ΠΑΛΙΕΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ:

ΜΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ
(16ος – 19ος αιώνας)
Ενότητα 3
 Στοιχεία για την αποικιοκρατία
κατά την πρώιμη νεότερη περίοδο

• Η πρώιμη νεότερη περίοδος εκτείνεται περίπου από το 1500 έως

το 1800 → ανάπτυξη σε πολλούς τομείς: της επιστήμης, της
πολιτικής, του πολέμου και της τεχνολογίας → εποχή
ανακάλυψης και παγκοσμιοποίησης → πολιτική, οικονομική και
πολιτισμική αποικιοποίηση του υπόλοιπου κόσμου από χώρες
της Ευρώπης → συγκρότηση αποικιακών αυτοκρατοριών
• Μετατροπή του «Παλαιού Κόσμου» σε «Νέο Κόσμο»: πρώτες
ευρωπαϊκές αποικίες, άνοδος ισχυρών συγκεντρωτικών
κυβερνήσεων και απαρχές αναγνωρίσιμων εθνικών κρατών
• Αποικιοκρατία: μακράς χρονικής διάρκειας αφήγημα της
ευρωπαϊκής επέκτασης → οι μετακινήσεις των Ευρωπαίων έγιναν
σε πολλές διαφορετικές χρονικές περιόδους και σε πολλά
διαφορετικά γεωγραφικά σημεία του κόσμου → πρώτες η
Ισπανία και η Πορτογαλία
 Βασικοί παράγοντες για τους οποίους πρωτοστάτησαν
στις «Μεγάλες ανακαλύψεις»
η Ισπανία και η Πορτογαλία
• Αναζήτηση νέων θαλάσσιων εμπορικών δρόμων προς την Ασία
(π.χ. Κίνα, Ινδία) είτε μέσω περίπλου Αφρικής είτε δυτικά μέσω
Ατλαντικού → λόγω κατοχής χερσαίων εμπορικών δρόμων από
Οθωμανική Αυτοκρατορία (από τα μέσα του 15ου αι.)
• Δημογραφικοί λόγοι – αύξηση πληθυσμού
• Απόκτηση σκλάβων από νέες χώρες
• Το πνεύμα των σταυροφοριών ίσχυε ακόμη – προσηλυτισμός
ιθαγενών από Καθολική Εκκλησία
• Εξέλιξη χαρτογραφίας και ανακάλυψη νέων οργάνων
ναυσιπλοϊας (πυξίδα κ.ά.)
• Ανάπτυξη της γρήγορης, ωκεάνιας καραβέλλας
• Απόκτηση πλούτου (χρυσού, κ.ά.) – Ιστορίες του Μάρκο Πόλο
Ο χάρτης του κόσμου (1507) από τον Waldseemuller.
Είναι η πρώτη φορά σε χάρτη που η «νέα» ήπειρος
αναφέρεται ως «Αμερική»
Αποικιοκρατική απεικόνιση της Αμερικής
Η ωκεάνια καραβέλα
 Βασικοί παράγοντες για τους οποίους πρωτοστάτησαν
στις «Μεγάλες ανακαλύψεις»
η Ισπανία και η Πορτογαλία
• Αναζήτηση νέων θαλάσσιων εμπορικών δρόμων προς την Ασία
(π.χ. Κίνα, Ινδία) είτε μέσω περίπλου Αφρικής είτε δυτικά μέσω
Ατλαντικού → λόγω κατοχής χερσαίων εμπορικών δρόμων από
Οθωμανική Αυτοκρατορία (από τα μέσα του 15ου αι.)
• Δημογραφικοί λόγοι – αύξηση πληθυσμού
• Απόκτηση σκλάβων από νέες χώρες
• Το πνεύμα των σταυροφοριών ίσχυε ακόμη – προσηλυτισμός
ιθαγενών από Καθολική Εκκλησία
• Εξέλιξη χαρτογραφίας και ανακάλυψη νέων οργάνων
ναυσιπλοϊας (πυξίδα κ.ά.)
• Ανάπτυξη της γρήγορης, ωκεάνιας καραβέλλας
• Απόκτηση πλούτου (χρυσού, κ.ά.) – Ιστορίες του Μάρκο Πόλο
Τα ταξίδια του Marco Polo
 Οι πρώιμες αποικιακές αυτοκρατορίες
της Ισπανίας και της Πορτογαλίας
• Μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα η αποικιακή κυριαρχία της
Ισπανίας και της Πορτογαλίας ήταν σχεδόν καθολική → βέβαια,
η ισπανική και η πορτογαλική αποικιοκρατία δεν μεταλλάχθηκαν
ξαφνικά στον νέο ιμπεριαλισμό του 19ου αιώνα
• Αντικειμενικοί λόγοι: η γεωγραφική θέση των χωρών αυτών →
ατλαντικές δυνάμεις → η Ισπανία επέλεξε τον δυτικό δρόμο και
η Πορτογαλία, αρχικά, τον Ανατολικό (με περίπλου της Αφρικής)
• Βασικά κίνητρα: θρησκευτικές σταυροφορίες (οι αποστολές τους
είχαν εξουσιοδότηση του Πάπα για διάδοση χριστιανισμού) →
νέες τεχνολογικές δυνατότητες → οικονομικά κίνητρα (εμπόριο
και αναζήτηση χρυσού)
• Υπερπόντια αποικιακή εξάπλωσή τους → οικονομική τους
ανάκαμψη → πολιτική και στρατιωτική υπεροπλία τους στην
Ευρώπη έως τέλη 16ου αι. → εποχή μερκαντιλισμού ή
εμποροκρατίας
 Το κίνητρο των Ισπανών για αναζήτηση χρυσού
αποτυπώνεται στα ημερολόγια του Κολόμβου

