MGA DAPAT PAG-ARALAN

NOBELA
TULA
Ang nobela ay mapagkukunan ng mga aral na maiuugnay
Ang tula ay isang akdang pampanitikan ng naglalarawan ng sa buhay ng mga mamamayan. Malikhain ang
buhay na hinango sa guni-guni, ipinararating sa ating pagkakalahad nito na pumupukaw ng damdamin ng
damdamin at ipinahahayag sa panitikang may angking aliw- mambabasa kaya ito nagiging kawili-wili.
iw. Ito ay naiiba sa ibang sangay ng panitikan sapagkat ito Layunin ng nobela na gumising sa diwa at damdamin,
ay nangangailangan ng masusing pagpili ng mga salita, magbigay ng aral tungo sa pag-unlad ng buhay at lipunan,
pagbilang ng mga pantig, at paggamit ng mga magsilbing daan tungo sa pagbabago ng sarili at lipunan,
magkakatugmang salita upang madama ang isang magbigay ng inspirasyon sa mambabasa at iba pa.
damdamin o kaisipang nais ipahayag ng isang manunulat. Kakikitaan din ng mga tunggaliang pumupukaw sa
Ang tula ay isang uri ng panitikan na binubuo ng mga damdamin at interes ng mambabasa ang nobela. Ang
salitang may ritmo at metro. Ang ritmo ay ang haba o iksi ng TUNGGALIAN ay nagbibigay daan sa madudulang tagpo
ng mga pattern samantalang ang metro ay tumutukoy sa upang lalong maging kapana-panabik ang mga
pangyayari. Ito ay pakikipagtunggali ng pangunahing
haba o iksi ng bilang ng mga pantig sa bawat linya.
tauhan laban sa mga problemang kahaharapin na minsan
Ang tula ay binubuo ng mga sumusunod na elemento:
ay sa sarili (tao vs sarili), sa kapwa (tao vs tao), sa
1. Sukat – tumutukoy sa bilang ng pantig ng bawat taludtod kalikasan (tao vs kalikasan) at sa lipunan (tao vs lipunan).
na nakapaloob sa isang saknong. KATOTOHANAN
2. Saknong – tumutukoy sa isang grupo sa loob ng isang -pagpapalagay na kaisa ng katunayan o realidad
tula na maaaring binubuo ng isang taludtod o higit pa. -isang bagay, konsepto o kasabihan na tiyak o tama
3. Tugma – ay tumutukoy sa pagkakaroon ng na hindi mapagtatanungan
pagkakasintunog ng mga huling pantig ng huling salita ng KABUTIHAN
bawat linya. -hango sa salitang-ugat na buti na nangangahulugang
4. Kariktan – ay mga salitang ginagamit upang magpasaya kaaya-aya, kaayusan at kabaitan
o magbiay sigla sa damdamin ng mambabasa. -pinag-uugatan ng mabuti at magandang pag-iisp,
5. Talinghaga – ay tumutukoy sa di-tahasang pagtukoy sa damdamin at gawa ng tao habang namumuhay ito
mga bagay na binibigyang-turing sa tula. nang matiwasay
KAGANDAHANG ASAL
Tulang Makabayan
-ito ang paggalang sa kapuwa at pinapahalagahan ang
• Nagbibigay-diin sa mga natatanging kasaysayan ng isang
nararamdaman ng iba
bansa, makasaysayang mga pook, magagandang tanawin,
MGA PANANDANG GINAGAMIT SA PAGBIBIGAY NG
at maging ng temang may kinalaman sa buhay ng mga OPINYON
dakilang pinuno ng bansa. Opinyon
Tula ng Pag-ibig Ang isang opinyon ay isang saloobin o damdamin lamang
• puno ng damdamin batay sa mga makatotohanang pangyayari at hindi
• Ang paksa ay may kinalaman sa pagmamahalan ng maaaring mapatunayan kung tama o mali.
