ქართი

ქართი თბილისი ქართიშ პანორამა ქართიშ პანორამა შილა გერბი ქიანა  საქორთუოსაქორთუო სტატუსი ნანანოღა კოორდ. 41.716667,44.841°43′00″ ოორ. გ. 44°48′00″ ელ. გ. ნოღაშ მერი კახი კალაძე დირსხუ 455 ორდოიანი ჯოხოეფი ტფილისი ფართობი 350 კმ² სიმაღალა 380-770 მ მახორობა 1.152 500 კოჩი (2010) ბორჯიშ ორტყაფუ UTC+4 ტელ. კოდი +995 32 ოფოსტე ინდექსი 0100 - 0150 ოფიციალური ვებ-ხასჷლა www.tbilisi.gov.ge ნოღაშ რუკა ქართი

ქართი (ქორთ. თბილისი, 1936 წანაშახ ტიფლისი , კოორდ. 41°43′N 44°47′E), საქორთუოშ ნანანოღა დო სიდიდათ მაართა ნოღა, 1922 – 36 წანეფს რდჷ მოლენკავკაციაშ სოციალისტური ფედერაციული სხუნუეფიშ რესპუბლიკაშ ნანანოღა, მილარე ბჟაეიოლ საქორთუოს, ქართიშ ქვიბის, წყარმალუ მტკვარიშ ჟირხოლო პიჯის, ზუღაშ დონეშე 380—600 მ სიმაღალას, ოორუეშე უხურგანს საგურამოშ ქჷნდჷრიშ ობჟათე ნორთი, ბჟაეიოლშე იორიშ გაბარიშ ოორუე-ბჟადალუ მუნაკვათა, ბჟადალუშე დო ობჟათეშე — თრიალეთიშ ქჷნდჷრიშ შხვადოშხვა ჸალეფი. ნოღას უკჷნებუ 720 კვ.კმ ფართობი დო ოხორანს 1.152 მილიონ კოჩიშე მეტი.

ქართი კავკაციაშ რეგიონიშ შანულამი ინდუსტრიული, სოციალური დო კულტურული ცენტრი რე დო ეკონია ბორჯეფს ართ-ართი უშანულამაშ ოტრანსპორტე ნასქვო გინმირთუ გლობალური ენერგოგინმაღალარეფიშ დო ოვაჭარე პროექტეფშო. ნოღა ისტორიული აბრეშუმიშ დიდი შარაშ ართ-ართი მარშრუტის აშაძჷ დო შანულამი ოტრანზიტე/ოვაჭარე ცენტრიშ პოზიცია უკჷნებუ რუსეთიშ ოორუე კავკაციაშ, თურქეთიშ, ტრანსკავკასიაშ სომხეთიშ დო აზერბაიჯანიშ რესპუბლიკეფიშ გინაკვათაფუს სტრატეგიული დვალათ.

ისტორია

ლეგენდაშ მეჯინათ, ქართიშ ტერიტორია ტყათ ჸოფე ფორილი, ქორთუ მაფას, ვახტანგ გორგასალს სქვერი დუჭკირუ, სქვერს ჩხე წყარს გუბონუ დო გაკურნებული რტებუ ჯინორეფს. შხვა ვარიანტით, მაფაშ მიმინო გეთხოზაფუ ქჷლორს, მაფურინჯეეფი ჩხე წყუს ქინოცჷმენა დო დოთუთქელენა. ჩხე წყარიშ ომკურნალებერი თვისებეფიშ დო აბანიშ მოხუჯური დვინაფაშ გეშა მაფას ტყა გუჭვარჷ დო ნოღა გეუკჷდჷ. „თბილისი“ — „თბილი“ (ჯვეშ ქორთულო „ტფილი“) მინერალური წყუეფიშ გეშა გიოდვეს თე ნოღას. უკულიანშო თე აბანეფს წურწუფაშ აბანოეფი ეიოგეს. თე აბანი ქართიშ ისტორიული განობა — აბანოთუბანი რე.

