Taalkundige geslag

Hierdie artikel moet skoongemaak of andersins verbeter word. Hierdie artikel voldoen nie tans aan die hoë gehaltestandaarde waarna Wikipedia streef nie. Voel vry om self in te spring en verbeterings te maak, en verwyder hierdie kennisgewing ná die tyd. Vir meer hulp, sien die redigeringshulp. Daar is moontlik kommentaar in die artikel of op die besprekingsblad oor wat verbeter moet word.

Taalkundige geslag, genus, of soms ook selfstandigenaamwoordklas, is 'n selfstandigenaamwoordklasstelsel wat in die gedrag van woorde wat daarmee geassosieer word weerspieël word. In tale met taalkundige geslag behoort elke selfstandige naamwoord aan een van die klasse van die taal en slegs baie klein aantal ter selfde tyd aan meer as een klas.

As 'n taal byvoorbeeld tussen manlike en vroulike geslag onderskei, behoort elke selfstandige naamwoord aan een van die twee geslagte. Om 'n selfstandige naamwoord, of enige bepaler, of ander soort woord wat die selfstandige naamwoord affekteer, korrek te verbuig, moet 'n mens bepaal of die selfstandige naamwoord manlik of vroulik is. Die term "taalkundige geslag" word meestal vir Indo-Europese tale, waarvan baie die patroon wat beskryf is volg, gebruik. Afrikaans en moderne Engels het egter nie taalkundige geslag nie.

Die taalkundige geslagkonsep word onderskei van die biologiese en maatskaplike konsepte van natuurlike geslag. Die konsepte werk egter in baie tale op mekaar in. Beide taalkundige en natuurlike geslag kan taalkundige effekte in 'n gegewe taal hê.

Hoewel sommige skrywers die term "selfstandigenaamwoordklas" as 'n sinoniem of 'n uitbreiding van "taalkundige geslag" sien, beskou ander dit as aparte konsepte.

Oorsig

Baie tale plaas elke selfstandige naamwoord in een van drie klasse, of "geslagte":

• Manlike geslag: wat meeste woorde wat na manlike wesens verwys insluit sowel as arbitrêre nie-lewende dinge;
• Vroulike geslag: wat meeste woorde wat na vroulike wesens verwys insluit sowel as arbitrêre nie-lewende dinge; en
• Onsydige geslag: wat meeste ander nie-lewende dinge insluit, maar soms ook lewende wesens met natuurlike geslag (soos het meisje in Nederlands en das Mädchen in Duits)

Byvoorbeeld:, in hulle nominatiewe enkelvoud vorm is Poolse selfstandige naamwoorde tipies vroulik as hulle met -a eindig, onsydig as hulle met -o, -e, of -ę eindig, en manlik as hulle geen geslagsagtervoegsel (nulmorfeem) het. Dus, encyklopedia "ensiklopedie" is vroulik, krzesło "stoel" is onsydig, en ręcznik "handdoek" is manlik. As die byvoeglike naamwoord duży, "groot", met die selfstandige naamwoord in frases gekombineer word, verander dit volgens hulle taalkundige geslag:

Geslag	Selfstandige naamwoord	Frase	Betekenis
Manlik	ręcznik	duży ręcznik	groot handdoek
Vroulik	encyklopedia	duża encyklopedia	groot ensiklopedie
Onsydig	krzesło	duże krzesło	groot stoel

Die onsydige geslag dek dus nie alle selfstandige naamwoorde wat nie 'n natuurlike geslag het nie en manlike en vroulike taalkundige geslag kan woorde insluit wat geen natuurlike geslag het nie.

'n Volle taalkundige geslagstelsel het betrekking op twee verskynsels:

1. Verbuiging of fleksie: Baie woorde het verskillende vorms vir verskillende geslagte, en sekere morfologiese merkers is karakteristiek van elke geslag.
2. Kongruensie: Elke selfstandige naamwoord word geassosieer met een geslagklas. In 'n frase of bysin verbuig woorde wat na 'n gegewe selfstandige naamwoord verwys, soos lidwoorde en byvoeglike naamwoorde, in ooreenstemming met die geslag van dié selfstandige naamwoord.