dalawang magsing-irog Ang pagbibigay ng opinyon sa mga pangyayaring
• Bahagi ng paksa ng tulang ito ang kasawian sa pag-ibig nagaganap o namamamalas sa ating paligid ay
Tulang Pangkalikasan maituturing na na bahagi na ng ating pang araw-araw na
• Nagbibigay-diin sa kahalagahan ng kalikasan sa buhay ng buhay . Sa pagbibigay ng opinyon, makakabuti kung tayo
tao ay may sapat na kaalaman sa paksang pinag-uusupan
• Kadakilaan, kagandahan, at karilagan ng kalikasan upang masusing mapagtimbang-timbang ang mga bagay
Tulang Pastoral at maging katanggap-tanggap ang ating mga opinyon.
• Nagbibigay-diin sa mga katangian ng buhay sa kabukiran Narito ang ilan sa mga pahayag na maaaring gamitin sa
• kagitingan at kadakilaan ng mga magsasakang pagbibigay ng opinyon.
matiyagang nagbubungkal ng lupa
• Kahalagahan ng pagsasaka sa ekonomiya ng bansa
Tulang Naglalarawan
Ang tulang “Kultura: Pamana ng Nakaraan, Regalo ng
Kasalukuyan at Buhay ng Kinabukasan” ay isang
halimbawa ng tulang naglalarawan. Hindi lamang
nauuri ang tula ayon sa anyo at kayarian nito. Nauuri rin
ang tula ayon sa layon. May apat na uri ang tula ayon sa
layon. Isa na rito ay ang tulang naglalarawan na
nagpapahayag ng pagpapahalaga o maaaring pagkamuhi
ng makata o may-akda sa isang kalagayan, pook, o
pangyayari. Nakapaglalarawan tayo ng tiyak at angkop
kapag alam natin ang gamit ng mga salita. Nakatutulong
nang malaki sa pagbibigay ng hugis, kulay, anyo sa mga
bagay na bumubuo sa ating kapaligiran ang wastong
paggamit sa salitang naglalarawan. Maaari ring tiyak na
makapaglarawan sa katangian at ugali ng isang tao o
hayop ang paggamit ng angkop na salitang naglalarawan.
Samakatuwid, nakatutulong nang malaki ang mga salitang
naglalarawan upang bigyang katangian ang isang bagay o
ugali maging sa damdamin at mga pangyayari sa ating
kapaligiran.
 KULTURA: ANG PAMANA NG NAKARAAN,
REGALO NG KASALUKUYAN, AT BUHAY NG PERFORMANCE TASK BILANG 3
KINABUKASAN
ni Pat V. Villafuerte Panuto:Gumawa ka ng isa sa mga
NOON, ang bawat paghakbang ay isang pagtalunton, sumusunod:
isang pagtahak sa matuwid na landas upang marating ang
paroroonan
hugot line
gaano man ito kalapit, gaano man ito kalayo • salawikain
gaano man ito kakitid, gaano man ito kalawak
kaunti man o marami ang mga paang humahakbang • kasabihan
mabagal man o mabilis, pahintu-hinto man o tuloy-tuloy
ang bawat paghakbang ay may patutunguhan.
• islogan
ang bawat paghakbang ay may mararating. -na pumapaksa sa ating pagka-Pilipino o
ang bawat paghakbang ay may pagsasakatuparan.
Hindi na mabilang ang paghakbang na naganap sa ating
pagiging Makabayan
kasaysayan (MAKASAYSAYANG
paghakbang na pinuhunanan ng pawis, dugo at luha
paghakbang na kinamulatan ng maraming pagsubok, LUGAR/PANGYAYARI,
pangamba at panganib MAGAGANDANG TANAWIN,
mula pa sa panahon ng kawalang-malay
hanggang sa panahon ng walang humpay na pananakop, KULTURANG PILIPINO/PAG-UUGALI.
digmaan at kasarinlan -Maaaring ito ay may tugma o walang
at hanggang sa kontemporaryong panahon ng makinasyon
sumibol ang kayraming kulturang sinangkutsa sa ating diwa’t tugma.