გოჭყაფა

არქეოლოგიური გონთხორუეფით იდასურებუ, ნამდა ქართიშ ტერიტორია დოხორინელი ჸოფე დიო ხოლო ჯვ.წ. IV ვითოშწანურას. უჯვეშაში წყუშ მოშინაფა ორხველჷ IV ოშწანურაშ II გვერდის, მუჟამსჷთ თე აბანეფს მაფა ვარაზ-ბაკურიშ ბორჯის ჯიხა გეკჷდეს. IV ოშწანურაშ მეწჷრილშო ქართიქ სპარსეთიშ მოხელეშ — პიტიახშიშ რეზიდენციათ გინირთჷ. V ოშწანურაშ შქა ხანეფშე კჷნ ქართლიშ მაფეფიშ ხეშა გინილჷ. ვახტანგ გორგასალქ კჷნ ეიოგჷ, თეშენი მუ მერჩქინელი რე ნოღაშ გჷმაჭყაფალო.

ქართიშ გინოჯინუ XIX ოშწანურას

ნანანოღა

ვახტანგ გორგასალიშ მონძექ, დაჩი I უჯარმალქ (VI ოშწანურაშ დაჭყაფუს) გაათუ ნოღაშ გალავანიშ დო ხურგაშ ეგაფა, ნამუქჷთ ნოღაშ სანძღოეფი გოფაჩჷ დო მუმაშ ანდერძიშ მეჯინათ, ოხვისტე (სატახტო) ნოღა მცხეთაშე ქართიშა გეგნიღჷ. ნოღაშ უჯვეშაშ მახორობაქ გორჩქინდჷ წურწუფამ წყარეფიშ განობას (ასეიანი გორგასალიშ მოედანიშ მოხურგე ტერიტორია), ობჟათე-ბჟაეიოლშე ნოღა იფაჩჷდ ჸოფილი ორთაჭალაში ბაღიშ საგანოეფით, ოორუე-ბჟაეიოლშე თანჯჷნდჷ წყარმალუ მტკვარი, ობჟათე-ბჟადალუშე - თაბორიშ ქჷნდჷრიშ კართეეფი, ოორუე-ბჟადალუშე წავკისიშწყარი. IV ოშწანურაშე გორჩქინდჷ ქართიშ მაჟირა განობა კალა ჯიხაშამო, უკული დო უკული ნოღაშ ტერიტორიას აძინუდუ ქართიშ დო კალაშ ფარგალეფს გალე ხოლო, ტკვარიშ დინაფაშ ეკე. ნოღაშ რდუალას ხეს უნწყჷნდჷ მუში მოხუჯური გეოგრაფიული დვალა. თაქ გჷშმეშჷ შხვადოშხვა ოვაჭარე შარეფი ბჟაეიოლ კავკაციაშა დო წჷმენ აზიაშა. მოთანჯე ქიანეფიშ ოურდუმე-სტრატეგიული დო ეკონომიკური ინტერესეფიშ გეშა VI ოშწანურაშ ეკონიაშე იჭყაფუ ლჷმა, ნამუთ ართ უკუნიშ მალობას ვემეჭყვადელე.

აბანოთუბანიშ უჯვეშაშ განობა

ქორთული რენესანსი

ქართი, ფრანგი მეშარე ჟან შარდენიშ მეჯინათ, 1671

1122 წანას ნოღა უცხოარეფიშ პატჷნობაშე გადუდიშულუ დავით IV აღმაშენებელქ. აკოშქუმალირი საქორთუოშ ნანანოღა თე პერიოდეფშე ქართიშა გეგნიღეს დო თიქ ომაფე ნოღაშ სტატუსი ქიმიღჷ. XII—XIII ოშწანურეფშო ქართი ეკონომიკურო ჭყანიერი, ჯგირო მონწყილი ნოღა რდჷ, მუშ მახორობა ოჭირინდუანდჷ 80 ვითოშ კოც. გევითარჷ შხვადოშხვა ეკონომიკური ოფირჩეფქ, დირსხუ ამქარული აკოშქუმალეფქ, ვაჭარეფიშ ოკრედიტე ორგანიზაციეფქ — ორთაღეფქ. ქჷმიძინ ნოღაშ ტერიტორიეფქ. ფირქენა, ნამდა თიშა მიშეშ ქაშვეთიშ ეკლესია დო ლურჯი ოხვამე. ნოღაშ კჷდალეფს გალე ართ-ართი დიდი გალენგანობა რდჷ დიდუბე. ნოღაქ მირდჷ ტკვარიშ კვარჩხანი განშე ხოლო, ისანიშ ჯიხას რდჷ ომაფე დოხორე. თე ფარანიშ ქართი მიარეფერუანი ნოღა რდჷ. ქორთუ მაფეფი ლოიალური პოლიტიკათ ხეს უნწყჷნდეს შხვადოშხვა კათეფიშ დო რელიგიეფიშ კათეფიშ ართოიან რინას, მუთ ხეს უნწყჷნდჷ ნოღაშ ეკონომიკური დო სოციალური რინაშ სტაბილიზებას. თე პერიოდეფს საქორთუოშ ისტორიას „ორქოშ ფარანს,“ ვარა „ქორთული რენესანსიშ“ პერიოდის უძახჷნა.