Vergelykende tabel van taalkundige geslag in verskillende Indo-Europese tale:

			Nederlands		Duits (Nominatief)			Spaans		Afrikaans
			gemene	onsydig	manlik	vroulik	onsydig	manlik	vroulik
Lidwoord	bepaalde:	enkelvoud	de	het	der	die	das	el	la	die
		meervoud	de	de	die	die	die	los	las	die
	onbepaalde:	enkelvoud	een	een	ein	eine	ein	uno	una	'n
		meervoud						unos	unas
Byvoeglike naamwoord	bepaalde:	enkelvoud	kleine	kleine	kleine	kleine	kleine	pequeño	pequeña	klein
		meervoud	kleine	kleine	kleinen	kleinen	kleinen	pequeños	pequeñas	klein
	onbepaalde:	enkelvoud	kleine	klein	kleiner	kleine	kleines	pequeño	pequeña	klein
		meervoud	kleine	kleine	kleine	kleine	kleine	pequeños	pequeñas	klein
Betreklike voornaamwoord	bepaalde:	enkelvoud	die	dat	der	die	das	cuyo	cuya	wat
		meervoud	die	die	die	die	die	cuyos	coyas	wat
	onbepaalde:	enkelvoud	die	dat	der	die	das	cuyo	cuya	wat
		meervoud	die	die	die	die	die	cuyos	coyas	wat

Geslagverbuiging

In baie tale word geslag op verskeie maniere aangedui.

"Ek is lief vir jou" in Arabies:

gesê aan 'n manlike persoon — uħibbuka (أُحِبُّكََ)

gesê aan 'n vroulike persoon — uħibbuki (أُحِبُّكِ)

"Baie dankie" in Portugees:

gesê deur 'n man — muito obrigado

gesê deur 'n vrou — muito obrigada

Die verandering van een geslag na die ander word tipies bewerkstellig deur verbuiging van gepaste woorde, die voorwerpagtervoegsel van die werkwoord uħibbu-ka/ki in die Arabiese voorbeeld (geslag word nie in Arabies in die eerste persoon aangedui nie), en die voorwerpagtervoegsel in die verlede deelwoord (of byvoeglike naamwoord) obrig-ado/a in die Portugese voorbeeld kom ooreen met die geslag van die spreker.

In Spaans eindig meeste ,manlike selfstandige naamwoorde en bepalers met die agtervoegsel -o of met 'n konsonant, terwyl die agtervoegsel -a kenmerkend is van vroulike selfstandige naamwoorde. Dus, niño beteken “seun”, en niña “meisie”. Hierdie paradigma kan gebruik word om nuwe woorde te skep: van die manlike selfstandige naamwoorde abogado "advokaat", diputado "lid van die parlement" en doctor "dokter", kan die vroulike weergawes maklik afgeleis word abogada, diputada, en doctora.

Soms word geslag op meer subtiele wyse uitgedruk. In die algemeen het geslagsaanduiding in Wallies verlore gegaan, beide wat selfstandige naamwoorde, en baie keer byvoeglike naamwoorde, betref. Die taal het egter die eiesoortige eienskap dat die eerste konsonant van 'n woord onder sekere sintaktiese omstandighede na 'n ander verander. Geslag is een van die faktore wat die mutasie bepaal, veral die sogenaamde sgate mutasie. Byvoorbeeld, die woord merch, wat meisie of dogter beteken, verander na ferch na die bepaalde lidwoord. Dit gebeur slegs by vroulike selfstandige naamwoorde; byvoorbeeld, mab "seun" bly onveranderd na 'n bepaalde lidwoord. Byvoeglike naamwoorde word op soortgelyke wyse deur geslag beïnvloed.

Geslag	Verstek		Na bepaalde lidwoord		Met byvoeglike naamwoord
Manlik	mab	seun	y mab	die seun	y mab mawr	die groot seun
Vroulik	merch	meisie	y ferch	die meisie	y ferch fawr	die groot meisie

Persoonsname

Persoonsname word baie keer saamgestel met taal-spesifieke affikse wat die geslag van die dare identifiseer. Algemene vroulike agtervoegsels is -a, vir name van Latynse of ander Romaanse oorsprong (b.v. Robert en Roberta) en -e, van Franse oorsprong (b.v. Justin en Justine). Hoewel geslagverbuigings gebruik kan word om kognate name vir persosne van die teenoorgetselde geslag te skep in tale wat taalkundige geslag hte, is dit nie opsigself taalkundige geslag nie en is daar in tale wat nie taalkundige geslag het nie konvensies vir die skep van name in die teenoorgestelde geslag.