kamalayan
kulturang may ritmo ng pag-awit, may kislot ng pagsayaw,
Ito’y binubuo ng dalawang taludtod/ linya
may haplos ng pag-aalay, may lambing ng panunuyo o higit pa.
at tangis ng pamamaalam.
ito ang ating tinalunton, ito ang bunga ng ating paghakbang:
-Maaaring lagyan ng background o
ang kulturang ipinamana sa atin ng nakaraan. disenyo na babagay sa inyong obra
NGAYON, sa panahon ng pagkamulat at maraming pagbabago, maestra.
binhing nakatanim ang maraming kulturang
nag-uumapaw sa ating diwa
nagbabanyos sa ating damdamin TANDAAN:
nag-aakyat sa ating kaluluwa
sinubok ng maraming taon Isulat ito sa isang LONG SIZED BOND
inalay sa mga bagong sibol ng panahon PAPER(LANDSCAPE). Maaaring isulat
anumang kulay, anumang lahi, anumang edad, anumang
kasarian ito or maaaring gawin ito sa
ang kultura’y pinayayabong
nang may halong sigla at tuwa,
kompyuter(printed copy).
nang may kasalong pagsubok at paghamon IPAPASA ITO BUKAS, BIYERNES
kulturang sinusuyod ng kapuri-puring ugali at marangal na kilos
kulturang inihahain ng pagsamba’t prusisyon
(OKTUBRE 13, 2023)
kulturang sinasalamin ang pasko’t pistang-bayan
kulturang pinaaawit ng pasyon at pagsasabuhay ng Poon
kulturang patuloy na sumisibol at ipinapupunla ng tradisyon:
pampamilya, pang-eskuwela, pampolitika, panrehiyon at
pambansa
na dinilig ng maraming pagpapaalala, paggabay at patnubay
at pinayaman ng makukulay na karanasan
kulturang inihain at tinanggap, sinunod at isinakatuparan
ito ang regalo ng kultura
regalo ng kasalukuyan.

BUKAS, ang kulturang itinudla ng nakaraan

at inireregalo ng kasalukuyan ay bubuhayin ng kinabukasan
at mananatiling repleksyon ng kabutihan
kulturang gagalang sa mga bata’t matanda
kulturang rerespeto sa mga babae’t may kapansanan
kulturang luluklok ng pagbabayanihan at pagkakapatiran
kasaliw ng mga awiting bayan at katutubong sayaw
katali ng pagsasadula’t pagbabalagtasan
magkakapantay sa kalayaan at karapatan
diwang marangal ang ipupunla. kariringgan ng maraming wika
magsasama-sama, magkakapit-bisig, magtutulung-tulungan
habang patuloy na humahakbang upang galugarin pa
ang kulturang pagyayamanin ng ating lahi
ng lahing magiting
ng lahing kapuri-puri
ng lahing marangal.
 hiniwalayang asawa. Nalaman ni Gracia ang tungkol sa
BUOD NG CANAL DE LA REINA kaso nang masabi sa kanya ni Dado, asawa ng yumaong
Liwayway A. Arceo si Paz na kaibigan niya. Si Paz bago mamatay ay naging
MGA TAUHAN: pasyente pa ni Leni. Nagkapalagayan kaagad ng loob si
Pamilyang de Los Angeles - Sila ay isang pamilyang Gracia at ang pamilya ni Caridad, maging ang mga anak
may pagkakaisa at unawaan para sa isa’t isa. Masasabing na kapwa doktor, si Gerry at Leni. Simula nang dumating
isa silang halimbawa ng maayos at halos perpektong si Caridad sa buhay ni Nyora Tentay ay tila natauhan na si
pamilya. Ingga sa pagmamalupit sa kanya ng matanda. Nang
Salvador - Ang padre de pamilya at mabuting asawa ni dumating ang isang napakalakas na bagyo na tumangay
Caridad. Madalas sumasang- ayon sa mga desisyon ni at luminis sa Canal de la Reina at iba pang bahagi ng
Caridad lalo na’t kung sa tingin niya’y ito’y tama at para sa Kamaynilaan, nagkaroon ng malaking pagbabago sa
ikabubuti ng asawa. buhay ng mga tauhan. Ang tubig dulot ng baha ang naging
Caridad - Isang napakamaunawaing ina sa kanyang dahilan ng pagsibol ng kabutihan. Nang tangayin ang mga
pamilya. Isa siyang babaeng may malakas at matibay na tao sa Canal de la Reina kasama na si Nyora Tentay,
loob. inagaw ni Ingga ang mga alahas sa katawan at ang
Leni - Panganay na anak na babae nina Salvador at bayong ng kayamanan ni Nyora Tentay upang
Caridad. Nagtapos ito ng medisina at kasalukuyang nag- makapaghiganti. Kapwa sila nakaligtas sa baha.