Ο Χριστόφορος Κολόμβος έγραφε στις 15 Οκτωβρίου 1492:

«Πρέπει να τα βάλω με ένα σωρό πράγματα που μου είναι
άγνωστα. Μα δεν μπορώ σε καμιά περίπτωση να κάνω πίσω
και να παραιτηθώ από τον σκοπό μου, που είναι να ψάξω τα
νησιά για να βρω χρυσό». Και στις 21 Οκτωβρίου 1492: «Θα
φέρω πάνω-κάτω ολόκληρο το νησί μέχρι που να βρω τον
βασιλιά και να μπορέσω να μάθω πόσα είναι τα πλούτη του
σε χρυσό».

Παρατίθεται στο Ζακ Αρνώ, Η αποικιοκρατία στο εδώλιο,

1959, σ. 47.
 Οι πρώιμες αποικιακές αυτοκρατορίες
της Ισπανίας και της Πορτογαλίας
• Μέχρι το τέλος του 16ου αιώνα η αποικιακή κυριαρχία της
Ισπανίας και της Πορτογαλίας ήταν σχεδόν καθολική → βέβαια,
η ισπανική και η πορτογαλική αποικιοκρατία δεν μεταλλάχθηκαν
ξαφνικά στον νέο ιμπεριαλισμό του 19ου αιώνα
• Αντικειμενικοί λόγοι: η γεωγραφική θέση των χωρών αυτών →
ατλαντικές δυνάμεις → η Ισπανία επέλεξε τον δυτικό δρόμο και
η Πορτογαλία, αρχικά, τον Ανατολικό (με περίπλου της Αφρικής)
• Βασικά κίνητρα: θρησκευτικές σταυροφορίες (οι αποστολές τους
είχαν εξουσιοδότηση του Πάπα για διάδοση χριστιανισμού) →
νέες τεχνολογικές δυνατότητες → οικονομικά κίνητρα (εμπόριο
και αναζήτηση χρυσού)
• Υπερπόντια αποικιακή εξάπλωσή τους → οικονομική τους
ανάκαμψη → πολιτική και στρατιωτική υπεροπλία τους στην
Ευρώπη έως τέλη 16ου αι. → εποχή μερκαντιλισμού ή
εμποροκρατίας
 Πορτογαλία
• Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που προχώρησε σε συστηματικές
και οργανωμένες εξερευνητικές αποστολές → πιο εντατικά
στα τέλη του 14ου και, κυρίως, στις αρχές του 15ου αι.
• Πρωτοπόροι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι: Βαρθολομαίος
Ντιάζ, Βάσκο ντα Γκάμα – ο πρώτος που έφτασε στις ακτές
της Ινδίας (1494), διασχίζοντας όλο τον Ινδικό Ωκεανό
• Πρώτη Αυτοκρατορία (μέχρι αρχές του 17ου αι.): κυριαρχία
στον Ινδικό → εμπορικοί σταθμοί (Αφρική, Ασία) → όχι
αποικίες εγκατάστασης, ούτε εκμετάλλευσης → εμπορική
αυτοκρατορία και κυριαρχία (1417-1557) → μπαχαρικά,
μετάξι, ζάχαρη, πολύτιμα μέταλλα κλπ.
• Δεύτερη Αυτοκρατορία: επίκεντρο η Βραζιλία → και
σημαντικό δουλεμπόριο από Αφρική
 Ο Πορτογάλος Βαρθολομαίος Ντιάζ: ήταν ο πρώτος (1488) που
έπλευσε από το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας (στο νότιο άκρο της
Αφρικής) και εισήλθε στον Ινδικό ωκεανό, αλλά επέστρεψε στην
Πορτογαλία χωρίς να καταφέρει να φτάσει σε ασιατική στεριά
Εμπορική αυτοκρατορία – εμπορικές κτήσεις
της Πορτογαλίας στην Ινδία
Βραζιλία, αποικία της Πορτογαλίας (1500-1822)
 Πορτογαλία
• Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που προχώρησε σε συστηματικές
και οργανωμένες εξερευνητικές αποστολές → πιο εντατικά
στα τέλη του 14ου και, κυρίως, στις αρχές του 15ου αι.
• Πρωτοπόροι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι: Βαρθολομαίος
Ντιάζ, Βάσκο ντα Γκάμα – ο πρώτος που έφτασε στις ακτές
της Ινδίας (1494), διασχίζοντας όλο τον Ινδικό Ωκεανό
• Πρώτη Αυτοκρατορία (μέχρι αρχές του 17ου αι.): κυριαρχία
στον Ινδικό → εμπορικοί σταθμοί (Αφρική, Ασία) → όχι
αποικίες εγκατάστασης, ούτε εκμετάλλευσης → εμπορική
αυτοκρατορία και κυριαρχία (1417-1557) → μπαχαρικά,
μετάξι, ζάχαρη, πολύτιμα μέταλλα κλπ.
• Δεύτερη Αυτοκρατορία: επίκεντρο η Βραζιλία → και
σημαντικό δουλεμπόριο από Αφρική
Σε μια πολύ σπουδαία ανακάλυψη προχώρησαν αρχαιολόγοι
στην Πορτογαλία, καθώς ανακαλύφθηκε ναυάγιο ηλικίας 400
ετών ανοικτά του Κασκαΐς, στα περίχωρα της Λισαβόνας.
Μάλιστα, χαρακτηρίστηκε ως «η ανακάλυψη του αιώνα»
καθώς ευρήματα όπως μπαχαρικά, κεραμικά, κανόνια
βρέθηκαν στην περιοχή του ναυαγίου το οποίο εκτιμάται πως
βυθίστηκε κατά την επιστροφή του από την Ινδία, περί το
1600 μ.Χ και την περίοδο της ακμής για το πορτογαλικό
εμπόριο μπαχαρικών στην Ινδία.
Το σκάφος κείτεται 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της
θάλασσας και, σύμφωνα με τον επικεφαλής της επιχείρησης
Jorge Freire, είναι πολύ καλά διατηρημένο.
«Από πλευράς κληρονομιάς, είναι η ανακάλυψη της
δεκαετίας» είπε, χαρακτηρίζοντας το ναυάγιο «το πιο
σημαντικό εύρημα όλων των εποχών» για την Πορτογαλία.