Persoonlike voornaamwoorde

Persoonlike voornaamwoorde het baie keer verskillende vorme gegrond op geslag. Self in tale soos Afrikaans of Engels wat taalkundige geslag verloor het, word daar nog tussen "hy" (meestal gebruik vir manlike persoon of dier), "sy" (vroulike persoon of dier), en "dit" (voorwerp of abstraksie) onderskei. Persoonlike voornaamwoord veranadering volgens geslag waarborg egter ook nie die bestaan van taalkundige geslag nie.

Geslag voornaamwoorde en hulle ooreenstemmende verbuigings wissel aansienlik tussen verskillende tale. In tale wat nooit taalkundige geslag het nie, is daar gewoonlike net een woord vir "hy" en "sy", soos hän in Fins en ő in Hongaars. Hierdie tale het verskillende voornaamwoorde en verbuigings in die derde persoon slegs om aan te onderskeie tussen mense en nie-lewende voorwerpe.

In tale wat slegs 'n manlike en vroulike geslag het, is die verstek voornaamwoord die manlike derde persoon enkelvoud. Byvoorbeeld, die Franse sin vir "Dit reën" is Il pleut, letterlik "Hy reën". Daar is 'n paar uitsonderings: die ooreenstemmende sin in Wallies is Mae hi 'n bwrw glaw, letterlik "Sy reën".

Geslagooreenkoms

In die Franse sinne Lui, c'est un grand acteur "Hy is 'n groot akteur" en Elle, c'est une grande actrice "Sy is 'n groot aktrise", verander byna elke woord om aan te pas by die geslag van die onderwerp. Die selfstandige naamwoord acteur verbuig deur die manlike agtervoegsel -eur te verander na die vroulike agtervoegsel -rice, die persoonlike voornaamwoord lui "hy" verander na elle "sy", en die vroulike agtervoegsel -e tot die lidwoord (un → une) en die byvoeglike naamwoord (grand → grande). Slegs die voorstellende frase c'est "hy/sy/dit is" bly onveranderd.

Die volgende sin dien as voorbeeld van geslag ooreenkoms in Oudengels.

Oudengels	Seo brade lind wæs tilu and ic hire lufod.
Letterlike vertaling na moderne Engels	That broad shield was good and I her loved.
Moderne Engels	That broad shield was good and I loved it.
Afrikaans	Daardie breë skild was goed en ek was mal daaroor.

Die woord hire "haar" verwys na lind "skild". Aangesien die selfstandige naamwoord taalkundig vroulik was, moet die byvoeglike naamwoorde brade "breed" en tilu "goed", sowel as die voornaamwoorde seo "die/daardie" en hire "haar", wat na lind verwys ook in hulle vroulike vorm verskyn. Oudengels het drie geslagte, manlik, vroulik en onsydig, maar geslagverbuigings is in Engels grootliks vereenvoudig deur klankverskuiwings, en het later heeltemal verlore gegaan.

Foutiewe vervrouliking in Afrikaans

Daar is 'n algemene wanpersepsie dat 'n boot, skip, motor, wa, trein, vliegtuig en land in Afrikaans 'n sy genoem of vroulik gepersonifieer word. Van die redes wat aangevoer word, berus bloot op sogenaamde tradisie.

Tradisioneel dan, uit die stamtaal Nederlands, waaruit Afrikaans spruit, is 'n boot manlik én vroulik tegelyk, 'n schip is onsydig, 'n auto is manlik, 'n wagen is manlik, 'n trein is manlik en 'n vliegtuig is onsydig. 'n Land is in Nederlands ook onsydig.

By woorde wat manlik en onsydig is, is die onderwerpsvorm onderskeidelik hij en het en die besitlike voornaamwoord altyd zijn (bv. "Spanje was bovendien ook rijker dan de rest van het rijk vanwege zijn kolonies", "het schip en zijn bemanning", maar ook "het schip en zijn zusterschepen"). By woorde in Nederlands wat tegelyk manlik én vroulik is, soos 'n boot, het die sprekers die voorkeur om te kies – in Nederland sal dikwels die manlike verwysing verkies word, terwyl in Vlaandere die vroulike verwysing verkies word.

