Ἡ ψυχανάλυση μετά τόν Freud

Πολλοί μαθητές τοῦ Freud διεφώνησαν καί ἀποχώρησαν ἀπό τόν ἀρχικό πυρήνα τῆς
Ψυχαναλυτικῆς Σχολῆς τῆς Βιέννης. Ἀνάμεσά τους:
1. Ὁ A. Adler, ἱδρυτής τῆς Ἀτομικῆς Ψυχολογίας, ὁ ὁποῖος ἀπέδωσε ἰδιαίτερη σημασία στήν
ἐπίδραση τῶν κοινωνικῶν παραγόντων καί τοῦ συνειδητοῦ ἐγώ.
2. Ὁ C. Jung, ἱδρυτής τῆς Ἀναλυτικῆς Ψυχολογίας. Περιώρισε τή σεξουαλική σημασία τῆς libido,
τήν ὁποία εἶδε ὡς ζωτική δύναμη τοῦ ἐγώ, καί διαμόρφωσε μιά διευρυμένη ἔννοια ἀσυνειδήτου
(συλλογικό ἀσυνείδητο).
3. Οἱ K. Horney, E. Fromm, H.S. Sullivan ἀποτέλεσαν τή Νέα Φροϋδική ἤ Ψυχαναλυτική Σχολή.
Στή συνέχεια, οἱ δύο πρῶτοι μετακινήθηκαν πρός τήν Οὑμανιστική Ψυχολογία.
4. Βρετανική Ψυχαναλυτική Σχολή (Σχολή Ἀντικειμενοτρόπων Σχέσεων).
5. Γαλλική Ψυχαναλυτική Σχολή μέ τούς πιό γνωστούς στό εὐρύ κοινό ἐκπροσώπους J. Lacan καί
F. Dolto.

13
Σχολή τῶν ἀντικειμενοτρόπων σχέσεων

Γενικά
 Ἰδιαίτερο κομμάτι τῆς ψυχοδυναμικῆς θεωρίας καί προσέγγισης
 Μεταφέρει τό κέντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος ἀπό τήν οἰδιπόδεια στήν προοιδιπόδεια φάση καί
στή σχέση ἀνάμεσα στό ἐγώ τοῦ βρέφους καί τή μητέρα.
Ἀντικείμενο πρόσωπο (δευτερευόντως καί μή πρόσωπο)

M. Klein

Ἡ Klein διατύπωσε τήν ἰδέα ὅτι ἡ προέλευση τῆς νεύρωσης θά πρέπει νά ἀναζητηθεῖ στόν πρῶτο
χρόνο τῆς ζωῆς στή σχέση τοῦ βρέφους μέ τή μητέρα.

Τό βρέφος κατά τούς πρώτους μῆνες τῆς ζωῆς, ἐπειδή δέν ἔχει ἀναπτύξει τήν αἴσθηση τοῦ ἐγώ ὡς
διαφορετικοῦ ἀπό τό ἐσύ τῆς μητέρας, ἔχει μιά συγκεχυμένη ἀντίληψη τοῦ ἑαυτοῦ του καί τοῦ
ἐξωτερικοῦ κόσμου. Τό βρέφος δέν μπορεῖ νά ἀντιληφθεῖ τή μητέρα ὡς ξεχωριστή ὀντότητα ἀπό
τό ἴδιο. Ἡ μητέρα στήν ἀντίληψή του ταυτίζεται μέ τό μαστό, ὁ ὁποῖος εἶναι τό σημαντικότερο
ἀντικείμενο γιά τό βρέφος. Ἡ μητέρα δηλαδή γίνεται κατανοητή ἀπό τό βρέφος ὡς στῆθος (ὡς
«μερικό ἀντικείμενο»).

Τό βρέφος προκειμένου νά μειώσει τό ἄγχος, στήν περίπτωση μή διαθεσιμότητας ἤ ἄμεσης

ἀνταπόκρισης στίς ἀνάγκες του, καταφεύγει σέ μηχανισμούς ἄμυνας. Οἱ ἀμυντικοί μηχανισμοί
τούς ὁποίους χρησιμοποιεῖ τό βρέφος ἐκείνη τήν περίοδο εἶναι δυνατόν νά
ἐπαναδραστηριοποιηθοῦν καθ’ ὅλη τή διάρκεια τῆς ζωῆς τοῦ ἀτόμου.