Πηγή: www.alfavita.gr
 Ισπανία
• Ενοποίηση Ισπανίας (1492) → προϋπόθεση για αποικιακή πολιτική
→ ο Κολόμβος έπεισε τους βασιλείς Φερδινάνδο και Ισαβέλλα να
χρηματοδοτήσουν ταξίδι του δυτικά → παρότι η Ισπανία ξεκίνησε
μετά την Πορτογαλία, αναδείχτηκε η μεγαλύτερη σε έκταση,
πληθυσμό και οικονομική δύναμη αποικιακή αυτοκρατορία που
γνώρισε ο δυτικός κόσμος από τον 15ο ως τον 17ο αι.
• Ο Κολόμβος αλλά και η πλειοψηφία των επιγόνων του
κονκισταδόρες (κατακτητές) υπήρξαν υπεύθυνοι με τις στρατιωτικές
πράξεις τους για τον αφανισμό πολλών εκατοντάδων χιλιάδων
ιθαγενών της Αμερικής → και ρατσιστική διάθεση → παρότι πολλές
φορές επέδειξαν θαυμασμό για τα επιτεύγματα των πολιτισμών που
βρήκαν εκεί → ήταν και έμμεσα όμως υπεύθυνοι για τον αφανισμό
πολλών ιθαγενών: μετέφεραν, άθελά τους, μεταδοτικές ασθένειες
(π.χ. ιλαρά κ.ά.) από Ευρώπη (οι ιθαγενείς δεν είχαν τα κατάλληλα
αντισώματα) → σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για γενοκτονία
Αφανισμός ιθαγενών στην Καραϊβική από Ισπανούς
(τέλη 15ου - αρχές 16ου αιώνα)
 Αντιμετώπιση των ιθαγενών της Αμερικής όσο
προχωρά η ισπανική κατάκτηση

«Οι Ισπανοί έχουν ένα μόνο πλεονέκτημα: την άσκηση

βίας. Ο Κολόμβος αρχίζει τη στρατιωτική κατάκτηση και
εγκαινιάζει το ανθρωποκυνηγητό με τη βοήθεια
εκπαιδευμένων σκύλων»
Παρατίθεται στο Αρνώ, ό.π., σ.50