Taalkundige geslag het selde iets met die werklike geslag uit te waai, soos die Duitse sin illustreer: Ein koreanisches Mädchen trägt seinen Bruder an einem liegengebliebenen Panzer vorbei, beteken letterlik 'n Koreaanse meisie dra sy broer verby 'n onklaar tenk. Ein Mädchen trägt ihren (d.w.s. haar) Bruder is aanvaarbaar in die Duitse omgangstaal; Ein Mädchen trägt seinen (d.w.s. sy) Bruder is egter die verkose en taalkundig korrekte keuse in Standaardduits, want das Mädchen is grammaties neutraal.

Die vroulike verwysing in Afrikaans kan ook nie by die Duits gesoek word nie, want das Boot is onsydig, das Schiff is onsydig, das Auto is onsydig, der Wagen is manlik, der Zug is manlik, das Flugzeug is onsydig en das Land is onsydig.

Daar bestaan geen noodsaaklike verband tussen die taalkundige geslag en die biologiese (natuurlike) geslag nie. Een voorbeeld is die gebruiklike das Mädchen (die meisie) in Duits. Die das, wat onsydigheid aandui, en dus van die meisie 'n geslagtelose "dit" maak, bevestig verder dat die woord 'n verkleiningswoord (-chen) is. Das Mädchen is die verkleiningswoord vir die ouer en uitgediende die Maid (wat inderdaad vroulik is). Net so het jy das Jungchen, die seuntjie/knapie, wat ook 'n geslagtelose "dit" is (hoewel der Junge (manlik) in die omgang verkies word, omrede "Jungchen" op gemeensaamheid dui).

In Afrikaans word wat werklik vroulik is met vroulike voornaamwoorde aangedui en die res, ook lewelose voorwerpe soos skepe, treine, motors, gemeentes, kerke, lande , ens. word as manlik beskou:

1. Die skip het sy bestemming bereik.
2. Die trein snel voort op sy baan.
3. Dis 'n ou motor, maar sy masjien loop nog sag.
4. Die gemeente hou sy basaar.
5. Dis my kerk en ek staan by hom.

Die gebruik van die vroulike vorme sy en haar in Afrikaans ten opsigte van skepe, ander nie-lewende voorwerpe, maar ook diere/persone waarvan die geslag onbekend is, sou mens kon sê is onder versterkte Engelse invloed. Dus is hierdie verskynsel 'n Anglisisme.

Tog is die bogenoemde stelling ook nie heeltemal eenvoudig nie.

Wanneer 'n lewelose voorwerp 'n vrouenaam het, geld dieselfde reël, byvoorbeeld – Die passasierskip, die Queen Elizabeth II, het aangekom, maar hy vertrek weer môre. Daar is slegs een uitsondering: As daar regstreeks na die vrouenaam alleen verwys word [sonder om in dieselfde sin die lewelose voorwerp ter sake te bring] dan kan die vroulike voornaamwoord gebruik word, byvoorbeeld: Die Queen Elizabeth II het aangekom, maar sy vertrek weer môre.

Soos te sien in Nederlands kan 'n skip wel met 'n vroulike naam, byvoorbeeld die vergane Anna Jacoba, as vroulik personifieer word in die vorm – Al tijdens haar eerste reis liep de Anna Jacoba op de klippen. Hier is ook geen direkte verwysing na wat presies die Anna Jacoba is nie.

Wanneer 'n sin egter uit Nederlands verkeerdelik vertaal word, soos De zee en haar oevers as *Die see en haar oewers is dit 'n Neerlandisme.
In Afrikaans behoort dit te wees: Die see en sy oewers.

'n Soortgelyke taalverskynsel is inderdaad ook in Nederlands te vinde, wat in die wandel bekend staan as die haar-ziekte. Dit verskil met Afrikaans in die opsig dat Anglisismes nie hier ter sprake is nie, maar wel eerder hiperkorreksie, of die tendens om alle sake en begrippe wat abstrak of kollektief van aard is sonder meer as vroulik op te neem.