1. Μηχανισμός σχάσης ἤ διχασμοῦ τοῦ ἀντικειμένου. Tό βρέφος ἐκλαμβάνει τό στῆθος τῆς

μητέρας σάν δύο διαφορετικά ἀντικείμενα: ἕνα τελείως καλό καί ἕνα τελείως κακό, λόγῳ τῆς
ἀδυναμίας νά διακρίνει ἀποχρώσεις καλοῦ καί κακοῦ. Ἐπαναδραστηριοποίηση τοῦ ἀρχαϊκοῦ
μηχανισμοῦ τῆς σχάσης τοῦ ἀντικειμένου στήν ἐνήλικη ζωή γίνεται στίς περιπτώσεις ἐκεῖνες
ὅπου τό ἄτομο βλέπει ὅλο τό καλό κάπου (στόν ἑαυτό του, τήν ἰδεολογία του, τή θρησκεία του
κ.λπ.) καί ὅλο τό κακό κάπου ἀλλοῦ (στόν ἄλλον συνήθως). Ἀκραία ἔκφραση τοῦ μηχανισμοῦ
αὐτοῦ ἀπαντᾶ στίς καταστάσεις παράνοιας καί σχιζοφρένειας.

14
2. Προβολή. Τό βρέφος ἀποδίδει (προβάλλει) στό «κακό ἀντικείμενο», τό μή διαθέσιμο μαστό,
ὅλα τά ἐπιθετικά συναισθήματα, θεωρώντας αὐτό ὑπεύθυνο γιά τά αἰσθήματα τῆς πείνας, τοῦ
πόνου, τῆς δυσφορίας πού βιώνει τό ἴδιο. Διά τῆς ἐνεργοποίησης τῆς προβολῆς τό ἄτομο στή
μετέπειτα ζωή του προβάλλει στούς ἄλλους ἀσυνείδητα συναισθήματα τοῦ ἑαυτοῦ του.

3. Ἐνδοβολή. Τό βρέφος ἐνσωματώνει (ἐνδοβάλλει) τόν καλό καί τόν κακό μαστό, ἀκριβῶς
ἐπειδή δέν μπορεῖ ἀκόμα νά διακρίνει ἀνάμεσα στόν ἑαυτό του καί τή μητέρα (τό μαστό τῆς
μητέρας)· τί ἀνήκει στή μητέρα καί τί σέ ἐκεῖνο. Θεωρεῖ ὅτι ἡ προσφορά καί ἡ ἀποστέρηση
ἔρχεται ἀπό τό ἴδιο.

Ἡ Klein διέκρινε δύο στάδια ἀνάπτυξης τοῦ βρέφους

1. Τό ἀναπτυξιακό στάδιο τῶν τεσσάρων πρώτων μηνῶν, τό ὁποῖο ὀνόμασε «παρανοειδῆ-
σχιζοειδῆ θέση». Κυρίαρχο χαρακτηριστικό αὐτῆς τῆς φάσης εἶναι ἡ κυριαρχία τῶν
μηχανισμῶν ἄμυνας.
Ὁ εὑρισκόμενος στήν παρανοειδή θέση δέν μπορεῖ νά διακρίνει τόν ἑαυτό του ἀπό τόν ἄλλον. Ὁ
ἄλλος ἐποτελεῖ προέκταση τοῦ ἑαυτοῦ του (ναρκισσισμός), ὅπως τό βρέφος δέν μπορεῖ νά
ἀντιληφθεῖ τό πρόσωπο τῆς μητέρας χωριστά ἀπό τόν ἑαυτό του. Ἀντίθετα, ὁ εὑρισκόμενος στήν
καταθλιπτική θέση ἀναγνωρίζει τόν ἄλλον καί ἀγωνιᾶ μήπως τόν βλάψει.

