Προ-Ιστορίης Επίσκεψις

Εποχές της Ελληνικής Προϊστορίας

Εποχή του Λίθου
Παλαιολιθική 400.000 – 10.000 π.Χ.
Μεσολιθική 10.000 – 7.000 π.Χ.
Νεολιθική 7.000 – 3.000 π.Χ.

Εποχή του Χαλκού

Πρώιμη (Πρωτοχαλκή) 3.000 – 2.000 π.Χ.
Μέση (Μεσοχαλκή) 2.000 – 1.600 π.Χ.
Ύστερη (Υστεροχαλκή) 1.600 – 1.050 π.Χ.

Κατώτερη Παλαιολιθική
(2.500.000-100.000 π.Χ.)
Homo Habilis – Επιδέξιος Άνθρωπος

Εμφανίζεται στην Αν. Αφρική

Είναι ο πρώτος Homo
Κατασκευάζει τα πρώτα εργαλεία
Δεν φεύγει εκτός Αφρικής
 Κατώτερη Παλαιολιθική
(2.500.000-100.000 π.Χ.)
Homo Habilis – Επιδέξιος Άνθρωπος

Εργαλεία
Πυρήνων
Από λάξευση
ολόκληρων
κροκάλων

Κατώτερη Παλαιολιθική
(2.500.000-100.000 π.Χ.)
Homo Erectus – Όρθιος Άνθρωπος
Εμφανίζεται σε Αν. Αφρική, εξαπλώνεται σε Ασία & Ευρώπη(?)
Τα εργαλεία του είναι συνθετότερα (Αχελαίος χειροπέλεκυς)
Ο πρώτος Homo που έχει φωτιά
 Κατώτερη Παλαιολιθική
(2.500.000-100.000 π.Χ.)
Homo Erectus – Όρθιος Άνθρωπος

Εργαλεία Πυρήνων
Από λάξευση
ολόκληρων
κροκάλων

Αχελαίος
Χειροπέλεκυς

Κατώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα

2) Αχελαία λιθοτεχνία 1) Κρανίο Πετραλώνων
400.000-100.000 400.000-200.000
Ελάχιστοι Χειροπελέκεις

Αρχαϊκός
Homo Sapiens

Κοκκινόπηλος Ηπείρου Παλαιόκαστρο Κοζάνης

 Μέση Παλαιολιθική (100.000-35.000 π.Χ.)
Homo Neanderthal
(Προσοχή: Στο βιβλίο αναφέρεται ως Homo Sapiens!!)

Εμφανίζεται και ζει σε Ευρώπη. Ποτέ στην Αφρική

Πρώτα στοιχεία νοητικών δυνατοτήτων και
πολύπλοκου συναισθηματικού κόσμου

Μέση Παλαιολιθική (100.000-35.000 π.Χ.)

Homo Neanderthal (Στο βιβλίο αναφέρεται ως Homo Sapiens!!)
Εργαλεία από λάξευση αποκρουσμάτων
Τεχνική Λεβαλλουά (Levallois)
Προετοιμασία πυρήνα = Προσχέδιο = Νοητικές Δυνατότητες
Στιλέωση=Αποτελεσματικότερο κυνήγι

Αιχμή Λεβαλλουά
Πυρήνας Φολίδα
 Μέση Παλαιολιθική (100.000-35.000 π.Χ.)
Ενταφιασμοί νεκρών από το Homo Neanderthal:
1) Φροντίδα για νεκρό: ανάπτυξη συναισθηματικού, ψυχικού &
πνευματικού κόσμου.

Μέση Παλαιολιθική (100.000-35.000 π.Χ.)

Ενταφιασμοί νεκρών από το Homo Neanderthal:
1) Φροντίδα για νεκρό: ανάπτυξη συναισθηματικού, ψυχικού &
πνευματικού κόσμου.
2) Συνοδεύονται από κτερίσματα => σεβασμός στο νεκρό και
μεταφυσικές αντιλήψεις για θάνατο.
 Μέση Παλαιολιθική - Ελλάδα
1) Μουστέρια Λιθοτεχνία
100.000-35.000

Homo Neanderthal

Πολλές νέες θέσεις:

Κέρκυρα, Αχαΐα, Ηλεία, Μάνη,
Εύβοια, Αλόννησος, Ιωάννινα,
Άρτα, Καλαμπάκα, Λάρισα,
Δράμα, Ροδόπη.

Μέση Παλαιολιθική - Ελλάδα

Θεόπετρα Καλαμπάκας
 Μέση Παλαιολιθική - Ελλάδα
Θεόπετρα Καλαμπάκας
Πατημασιές Neanderthal

Ανώτερη Παλαιολιθική (35.000-10.000 π.Χ.)

Homo Sapiens Sapiens – Έμφρων (Σοφός) Άνθρωπος
Εμφανίζεται σε Αν. Αφρική, περνά σε Μέση Ανατολή και Ασία το
100.000 π.Χ. και στην Ευρώπη το 40.000 π.Χ.
 Ανώτερη Παλαιολιθική (35.000-10.000 π.Χ.)
Homo Sapiens Sapiens – Έμφρων (Σοφός) Άνθρωπος
Εργαλεία από λάξευση αποκρουσμάτων
Τεχνική Λεπίδων
Προετοιμασία πυρήνα = Προσχέδιο = Νοητικές Δυνατότητες

Κανονικές Λεπίδες

Ανώτερη Παλαιολιθική (35.000-10.000 π.Χ.)

Η Τεχνική Λεπίδων έδωσε σημαντικά πλεονεκτήματα στον Homo
Sapiens Sapiens, κατά την ΑΠΛ:
1) Εξάντληση Πυρήνα =>
Λιγότερα απορρίμματα =>
Οικονομία πρώτης ύλης
2) Ελεγχόμενο αποτέλεσμα &
τυποποιημένα εργαλεία
3) Μικρά εργαλεία =>
Πιο εύκολη στιλέωση

4) Ελαφριές αιχμές =>

Μακρύτερη εκτόξευση =>
Αποδοτικότερο κυνήγι μικρών
θηλαστικών
 Παλαιολιθική Τέχνη

1) Πρωτοεμφανίζεται στην Ευρώπη μαζί με το Homo

Sapiens, στην ΑΠΛ (μετά το 35.000 π.Χ.).

2) Πρώτη προσπάθεια για δημιουργία μη-χρηστικών

αντικειμένων, με συμβολικό ή διακοσμητικό χαρακτήρα.

Παλαιολιθική Τέχνη

1) Εγχάρακτες παραστάσεις.

2) Ειδώλια ανθρώπων
(στεατοπυγικές αφροδίτες).

3) Ειδώλια ζώων.

4) Βραχογραφίες
 Παλαιολιθική Τέχνη
Υποθέσεις για τα Κίνητρα:
1) Έκφραση συναισθημάτων (φόβος, μίσος, σεβασμός).
2) Εξιστόρηση γεγονότων (κυνήγι).
3) Μέσο ανθρώπινης επικοινωνίας (αντί της γραφής).
4) Συμπαθητική μαγεία (συμβολικός θάνατος ζώου).