მეტეხიშ საგანო, ჩერნეცოვი, 1839.

რუსეთიშ გოლინა

1801 წანას ქართლ-კახეთიშ ომაფეშ რუსეთწკჷმა აკოართაფაშ უკული ქართიქ ახალდჷნარსხუეფი საქორთუოშ გუბერნიაშ ცენტრო გინირთჷ, თაქ რდჷ კავკაციაშ არმიაშ თარსარდალიშ ორენჯი. 1845 წანაშე ქართის კავკასიაშ მაფაჸონერიშ რეზიდენცია. ნოღაშ ტერიტორიაქ ოგჷნაფალო მირდჷ. ქჷმიძინ ევროპული ნადგჷმეფიშ მუდანობაქ, გევითარჷ ნოღაშ სამეურნეო დო კულტურული რინაქ. ჭკორპატჷნობაშ გოუქვაფაქ (1866), ქართი-ფუთიშ (1872), ქართი-ბათუმიშ დო ქართი-ბაქოშ (1883) რკინაშარაშ გოჸუნაფაქ ბიჯგი მეჩჷ ნოღაშ ეკონომიკური წჷმოკინას. 1819 წანას ქართის მაართათ გჷშართ პერიოდული გჷმოჩამაქ — „საქართველოს გაზეთი,“ 1828-შე — „თბილისის უწყებანი“ (ქორთული დო რუსული ნინეფშა). 1850 წანაშე კჷნ ქჷდიჭყჷ ფუნქციონირაფა ქორთული თეატრიქ.

სააკაძეშ ნოჭახნაკუ ქართის, სააკაძეშ მოედანს (მ. ბერძენიშვილი)

ზოხორინელობა 1918—1921

1917 წანაშ რუსეთიშ რევოლუციაშ უკული ნოღა ამიერკავკაციაშ კუნტახანური თარობაშ ორენჯი რდჷ, ნამუქჷთ 1919 წანას ამიერკავკაციაშ ფედერაცია ქჷდარსხუ ნანანოღათ ქართის. თაქ, კავკაციაშ მაფაჸონერიშ დოხორეს, გაგმიცხადჷ ამიერკავკაციაშ სუმი ქიანაშ - საქორთუოშ, აზერბაიჯანიშ დო სომხეთიშ ზოხორინელობაქ 1918 წანაშ 26-28 მესეფის. თეშ უკული ქართი საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ ნანანოღა რდჷ 1921 წანაშ 25 ფურთუთაშახ. 1918 დო 1919 წანეფს ართიანი დოთირუ თაქ გერმანიაშ დო დიდი ბრიტანეთიშ ოურდუმე შტაბეფქ. დემოკრატიული რესპუბლიკაშ ხეშუულობაშ პერიოდეფს ქართიქ მაართა ოუნივერსიტეტე ნოღათ გინირთჷ 1918 წანას ქართიშ სახენწჷფო უნივერსიტეტიშ დორსხუაფაშ უკული. 1925 წანაშ 25 ფურთუთას ბოლშევიკეფიშ ჭითა არმიაშ მა-11 გიმენგჷნართაქ გამშეჭკირჷ დო ნოღაშ არანწკჷმა დჷრფა ლჷმეფიშ უკული სხუნუეფიშ ხეშუულობაქ გაგმიცხადჷ.

