Εισαγωγή στο αντικείμενο

της αναπτυξιακής
ψυχολογίας
Συνέχεια
 Κληρονομικότητα και
περιβάλλον
• Τι είναι αυτό που κάνει δύο άτομα να διαφέρουν μεταξύ τους;
Διαφέρουμε μεταξύ μας λόγω φύσεως ή λόγω ανατροφής;
• Οι υποστηρικτές της κληρονομικότητας δίνουν έμφαση στις
βιολογικές δομές στα γονίδια
• Οι υποστηρικτές της ανατροφής δίνουν έμφαση στο περιβάλλον
 Το περιβάλλον
• Το περιβάλλον μας, μας επηρεάζει κάθε λεπτό της ημέρας. Το φως, οι
ήχοι, το φαγητό, τα φάρμακα, ο θυμός, η καλοσύνη, η αυστηρότητα -
αυτές και χιλιάδες άλλες επιρροές μπορεί να πληρούν βασικές
βιολογικές και ψυχικές ανάγκες να προκαλούν σοβαρές βλάβες, να
τραβούν την προσοχή μας ή να αποτελούν τις παραμέτρους της
μάθησης.
• Κάποιες από τις περιβαλλοντικές επιρροές είναι στιγμιαίες και
περιορίζονται σε μια συγκεκριμένη συνθήκη πχ το να έχει κανείς
γρίπη στην ηλικία των 20 χρόνων.
• Άλλες μπορεί να είναι μόνιμες όπως η αλληλεπίδραση με τους γονείς
ή να εμφανίζονται συχνά όπως μια γιαγιά που περιοδικά
εμφανίζεται στη ζωή ενός παιδιού.
• Οι περιβαλλοντικές επιδράσεις μπορεί να ανακόψουν ή να προάγουν
την ανάπτυξη ενός οργανισμού, να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμα
άγχη ή να βοηθήσουν την εμφάνιση περίπλοκων ικανοτήτων.
• Το περιβάλλον επηρεάζει μέσω της μάθησης και της
κοινωνικοποίησης.
• Ερωτήματα σχετικά με τις πηγές της ανάπτυξης (κληρονομικότητα ή
περιβάλλον) είναι σημαντικά γιατί:
• Οι επιπτώσεις στον τρόπο που απαντάμε στο ερώτημα επηρεάζουν
τον τρόπο αντιμετώπισης των παιδιών.
• Π.χ. οι διαφορές αγοριών και κοριτσιών ως προς την ικανότητα στα
μαθηματικά.
• Oρισμένοι ψυχολόγοι συνεχίζουν τη διαμάχη αναφορικά με το πόσο η συμπεριφορά
επηρεάζεται από την ωρίμανση και πόσο από τη μάθηση. Ένα βρέφος πρώτα κάθεται μόνο
του, μετά στέκεται, και τελικά περπατάει - και η συμπεριφορά αυτή κυρίως καθορίζεται από
την ωρίμανση.
• Ωστόσο, και αυτή η συμπεριφορά μπορεί να παρεμποδιστεί από μια φαρμακευτική αγωγή,
ελλιπή διατροφή, κόπωση, ασθένεια, περιορισμό ή ψυχοσυναισθηματική πίεση. Κάποιες
δεξιοτεχνίες όπως οι μουσικές ή οι αθλητικές ικανότητες ενισχύονται από την εμπειρία και
την πρακτική. Σε άλλες συμπεριφορές είναι δυσχερής η κατηγοριοποίηση. Για παράδειγμα, σε
αντίθεση με τους σκύλους τα παιδιά γεννιούνται με την ικανότητα να μιλήσουν, όμως πρέπει
να μάθουν μια γλώσσα. Tα βρέφη αυθόρμητα εκδηλώνουν συναισθήματα όπως θυμό ή άγχος
αλλά πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματα αυτά σύμφωνα με τη κουλτούρα
τους.
• Συνεπώς, η συμπεριφορά είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης της ωρίμανσης και της μάθησης.
Ορισμένα χαρακτηριστικά κληρονομούνται μέσω του γενετικού κώδικα αλλά κάθε
συμπεριφορά εμφανίζεται σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον.
• O Robert Plomin (γενετιστής), (1990) Nature and nurture : An introduction to human
behavioral genetics. Pacific Grove, CA: Brooks/Cole
• ισχυρίζεται, για παράδειγμα, ότι περιβαλλοντικές συνθήκες μπορούν να
ενεργοποιήσουν μια κληρονομική προδιάθεση για ορισμένες ασθένειες όπως το
άσθμα ή ο διαβήτης.
• Mια ασθένεια, με τη σειρά της, μπορεί να επηρεάσει την κοινωνικοποίηση ή
γνωστική ανάπτυξη ή να εμποδίσει τη συμμετοχή σε κοινωνικά ή αθλητικά γεγονότα
και τη σχολική παρακολούθηση. H ίδια αλληλεπίδραση είναι ορατή και στη σχέση
μεταξύ κληρονομούμενων φυσικών χαρακτηριστικών (ύψος, χρώμα δέρματος, ) και
στην εικόνα εαυτού και στη κοινωνική αποδοχή που ένας άνθρωπος βιώνει. H
συμπεριφορά μπορεί να επηρεαστεί από στερεοτυπικές προσμονές - όπως π.χ. ότι
οι χοντροί άνθρωποι είναι διασκεδαστικοί και έξω καρδιά, ότι οι έφηβοι είναι
περίεργοι, οι ψηλοί είναι ηγέτες
 Ωρίμανση
• Κάθε ζων οργανισμός αναπτύσσεται με βάση το γενετικό του κώδικα ή ένα
προσχέδιο.
• Σε ορισμένους οργανισμούς όπως στο σκώρο και στις πεταλούδες, πχ, το
προσχέδιο είναι συγκεκριμένο και δεν επιτρέπει μεταβολές. Όταν οι
ψυχολόγοι αναφέρονται στη διαδικασία της ανάπτυξης με βάση ένα γενετικό
προσχέδιο χρησιμοποιούν τον όρο ωρίμανση.
• H διαδικασία της ωρίμανσης περιλαμβάνει μια σειρά από προγραμματισμένες