Όποια ερμηνεία και αν ισχύει το βέβαιο είναι η ανάπτυξη:

ιδεολογίας, ανθρώπινης συνείδησης, πνευματικού,
ψυχικού και συναισθηματικού κόσμου, έμπνευσης και
δημιουργικότητας.

Ανώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα

1) Λιθοτεχνία Λεπίδων
35.000-10.000

Homo Sapiens Sapiens

Πολλές θέσεις σε όλη την Ελλάδα:

Αργολίδα, Μάνη, Εύβοια,
Ιωάννινα, Λάρισα, Πήλιο, Άρτα,
Κόνιτσα, Καλαμπάκα, Δράμα,
Βοιωτία, Νησιά Αιγαίου

Νέο στοιχείο: κατοίκηση νησιών

 Ανώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα
Θεόπετρα Καλαμπάκας

Ανώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα

Θεόπετρα Καλαμπάκας

Κρανίο Homo Sapiens Sapiens

Εστίες
 Ανώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα
Παλαιότερα Αντικείμενα Τέχνης
Σαρακινό Πηλίου
στον Ελληνικό Χώρο

Στην Ελλάδα δεν

έχουν βρεθεί
γυναικεία ειδώλια
(αφροδίτες) και
βραχογραφίες

Ανώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα

Λιμενάρια Θάσου
Ορυχείο Κόκκινης Ώχρας
 Ανώτερη Παλαιολιθική - Ελλάδα
Λιμενάρια Θάσου
Ορυχείο Κόκκινης Ώχρας

Παλαιολιθική Περίοδος
1) Άνθρωπος εξαρτημένος
από το περιβάλλον
2) Κλιματικές αλλαγές:
Παγετώδεις-Μεσοπαγετώδεις

3) Αλλαγή κλίματος = αλλαγή:

α) Ζώα και φυτά ενός τόπου

β) Τοπίο (στάθμη θάλασσας)
γ) Τρόπο ζωής ανθρώπου
 Παλαιολιθική Οικονομία
Συνέπειες για τον άνθρωπο, ο οποίος εξαρτάται από
κλίμα, είδη ζώων και φυτών:

1) Ζει νομαδικά. Μετακινείται διαρκώς ψάχνοντας

περιοχές (α) με περισσότερα ζώα, (β) με
περισσότερα φυτά, (γ) με ηπιότερο κλίμα.
2) Δεν δημιουργεί χωριά, πόλεις ή μεγάλες ομάδες =>
Απλή Κοινωνική οργάνωση.

3) Δεν αναπτύσσει ιδιαίτερη τεχνολογία, εκτός από

αυτή που σχετίζεται με το κυνήγι.

Παλαιολιθική Οικονομία
Θηρευτικό & Τροφοσυλλεκτικό Στάδιο Παραγωγής
Ο άνθρωπος κυνηγά ή συλλέγει την τροφή του
έτοιμη από τη φύση
 Μεσολιθική - Ελλάδα
10.000-7.000 π.Χ. Χαρακτηριστικά:

1) Το 10.000 π.Χ. τελειώνει η τελευταία Παγετώδης περίοδος.

Πάγοι λειώνουν => θάλασσα ανεβαίνει => σημερινό τοπίο.

2) Θερμότερο κλίμα => αλλαγές σε φυτά και ζώα.

Τα μεγάλα ζώα εξαφανίζονται ή μεταναστεύουν βορειότερα.

3) Ο άνθρωπος αναγκάζεται να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες.

Διατηρεί το νομαδικό τρόπο ζωής, το κυνήγι και την
τροφοσυλλογή, αλλά…

4) Εφαρμόζει κάποιες νέες μεθόδους και πρακτικές που

προετοιμάζουν τη Νεολιθική Επανάσταση.

Μεσολιθική - Ελλάδα
 Μεσολιθική - Ελλάδα

Λίγες θέσεις έχουν

ανασκαφεί:
Κέρκυρα, Αργολίδα,
Αλόννησος, Κύθνος,
Θεόπετρα.

Μεσολιθική - Ελλάδα
Φράγχθι Αργολίδας
Αλλαγές σε σχέση με ΠΛ
1) Κυνήγι: μικρότερα ζώα
2) Διατροφή: περισσότερα φυτά
(φιστίκια, αμύγδαλα, καρύδια, άγριο
κριθάρι & βρώμη)
3) Διατροφή: περισσότερα ψάρια
ανοιχτής θάλασσας (τόνος)
 Μεσολιθική - Ελλάδα
Φράγχθι Αργολίδας
Αλλαγές σε σχέση με ΠΛ
1) Κυνήγι: μικρότερα ζώα
2) Διατροφή: περισσότερα φυτά
(φιστίκια, αμύγδαλα, καρύδια, άγριο
κριθάρι & βρώμη)
3) Διατροφή: περισσότερα ψάρια
ανοιχτής θάλασσας (τόνος)

4) Νεκροταφείο με περ. 20 νεκρούς

(άνδρες+γυναίκες, βρέφη, παιδιά,
ενήλικες) => πιο μόνιμη εγκατάσταση.

Μεσολιθική - Ελλάδα
Φράγχθι Αργολίδας
Εργαλεία από μηλιακό οψιανό…
Μαζί με οστά ψαριών ανοιχτής
θάλασσας (τόνος)
Επομένως, μακρινά θαλάσσια
ταξίδια ως την ακατοίκητη Μήλο
για προμήθεια πρώτης ύλης
 Μεσολιθική - Ελλάδα
10.000-7.000 π.Χ. Συνοψίζοντας:
1) Η ΜΛ αποτελεί μία συνέχεια της ΠΛ, όμως…

2) μέσα σε συνθήκες αλλαγών σε τοπίο, κλίμα, βλάστηση, πανίδα.

3) Ο άνθρωπος αρχίζει να προσαρμόζεται διατηρώντας πολλά
στοιχεία του παλαιού τρόπου ζωής, όμως…
4) ακολουθεί νέες πρακτικές που προετοιμάζουν το έδαφος για τη
Νεολιθική Επανάσταση.
α) Πιο μόνιμη εγκατάσταση σε μία θέση (Κύθνος, Φράγχθι).
β) Ίδρυση νεκροταφείων (Κύθνος, Φράγχθι).
γ) Αλλαγή διατροφής: άγρια δημητριακά (Φράγχθι), ψάρια
(Φράγχθι, Γιούρα), εξημέρωση αγριόχοιρου (Γιούρα).
δ) Συχνότερες θαλάσσιες μετακινήσεις (Μήλος-οψιανός).

Νεολιθική Επανάσταση (10.000-7.000 π.Χ.)

Εύφορη
Ημισέληνος

Αργή διαδικασία (3000 χρόνια)

με πειραματισμούς και παλινωδίες
 Νεολιθική Επανάσταση (10.000-7.000 π.Χ.)