სხუნუეფიშ პერიოდი

1921 წანას საქორთუოშ დემოკრატიული რესპუბლიკაშ დონთხაფაშ უკული ქართი 1991 წანაშახ დიო მოლენკავკაციაშ სოციალისტური ფედერაციული სხუნუეფიშ რესპუბლიკაშ ნანანოღა რდჷ (ნამუთ იკათუანდ საქორთუოს, სომხეთის დო აზერბაიჯანს), უკული საქორთუოშ სხუნუეფიშ სოციალისტური რესპუბლიკაშ ნანანოღა რდჷ.

ჭითა არმიაშ მიშულა ქართშა 25 ფრევალი, 1921.

სსრრ-იშ ფაჩუაშ უკული

1991 წანაშე ზოხორინელი საქორთუოშ ნანანოღა რე. სხუნუეფიშ რსხუშ ფაჩუაშ უკული ქართის შანულამი ვასტაბილურობაშ პერიოდიქ ქიგედირთჷ. 1991 წანაშ ქირსეთუთაშ დო 1992 წანაშ ღურთუთაშ კუნტა ომენოღალური ლჷმაშ პერიოდის ნოღაშ ცენტრიშ ნორთიქ აკოცუ დო დეგავალჷ. მუდგაზმარენი წანაშ მალობას ნოღა შხვადოშხვა კლანეფიშ დო ვალეგალური მეწარმონეფიშ კონფრონტაციაშ აბანი რდჷ. 2003 წანაშე ნოღას ალაზიმაფათ უმოს სტაბილურობა ქორე დო მირკჷ კრიმინალქ ოგინაფალო, მარა იშენი რე უღვენჯობაშ დო დოსაქვარაფაშ პრობლემა.

ქართიშ ადმინისტრაციული დორთუალა

ქართიშ სიმბოლური კჷლა

ადმინისტრაცია დო პოლიტიკა

ქართიშ ნანანოღაშ სტატუსი გოხურგილი რე საქორთუოშ კონსტიტუციაშ (1995) X ბირგულით დო საქორთუოშ კანონით „საქართველოს დედაქალაქის - თბილისის - შესახებ“ (1998, 20 ფურთუთა).

დუდშე მერს დარინუანდჷ პოსტის საქორთუოშ პრეზიდენტი., უკულიე საკრებულო ეშმაგორჷნდჷ. 2009 წანაშ 28 ქირსეთუთაშ თირაფათ მერქ ბონას ეშაგორაფად პოსტო გინირთჷ

ნოღას მართუნს საკრებულო დო ქართიშ მერი. ქართიშ საკრებულო ირი ოთხი წანაშე ართშა გჷშესხუნუ. ქართიშ მერი რე ნოღაშ თარი ხემანჯღვერი. მერი გჷშესხუნუ გჷშასხუნუეფით, 4 წანაშ ვადათ. ნოღაშ მერი რე გიგი უგულავა, საკრებულოშ დუდმახვენჯი - ზაალ სამადაშვილი..

ადმინისტრაციულო ნოღა ირთუ ამშვი რაიონო, ნამუეფსჷთ მუნეფიშ წჷმმარინაფალეფი - მაჟორიტარი დეპუტატეფი ჸუნა საკრებულოს დო აბანური მანჯღვერობა, აკობორკილი იურისდიქციათ. რაიონეფს ანჯღვერა გამგებელეფი, გამგეობეფიშ მოხვარათ. რაიონეფი ირთუ ჭიჭე ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული გჷნართეფო - განობეფო.

ქართიშ რაიონეფი დო განობეფი რე:

• ჯვეშ ქართიშ რაიონი - მთაწმინდა, სოლოლაკი, ორთაჭალა

• ვაკე-საბურთალოშ რაიონი- ვაკე-ბაგები, ვაჟა-ფშაველაშ კვარტალეფი, ნუცუბიძეშ მიკრორაიონეფი, დიღომი-ვაშლიჯვარი, ვეძისი-ყაზბეგი-გოთუა-საბურთალოშ შოშე, კოსტავა-ბახტრიონი-დოლიძე-ხილიანი

