Skroef
’n Skroef is ’n skerp stukkie metaal soortgelyk aan ’n spyker, maar met groewe langs die kant af. In teenstelling met spykers wat gekap word om dit in ’n ander voorwerp vas te slaan, word skroewe gedraai. ’n Skroewedraaier word hiervoor ingespan.
Die kop van die skroef het ’n gleuf waar die punt van die skroewedraaier inpas. Die gleuf kan lank en plat of stervormig wees. Skroewe moet kloksgewys gedraai word om hulle vas te draai, en anti-kloksgewys om los te draai.
Skroewe en boute word vir die vasheg van onderdele en werkstukke gebruik. Die skroefdraadbeginsel berus op die omsetting van 'n draaibeweging in 'n reglynige beweging en dit is bekend dat Archimedes (781-212 v.C.) in die Oudheid reeds van 'n draaiende skroef gebruik gemaak het om water te verplaas.
Skroefdraad
[wysig | wysig bron]- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Skroefdraad.
Hoewel skroewe en boute van talle verskillende soorte skroefdraad voorsien kan word, is dit wenslik om standaardskroefdraad te gebruik. 'n Skroeflyn of heliks is 'n spiraalvormige kromme wat deur 'n punt op 'n silinder of 'n keël beskryf word as dit teen 'n konstante snelheid draai en die punt teen 'n konstante snelheid op die lengterigting daarvan beweeg.
'n Skroefdraad skroef word gevorm wanneer 'n reëlmatige groef op die skroeflyn gesny word. 'n Bout is silindervormig, terwyl ʼn skroef keëlvormig is. Die profiel van die groef kan driehoekig, reghoekig of trapesiumvormig wees. Met 2 of meer skroefdrade wat ewewydig oor die omtrek van die silinder gespasieer is, word 'n dubbele of meervoudige draad verkry.
Wanneer die skroefdraad op ʼn bout 'n styging na regs het, word dit 'n regse skroefdraad genoem en by 'n styging na links 'n linkse skroefdraad. By 'n bout kan 3 deursnee onderskei word:
- Die buitedeursnee (die grootste deursnee van die bout).
- Die kerndeursnee (buitedeursnee minus 2 maal die groefdiepte).
- Die effektiewe deursnee (buite- deursnee minus die groefdiepte).
Die vorm, die steek (die helling van die skroefdraad) en die skroefdraaddiepte is in die spesifikasies van die verskillende standaardstelsels vasgelê. Die algemeenste skroefdraad is die metrieke draad. By sekere reekse boutgroottes vermeerder die deursnee en die steek bykans verhoudingsgewys, maar ander boute het fyn skroefdrade en die steek is relatief klein in verhouding tot die deursnee.
Vervaardiging van skroewe en boute
[wysig | wysig bron]Hoewel skroefdraad op ʼn draaibank of met behulp van ʼn snymoer gesny kan word, is koudverwerking en wals die vinnigste manier waarop skroewe en boute vervaardig kan word. Die kop en skag word in 'n stempel gevorm en daarna word die skroefdraad aangebring deur middel van 'n walsmasjien waarvan die vorm ook die vorm van die skroefdraad bepaal.
Geen materiaal word van die skag verwyder nie. Die draad wat so verkry word, is van 0,01 mm tot 0,02 mm akkuraat en 'n produksie van 200 tot 500 boute per uur is moontlik. Boute en moere vir spesiale toepassings word egter op 'n draaibank gesny. Die snelheid waarmee die beitel ten opsigte van die bout beweeg, en die snelheid waarteen die bout draai, bepaal die steek van die skroefdraad.
Skroefvorms en -soorte
[wysig | wysig bron]
'n Skroef wat self ʼn skroefdraad in materiaal moet sny, het gewoonlik 'n keëlvormige kern en die skroef het 'n skerp punt. Skroewe het gewoonlik slegs ʼn enkele steek. 'n Houtskroef kan 'n plat versink kop, 'n bolkop of 'n bolversinkkop hê. Die kop is voorsien van 'n gleuf waarin 'n skroewedraaier pas, en die skag van die skroef het 'n silindriese en 'n keëlvormige gedeelte.
Die keëlvormige gedeelte beslaan ongeveer drie vyfdes van die totale lengte van die skroef en het 'n driehoekige skroefdraad met 'n groot steek. Vir swaardiens toepassings word houtboute gebruik, met skroefdrade wat soortgelyk is aan die van houtskroewe, maar dit het vierkantige of seskantige koppe sodat dit met ʼn moersleutel vasgedraai kan word. Houtskroewe word van verskeie materiale, soos staal, gegalvaniseerde staal, kadmiumstaal, geelkoper, vernikkelde geelkoper of aluminium, gemaak.
Geelkoper-en aluminiumskroewe het baie minder wringkrag as staalskroewe en breek soms maklik. Soorte boute wat taamlik algemeen voorkom, is vleuelboute (of moere), T-kopboute, hamerkopboute, haakboute, oogboute, tapboute, ensovoorts. 'n Tapbout ('n koplose bout) het byvoorbeeld 'n kort skroefdraad en pas in 'n skroefdraad in die laaste laag wat geheg moet word. Verder is daar ook Allenskroewe, met seskantige holtes in die koppe wat met behulp van 'n spesiale Allensleutel gedraai kan word.
Weerhaakboute word gebruik om voorwerpe aan mure of aan betonfondamente te heg. Dit het vinne wat in 'n gat uitsprei wanneer die bout vasgedraai word, en die bout kan dan nie uittrek nie.
Bewegingskroewe
[wysig | wysig bron]'n Bewegingskroef word gebruik om 'n reglynige beweging in 'n draaiende beweging om te sit (soos in die ratelskroewedraaier) of omgekeerd, met ander woorde om 'n draaibeweging in ʼn reglynige beweging om te sit (soos byvoorbeeld in 'n skroefpers).
Die wrywingsverlies in bewegingskroewe moet so laag moontlik gehou word en dit word bewerkstellig deur die gebruik van 'n vierkantige skroefdraad wat, hoewel dit nie sterk is nie, min wrywing veroorsaak. Waar 'n swaar las slegs in een rigting verplaas moet word, kan die bewegingskroef deur 'n saagdraadskroef of 'n trapesiumskroef vervang word.
Kyk ook
[wysig | wysig bron]Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bl. 193 - 195
 |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Screw. |