1) Μόνιμος συνοικισμός
εγκατάλειψη νομαδικού τρόπου ζωής

2) Γεωργία 3) Κτηνοτροφία
εξημέρωση & καλλιέργεια φυτών εξημέρωση και εκτροφή ζώων
περιορισμός τροφοσυλλογής περιορισμός κυνηγιού

Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου

χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της.

Η Νεολιθικοποίηση στον Ελλαδικό χώρο (6.800 π.Χ.)

Στον Ελλαδικό χώρο: μικρή καθυστέρηση.
Κνωσός (6.800), Άργισσα, Σέσκλο, Φράγχθι (6.600)
 Η Νεολιθικοποίηση στον Ελλαδικό χώρο (6.800 π.Χ.)
Δύο θεωρίες για την εμφάνιση του νέου τρόπου ζωής στην Ελλάδα:
1) Εισαγωγή από την Ανατολή ενός «νεολιθικού πακέτου»
2) Γηγενής εμφάνιση και ανάπτυξη

Η Νεολιθικοποίηση στον Ελλαδικό χώρο (6.800 π.Χ.)

Πιο πιθανό είναι το ενδιάμεσο σενάριο
1) Κλίμα, θέση και γεωμορφολογία επιτρέπουν στον ελλαδικό χώρο να
συμμετάσχει στην πρώτη φάση μετάβασης στο νεολιθικό τρόπο ζωής
2) Μερικά στοιχεία εμφανίζονται γηγενώς (μόνιμη εγκατάσταση,
εξημέρωση αγριόχοιρου, εκμετάλλευση άγριων δημητριακών)
3) Μερικά στοιχεία αναμφίβολα εισάγονται έτοιμα από Μέση Ανατολή
μέσω Μικράς Ασίας (εξημερωμένα αιγοπρόβατα, μονόκοκκο σιτάρι)
 Η Νεολιθικοποίηση στον Ελλαδικό χώρο (6.800 π.Χ.)
Πιο πιθανό είναι το ενδιάμεσο σενάριο

4) Η διάδοση γίνεται ειρηνικά: (α) με μετακινούμενους πληθυσμούς

(αναλύσεις DNA δείχνουν σχέσεις με Μικρασία, (β) με ανταλλαγές
και μετάδοση γνώσης και εμπειρίας.

Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)

Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:
1) Για πρώτη φορά ο άνθρωπος => παραγωγός της τροφής του.
 Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)
Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:
2) Για πρώτη φορά ο άνθρωπος δεν εξαρτάται από το περιβάλλον-
κλίμα-ζώα-φυτά αλλά τα ελέγχει.

Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)

Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:
3) Παράγει και αποθηκεύει πλεόνασμα που επιτρέπει (α)
πληθυσμιακή αύξηση, (β) ασχολία με άλλες δραστηριότητες
εκτός από την εξασφάλιση τροφής.
 Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)
Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:
4) Αναπτύσσει νέα εργαλεία και νέες τεχνολογίες.

Τριβεία-Τροφοπαρασκευή

Αξίνες - Γεωργία Δρεπάνια-Γεωργία Σφονδύλια-Υφαντική

Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)

Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:
4) Αναπτύσσει νέα εργαλεία και νέες τεχνολογίες.

Κατασκευή & Ψήσιμο

Πήλινων Αγγείων
 Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)
Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:

5) Μεγάλα χωριά: Σέσκλο (5.000 π.Χ.): <1000 κάτοικοι

Νεολιθική περίοδος (7.000-3.000 π.Χ.)

Η αλλαγή αυτή ονομάστηκε «επανάσταση» όχι λόγω ραγδαίου
χαρακτήρα (3.000 χρόνια), αλλά λόγω των συνεπειών της:

6) Αναπτύσσει σύνθετες κοινωνικές και πολιτικές δομές

 Κοινωνική Οργάνωση
Βασική κοινωνική μονάδα: Οικογένεια

Ομοίωμα Ζάρκου => πυρηνική

οικογένεια

Κοινωνική Διαφοροποίηση
Αρχαιολογικά Δεδομένα => Οικισμοί
1) Μέγαρο: στην κορυφή του λόφου, ξεχωριστά από τις
υπόλοιπες οικίες στους πρόποδες.

Διμήνι Βόλος
 Κοινωνική Διαφοροποίηση
Αρχαιολογικά Δεδομένα => Οικισμοί
2) Δημόσια έργα: περίβολοι, τάφροι. Συλλογική
προσπάθεια => διοίκηση => κεντρική οργάνωση.

Σέσκλο
Βόλος

Σύμβολα
Ξύλινη πινακίδα Δισπηλιού
Σύμβολα που αποτελούν περισσότερο
προσπάθεια επικοινωνίας παρά οργανωμένη
και αναπτυγμένη γραφή.
 Οικονομία - Διατροφή
Στο διαιτολόγιο κυριαρχούν τα εξημερωμένα φυτά, ενώ τα
άγρια συμπληρώνουν τη διατροφή.
Εξημερωμένες καλλιέργειες: δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι,
βρώμη) και όσπρια (λαθούρι, φακές, φάβα, κουκιά, μπιζέλια).
Σιτάρι Κριθάρι Βρώμη Λαθούρι (φάβα)

Οικονομία - Κτηνοτροφία
Κυριαρχία Αιγοπροβάτων. Βόδια και χοίροι σπανιότερα.

Αιγοπρόβατα Βόδια Χοίροι

Για κρέας, γάλα, μαλλί, όργωμα, μεταφορές φορτίων
Η «Επανάσταση των Γαλακτομικών Προϊόντων» (γάλα, γιαούρτι, τυρί,
βούτυρο) ακολούθησε τη «Νεολιθική Επανάσταση»
 Οικονομία - Διατροφή
Διατήρηση και αποθήκευση τροφίμων σε λάκκους ή σε πήλινα
αγγεία (μεγάλοι πίθοι και μικρότερα πιθοειδή).

Αποθηκευτικοί Λάκκοι Πίθος

Λιμενάρια Θάσος Αλεπότρυπα Μάνη

Ανταλλαγές Μικρής Κλίμακας

Σμύριδα Νάξου

Πρώτες ύλες που κάλυπταν Σάλιαγκος

Νάξος
μικρές αποστάσεις => με
απευθείας ταξίδια
 Ανταλλαγές Μικρής Κλίμακας
Πυριτόλιθος Καλαμπάκας

Καλαμπάκα Άργισα

Πρώτες ύλες που κάλυπταν

μικρές αποστάσεις => με
απευθείας ταξίδια

Ανταλλαγές Μεσαίας Κλίμακας

Οψιανός Μήλου
Ν Νικομήδεια

Λευκάδα

Ο οψιανός μπορούσε
να καλύπτει τόσο
μεγάλες αποστάσεις
μόνο μέσω Μήλος
ανταλλαγών Ρόδος

Κνωσός
 Ανταλλαγές Μεσαίας Κλίμακας
Γραπτή
Κεραμική

Σέσκλο

Ερυθρή Γραπτή της ΜΝΛ παράγεται

σε λίγους οικισμούς (Σέσκλο) και
ταξιδεύει έως Μακεδονία και Στερεά

Εκτεταμένα Δίκτυα Ανταλλαγών

Κοσμήματα από όστρεο Spondylus

Αιγαίο ⇒ Ευρώπη
1) Αντικείμενα κοινωνικού γοήτρου
2) Ταξιδεύουν μέσα από ευρεία δίκτυα ανταλλαγών, μεταξύ γειτονικών
κοινοτήτων
3) Ανταλλάσσονται ως πολύτιμα δώρα που επισφραγίζουν συμμαχίες,
συγγενικές σχέσεις, συνεργασίες
Εποχή του Χαλκού
Πρώιμη (Πρωτοχαλκή) 3.000 – 2.000 π.Χ.
Μέση (Μεσοχαλκή) 2.000 – 1.600 π.Χ.
Ύστερη (Υστεροχαλκή) 1.600 – 1.050 π.Χ.