• ისანი-სამგორიშ რაიონი - კრწანისი-ფონიჭალა, ზემო ავლაბარი-მეტრომშენი, ნავთლუღი, ვაზისუბანი, მე-8 ლეგიონი, ვარკეთილი, მესამე მასივი, ორხევი, აეროპორტი, ლილო, ქვემო სამგორი

• დიდუბე-ჩუღურეთიშ რაიონი - ზემო ჩუღურეთი, დიდუბე, დიღომიშ მასივი

• გლდანი-ნაძალადევიშ რაიონი - ჯვეში ნაძალადევი, ლოტკინი, ნაძალადევი, სანზონა, თემქა, ავჭალა-გლდანის ხევი, გლდანიშ ლუწი მიკრორაიონები, გლდანიშ კენტი მიკრორაიონეფი, მუხიანი

• დიდგორიშ რაიონი - დიდგორი

ქართიშ მერეფი

• ოთარ ლიტანიშვილი 1992–1993
• კონსტანტინე გაბაშვილი 1993
• ნიკოლოზ ლეკიშვილი 1993–1995
• ბადრი შოშიტაიშვილი 1995–1998
• ივანე ზოდელავა 1998–2004
• ზურაბ ჭიაბერაშვილი 2004–2005
• გიგი უგულავა 2005–2014
• დავით ნარმანია 2014-2017
• კახი კალაძე 2017-ასეშა

მახორობა

ქართიშ მახორობა ირო მიარეეთნიკური რდჷ. ქორთუეფიშ ხასჷლას ირო ოხორანდეს ქურთეფი, სომეხეფი, აზერბაიჯანარეფი, რუსეფი, ბერძენეფი დო შხვა კათეფი.

კავკაციას ხვათახვალო ქართი რდჷ დო რე თიჯგურა ნოღა, სოდეთ მეჩეთის, სინაგოგას დო ოხვამეს ართიანიშ ხასჷლას ძირჷნთ. ათეშენი, ქართი კავკაციაშ ცენტრი რდჷ. ამდღა ხოლო ნოღაშ მახორობაშ მეხოლაფირო 20% ეთნიკურო ვა ქორთული რე. ოფიციალური მუნაჩემეფიშ გალე, ნოღას ხოლო მეხოლაფირო 300 000 კოჩი ოხორანს. უმოსო თენეფი რენა რეგიონეფშე კუნტახანურო მოულირეფი, სტუდენტეფი, მუშეფი, ყაზახეფი დო შხვა.

ქართიშ ზუღა

ლისიშ ტობა

ორთაშობური პიჯალეფი დო რესურსეფი

ქართიშ ორთა მიარეფერუამი რე. ნოღაშ წყარიშ თარი არტერია რე მტკვარი, ნამუთ ნოღას გინმოკვათჷნს ოორუე-ბჟადალუშე ობჟათე-ბჟაეიოლშა. ქართის რე ტკვარიშ ნადუეფი: მარძგვანი — დიღმისწყალი, ვერე დო წავკისისწყალი, კვარჩხანი გლდანისხევი დო ლოჭინა. ქართიშ ფარგალეფს რე სამგორიშ ოწყარალი სისტემაშ ჟინი დო გიმენი არხეფი, ქართიშ წყაროთხილუ, ლისიშ დო კუშ ტობეფი. ქართიშ რელიეფი ჯგირო გუმოხანტილი ტერასეფით იხასიათებუ.

ქართიშ ჰავა სუბტროპიკულსემიარიდული რე (სუბსქირონაშქაზუღაშ კლიმატიშ ელემენტეფით). ზარხული ქართის ოგჷნაფალო ჩხე რე. კვირკვეს ჰაერიშ ოშქარი ტემპერატურა +24,4o- რე. ზოთონჯი რგილი რე (ღურთუთას+0,9o). ნოლექიშ ოშქარული მუდანობა 540 მმ რე. ნოლექეფიშ მაქსიმუმი იფიქსირებუ აფუნს, მინიმუმი — ზოთონც.