2. Καί τό ἀναπτυξιακό στάδιο τό ὁποῖο ὀνόμασε «καταθλιπτική θέση». Μέ τήν ταυτοποίηση τοῦ
ἐγώ, τό βρέφος συνειδητοποιεῖ ὅτι τό ἐγώ του καί ἡ μητέρα εἶναι δύο πρόσωπα διαφορετικά.
Τό βρέφος ἀρχίζει νά γνωρίζει τή μητέρα, τόν πατέρα. Ἡ ἀνάπτυξη φτάνει σέ σημαντικό σημεῖο,
ὅταν τό βρέφος ἀναγνωρίσει ὅτι ἡ μητέρα πού ἀγαπάει καί ἡ μητέρα πού μισεῖ εἶναι τό ἴδιο
πρόσωπο. Καί ὁ ἑαυτός του ἐπίσης εἶναι ἕνα πρόσωπο. Ὁ εὑρισκόμενος στήν καταθλιπτική θέση
ἀναγνωρίζει τόν ἄλλον ὡς διακριτό ἀπό τόν ἴδιο.
Ἡ συνειδητοποίηση αὐτή ἔχει ὡς συνέπεια τή βίωση ἑνός αἰσθήματος ἀπώλειας καί χωρισμοῦ
ἀπό τή μητέρα, δοκιμασία πού θά συμβάλει στήν ὡριμότητα τοῦ βρέφους.
Τό βρέφος τώρα ἔχει ἀνάγκη νά ἐπανορθώσει τήν προηγούμενη σχάση, νά ἀποκαταστήσει τή
μητέρα ὡς καλό ἐσωτερικό ἀντικείμενο στόν ψυχισμό του _ Σύνθεση, ἀπαρτίωση καλοῦ καί
κακοῦ ἀντικειμένου.
Ἡ φυγή ἀπό τή σχάση ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἐνίσχυση τῆς λιβιδινικῆς ἐνόρμησης τοῦ βρέφους,
πού ἐγκαθιστᾶ τή βασική ἐκτίμηση καί ἐμπιστοσύνη στό γονιό καί κατ’ ἐπέκταση στόν ἑαυτό.

Κατά τή διάρκεια τῆς ἀνάπτυξης, τό παιδί θά πρέπει νά ἐγκαταστήσει μέ ἀσφάλεια στόν πυρήνα
τοῦ ἐγώ του μία καλή μητέρα (γιά τήν ὁποία θά τρέφει βασική ἐκτίμηση καί ἐμπιστοσύνη) ἕναν
καλό πατέρα καί ἕνα δημιουργικό γονεϊκό ζευγάρι.
15
Συμβολή τῆς Klein
 Ἐπεσήμανε τή σημασία πού ἔχει γιά τή διαμόρφωση τῆς προσωπικόητας ἡ ἐνδοβολή, ἡ
ἐνσωμάτωση ἑνός «καλοῦ ἀντικειμένου», ἑνός καλοῦ γονεϊκοῦ προσώπου.

 Τό παιδί στή βρεφική ἀκόμα ἡλικία συγκροτεῖ τόν πυρήνα τοῦ ἐγώ του μέ βάση τά
πρόσωπα, τά πρότυπα τῶν γονιῶν πού ἔχει ἐνδοβάλει. Τό γονεϊκό πρόσωπο γίνεται μέρος
τοῦ ἐγώ τοῦ παιδιοῦ. Τά γονεϊκά πρόσωπα συγκροτοῦν τόν πυρήνα τῆς προσωπικότητάς
του.

Θεωρία τῆς προσκόλλησης ἤ τοῦ συναισθηματικοῦ δεσμοῦ τοῦ Bowlby

Ὁ Bowlby ἀναδεικνύει τή σημασία μιᾶς στενῆς, θερμῆς καί σταθερῆς σχέσης τοῦ βρέφους μέ τή
μητέρα. Ὁ τρόπος ἀπαντητικότητας καί συμπεριφορᾶς τῆς μητέρας ἐγγράφεται, ἐνσωματώνεται
ὡς ἐσωτερικό ἀναπαραστασιακό μοντέλο ἀνταπόκρισης καί συμπεριφορᾶς γιά τό παιδί.

Τό ἐξελισσόμενο βρέφος ἀναπτύσσει μιά σχέση προσκόλλησης, συναισθηματικοῦ δεσμοῦ μέ τή

μητέρα. Ταυτόχρονα χρησιμοποιεῖ αὐτή τήν προσκόλληση ὡς «ἀσφαλή βάση» γιά ἐξερεύνηση
καί ἀποχωρισμό.