Τρωικός
Ελλαδικός
Μυκηναϊκός

Κυκλαδικός

Μινωικός
 Συνέπειες Μεταλλουργίας
1) Αποτελεσματικότερα εργαλεία => αποτελεσματικότερη
εργασία => κοινωνική διαφοροποίηση => κοινωνική ανισότητα

Συνέπειες Μεταλλουργίας
2) Αποτελεσματικότερα όπλα => αλλαγές σε πόλεμο-οχυρώσεις
=> δυνατότητα επιβολής => κοινωνική ανισότητα
 Συνέπειες Μεταλλουργίας
3) Σύνθετη τεχνολογία => τεχνολογική εξειδίκευση =>
κοινωνική διαφοροποίηση => κοινωνική ανισότητα

Σε αντίθεση με την τεχνολογία λίθινων εργαλείων και πήλινων

αγγείων η οποία απαιτούσε περιορισμένη εξειδίκευση

Συνέπειες Μεταλλουργίας
4) Σπανιότητα πηγών => θαλάσσια ταξίδια => εμπόριο =>
κοινωνική διαφοροποίηση => κοινωνική ανισότητα

Κύπρος
 Συνέπειες Μεταλλουργίας

5) Για πρώτη φορά κατασκευή αντικειμένων με σημαντική

υλική αξία λόγω:

α) Σπανιότητας μετάλλων (ελάχιστες απομακρυσμένες πηγές)

β) Δυσκολίας εξόρυξης (ανακάλυψη πηγών, γαλαρίες)

γ) Δυσκολίας κατεργασίας (εκκαμίνευση, κραμάτωση,

σφυρηλάτηση, μήτρες)

γ) Ανθεκτικότητα πρώτης ύλης, και δυνατότητα ανακύκλωσης

και επανεπεξεργασίας

Συνέπειες Μεταλλουργίας
6) Για πρώτη φορά φορητά αντικείμενα αξίας => συσσώρευση
και αποθήκευση πλούτου => κοινωνική διαφοροποίηση =>
κοινωνική ανισότητα
 Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)
1) Πρώτοι μεγάλοι οικισμοί με πρωτο-αστικά χαρακτηριστικά:

α) οχυρωμένοι με ισχυρά τείχη, προτειχίσματα και προμαχώνες

Παλαμάρι Σκύρου

Τροία

Πολιόχνη Λήμνου

Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)

1) Πρώτοι μεγάλοι οικισμοί με πρωτο-αστικά χαρακτηριστικά:
β) με πολεοδομική οργάνωση, δρόμους, πλατείες, οικοδομικά
τετράγωνα, κοινωφελή έργα

Πολιόχνη Λήμνου
 Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)
1) Πρώτοι μεγάλοι οικισμοί με πρωτο-αστικά χαρακτηριστικά:

γ) με μνημειακά κτίρια, δημόσιου χαρακτήρα

Σιταποθήκη «Βουλευτήριο»
Πολιόχνη Λήμνου

Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)

2) Ανάπτυξη θαλάσσιων επικοινωνιών:
α) Απεικονίσεις μακρών πολύκωπων πλοίων

Κρήτη

Κυκλάδες Κυκλάδες
 Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)
2) Ανάπτυξη θαλάσσιων επικοινωνιών:
α) Απεικονίσεις μακρών πολύκωπων πλοίων

Πειραματικό μακρύ πλοίο αιγαιακού τύπου

Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)

3) Καλλιέργεια ελιάς και αμπελιού: σημαντική προσθήκη στην
αγροτική οικονομία, 4.000 χρόνια μετά τη νεολιθική επανάσταση.

Μεσογειακή Πολυκαλλιέργεια
(δημητριακά, όσπρια, ελιά, αμπέλι)
Νεολιθική (6.800–3.200 π.Χ.)

Δημητριακά Όσπρια
 Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)
3) Καλλιέργεια ελιάς και αμπελιού: σημαντική προσθήκη στην
αγροτική οικονομία, 4.000 χρόνια μετά τη νεολιθική επανάσταση.

Μεσογειακή Πολυκαλλιέργεια
(δημητριακά, όσπρια, ελιά, αμπέλι)
Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.200-2.000 π.Χ.)

Ελιά Αμπέλι

Σημασία Μεσογειακής Πολυκαλλιέργειας

1) Καλύτερη κατανομή των γεωργικών δραστηριοτήτων για έναν

αγρότη: θέρος (Ιούν.), τρύγος (Αυγ.-Σεπτ.), λιομάζωμα (Δεκ.)
2) Καλύτερη εκμετάλλευση διαφορετικού τύπου εδαφών σε
διαφορετικά υψόμετρα και σε διαφορετικά μικροκλίματα
3) Καλύτερη αντιμετώπιση κακών σοδειών ή κλιματικών
αντιξοοτήτων
4) Μεγαλύτερη παραγωγή, και περισσότερες εναλλακτικές
δυνατότητες αποθήκευσης αγροτικού πλεονάσματος

5) Δυνατότητες συγκέντρωση και αναδιανομής πλούτου

6) Πλούτος => συνθετότερη κοινωνική οργάνωση, ιεραρχία

7) Γραφειοκρατία για την καταγραφή και διαχείριση πλεονάσματος

 Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900)
4) Κοινωνική ιεραρχία: διαφοροποίηση στα ατομικά κτερίσματα
Ελάχιστοι τάφοι περιέχουν κτερίσματα υψηλής ποιότητας και
αξίας => άτομα με εξέχουσα κοινωνική θέση λόγω ιδιαίτερων
ικανοτήτων, δεξιοτήτων ή υλικού πλούτου

Ηπ. Ελλάδα – Πρώιμη Εποχή Χαλκού (2300 π.Χ.)

4) Κοινωνική ιεραρχία: Κτίρια με Διαδρόμους
α) Μνημειώδη, με πολλά δωμάτια και πολύπλοκη διαρρύθμιση
β) Διώροφα, με εξώστες στον όροφο
γ) Οχυρωμένα

Κολώνα Αίγινα – Λευκή Οικία

Ηπ. Ελλάδα – Πρώιμη Εποχή Χαλκού (2300 π.Χ.)
4) Κοινωνική ιεραρχία: Κτίρια με Διαδρόμους
α) Μνημειώδη, με πολλά δωμάτια και πολύπλοκη διαρρύθμιση
β) Διώροφα, με εξώστες στον όροφο
γ) Οχυρωμένα

Λέρνα,
Οικία
Κεράμων

Ηπ. Ελλάδα – Πρώιμη Εποχή Χαλκού (2300 π.Χ.)