iinternong doktor. Espesiyalidad nito ang Pediatrics at Si Ingga ay napunta sa Sampaguita Health Center
talaga namang makikita ang husay ni Leni sa kung saan siya sinundo ni Junior, nagboluntaryong
panggagamot. Matalino rin si Leni at sa katunayan ay siya sumama sa rescue operation, upang iuwi sa bahay ng
pa ang nakakuha ng unang pwesto sa Medical Board mga de los Angeles. Si Nyora Tentay naman ay napunta
Exam. sa paaralang-bayan ng Lakandula, at nabaliw nang hindi
Junior - Huling miyembro ng pamilya. Kasalukuyan itong makita ang kanyang bayong. Sa kabila ng kasamaan ni
kumukuha ng kursong Architecture sa isang unibersidad. Nyora Tentay ay isinauli pa rin ng pamilya de los Angeles
Pamilyang Marcial - Ang pamilyang ito ay puno ng ang bayong ni Nyora Tentay na kinuha ni Ingga. Naroon
kaguluhan. Wala kasi silang maayos na komunikasyon. ang mga papeles ni Nyora Tentay ngunit nanaig pa rin ang
Hindi pinakikinggan ni Nyora Tentay ang kanyang anak na pagiging patas sa puso ng pamilya de los Angeles.
si Victor at pilit na pinasusunod ito sa kanyang mga nais Naibalik na ni Junior ang bayong ngunit hindi pa rin
kahit na ayaw naman nito. nakakakilala si Nyora Tentay; kahit si Victor na kaniyang
Victor – Anak ni Nyora Tentay. Ama ni Gerry at asawa ni anak ay hindi pa rin niya makilala. Ito ang naging
Gracia. Sunud-sunuran ito sa kanyang ina. magandang dahilan ni Victor upang makalapit sa kanyang
Gracia - Asawang hiniwalayan ni Victor dahil sa minamahal na anak, si Gerry na isang manggagamot.
kagustuhan ng inang si Nyora Tentay. Hindi man espesyalista si Gery sa pag-iisip ay
Gerry - Anak nina Victor at Gracia. inirekomenda niya ang kanyang Lola Tentay sa isang
Nyora Tentay - Siya ang bumubuhay sa lahat halos ng kakilalang doktor sa mental ospital. Sa panahong iyon din
naninirahan sa Canal de la Reina. Dahil sa kanyang sa loob ng klinika ni Gerry muling nagkatagpo si Victor at
pagiging usurera, ang kanyang tindahan ay siyang si Gracia. Nanliit si Victor sapagkat sa kabila ng pagiging
kinukunan ng pagkain ng lahat ng nakapaligid sa kanya. babae ni Gracia ay nagawa nitong itaguyod si Gery sa
Simula nang mabyuda siya ay pera na lang ang kanyang marangal at marangyang pamumuhay samantalang siya
ninanasa sa buhay. Siya ang utangan at ang tubo ay 20% ay naging sunud-sunuran lamang kay Nyora.