αλλαγές όχι μόνο ως προς το σχήμα του οργανισμού αλλά και όσον αφορά
την πολυπλοκότητα, την ολοκλήρωση την οργάνωση και τη λειτουργία του.
• Επομένως οι όροι ανάπτυξη, ωρίμανση αναφέρονται κυρίως σε βιολογικές
διαδικασίες
 Mάθηση
• H βασική διαδικασία μέσω της οποίας το περιβάλλον μόνιμα επιδρά
στην συμπεριφορά είναι η μάθηση.
• H μάθηση είναι αποτέλεσμα εμπειρίας και πρακτικής.
• Οι αλλαγές που παρατηρούνται αφορούν κυρίως την εξάσκηση και
την εμπειρία
• Με ποιον τρόπο συμβάλλουν στην ανάπτυξη τα βιολογικά
προκαθορισμένα χαρακτηριστικά και πώς αυτά μεταβάλλονται με
την εξάσκηση;
Κρίσιμες περίοδοι, ή Ευαίσθητες
περίοδοι
• Υπάρχουν κάποιοι περίοδοι κατά τη διάρκεια των οποίων αν δεν
συντελεστούν ορισμένες μορφές ανάπτυξης αυτές μπορεί να μην
συντελεστούν ή να συντελεστούν λιγότερο αποτελεσματικά.
• Παράδειγμα
• αν οι γενετικοί αδένες του ανθρώπινου εμβρύου δεν παράγουν ανδρικές
ορμόνες σε 7 περίπου βδομάδες μετά τη σύλληψη, αρχίζει ανεπιστρεπτί η
ανάπτυξη γυναικείων γεννητικών οργάνων.
• Kρίσιμη περίοδος είναι το χρονικό διάστημα όπου ένας παράγοντας
μπορεί να έχει μια επίδρασηυμπεριφορών
• Πχ παιδιά που δεν έχουν εκτεθεί σε ομιλία πριν από την ηλικία των 6 ή 7
χρόνων δεν θα αποκτήσουν ποτέ την ικανότητα αυτή
• Διάφορες τέτοιες περίοδοι συμβαίνουν στη διάρκεια της
προγεννητικής ανάπτυξης όπου διάφορα χημικά και φάρμακα ή
ασθένειες μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη
ορισμένων συγκεκριμένων ανθρώπινων οργάνων.
• Για παράδειγμα, μία έγκυος γυναίκα που δεν έχει ανοσία στην
ερυθρά και εκτεθεί στο μικρόβιο 2 μήνες μετά τη σύλληψη μπορεί να
γεννήσει ένα παιδί με σοβαρή μειονεξία όπως για παράδειγμα να
είναι κωφό. H μπορεί να αποβάλλει. Aν όμως η ίδια γυναίκα εκτεθεί
στο ίδιο μικρόβιο 6 μήνες μετά τη σύλληψη το βρέφος δεν θα έχει
κανένα πρόβλημα.
• Οι θεωρητικοί της ανάπτυξης υποστηρίζουν ότι είναι ακριβέστερο να
αναφερόμαστε σε ευαίσθητες ή καταλληλότερες περιόδους κατά τις
οποίες ορισμένες μορφές μάθησης και ανάπτυξης συντελούνται
καλύτερα και πιο αποτελεσματικά αλλά όχι αποκλειστικά.
 Φιλίπ Αριες
• Γάλλος ιστορικός
• 1962,Centuries of Childhood: A Social history of family life
• Διατύπωσε την άποψη ότι «η ιδέα της παιδικής ηλικίας στον
μεσαίωνα δεν υπήρχε»
• Πίνακες ζωγραφικής όπου τα παιδιά απεικονίζονταν ως μικροί
ενήλικες
• Ωστόσο, αν και συμπεριφέρονταν εκείνη τη εποχή διαφορετικά στα
παιδιά από σήμερα αναγνωριζόταν η διαφορετικότητά τους σε σχέση
με τους ενηλίκους
• Υπάρχουν πολλές αναφορές για στάδια ανάπτυξης καθώς και
συμβουλές για την ανατροφή των παιδιών
• Μετά το 1500 η παιδική ηλικία άρχισε να θεωρείται σε πολλούς
πολιτισμούς περίοδος αθωότητας όπως και σήμερα.
• Παρόλα αυτά υπήρχαν μεγάλες διαφορές ως προς το βαθμό που
αναμενόταν να εργαστούν, να παίξουν να πάνε στο σχολείο
 Η παιδική ηλικία τον 21ο αιώνα
• Θεσπίζεται η νομική προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών στις
περισσότερες χώρες
• Οι αντιλήψεις για τη σωστή ανατροφή των παιδιών διαφέρουν από
πολιτισμό σε πολιτισμό
• Στη δύση δίδεται έμφαση στην ανεξαρτητοποίηση του παιδιού
επομένως τονίζεται η ατομικότητα και η ανταγωνιστικότητα
(ατομοκεντρικοί)
• Σε άλλους πολιτισμούς δίδεται έμφαση στην αλληλεπίδραση με την
ομάδα και επομένως η έμφαση είναι στη συνεργασία και όχι στην
ανταγωνιστικότητα (ολοκεντρικοί)
 Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών
για τα Δικαιώματα του Παιδιού
(1989)
• Η Σύμβαση αυτή, που υπογράφτηκε το 1989 από τα κράτη-μέλη του
Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, (όλες οι ανεξάρτητες χώρες του
κόσμου είναι μέλη του ΟΗΕ, εκτός από την Πόλη του Βατικανού, ενώ
μέλος του ΟΗΕ δεν είναι η Ταϊβάν)
• Ειδικότερα, 193 συνολικά είναι τα κράτη μέλη του ΟΗΕ.
• Rυθμίζει τις υποχρεώσεις των κρατών για την προστασία και
προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού. Το 1992 έγινε νόμος και
στην χώρα μας (νόμος 2101/92).
• Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού περιλαμβάνει τρεις
μεγάλες κατηγορίες δικαιωμάτων:
H Σύμβαση έχει συνολικά 54 άρθρα
διέπεται από τέσσερις θεμελιώδεις αρχές:

• Μη-Διάκριση (άρθρο 2): Δεν πρέπει ούτε να επωφελείσαι, ούτε να υποφέρεις εξ' αιτίας
φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, ή εθνικής, κοινωνικής ή εθνοτικής καταγωγής,
ή εξ' αιτίας οποιασδήποτε πολιτικής ή άλλης θέσης, εξ' αιτίας της κοινωνικής σου θέσης ή της
περιουσίας ή της οικογένειας στην οποία γεννήθηκες, ή επειδή έχεις κάποια αναπηρία.
• Το Καλύτερο Συμφέρον του Παιδιού (άρθρο 3): Νόμοι και δράσεις που επηρεάζουν παιδιά
πρέπει να θέτουν προτεραιότητα στο τι είναι το καλύτερο για σένα και να σε ωφελούν με τον
καλύτερο δυνατό τρόπο.
• Επιβίωση, Ανάπτυξη και Προστασία (άρθρο 6): Οι αρχές στη χώρα σου πρέπει να σε
προστατεύουν και να βοηθούν ώστε να εξασφαλισθεί η ολοκληρωμένη ανάπτυξή σου -
φυσική, πνευματική, ηθική και κοινωνική.
• Συμμετοχή (άρθρο 12): Έχεις το δικαίωμα να εκφράζεις τη γνώμη σου για τις αποφάσεις
που αφορούν τη ζωή σου και οι απόψεις σου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
 Μελετώντας την ανθρώπινη
ανάπτυξη
• 1. Μελέτη περιπτώσεων: συλλέγονται πολλές πληροφορίες για ένα
άτομο, μια οικογένεια, μια κοινότητα
• Βιογραφίες βρεφών
• Κ. Δαρβίνος (1809-1882) κατέγραφε συστηματικά τα πρώτα στάδια
ανάπτυξης του γιού του
• ποια μπορεί να είναι τα προβλήματα σε μια τέτοια μέθοδο;
• Οι μελέτες περιπτώσεων δίδουν λεπτομερειακές πληροφορίες για
κάθε περίπτωση και μια σε βάθος γνώση
• ποια μπορεί να είναι τα προβλήματα σε μια τέτοια μέθοδο;
• 2. Συστηματική παρατήρηση: παρατηρείται και καταγράφεται η
συμπεριφορά χωρίς την παρέμβαση του ερευνητή είτε
• α) στο φυσικό περιβάλλον
• β) ή σε ένα πεδίο (πχ σχολείο)
• 3. Παρατήρηση σε εργαστήριο: δημιουργούνται ελεγχόμενες
συνθήκες προκειμένου να προκληθεί μια συγκεκριμένη
συμπεριφορά
• Πχ. Γονεϊκή υποστήριξη και απόσπαση προσοχής
4. Ερωτηματολόγια: Μέθοδος με μολύβι και χαρτί που θέτει
ερωτήσεις για την προηγούμενη και την παρούσα συμπεριφορά, τις
στάσεις, τις προτιμήσεις, τις απόψεις, τα συναισθήματα, κ.ά.