4) Κοινωνική ιεραρχία: Κτίρια με Διαδρόμους
δ) Σφραγίσματα (αποτυπώματα σφραγίδων σε πηλό) => Έλεγχος
παραγωγής και διακίνησης => Διοίκηση
Ηπ. Ελλάδα – Πρώιμη Εποχή Χαλκού (2300 π.Χ.)
4) Κοινωνική ιεραρχία: Κτίρια με Διαδρόμους
δ) Σφραγίσματα (αποτυπώματα σφραγίδων σε πηλό) => Έλεγχος
παραγωγής και διακίνησης => Διοίκηση

Ο ιδιοκτήτης της σφραγίδας έλεγχε την πρόσβαση στο περιεχόμενο

του σφραγισμένου κιβωτίου, αγγείου, σάκου, καλαθιού ή δωματίου

Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3.000-1.900): Σύνοψη

Στην ΠΧ περίοδο => ισόβαθμη ανάπτυξη όλων των περιοχών του

Αιγαίου (ΒΑ Αιγαίο, Κυκλάδες, Νότια Ελλάδα, Κρήτη).

Από την Πρώιμη στη Μέση Εποχή του Χαλκού (2200-2000

Στην ΜΧ περίοδο η ανάπτυξη των περισσότερων περιοχών

ανακόπτεται, άλλων περιορίζεται & άλλων απογειώνεται (Κρήτη).
Από την Πρώιμη στη Μέση Εποχή του Χαλκού (2200-2000

Στην Ηπ. Ελλάδα τα Κτίρια με Διαδρόμους καταστρέφονται.

Στοιχεία για αναταραχές και πολιτισμικές αλλαγές

Η θεωρία της καθόδου των Πρωτοελλήνων έχει πλέον ξεπεραστεί.

Πιθανότερο σενάριο είναι ο συνδυασμός αιτίων:

1) Σεισμοί και φυσικές καταστροφές
2) Επιδημίες, σιτοδείες
3) Κοινωνικές συγκρούσεις
4) Οικονομικοί ανταγωνισμοί μεταξύ θέσεων

Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)

Περ. 1900 π.Χ. ίδρυση πρώτων ανακτόρων. Τα ανάκτορα δεν είναι
μόνο 4, αλλά περισσότερα: Κνωσός, Φαιστός Μάλια, Ζάκρος,
Γαλατάς, Πετράς, Χανιά, Γουρνιά, Αρχάνες(;)

Χανιά

Κνωσός Μάλια
Πετράς
Αρχάνες
Γαλατάς
Γουρνιά Ζάκρος
Φαιστός
 Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)
Μεγάλες καταστροφές γύρω στο 1700 λόγω έντονης και
παρατεταμένης σεισμικής δραστηριότητας. Ανοικοδόμηση των Νέων
Ανακτόρων πάνω στα παλαιά. Η ανοικοδόμηση ήταν μια συνεχής
διαδικασία, όχι ένα σύντομο γεγονός

Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)

Διοικητική λειτουργία => Αρχεία Ιερογλυφικής & Γραμμικής Α'
 Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)
Λατρευτική λειτουργία => Τελετουργικά σκεύη, δεξαμενές Καθαρμών

Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)

Αποθήκευση-Διαχείριση => Αποθήκες με πίθους
 Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)
Εξαρτημένοι ειδικευμένοι τεχνίτες => σφραγιδογλύφοι,
μεταλλουργοί, κεραμείς, λιθοξόοι, τοιχογράφοι

Κρήτη – Ανάκτορα (1900-1450 π.Χ.)

Εξαρτημένοι ειδικευμένοι τεχνίτες => σφραγιδογλύφοι,
μεταλλουργοί, κεραμείς, λιθοξόοι, τοιχογράφοι
 Κρήτη – Ανάκτορα (1900-1450 π.Χ.)
Έδρα επίλεκτων κοινωνικών τάξεων.
Προσοχή: τα κρητικά ανάκτορα δεν ήταν έδρα ενός βασιλιά/άνακτα

Κρήτη: Ανακτορικές περίοδοι (1900-1450 π.Χ.)

Εκτός ανακτόρων: αστικές επαύλεις και μεγάλες αγροικίες στην
ύπαιθρο, ενίοτε με ανακτορικά χαρακτηριστικά. Λειτουργίες: διοίκηση,
τελετουργίες, αποθήκευση, έδρα τοπικών ηγεμόνων ή αξιωματούχων).
 Κρήτη & Κυκλάδες: εκμινωισμός και εμπόριο
Μινωικό εμπόριο μέσω των νησιών Θήρας, Μήλου, Κέας, Κυθήρων

Κολώνα Αγ Ειρήνη

Αγ. Στέφανος
Φυλακωπή
Καστρί Ακρωτήρι

Κρήτη & Κυκλάδες: εκμινωισμός και εμπόριο

Ακρωτήρι Θήρας: αρχιτεκτονική, κεραμική
& τοιχογραφίες κρητικού τύπου
 Κρήτη & Κυκλάδες: εκμινωισμός και εμπόριο
Ακρωτήρι Θήρας: αρχιτεκτονική, κεραμική
& τοιχογραφίες κρητικού τύπου

Κρήτη & Κυκλάδες: εκμινωισμός και εμπόριο

Ακρωτήρι Θήρας: αρχιτεκτονική, κεραμική
& τοιχογραφίες κρητικού τύπου
 Κρήτη & Κυκλάδες: εκμινωισμός και εμπόριο
Καστρί Κυθήρων: ιερό κορυφής κρητικού τύπου

Κρήτη & Αν Αιγαίο: εκμινωισμός και εμπόριο

Μινωικό εμπόριο Μ Βουνί
μέσω των νησιών του
Ανατολικού Αιγαίου Τροία
& της Μικρασίας

Τσεσμές
Ηραίο Μίλητος
Τειχιούσσα
Ιασός
Σεράγλιο Κνίδος
Τριάντα

Αφιάρτης

Μίλητος
 Κρήτη και Αν Μεσόγειος: εμπόριο και επιρροές
Μινωικό εμπόριο με Αίγυπτο, Συροπαλαιστίνη και Κύπρο.

Ζάκρος

Κρήτη και Αν Μεσόγειος: εμπόριο και επιρροές

Μινωικό εμπόριο με Αίγυπτο, Συροπαλαιστίνη και Κύπρο.

Άβαρη
 Κρήτη και Αν Μεσόγειος: εμπόριο και επιρροές
Μινωικό εμπόριο με Αίγυπτο, Συροπαλαιστίνη και Κύπρο.

Παραστάσεις Keftiu στις Θήβες

Στο απόγειο του μινωικού

εμπορίου εκρήγνυται το
ηφαίστειο της Θήρας
(1613 π.Χ.)

