Argaïsme

’n Argaïsme (Grieks: Αρχαϊσμός = oud / uit die verlede) is ’n woord of uitdrukking wat in so 'n mate verouder het dat dit heeltemal of feitlik heeltemal in onbruik verval het.

Literêre toepassings

Dit kan ook as 'n literêre stylfiguur gebruik word, waarby die skrywer woorde gebruik wat nie meer algemeen gangbaar is nie of 'n ou of nagemaakte ou spelwyse gebruik.

In Afrikaans kan daar byvoorbeeld gebruik gemaak word van die spelling en taalgebruik van Nederlands vóór 1925, in ou Afrikaans/Kaap-Hollandse briewe, boeke, dagboeke, koerante, registers en gedigte, of van verskeie AWS-spelwyses (of unieke woordeboeke, soos dié van S.J. du Toit) uit ’n spesifieke tydperk.

Argaïsmes kan benut word om karakter aan ’n geskiedkundige roman of gedig te gee, romantiek of vernuwing aan tekste te bied, of om as teenvoeter vir clichés te dien. Voorts kan argaïsmes ook, indien dit herleef word, nuwe betekenisse toegevoeg word om leemtes by die eietydse samelewing se taalskat te vul.

Voorbeelde van argaïsmes

Enkele voorbeelde van argaïsmes is:

• Die gebruik van wy vir ons (van die Nederlandse wij ) en begos in plaas van begin.
• Die gebruik van sig as onsydige (neutrale) voornaamwoord.
  • Bv: Dingaan … verklaar sig volkome bereid om die verlangde grond aan Retief af te staan (G. Cory, e.a.: Retief-Dingaan-ooreenkoms, 1924, 17).
• beeldradio (televisie)
• katlagter (kanon)
• meester (onderwyser)
• nig (as aanspreekvorm vir ’n vrou wat jonger of min of meer dieselfde ouderdom is)
• waterlander (traan, bv. toe kom die waterlanders)
• babbeljoentjie (hemelbed)
• sens ('n groot soort sekel)
• die hand aan die wiel lê en die skouers daaronder sit, is vervang deur "skouer aan die wiel sit" ('n "toelaatbare Anglisisme")

Sien die lys van argaïsmes vir 'n uitgebreide versameling van voorbeelde van argaïsmes.

Sien ook

• Taalfossiel