Δημοσκοπήσεις : Ένα ερωτηματολόγιο που χορηγείται σε μεγάλη

ομάδα πληθυσμού
• 5. Ψυχολογικές δοκιμασίες :Περιλαμβάνουν τη χορήγηση
ερωτήσεων και προβλημάτων που αξιολογούν τον Δείκτη
Νοημοσύνης ενός ατόμου

• Οι δοκιμασίες προσωπικότητας σε παιδιά έχουν τη μορφή

ερωτηματολογίου ή καταλόγου χαρακτηριστικών ή συμπεριφορών
που συμπληρώνουν οι γονείς ή και οι εκπαιδευτικοί
• Οι ψυχολογικές δοκιμασίες πρέπει να είναι:

• Αξιόπιστες: να παρέχουν παρόμοια αποτελέσματα από τη μία

συνθήκη δοκιμασίας στην επόμενη
• Έγκυρες: να μετρούν όντως αυτό για το οποίο είναι σχεδιασμένες να
μετρήσουν
• Σταθμισμένες: να έχουν ήδη χορηγηθεί σε αντιπροσωπευτικά
δείγματα ανθρώπων για να καθιερωθούν τυπικές τιμές με τις οποίες
θα μπορούν να συγκριθούν οι απαντήσεις ενός ατόμου
 Ερευνητικός σχεδιασμός στην
αναπτυξιακή ψυχολογία
• Διαχρονικός σχεδιασμός: μια ομάδα ατόμων μελετάται
επανειλημμένα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στη διάρκεια
της ζωής τους

• Σχεδιασμός διαστρωμάτωσης: μια ομάδα ατόμων της ίδιας ηλικιακής

ομάδας συγκρίνεται με μια ή περισσότερες ομάδες άλλων ηλικιακών
ομάδων

• Ο σχεδιασμός της αλληλέκδοχης συγκυριακής ομάδας: αρκετές

συγκυριακές ομάδες διαφορετικών ηλικιών μελετώνται διαχρονικά