«Ο Μπαλμπόα [Ισπανός αξιωματικός και θαλασσοπόρος,

1475-1517] υποτάσσει τους ιθαγενείς βάζοντας τα σκυλιά
του να καταβροχθίζουν τους αρχηγούς τους για τα πιο
μικρά παραπτώματα»
Παρατίθεται στο Αρνώ, ό.π., σ.50
 Θαυμασμός Ισπανών κατακτητών για πολιτισμούς
που αντιμετωπίζουν στην Αμερική
Όταν ο Πιθάρο και οι Κονκισταδόρες φτάνουν στο Περού [Ο
Πιθάρο ήταν Ισπανός εξερευνητής και κατακτητής
(κονκισταδόρ), ιδιαίτερα γνωστός ως κατακτητής της
Αυτοκρατορίας των Ίνκας στο σημερινό Περού], βρίσκονται
μπροστά σε ένα κράτος που κυριολεκτικά τους κάνει να τα
χάσουνε:
«το κυνήγι εδώ είναι οργανωμένο, η εκδάσωση επιτηρείται. Ένα
τεράστιο συγκοινωνιακό δίκτυο απλώνεται σε τέτοια έκταση και
με τέτοια οργάνωση που ξεπερνά καθετί που θα μπορούσε να
συλλάβει η φαντασία. Μέσα σε έξι μέρες η υπηρεσία των
ταχυδρόμων διασχίζει το διάστημα Κίτο-Κούζκο, 2.400 περίπου
χιλιόμετρα. Η πρώτη πόλη που συναντάνε, το Τουμπέζ, διαθέτει
κτίρια, κήπους και ναούς διακοσμημένους με χρυσάφι»
Παρατίθεται στο Αρνώ, ό.π., σ. 50
 Ισπανία
• Ενοποίηση Ισπανίας (1492) → προϋπόθεση για αποικιακή πολιτική
→ ο Κολόμβος έπεισε τους βασιλείς Φερδινάνδο και Ισαβέλλα να
χρηματοδοτήσουν ταξίδι του δυτικά → παρότι η Ισπανία ξεκίνησε
μετά την Πορτογαλία, αναδείχτηκε η μεγαλύτερη σε έκταση,
πληθυσμό και οικονομική δύναμη αποικιακή αυτοκρατορία που
γνώρισε ο δυτικός κόσμος από τον 15ο ως τον 17ο αι.
• Ο Κολόμβος αλλά και η πλειοψηφία των επιγόνων του
κονκισταδόρες (κατακτητές) υπήρξαν υπεύθυνοι με τις στρατιωτικές
πράξεις τους για τον αφανισμό πολλών εκατοντάδων χιλιάδων
ιθαγενών της Αμερικής → και ρατσιστική διάθεση → παρότι πολλές
φορές επέδειξαν θαυμασμό για τα επιτεύγματα των πολιτισμών που
βρήκαν εκεί → ήταν και έμμεσα όμως υπεύθυνοι για τον αφανισμό
πολλών ιθαγενών: μετέφεραν, άθελά τους, μεταδοτικές ασθένειες
(π.χ. ιλαρά κ.ά.) από Ευρώπη (οι ιθαγενείς δεν είχαν τα κατάλληλα
αντισώματα) → σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για γενοκτονία
 Εξελίξεις πρώιμης αποικιακής εξάπλωσης –
συγκρότηση ισπανικής αυτοκρατορίας
• Η ανακάλυψη και η αποικιοποίηση της Αμερικής εξαιρετικά
σημαντική → παγκόσμια εμπορική κυριαρχία → άλλαζε τις
ισορροπίες μεταξύ των κρατών → το κατανοούσαν οι ιβηρικές
χώρες → για αυτό, με μεσολαβητή τον τότε Πάπα, υπέγραψαν το
1494 τη Συνθήκη της Τορδεσίγιας → μοίρασαν, μέσω μιας νοητής
γραμμής, την αμερικανική ήπειρο → μετά τη Θρησκευτική
Μεταρρύθμιση (16ος αι.) οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες δεν
τήρησαν τη συνθήκη
• Οι Ισπανοί προέβησαν σε βίαιη κατάκτηση → όχι εμπορική
διείσδυση (όπως οι Πορτογάλοι στην Ασία) → προχώρησαν από τα
νησιά της Καραϊβικής προς την ηπειρωτική ενδοχώρα → και προς
βορρά και προς νότο → στόχος: η απόκτηση πλούτου → μέσο: η
βίαιη λεηλασία → αποτέλεσμα: ο αφανισμός σημαντικών ιθαγενών
πολιτισμών (π.χ. Ίνκας, Αζτέκοι, Τσιάπας [στη Γουατεμάλα] κλπ.)
Μοίρασμα του κόσμου ανάμεσα σε Ισπανία και Πορτογαλία –
Συνθήκη της Τορδεσίγιας (1494)
 Εξελίξεις πρώιμης αποικιακής εξάπλωσης –
συγκρότηση ισπανικής αυτοκρατορίας
• Η ανακάλυψη και η αποικιοποίηση της Αμερικής εξαιρετικά
σημαντική → παγκόσμια εμπορική κυριαρχία → άλλαζε τις
ισορροπίες μεταξύ των κρατών → το κατανοούσαν οι ιβηρικές
χώρες → για αυτό, με μεσολαβητή τον τότε Πάπα, υπέγραψαν το
1494 τη Συνθήκη της Τορδεσίγιας → μοίρασαν, μέσω μιας νοητής
γραμμής, την αμερικανική ήπειρο → μετά τη Θρησκευτική
Μεταρρύθμιση (16ος αι.) οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες δεν
τήρησαν τη συνθήκη
• Οι Ισπανοί προέβησαν σε βίαιη κατάκτηση → όχι εμπορική
διείσδυση (όπως οι Πορτογάλοι στην Ασία) → προχώρησαν από τα
νησιά της Καραϊβικής προς την ηπειρωτική ενδοχώρα → και προς
βορρά και προς νότο → στόχος: η απόκτηση πλούτου → μέσο: η
βίαιη λεηλασία → αποτέλεσμα: ο αφανισμός σημαντικών ιθαγενών
πολιτισμών (π.χ. Ίνκας, Αζτέκοι, Τσιάπας [στη Γουατεμάλα] κλπ.)
 Η ισπανική κατάκτηση
της αυτοκρατορίας των Αζτέκων
 Εξελίξεις πρώιμης αποικιακής εξάπλωσης –
συγκρότηση ισπανικής αυτοκρατορίας
• Η ανακάλυψη και η αποικιοποίηση της Αμερικής εξαιρετικά
σημαντική → παγκόσμια εμπορική κυριαρχία → άλλαζε τις
ισορροπίες μεταξύ των κρατών → το κατανοούσαν οι ιβηρικές
χώρες → για αυτό, με μεσολαβητή τον τότε Πάπα, υπέγραψαν το
1494 τη Συνθήκη της Τορδεσίγιας → μοίρασαν, μέσω μιας νοητής
γραμμής, την αμερικανική ήπειρο → μετά τη Θρησκευτική
Μεταρρύθμιση (16ος αι.) οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες δεν
τήρησαν τη συνθήκη
• Οι Ισπανοί προέβησαν σε βίαιη κατάκτηση → όχι εμπορική
διείσδυση (όπως οι Πορτογάλοι στην Ασία) → προχώρησαν από τα
νησιά της Καραϊβικής προς την ηπειρωτική ενδοχώρα → και προς
βορρά και προς νότο → στόχος: η απόκτηση πλούτου → μέσο: η
βίαιη λεηλασία → αποτέλεσμα: ο αφανισμός σημαντικών ιθαγενών
πολιτισμών (π.χ. Ίνκας, Αζτέκοι, Τσιάπας [στη Γουατεμάλα] κλπ.)
 Η γενοκτονία των ιθαγενών Chiapas της Γουατεμάλας (1541)
με βάση τη μαρτυρία του δομινικανού ιερέα
Βαρθολομαίου Ντε Λας Κάσας
«[...] εισέρχονταν [οι Ισπανοί] και δεν υπήρχαν ούτε παιδιά ούτε
γέροι ούτε έγκυες και λεχώνες που να μην κοπούν σε κομμάτια
σαν τα αρνιά στα σφαγεία [...] Άρπαζαν τα νεογέννητα από το
στήθος των μανάδων τους και, τραβώντας τα από τα πόδια, τα
πετούσαν με το κεφάλι πάνω στα βράχια [...] Ή έφτιαχναν μεγάλες
αγχόνες με τέτοιο τρόπο που οι κρεμασμένοι πατούσαν ελάχιστα
με τα πόδια τους στη γη και σε ομάδες των δεκατριών, για να
τιμήσουν και για να αναφέρουν στον Λυτρωτή και τους δώδεκα
αποστόλους, τους έκαιγαν ζωντανούς με ένα στουπί [...]»