ქართის რე წურწუფაწყარბადამი თერმული მინერალური წყარეფი, ნამუეფით ბრელი დიხას გიშმურს ნოღაშ ჯვეშ განობეფს. ჯვეშ ბორჯიშე თენეფიშ ბაზას მონწყილი რდჷ აბანოეფი, უკული მინწყუ ქართიშ ბალნეოლოგიური კურორტიქ. დიხა-ჭუბერიშ საბადო რე დიღომიშ რზენს. დიხა-ჭუბერს გიმირინუანა ანგურაშ წარმებას. ავჭალას რე კვარცხიშ სილა.

ტრანსპორტი

ქართის კომპლექსური ოჯარალუ ოტრანსპორტე ნოსქვი უღუ. მოქმედენს მეტროპოლიტენიშ ჟირი ღოზი დო ავტობუსეფიშ რშვილი. 2006 წანაშე დიკჷლ ეკოლოგიურო წკონდა ტრანსპორტიშ — ტრამვაიშ დო ტროლეიბუსიშ მოქმედ ღოზეფქ. ნოღას აინალს აეროპორტი დო რკინაშარა.

დოჯიმალაფირი ნოღეფი

• ზაარბრიუკენი, გერმანია (1975)
• ნანტი, საფრანგეთი (1979)
• ლუბლიანა, სლოვენია (1979)
• ინსბრუკი, ავსტრია (1982)
• ერევანი, სომხეთი (1996)
• ატლანტა, ააშ (1987)
• პალერმო, იტალია (1987)
• ბრისტოლი, ინგლისი (1988)
• ბილბაო, ესპანეთი (1989)
• ანკარა, თურქეთი
• კიევი, უკრაინა (1999)
• ასტანა, ყაზახეთი (2005)
• სტამბოლი, თურქეთი
• ტომსკი, რუსეთი
• ოდესა, უკრაინა
• სანქტ-პეტერბურგი, რუსეთი (1999)
• რიგა, ლატვია
• ლაგოსი, ნიგერია (2003)

ჩინებული ქართალეფი

• ნინო ანანიაშვილი — პრიმა-ბალერინა, ქართიშ ოპერაშ დო ბალეტიშ თეატრიშ ოხანტუ ხემანჯღვერი
• პაატა ბურჭულაძე — ოპერაშ მობირე
• არამ ხაჩატურიანი — კომპოზიტორი
• ივანე ჯავახიშვილი — ისტორიკოსი, ქართიშ სახენწჷფო უნივერსიტეტიშ დჷმარსხუაფალი
• კოკაი (ლევან ცაგურია) — სუმოისტი
• გია ყანჩელი — კომპოზიტორი
• საიათ-ნოვა — მობირე, პოეტი
• სერგო ფარაჯანოვი — კინორეჟისორი
• ვახტანგ ჭაბუკიანი — მასხაპუ დო ქორეოგრაფი
• ქაქუცა ჩოლოყაშვილი — ერუანულ-გჷმადუდიშულაფარი ყარაფიშ ლიდერი, ერუანული გერგეზი.

ფოტოგალერეა

ქართიშ პანორამა ნარიყალაშე

• 
  თეატრალური ინსტიტუტი
• 
  რუსთაველიშ თეატრი

რესურსეფი ინტერნეტის

• ქართიშ ოფიციალური ვებ-ხასჷლა
• ქართიშ სასუმაროეფი
• ქართიშ ფოტოგალერეა Archived 2007-09-28 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• ინფო-თბილისი
• ქართიშ სასუმაროეფი Archived 2015-12-11 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• Tbilisi Guide
• ქართიშ პორტალი Archived 2020-12-02 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• მეგზური „Тифлисъ и его окрестности“ 1913 წანაშ გიშაშკუმალა
• ქართიშ დო საქორთუოშ ოძირაფუ აკანეფიშ სკვამი სურათეფი
• სურათეფი ქართიშე
• Travel Tbilisi — ქართიშ ონლაინ მეშარე^{[ღურელი რსხილი]}
• ქართიშ თეატრი-ქარვასლა^{[ღურელი რსხილი]}
• ქართიშ აფიშა
• ქართიშ დასაქმებაშ სააგენტო Archived 2011-04-26 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.

გჷმორინაფილი ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, გვ. 595—903 თბ. 1979
• „საქართველოს ძველი ქალაქები: თბილისი“, 2006 წ. მეორე გამოცემა. ISBN 99940-0-923-0