kada buwan. Naramdaman ni Victor na gusto na niyang maging
Ingga – Ang katulong ni Nyora Tentay na madalas niyang responsable at independenteng lalaki. Hindi maitatanggi
minamaltrato. na mahal pa rin niya si Gracia kung kaya’t naglakas-loob
na siyang bumukod ng bahay kay Nyora Tentay nang
BUOD: bumalik na sa katinuan ang matanda. Ayaw na niyang
Binalikan ni Caridad de los Angeles ang lugar maging alipin ng salapi ng kanyang ina. Napatunayan na
kung saan unang namulat ang kanyang mga mata, ang sa korte na si Caridad ang tunay na may-ari ng lupang
Canal de la Reina, makalipas ang ilang taon mula nang inaangkin ni Nyora Tentay, sa tulong ng pagtestigo ni
lisanin niya ito dulot ng sunog bago sumiklab ang Tisya, asawa ng yumaong si Osyong na naging katuwang
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ngunit sumikip ang sa pagbabantay noon sa lupa. Wala ng magagawa pa ang
kanyang dibdib nang maratnang ang lupang noo’y tila matanda kundi tanggapin ang kanyang pagkatalo.
paraiso sa kanya ay isa nang larawan ng kahirapan dahil Nagbabadya ito ng mabuting simulain, total ay hindi na
sa mga iskwater at sa ‘di kanais-nais na tanawin at amoy. pinayagan ang mga iskwater sa Canal de la Reina. Malinis
Nagtungo siya sa Canal de la Reina kasama ang asawang na talaga ang lugar. Karagdagan sa kagalakan ng pamilya
si Salvador at ang mga anak na sina Leni at Junior upang de los Angeles ay ang pagkamit ni Leni sa unang pwesto
bisitahin ang kanilang lupa na ipinagkatiwala pa ng mga ng Medical Board Exam bilang babae at pinakabatang
ninuno niya kay Osyong. Ngunit hindi niya inaasahan na doktor. Kasama sa pagbati at pagbisita ni Gerry kay Leni
ang lupang ipinamana sa kanya ay ipinagbili ni Osyong sa ang ama nitong si Victor. Ang naging wakas ng nobela ay
usurerang si Nyora Tentay nang mabaon ito sa utang. Sa tipikal na hinahanap-hanap ng mga Pilipino na pagsikat ng
suliraning ito nag-umpisa ang pagkakaugnay-ugnay ng araw matapos ang malakas na unos. Nagkasundo na ang
mga tauhan sa bawat isa. Ipinapakita lamang na pamilya de los Angeles at ang pamilya Marcial mula nang
mahalaga ang lugar sa buhay ng tao. Nagdemanda si ikasal ang anak ni Caridad at Salvador na si Leni, at ang
Caridad patungkol sa pagmamay-ari ng lupa. Hindi naman anak ni Victor at Gracia na si Gerry.
siya inurungan ni Nyora Tentay. Hindi naging hadlang ang Si Junior naman ay pinayagan nang kumuha ng
kanilang kasarian bilang babae na maging matigas at kursong abogasya matapos ang kasalukuyang kursong
malakas ang loob. Si Caridad ay suportado ng kanyang arkitektura. Si Ingga ay bumalik na sa kanyang probinsya.
mapagmahal na pamilya. Si Nyora Tentay ay tinanggap na ang pagkatalo. At si
Naninindigan sila sa katotohanang maibabalik sa Victor at Gracia naman ay nagkakasundo na rin. Sa Canal
kanila ang lupa sa tulong ni Atty. Agulto, kahit may de la Reina nangyari ang masalimuot na bagay, ngunit
kahirapang kalabanin si Nyora tentay dahil pinapakilos nito kaloob pa rin na rito umusbong ang pagbangon at pag-asa
ang kanyang pera upang impluwensyahan ang mga sa mas masiglang bukas. Ngunit hindi pa roon matatapos
opisyal. Nakatulong sa paglutas sa kaso si Gracia, ang ang lahat; sapagkat nagbabadya ang pagdedeklara ng
manugang ni Nyora Tentay na minatapobre ng matanda Martial Law.
noong naninirahan pa sa kaniya. Masama ang loob ni
Gracia kay Nyora Tentay at kay Victor na kaniyang