Παρατίθεται στο Λάμπρος Φλιτούρης, Αποικιακές αυτοκρατορίες.

Η εξάπλωση της Ευρώπης στον κόσμο, 16ος – 20ός αι., Ασίνη,
Αθήνα 2016, σ. 70
 Ισπανική αυτοκρατορία – οικονομικό επίπεδο

• Πολύ μεγάλη εισροή χρυσού και αργύρου από την «Νέα

Ισπανία» (αμερικανικές αποικίες) στη μητρόπολη (ιδιαίτερα
στο β΄ μισό του 16ου αι.) → μακροπρόθεσμα αρνητική
συνέπεια στην ανάπτυξη της ισπανικής μητροπολιτικής
οικονομίας → δημιουργία ψεύτικης ευημερίας → οι Ισπανοί
(ιδίως οι ευγενείς αλλά και οι υπόλοιποι πλούσιοι) λόγω του
πλούτου τους δεν ασχολήθηκαν ούτε με τη βιομηχανία
(επενδύσεις) ούτε με το εμπόριο → στο μέλλον περισσότερο
ευνοημένοι οι άλλοι Ευρωπαίοι από το ισπανικό χρήμα
• Αρνητικές οι συνέπειες και για τις ισπανικές αποικίες → όταν
εξαντλήθηκαν τα αποθέματά τους σε ευγενή μέταλλα, οι
υπανάπτυκτες οικονομίες τους δεν μπορούσαν να
λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές
περιβάλλον
 Εξέλιξη ισπανικής αυτοκρατορίας