Η έκρηξη του ηφαιστείου

της Θήρας ΔΕΝ
κατέστρεψε ούτε τα
ανάκτορα ούτε το
Μινωικό πολιτισμό
 Έκρηξη Ηφαιστείου Θήρας (ΥΜ ΙΑ - 1613)
Η ηφαιστειακή έκρηξη δεν κατέστρεψε όλες τις κρητικές θέσεις και τα
ανάκτορα αλλά…
1) κατέστρεψε το Ακρωτήρι και προκάλεσε ζημιές σε λιμάνια της
βόρειας Κρήτης => προβλήματα στο μινωικό εμπόριο
2) Παροδική αλλαγή κλίματος => μείωση γεωργικής παραγωγής,
προβλήματα στην παραγωγική βάση του ανακτορικού συστήματος

Περίοδος ανάταξης (ΥΜ ΙΑ-Β – 1613-1450)

Το ανακτορικό σύστημα όμως ξεπερνά τα προβλήματα και συνεχίζει να
ακμάζει για 150 χρόνια ακόμα

Χανιά

Κνωσός Μάλια
Πετράς
Αρχάνες
Γαλατάς
Γουρνιά Ζάκρος
Φαιστός
 Ηπ. Ελλάδα – Μεσοχαλκή (2000-1600 π.Χ.)

Την ίδια περίοδο που στην Κρήτη ιδρύονται τα πρώτα ανάκτορα στην
Ηπειρωτική Ελλάδα της Μέσης Εποχής του Χαλκού:

1) Μικροί οικισμοί, χωρίς αστικά χαρακτηριστικά

2) Φτωχοί τάφοι

3) Απουσία έργων κοινής ωφέλειας (πλατείες, αγωγοί, πηγάδια,

κεντρικοί δρόμοι)

Απότομη αλλαγή στο τέλος της ΜΕΧ με τους Λακκοειδείς Τάφους

των Μυκηνών

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.600-1.400)

Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων
Λακκοειδείς Τάφοι Μυκηνών
 Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.600-1.400)
Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων

Λακκοειδείς Τάφοι Μυκηνών

Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.600-1.400)

Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων
Κτερίσματα: περ. 3200 αντικείμενα, εξαιρετικού πλούτου και τέχνης:
Πλούσια Κτερίσματα
Πλούσια Κτερίσματα

Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.650-1.400):

Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων
Πλούσια Κτερίσματα
 Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.600-1.400)
Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων

Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.650-1.400):

Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων
Πλούσια Κτερίσματα
 Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική Ι-ΙΙ (1.600-1.400)
Πρώιμοι Μυκηναϊκοί Χρόνοι, Εποχή Λακκοειδών Τάφων

1) Η ερμηνεία αυτής της «ανωμαλίας» με θεωρίες περί άφιξης των

πρώτων Ελλήνων από το βορρά έχει πλέον ξεπεραστεί

Επικρατούσα θεωρία: στο τέλος της ΜΕΧ αναδύεται στην Αργολίδα

μία ξεχωριστή κοινωνική ομάδα, μία άρχουσα τάξη, η οποία
αντλεί τη δύναμή της:

α) στην στρατιωτική της υπεροχή, ιδιαίτερα σε μία εποχή γεμάτη

αναταραχές και πολέμους (οχυρώσεις, απεικονίσεις μαχών)

β) στις εμπορικές σχέσεις και την πρόσβαση σε πρώτες ύλες

(κεχριμπάρι, χρυσός, κασσίτερος) από τη Βόρεια Ευρώπη, και
πολύτιμα αντικείμενα (αργυρά αγγεία, κοσμήματα) από την
Αν. Μεσόγειο (Κρήτη, Αίγυπτο, Μικρά Ασία)
Κρήτη: Καταστροφές Ανακτόρων (ΥΜ ΙΒ – 1450)
Το 1490-70 όλα τα ανάκτορα, πλην Κνωσού, καταστρέφονται από
πυρκαγιές. Η καταστροφή δεν είναι φυσική (σεισμός, ηφαιστειακή
έκρηξη) αλλά ανθρωπογενής
Η συνέχεια της Κνωσού δείχνει ότι (α) εμπλεκόταν στους παράγοντες
των καταστροφών, ή (β) μπορούσε να τους αντιμετωπίσει επιτυχώς
Εξωτερικός ή εσωτερικός εχθρός;
Κάθοδος Μυκηναίων ή εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές;

Χανιά

Κνωσός Μάλια
Πετράς
Αρχάνες
Γαλατάς
Γουρνιά Ζάκρος
Φαιστός

Κρήτη: Τελική Ανακτορική (ΥΜ ΙΙ – 1450-1380)

Σε Κνωσό και Χανιά εμφανίζονται ταφές πολεμιστών με όπλα
μυκηναϊκού τύπου. Κατάκτηση της Κρήτης από ελλαδίτες Μυκηναίους;

Κνωσός
 Κρήτη: Τελική Ανακτορική (ΥΜ ΙΙ – 1450-1380)
Παλιές θεωρίες για μυκηναϊκή κατάκτηση έχουν αντικατασταθεί από
ιδέες για την παρουσία μυκηναϊκών αξιωματούχων σε Κνωσό και
Χανιά, από όπου ελέγχουν το υπόλοιπο νησί

Χανιά

Κρήτη: Τελική Ανακτορική (ΥΜ ΙΙ – 1450-1380)

Εναλλακτικές ερμηνείες και μηχανισμοί μυκηναϊκής επιβολής:
1) Εγκαθίδρυση μυκηναϊκών δυναστειών σε Κνωσό και Χανιά
2) Επιγαμίες μυκηναίων πολεμιστών/αριστοκρατών με μινωίτισσες
3) Λόγω των ταραχών του 1490 η μινωική ελίτ της Κνωσού εκμεταλ-
λεύεται τις μυκηναϊκές για να διατηρήσει τον έλεγχο του νησιού
Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)
Ανακτορική Μυκηναϊκή περίοδος
Επαφή Κρήτης-Μυκηναϊκής Ελλάδας => αμφίδρομες επιδράσεις:
1) Κρήτη υιοθετεί μυκηναϊκά έθιμα ταφής και υλικό πολιτισμό
2) Μυκηναϊκή Ελλάδα υιοθετεί μινωικό ανακτορικό σύστημα, γραφή,
θρησκευτικά σύμβολα και τέχνες (π.χ. τοιχογραφίες)
Ιωλκός

Ορχομενός Θήβα
Αθήνα
Μυκήνες
Τίρυνθα
Πύλος
Σπάρτη

Χανιά
Κνωσός

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

 Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)
Η ακμή του Μυκηναϊκού κόσμου
Ανακτορικά Κεντρα

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Ανάκτορα: Διοικητική λειτουργία => Αρχεία Γραμμικής Β’
 Συλλαβογράμματα Κατάστιχα Ανακτόρων