Ἡ Ainsworth προσπάθησε νά προσδιορίσει τούς τύπους προσκόλλησης τοῦ βρέφους πρός τή

μητέρα καί πῶς αὐτοί οἱ τύποι ἐπηρεάζουν τήν προσωπικότητα καί τή συμπεριφορά. Διέκρινε
τρία εἴδη προσκόλλησης –συναισθηματικοῦ δεσμοῦ:
 Τόν ἀσφαλῆ τύπο προσκόλλησης
 Τόν ἀνασφαλῆ - ἀποφευκτικό τύπο
 Τόν ἀνασφαλῆ - ἀμφιθυμικό τύπο
Τελευταῖα ἔχει ἀναφερθεῖ καί
 Ὁ ἀποδιοργανωμένος- ἀποπροσανατολισμένος τύπος, σέ περιπώσεις παραμέλησης ἤ
κακοποίησης.

Εἶναι γενικά ἀποδεκτό ὅτι τά παιδιά πού ἔχουν στερηθεῖ τό σύνδεσμο ἀγάπης μέ τή μητέρα δέν
μποροῦν νά ἀναπτύξουν τή βασική ἐμπιστοσύνη πού ἀπαιτεῖται γιά νά μποροῦν νά ἀγαποῦν τόν
ἑαυτό τους, νά ἀγαποῦν τή ζωή καί νά πιστεύουν ὅτι οἱ ἄλλοι θά τά ἀγαπήσουν.

16
Ἔρευνες ἔχουν δείξει ὅτι ἡ ποιότητα τοῦ συναισθηματικοῦ δεσμοῦ μέ τή μητέρα (τούς γονεῖς)
προσδιορίζει στή συνέχεια ὅλες τίς σημαντικές σχέσεις τοῦ ἀτόμου: τήν ἐρωτική σχέση, τή
σχέση μέ τό θεραπευτή, τόν πνευματικό, τίς φιλικές σχέσεις, ἀκόμα καί τή σχέση μέ τό Θεό.

Γενικότερα, τά ἀνθρώπινα ὄντα ἔχουν μιά βασική ἀνάγκη νά συνάπτουν συναισθηματικούς

δεσμούς μέ ἄλλους ἀνθρώπους καί δέν λειτουργοῦν καλά ἄν δέν συνάπτουν τέτοιους δεσμούς.

Μεγαλώνοντας τό παιδί περνᾶ ἀπό τήν μονοπροσωπική στήν πολυπροσωπική προσκόλληση. Ἡ

συζυγία εἶναι ἕνας δεσμός μέ χαρακτηριστικά προσκόλλησης. Ὁ κάθε σύζυγος λειτουργεῖ ὡς
πρόσωπο δεσμοῦ, ὡς ἀσφαλής βάση (ὡς «βοηθός») γιά τόν ἄλλον.

Ἡ Εκκλησία κάνει λόγο γιά προσκόλληση στό Θεό. Ὁ Χριστός ἀποτελεῖ γιά τόν πιστό τήν
«ἀσφαλή βάση», τό ἀγαπημένο πρόσωπο, γιά χάρη τοῦ ὁποίου διακινδυνεύει τήν ἀλλαγή.

Ἀξιολόγηση τῆς σχολῆς τῶν ἀντικειμενοτρόπων σχέσεων

 Ἔμφαση στίς πρώιμες ἐμπειρίες μέ τούς γονεῖς καί κυρίως τή μητέρα. Μεγάλο μέρος τῆς
δύναμης τῆς μητέρας πηγάζει ἀπό τήν ἐσωτερικευμένη εἰκόνα πού ἔχει τό παιδί της γιά
ἐκείνη.
 Ὑπερβολική ἔμφαση στό πρόσωπο τῆς μητέρας.
 Οἱ δυσκολίες στίς σχέσεις μέ τούς φροντιστές ἀποτελοῦν τή βάση πολλῶν προβλημάτων
τόσο τοῦ παρελθόντος ὅσο καί τοῦ παρόντος.
 Ἀναδεικνύει τήν κοινωνική- ἀγαπητική διάσταση τοῦ ἀνθρώπου, τό σχετίζεσθαι. Ὁ
σκοπός τῆς ζωῆς ὁρίζεται ὡς σχέση, καί μάλιστα ὡς ἀγαπητική, λιβιδινική σχέση.

17