• Η περίοδος της απόλυτης ισπανικής κυριαρχίας, ως

παγκόσμια αποικιοκρατική δύναμη, δεν κράτησε πολύ:
μέχρι τα τέλη 16ου αι. → καθοριστικός παράγοντας
υποχώρησής της: η ήττα της «αήττητης» ισπανικής
αρμάδας από το βρετανικό ναυτικό στη Μάγχη (1588) →
διατήρησε βέβαια, έστω σε παρακμή, μέχρι τις αρχές του
19ού αι., το μεγαλύτερο τμήμα των αμερικανικών
αποικιών της (προσπάθεια κατά τον 18ο αι. εφαρμογής
μεταρρυθμίσεων, όχι επιτυχημένων) → κατά τις πρώτες
δεκαετίες του 19ου αι. έχασε σχεδόν το σύνολο των
αποικιακών της εδαφών, λόγω εθνικοαπελευθερωτικών
επαναστάσεων στην Κεντρική και Νότια Αμερική
 Ολλανδία
• Η ανεξάρτητη (από την Ισπανία) και ενοποιημένη (από το 1581)
Ολλανδία κατέστη σημαντική αποικιακή δύναμη από τα τέλη του
16ου και σε όλο τον 17ο αι. → αντικατέστησε ουσιαστικά την
Πορτογαλία στην Ασία: είχαν γίνει κύριοι κυρίως των εμπορικών
σταθμών της στην Ινδονησία → εμπόριο αγαθών πολυτελείας –
όπως του τσαγιού, του καφέ και του καπνού, καθώς και των
μπαχαρικών – είχαν μπει πλέον στις συνήθειες των Ευρωπαίων
• Κύριοι παράγοντες → τα καπιταλιστικά της χαρακτηριστικά (μεγάλος
βαθμός αστικοποίησης, συνταγματική δημοκρατία και έντονη
εμπορική αποικιακή δραστηριότητα – προτεσταντική ηθική) και η
ισχυρή ναυσιπλοΐα (νέο ιστιοφόρο fluyt) → θαλάσσια δύναμη → το
Άμστερνταμ: το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης → βασική εμπορική
ανταγωνίστριά της τον 17ο αι. η Βρετανία → μερκαντιλιστική
φιλοσοφία → Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών (το 1602):
νέοι όροι στον αποικιακό ανταγωνισμό (π.χ. μονοπώλιο μπαχαρικών)
Amsterdam
 Ολλανδία
• Η ανεξάρτητη (από την Ισπανία) και ενοποιημένη (από το 1581)
Ολλανδία κατέστη σημαντική αποικιακή δύναμη από τα τέλη του
16ου και σε όλο τον 17ο αι. → αντικατέστησε ουσιαστικά την
Πορτογαλία στην Ασία: είχαν γίνει κύριοι κυρίως των εμπορικών
σταθμών της στην Ινδονησία → εμπόριο αγαθών πολυτελείας –
όπως του τσαγιού, του καφέ και του καπνού, καθώς και των
μπαχαρικών – είχαν μπει πλέον στις συνήθειες των Ευρωπαίων
• Κύριοι παράγοντες → τα καπιταλιστικά της χαρακτηριστικά (μεγάλος
βαθμός αστικοποίησης, συνταγματική δημοκρατία και έντονη
εμπορική αποικιακή δραστηριότητα – προτεσταντική ηθική) και η
ισχυρή ναυσιπλοΐα (νέο ιστιοφόρο fluyt) → θαλάσσια δύναμη → το
Άμστερνταμ: το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης → βασική εμπορική
ανταγωνίστριά της τον 17ο αι. η Βρετανία → μερκαντιλιστική
φιλοσοφία → Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών (το 1602):
νέοι όροι στον αποικιακό ανταγωνισμό (π.χ. μονοπώλιο μπαχαρικών)
Ολλανδικό ιστιοφόρο τύπου fluyt
 Ολλανδία
• Η ανεξάρτητη (από την Ισπανία) και ενοποιημένη (από το 1581)
Ολλανδία κατέστη σημαντική αποικιακή δύναμη από τα τέλη του
16ου και σε όλο τον 17ο αι. → αντικατέστησε ουσιαστικά την
Πορτογαλία στην Ασία: είχαν γίνει κύριοι κυρίως των εμπορικών
σταθμών της στην Ινδονησία → εμπόριο αγαθών πολυτελείας –
όπως του τσαγιού, του καφέ και του καπνού, καθώς και των
μπαχαρικών – είχαν μπει πλέον στις συνήθειες των Ευρωπαίων
• Κύριοι παράγοντες → τα καπιταλιστικά της χαρακτηριστικά (μεγάλος
βαθμός αστικοποίησης, συνταγματική δημοκρατία και έντονη
εμπορική αποικιακή δραστηριότητα – προτεσταντική ηθική) και η
ισχυρή ναυσιπλοΐα (νέο ιστιοφόρο fluyt) → θαλάσσια δύναμη → το
Άμστερνταμ: το μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης → βασική εμπορική
ανταγωνίστριά της τον 17ο αι. η Βρετανία → μερκαντιλιστική
φιλοσοφία → Ολλανδική Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών (το 1602):