Ko-no-so Κνωσός ku-ru-so χρυσός

Ko-ri-to Κόρινθος o-no όνος
Ku-do-ni-ja Κυδωνία pa-te πατήρ
Pa-i-to Φαιστός pe-di-ra πέδηλα
A-mi-ni-so Αμνισός pe-ko-to πλεκτόν
E-ra Ήρα po-me-ne ποιμένες
a-ko-so-ne άξονες po-ru-po-de πολύποδες
a-ne-mo άνεμος ri-me-ne λιμένες
da-mo δάμος sa-sa-ma σάσαμα
do-ra δώρα se-ri-no σέλινο
e-re-pa-to ελέφαντος te-o-i θεοί
i-je-re-ja ιέρεια si-to σίτος
ka-ko χαλκός te-me-no τέμενος
ka-ke-u χαλκεύς to-ko-do-mo τοιχοδόμοι
ku-mi-no κύμινο tu-ro τύροι
ku-pa-ri-se-ja κυπάρισσος wa-na-ka Fάναξ
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)
Ανάκτορα: Λατρευτική λειτουργία => Ιερά

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Ανάκτορα: Αποθήκευση-Διαχείριση => Αποθήκες με πίθους
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)
Ανάκτορα: Έδρα άνακτα (wa-na-ka) και αξιωματούχων

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Ανάκτορα: Έδρα άνακτα (wa-na-ka) και αξιωματούχων
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)
Ανάκτορα: Έξαρτημένοι ειδικευμένοι τεχνίτες

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Ανάκτορα: Έξαρτημένοι ειδικευμένοι τεχνίτες
 Ηπ. Ελλάδα - Υστεροελλαδική ΙΙΙΑ-Β (1.400-1.200)
Ανακτορική Μυκηναϊκή περίοδος
Ο οικονομικός πλούτος και η πολιτική δύναμη προβάλλονται με τον
ενταφιασμό σε μνημειώδεις θολωτούς ταφους

Μυκήνες
Ατρέα

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Ο οικονομικός πλούτος και η πολιτική δύναμη προβάλλονται με τον
ενταφιασμό σε μνημειώδεις θολωτούς ταφους

Μυκήνες
Ατρέα
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Αλλά και βασιλείς (qa-si-re-u) (τοπάρχες) που προβαλουν τη δύναμή

τους με πλούσιους ενταφιασμούς σε μνημειώδεις θολωτούς ταφους.

Βαφειό Σπάρτη

Πόρος Κεφαλονιά

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Ανάκτορα (1.400-1.200)

Πολιτική οργάνωση και Κοινωνική Ιεραρχία:

Ι wa-na-ka άναξ
ra-wa-ke-ta στρατιωτικός αρχηγός (άγω λαό)

ΙΙ e-qe-ta ακόλουθοι ειδικών αποστολών

qa-si-re-u βασιλεύς, τοπάρχης
te-re-ta αξιωματούχος, τελεστής
ko-re-te τοπικός αρχηγός σε κοινότητα

ΙΙΙ da-mo δήμος, λαός, χωρικοί και τεχνίτες

IV do-e-ro, do-e-ra δούλος, δούλη

 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Το Μυκηναϊκό ανακτορικό σύστημα χαρακτηρίζεται πλέον από έντονη
εξωστρέφεια :

Ιωλκός

Ορχομενός
Θήβα
Αθήνα
Μυκήνες
Τίρυνθα
Πύλος
Σπάρτη

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)

Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
1) Μέσω Κνωσού και Κυδωνίας (Χανιά) ελέγχει την Κρήτη πολιτικά,
διοικητικά, οικονομικά, και ασκεί έντονη πολιτισμική επιρροή

Ιωλκός

Ορχομενός
Θήβα
Αθήνα
Μυκήνες
Τίρυνθα
Πύλος
Σπάρτη

Χανιά
Κνωσός
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Μυκηναίος άνακτας στο θρόνο του Ανακτόρου της Κνωσού

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)

Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Εμφάνιση μυκηναϊκών θολωτών
τάφων στην Κρήτη (Αρχάνες,
Στύλος, Αχλάδια)
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Αλλαγή στη γραφή διοίκησης: από τη Μινωική Γραμμική Α’ στη
Μυκηναϊκή Γραμμική Β’

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)

Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Αλλαγή στα σκεύη πόσης
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
2) Συνεχής προσπάθεια Μυκηναίων να ελέγξουν τα παράλια της
Μικράς Ασίας, σε βάρος του Χεττιτικού βασιλείου

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)

Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Τα αρχεία της Χαττούσα, πρωτεύουσας των Χετταίων, αναφέρονται
στις σχέσεις τους με την Ahhiyawa (Αχαΐα-Αχαιοί)
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Κέντρο της μυκηναϊκής παρουσίας στη Μικρά Ασία είναι η Μίλητος
(Millawanda)
Μυκηναϊκού τύπου κεραμική, εισηγμένη και ντόπια σε ποσοστό 95%

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)

Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Κέντρο της μυκηναϊκής παρουσίας στη Μικρά Ασία είναι η Μίλητος
(Millawanda)

Νεκροταφείο με θαλαμοειδείς τάφους Μυκηναϊκού τύπου

 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
Κέντρο της μυκηναϊκής παρουσίας στη Μικρά Ασία είναι η Μίλητος
(Millawanda)
Νεκροί ενταφιασμένοι με κοσμήματα και όπλα μυκηναϊκού τύπου

Χεττιτική Επιγραφή
Όταν ο Tudhaliya ο Μεγάλος Βασιλιάς
κατέστρεψε την γη της Assuwa ανέθεσε
αυτά τα σπαθιά στον Θεό της
Καταιγίδας, βασιλιά του.

Ανάθεση του Tudhaliya I μετά από

κατάκτηση της Assuwa (περ. 1375
π.Χ.). Έκτοτε, η πρωτεύουσα Wilusa
(Ίλιο-Τροία), γίνεται υποτελές
προκεχωρημένο φυλάκιο των Χετταίων
 Χεττιτική Επιστολή

Επί Hattusili III (1267-37 π.Χ.) ο

Piyamaradu, γαμπρός του διοικητή
της Millawanda, προσπαθεί, με την
υποστήριξη του βασιλιά της
Ahhiyawa, να ανακτήσει τα παράκτια
βασίλεια: Arzawa, Seha, Lazpa
(Λέσβος), Wilusa (Ίλιον-Τροία)

Ο Hattusili III παραπονείται αλλά

αναγνωρίζει το βασιλιά της Ahhiyawa
ως «ίσο αδελφό», ενδεικτικό της
δύναμης των μυκηναϊκών βασιλείων

Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)

Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»

Πινακίδες Γραμικής Γραφής Β’ (Πύλος, 1200 π.Χ.)

Αναφορά σε 700 γυναίκες, σκλάβες.

