MOA tumanon kag pirmahan sang mga partido sa Hiligaynon nga
lingwahe (ang lingwahe sang NAHAUNA NGA PARTIDO). Ang English nga
bersiyon sini nga MOA ang mangin opisyal nga bersiyon. Sa tion sang
ginamo nahanungod sa interpretasyon sang Hiligaynon kag English nga
bersiyon may kaangtanan sa mga probisyon sang sini nga MOA,
ginahisugtan nga ang English nga bersiyon ang mangibabaw.)

XVIII. SEPARABILITY CLAUSE (*SEPARADO NGA BAHIN)

If any of the provisions of this Agreement shall be declared void,

invalid or unenforceable by a court of law, such declaration shall not affect
the enforceability of the other provisions which shall remain valid and
subsisting.

(*Kon may yara nga probisyon sa sini nga kasugtanan nga madulaan sang
epektibo, indi na husto ukon indi na mapatuman sang laye, ang ini nga
deklarasyon indi maka-apekto sa iban pa guid nga probisyones nga
magapabilin nga husto kag nagapadayon nga nagatuhaw.)

IN WITNESS WHEREOF, the parties have hereunto set their hands

this _________________ at the Municipality of Calinog, Philippines.

(*SA PAGPAMATUOD SINI, ang mga partido naga pirma sini nga
_________________ sa Banwa kang Calinog, Pilipinas.)

ROSEMARIE C.COPITA
FIRST PARTY

ENGR. FLORENCIO F. PADERNAL, DPA

SECOND PARTY

28
 HON. LEONOR O. QUINTAYO
THIRD PARTY

Signed in the Presence of:

Gin pirmahan sa atubang ni:

__________________ & __________________

29
 ACKNOWLEDGMENT

Republic of the Philippines)

Province of Iloilo ) SS.
x- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -x

BEFORE ME, a Notary Public for and in _______________, personally

appeared the following persons, exhibiting the following:

Name I.D. No.

ROSEMARIE C. COPITA _______________

known to me and to me known to be the same persons who signed the

foregoing instrument consisting of _____________________ (____) pages,
signed by the parties and their witnesses, and they acknowledged to me
that the same is their free and voluntary act and deed.

WITNESS MY HAND AND SEAL this day of _________________ at

___________________.

(*SA ATUBANG KO, isa ka Notaryo Publiko sa siyudad kag Probinsya

sang Iloilo, nagkadto kag nag pakita personal ang mga masunod nga mga
tawo, kag gin pakita ang ila nga mga I.D

Name: I.D No.

ROSEMARIE C. COPITA _______________

kilala ko kag kilala ko man nga sila ang nag pirma sang sini nga dokumento
nga gina bug-usan sang __________________ (____) ka pahina, gin pirmahan
nila kag sang mga nakasaksi, kag gin pamatud an nila nga hilway kag
boluntaryo sa iya lihok kag buhat.

SAKSI ANG AKON PIRMA KAG SELYO sini nga ________________sa,

Banwa kang Calinog, Iloilo.)

Doc. No. _____;

Page No.______;
Book No._____;
Series of 2015.

30
 ACKNOWLEDGMENT

Republic of the Philippines)

__________________________) SS.

BEFORE ME, a Notary Public for and in _______________, personally

appeared the following persons, exhibiting the following:

Name I.D. No.

ENGR. FLORENCIO F. PADERNAL, DPA ________________

known to me and to me known to be the same persons who signed the

foregoing instrument consisting of _______________ (__) pages, signed by
the parties and their witnesses, and they acknowledged to me that the
same is his free and voluntary act and deed and of the persons and entities
represented.

WITNESS MY HAND AND SEAL this day of _________________ at

___________________.

ACKNOWLEDGMENT

Republic of the Philippines)

___________________________) SS.

BEFORE ME, a Notary Public for and in _______________, personally

appeared the following persons, exhibiting the following:

Name I.D. No.

HON. LEONOR O. QUINTAYO ______________

known to me and to me known to be the same person who signed the

foregoing instrument consisting of ______________ (__) pages, signed by the
parties and their witnesses, and they acknowledged to me that the same
is her free and voluntary act and deed and of the persons and entities
represented.

WITNESS MY HAND AND SEAL this day of _________________ at

___________________.

Doc. No._____;
Page No._____;
Book No_____;
Series of 2015.

31
 ANNEXES TO THIS AGREEMENT

Annex “A” …. Resolution authorizing the signatories for the FIRST PARTY

Annex “B” …. List of benefits of FIRST PARTY

Annex “C” …. Resolution No. 2015-068 authorizing the Governor of

Province of Iloilo, Hon. Arthur D. Defensor, Sr., to sign the
Memorandum of Agreement (MOA) for in behalf of the
Province of Iloilo with the National Irrigation
Administration (NIA) which defines the cooperation
between the Government Agencies/Units in the
implementation of projects in various barangays within the
JRMP II project area in the Province of Iloilo, subject to all
terms and conditions stipulated therein.

Annex “D” …. Memorandum of Agreement between the Iloilo Provincial

Government and the National Irrigation Administration.

Annex “E” …. Commitment of Support from various government agencies

Annex “F” …. Environmental Compliance Certificate (ECC);

Annex “G” …. Infrastructure Development Committee IDC VI Resolution

No. 6 Series of 2015

Annex “H” …. Social Development Committee SDC VI Resolution No. 3

Series of 2015.

Annex “I” …. Economic Development Committee EDC VI Resolution No.

3 Series of 2015

32