νέοι όροι στον αποικιακό ανταγωνισμό (π.χ. μονοπώλιο μπαχαρικών)
 Βρετανία
• Τέλη 16ου αι. → πολιτική αποικιοποίησης μέσω εμπορικών
εταιρειών και εγκατάστασης, για λογαριασμό του βρετανικού
στέμματος → Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών (πολυμετοχικά
κεφάλαια και βάση το Λονδίνο) → πρώτη αποικία στην Καραϊβική
(εισαγωγή ζάχαρης) → έπειτα (αρχές 17ου αι.): πρώτες
εγκαταστάσεις στην Β. Αμερική (εισαγωγή καπνού και βαμβακιού) →
σημαντικοί παράγοντες της βρετανικής οικονομίας → εμπόριο
έγχρωμων δούλων από Αφρική για εργασία στις φυτείες
• Αγγλική αυτοκρατορία στη Β. Αμερική χάρη στο ισχυρό ναυτικό της
→ εκδίωξη Ισπανών και Ολλανδών → προσέλκυση χιλιάδων εποίκων
→ οι αποικίες εγκατάστασης ολοκληρώθηκαν (1607-1732) → 13
αποικίες → παραχώρηση δικαιωμάτων σε εταιρείες για
εκμετάλλευση του εδάφους και την οργάνωση των αποικιακών
εγκαταστάσεων ή σε αριστοκράτες ιδιώτες → έπειτα (από τέλη 17ου
αι.) όλες οι αποικίες πέρασαν υπό άμεσο έλεγχο του στέμματος
Οι σημαίες της Βρετανικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών
Η πρώτη: 1600–1707 – Η δεύτερη: 1707–1801
Οι πρώτοι Βρετανοί άποικοι στη Β. Αμερική ιδρύουν την Jamestown (1607)
Καλλιέργεια ζάχαρης από Αφρικανούς δούλους στα
βρετανικά νησιά Barbados
 Βρετανία
• Τέλη 16ου αι. → πολιτική αποικιοποίησης μέσω εμπορικών
εταιρειών και εγκατάστασης, για λογαριασμό του βρετανικού
στέμματος → Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών (πολυμετοχικά
κεφάλαια και βάση το Λονδίνο) → πρώτη αποικία στην Καραϊβική
(εισαγωγή ζάχαρης) → έπειτα (αρχές 17ου αι.): πρώτες
εγκαταστάσεις στην Β. Αμερική (εισαγωγή καπνού και βαμβακιού) →
σημαντικοί παράγοντες της βρετανικής οικονομίας → εμπόριο
έγχρωμων δούλων από Αφρική για εργασία στις φυτείες
• Αγγλική αυτοκρατορία στη Β. Αμερική χάρη στο ισχυρό ναυτικό της
→ εκδίωξη Ισπανών και Ολλανδών → προσέλκυση χιλιάδων εποίκων
→ οι αποικίες εγκατάστασης ολοκληρώθηκαν (1607-1732) → 13
αποικίες → παραχώρηση δικαιωμάτων σε εταιρείες για
εκμετάλλευση του εδάφους και την οργάνωση των αποικιακών
εγκαταστάσεων ή σε αριστοκράτες ιδιώτες → έπειτα (από τέλη 17ου
αι.) όλες οι αποικίες πέρασαν υπό άμεσο έλεγχο του στέμματος
Οι 13 βρετανικές αποικίες στη Β. Αμερική
Οι 13 βρετανικές αποικίες: ανήκαν σε τρεις πολιτικούς τύπους:
σωματειακές, ιδιόκτητες ή του Στέμματος.
Σταδιακά οι ιδιόκτητες αποικίες
μεταβλήθηκαν και αυτές σε αποικίες του Στέμματος
 Βρετανία
• Ινδία: 1612-1690 οι Βρετανοί ίδρυσαν 23 οχυρωμένους
εμπορικούς σταθμούς (μέσω της Βρετανικής Εταιρείας
Ανατολικών Ινδιών) → αντίπαλός τους οι Ολλανδοί → τους
εκδίωξαν τελικά προς Ινδονησία
• 18ος αι.: η παγκόσμια αποικιακή υπεροχή της Βρετανίας
επικυρώθηκε με διάφορους ευρωπαϊκούς πολέμους (π.χ.
Επταετής Πόλεμος, 1756-1763) που είχαν θέατρα μαχών και
διακυβεύματα αποικίες (Β. Αμερική και Ινδία) → μέχρι και
19ο αι.: παγκόσμια αποικιακή δύναμη, παρά και την
απώλεια (1783) των 13 αποικιών στη Β. Αμερική (ΗΠΑ) →
διατήρηση και απόκτηση αποικιών: κίνητρο για δημιουργία
ισχυρού ναυτικού
 Βρετανία
• Αρχές 19ου αι.: ενίσχυσε περαιτέρω τη θέση της στον παγκόσμιο
αποικιακό ανταγωνισμό → απέσπασε την αποικία του
Ακρωτηρίου στη Νότια Αφρική από τους Ολλανδούς εποίκους
(Μπόερς), διώχνοντάς τους στην ενδοχώρα (Ελεύθερο Κράτος
Οράγγης, Τράνσβααλ) → ο δρόμος προς την Ινδία ήταν πλέον
ασφαλής
• Παράλληλα, έδιωξε Ολλανδούς και από Ινδία → κυρίαρχη και
εκεί πλέον → επιπλέον, βρετανικές αποικίες στην Ασία: Κεϋλάνη,
Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Βιρμανία