Ασχολούνται σε εργασίες όπως η επεξεργασία
δημητριακών, μαλλιού και λιναριού

Προέρχονται από το ανατολικό Αιγαίο:

Κνίδος (KI-NI-DI-JA)
Μίλητο (MI-RA-TI-JA)
Assuwa (AS-WI-JA)
 Μυκηναϊκή Ελλάδα – Εξωστρέφεια (1.400-1.200)
Εμπόριο, Επιρροές και «Εκστρατείες»
1) Τα μυκηναϊκά βασίλεια ενδιαφέρονταν για
κυριαρχία στα μικρασιατικά παράλια, ερχόμενοι
σε σύγκρουση με τους Χετταίους

2) Βασικός λόγος: πρόσβαση στις πρώτες ύλες

της Μικράς Ασίας

3) Με βάση τη Μίλητο υποστήριζαν τοπικές

εξεγέρσεις και προσπαθούσαν με συμμαχίες να
ελέγξουν τα βασίλεια Arzawa, Seha, Assuwa

4) Σε αυτές τις προσπάθειες (1350-1200 π.Χ.)

θα πρέπει να ενταχθεί ο μύθος ενός μακρο-
χρόνιου πανελλήνιου Τρωικού πολέμου

Μυκηναϊκή Ελλάδα: η κατάρρευση του Ανακτορικού

Συστήματος (1.200 π.Χ.)
Περί το 1200 τα μυκηναϊκά ανάκτορα και ακροπόλεις καταστρέφονται
και εγκαταλείπονται. Το μυκηναϊκό σύστημα καταρρέει.

Ιωλκός

Ορχομενός
Θήβα

Μυκήνες
Τίρυνθα
Πύλος
Σπάρτη

Χανιά
Κνωσός
 Η Κάθοδος των Δωριέων (1.200-1.100 π.Χ.)
Η κυρίαρχη, θεσμική (σχολικά βιβλία, ΙΕΕ) αντίληψη περί προέλευσης
των Ελλήνων βασίζεται στην ιδέα της διαδοχικής και αλυσιδωτής
μετανάστευσης ελληνικών φύλων από κάποιο μέρος προς κάποιο άλλο

Η Κάθοδος των Δωριέων (1.200-1.100 π.Χ.)

Η κυρίαρχη, θεσμική (σχολικά βιβλία, ΙΕΕ) αντίληψη περί προέλευσης
των Ελλήνων βασίζεται στην ιδέα της διαδοχικής και αλυσιδωτής
μετανάστευσης ελληνικών φύλων από κάποιο μέρος προς κάποιο άλλο
 Η Κάθοδος των Δωριέων (1.200-1.100 π.Χ.)
Προβλήματα στις θεωρίες μεταναστεύσεων των ελληνικών φύλων

1) Δεν βασίζονται ούτε λαμβάνουν υπόψη τους τα υπάρχοντα

αρχαιολογικά δεδομένα

2) Βασίζονται σε μεταγενέστερες και μεροληπτικές γραπτές πηγές (π.χ.

η αυτοχθονία των Αθηναίων σύμφωνα με τον Θουκυδίδη)
Φαίνεται πως η χώρα που ονομάζεται τώρα Ελλάδα δεν ήταν κατοικημένη τα παλιά
χρόνια μόνιμα, αλλά γίνονταν πολλές μετακινήσεις λαών, και τα διάφορα φύλα
άφηναν εύκολα τον τόπο που κατοικούσαν, γιατί τους εξανάγκαζαν με τη βία άλλοι.
Η καλύτερη γη δοκίμαζε και τις πιο συχνές αλλαγές κατοίκων (Θεσσαλία, Βοιωτία,
Πελοπόννησος). Στην Αττική όμως, που έμεινε τον περισσότερο καιρό χωρίς
επαναστάσεις επειδή η γη της ήταν φτενή, κατοικούσε συνέχεια ο ίδιος πληθυσμός.
Τ' άλλα μέρη της Ελλάδας δεν μεγάλωσαν το ίδιο, επειδή άλλαζαν κάθε τόσο κατοίκους.
Από όσους διώχνονταν ή αναγκάζονταν να φύγουν από την υπόλοιπη Ελλάδα λόγω
πολέμων και επαναστάσεων, κατέφευγαν οι πιο εύποροι στην Αθήνα, με την ιδέα πως
θα έβρισκαν ασφάλεια, κι αφού γίνονταν πολίτες της, την έκαναν ακόμα μεγαλύτερη
πόλη σε πληθυσμό ήδη από τα παλιά χρόνια. (Θουκυδίδης 1.2.1-1.2.6)

Η Κάθοδος των Δωριέων (1.200-1.100 π.Χ.)

Προβλήματα στις θεωρίες μεταναστεύσεων των ελληνικών φύλων
1) Δεν βασίζονται ούτε λαμβάνουν υπόψη τους τα υπάρχοντα
αρχαιολογικά δεδομένα
2) Βασίζονται σε μεταγενέστερες και μεροληπτικές γραπτές πηγές
(Ηρόδοτος, Θουκυδίδης)
3) Έχουν σημαντικά μεθοδολογικά, ερμηνευτικά και θεωρητικά
προβλήματα, ειδικά σε προϊστορικές περιόδους χωρίς γραπτές πηγές:
α) Πως ορίζεται ένα έθνος ή μια εθνική ομάδα;
β) πως αναγνωρίζονται εθνικές ομάδες και μεταναστεύσεις στα
αρχαιολογικά δεδομένα, αφού δεν υπάρχουν γραπτές πηγές;
γ) ποια είναι η σχέση του υλικού πολιτισμού και ενός έθνους;
δ) είναι δεδομένο ότι οι πληθυσμιακές μετακινήσεις και οι εισβολές
αποτελούν φορέα πολιτισμικών αλλαγών
Μυκηναϊκή Ελλάδα: η κατάρρευση του Ανακτορικού
Συστήματος (1.200 π.Χ.)
Παλιές θεωρίες περί καθόδου φυλών (Δωριείς) έχουν πλέον
εγκαταληφθεί.

Πιθανοί λόγοι κατάρρευσης του ανακτορικού συστήματος:

1) Κοινωνικές αναταραχές, εσωτερικές συγκρούσεις και

ανταγωνισμοί μεταξύ και εντός των μυκηναϊκών κέντρων
2) Περί το 1200 καταστρέφονται σημαντικά «συμμαχικά» κέντρα
των Μυκηναίων ανάκτων: π.χ. Μίλητος

3) Οι επιδρομές των Λαών της Θάλασσας στην Αν. Μεσόγειο

προκαλούν προβλήματα στο μυκηναϊκό εμπόριο προς Ανατολικά

Επιμύθιο

1) Ισχυρή πολιτισμική συνέχεια στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής

προϊστορίας

2) Οι καταστροφές και οι ασυνέχειες δεν αποδίδονται πλέον σε

καθόδους φυλών: Πρωτοελλήνων (2.200 π.Χ.), Ελλήνων (1.600 π.Χ.) ή
Δωριέων (1.200 π.Χ.), αλλά σε συνδυασμό φυσικών αιτίων και
εσωτερικών αναταραχών και συγκρούσεων.

3) Σε όλες τις περιπτώσεις οι καταστροφές και οι ασυνέχειες αφορούν

τις υπερκείμενες δομές και τα συστήματα εξουσίας. Οι προϋπάρχοντες
πληθυσμοί δεν εξολοθρεύονται και δεν αντικαθίστανται από άλλους.