• 1857: Ινδική εξέγερση (οι Βρετανοί την ονόμασαν υποτιμητικά
«ανταρσία») που την κατέστειλαν βίαια οι Βρετανοί →
σταμάτησε να την διοικεί τυπικά η Βρετανική Εταιρεία
Ανατολικών Ινδιών (με βρετανικό στρατό και ντόπιους
στρατιώτες) → πέρασε υπό την άμεση δικαιοδοσία του
βρετανικού στέμματος → η βασίλισα Βικτώρια στέφθηκε
αυτοκράτειρα της Ινδίας
Οι αποικιακές κτήσεις της Βρετανίας, μέσω της Βρετανικής
Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, στην Ινδία το 1765 και 1805
(σημειώνονται με ροζ χρώμα)
Σκηνή από την Ινδική Εξέγερση του 1857 και η βασίλισσα
Βικτώρια, που αυτοχρίστηκε και αυτοκράτειρα της Ινδίας
 Γαλλία
• Το αποικιακό ενδιαφέρον της αρχικά επικεντρώθηκε στον Καναδά
(«Νέα Γαλλία) → αρχές 17ου αι.: εμπορικοί σταθμοί γούνας (Νέα
Σκωτία, Κεμπέκ) → από το 1700 περίπου αποίκησε μια μεγάλη
περιοχή από τις εκβολές στο δέλτα του ποταμού Μισσισσιπή
μέχρι τις Μεγάλες Λίμνες (Καναδάς): την Λουιζιάνα → επίσης,
σημαντικές για την οικονομία της αποικίες στην Καραϊβική (Άγιος
Δομήνικος – Αϊτή, Μαρτινίκα, Γουαδελούπη)
• Μετά τον Επταετή Πόλεμο (1756-1763) και την ήττα της από τη
Βρετανία έχασε όλες τις αποικιακές κτήσεις της στον Καναδά →
τη Λουιζιάνα, για τη βοήθειά της στον Πόλεμο, την παραχώρησε
στην Ισπανία, από όπου την ξαναπήρε το 1800 → τελικά την
πούλησε ο Ναπολέων οριστικά στις ΗΠΑ (το 1803) → οι γαλλικές
αποικίες της Αμερικής (αντίθετα με τις βρετανικές) δεν
αποικίστηκαν ποτέ μαζικά από Γάλλους (εξαίρεση ο Καναδάς)
Οι γαλλικές αποικίες στον Καναδά ή Νέα Γαλλία
Οι γαλλικές αποικίες (με το μπλε χρώμα) στη Β. Αμερική
γύρω στο 1750
Η αποικιακή εξάπλωση της Γαλλίας στη Β. Αμερική μέχρι τα
μέσα του 18ου αιώνα και συγκεκριμένα μέχρι το 1763 και τη
λήξη του Επταετούς Πολέμου (1756-1763)
Βρετανικές, ισπανικές και γαλλικές αποικίες στη Β. Αμερική
(1763), μετά δηλαδή το τέλος του Επταετούς Πολέμου
 Γαλλία
• Το αποικιακό ενδιαφέρον της αρχικά επικεντρώθηκε στον Καναδά
(«Νέα Γαλλία) → αρχές 17ου αι.: εμπορικοί σταθμοί γούνας (Νέα
Σκωτία, Κεμπέκ) → από το 1700 περίπου αποίκησε μια μεγάλη
περιοχή από τις εκβολές στο δέλτα του ποταμού Μισσισσιπή
μέχρι τις Μεγάλες Λίμνες (Καναδάς): την Λουιζιάνα → επίσης,
σημαντικές για την οικονομία της αποικίες στην Καραϊβική (Άγιος
Δομήνικος – Αϊτή, Μαρτινίκα, Γουαδελούπη)
• Μετά τον Επταετή Πόλεμο (1756-1763) και την ήττα της από τη
Βρετανία έχασε όλες τις αποικιακές κτήσεις της στον Καναδά →
τη Λουιζιάνα, για τη βοήθειά της στον Πόλεμο, την παραχώρησε
στην Ισπανία, από όπου την ξαναπήρε το 1800 → τελικά την
πούλησε ο Ναπολέων οριστικά στις ΗΠΑ (το 1803) → οι γαλλικές
αποικίες της Αμερικής (αντίθετα με τις βρετανικές) δεν
αποικίστηκαν ποτέ μαζικά από Γάλλους (εξαίρεση ο Καναδάς)
 Γαλλία
• Στις αρχές του 19ου αι., μετά την απώλεια όλων των αποικιακών
εδαφών της στη Βόρεια Αμερική και την Επανάσταση στην Αϊτή
(1791-1804), η Γαλλία βρέθηκε να κατέχει μόνο σποραδικές
κτήσεις ανά τον κόσμο: κάποια μικρά νησιά στην Καραϊβική, τη
γαλλική Γουιάνα στη Ν. Αμερική και κάποιες κτήσεις στον
Ατλαντικό, στον Ινδικό και στον Ειρηνικό, ενώ στην Ινδία η
Βρετανία της επέτρψε να διατηρήσει μόνο λίγες εμπορικές
αποστολές, χωρίς παρουσία στρατού
• Από το 1830 ξεκίνησε η επιχείρηση αποικιακής κατάληψης της
Αλγερίας, που μέχρι τότε ήταν τμήμα της οθωμανικής
επικράτειας → η επιχείρηση κράτησε κάποιες δεκαετίες →
επρόκειτο τελικά για την αποικία με τον μεγαλύτερο αριθμό
εγκατάστασης Γάλλων αποίκων → από το 1858 ξεκίνησε και η
προσπάθεια αποικιοποίησης της Ινδοκίνας
Η γαλλική αποικιοποίηση της Αλγερίας, ανά περιόδους, που
ξεκίνησε το 1830