Wapen van Suid-Afrika

Die wapen van Suid-Afrika is Suid-Afrika se amptelike heraldiese simbool. Sedert uniewording op 31 Mei 1910 is twee agtereenvolgende landswapens gebruik: die oorspronklike wapen van 1910 tot 2000 en die huidige wapen sedert 2000.

Geskiedenis

Die ontwerpproses het in 1999 begin, toe die Departement van Kuns, Kultuur, Wetenskap en Tegnologie die publiek vir voorstelle gevra het. Daarna is, op grond van die idees wat ontvang is, saam met die insette van die kabinet, ’n opdrag opgestel. Die regering se kommunikasie- en inligtingstelsel het toe Design South Africa genader om tien van die voorste ontwerpers in te lig. Drie ontwerpers is uitgenooi om hul konsepte aan die kabinet voor te lê. Uiteindelik is Iaan Bekker se ontwerp gekies.

Die nuwe wapen is op Vryheidsdag, 27 April 2000, deur president Thabo Mbeki bekendgestel. Die verandering weerspieël die doel van die regering om die demokratiese verandering in Suid-Afrika en ’n nuwe gevoel van patriotisme te bevorder.

Die wapen bestaan uit ’n reeks elemente wat gerangskik is in ’n duidelike simmetriese eieragtige of ovale vorm wat op mekaar geplaas word. Die voltooide struktuur van die wapen kombineer die onderste en hoër ovaalvorm in ’n simbool van oneindigheid. Die pad wat die onderste rand van die boekrol verbind, deur die lyne van die slagtande, met die horison bo en die son wat bo uitkom, en verteenwoordig die vorm van die kosmiese eier waaruit die sekretarisvoël opkom. In ’n simboliese sin is dit die geïmpliseerde hergeboorte van die groot en heldhaftige Suid-Afrikaanse nasie se gees.

Die wapen is ook ’n sentrale deel van die Seël van die Republiek, wat tradisioneel as die hoogste embleem van die staat beskou word.^[1] Absolute gesag word aan elke dokument met ’n indruk van die Seël van die Republiek gegee, aangesien dit beteken dat dit deur die president van Suid-Afrika goedgekeur is. Sedert 1997 vereis die Grondwet egter nie meer die gebruik van die Seël van die Republiek nie, maar dit word steeds gebruik.

1910–2000

Die oorspronklike landswapen is deur Arthur Holland ontwerp en op 17 September 1910 deur koning George V aan die Unie van Suid-Afrika toegeken.^[2] Dit was enkele maande ná die stigting van die Unie van Suid-Afrika. Die wapenbeskrywing is:

Wapen: In vier dele, met die snylyn golwend: I, op rooi, ’n vroulike figuur wat Hoop voorstel, met haar regterarm op ’n rots leun en met haar linkerhand ’n anker ondersteun, alles van silwer; II, op goud, twee swartwildebeeste in volle spoed langs mekaar, albei in natuurlike kleur; III, op goud, ’n groen lemoenboom met natuurlike vrugte; IV, op groen, ’n trekwa van silwer.

Helmteken: ’n rooi leeu wat met sy regterpoot vier regop stawe vashou, beurtelings van silwer en blou en met ’n goue band vasgemaak.

Skildhouers: Regs ’n springbok en links ’n gemsbok in natuurlike kleur.

Wapenspreuk: EX UNITATE VIRES. (Latyn vir “Eendrag maak mag”)

Vakkies: Twee proteaplante, elk met twee blomkoppe, in natuurlike kleur, op die groen gras aan weerskante van die wapenskild.^[3]

Die vier kwarte verteenwoordig die vier provinsies: Kaapland, Natal, die Oranje-Vrystaat en Transvaal. Die leeu kom van die Britse en Nederlandse landswapen. Die wapenspreuk is ’n Latynse vertaling van die voormalige Transvaalse leuse, “Eendrag maak mag”. Die vakkies met proteas is eers in 1932 bygevoeg.^[4]^[5]

Oor die jare is vier amptelike afbeeldings van die wapen gebruik: die 1910-, 1930-, 1932- (soos op hierdie bladsy getoon) en die Buro vir Heraldiek se afbeelding wat ten tye van die Republiekfees in 1971 gebruik is. Die wapen is in 1968 by die Buro geregistreer.

Dit was ’n kombinasie van simbole van die vier provinsies (voorheen kolonies) wat die Unie gevorm het.

Die eerste kwart is die figuur van hoop en verteenwoordig die Britse Kaapkolonie.
Die twee wildebeeste in die tweede kwart verteenwoordig die Natalkolonie.
Die oranjeboom in die derde kwart verteenwoordig die Oranje-Vrystaat.
Die trekwa in die vierde kwart verteenwoordig Transvaal.
Die skildhouers is aan die wapens van die Oranjerivierkolonie en die Kaapkolonie ontleen.
Die leeu hou vier stokke wat saamgebind is en die vereniging van die vier voormalige kolonies simboliseer.

Die leuse, Ex Unitate Vires is tot 1961 amptelik as “Union is sterkte” en daarna as “Vereniging is sterkte” vertaal.

Ontwikkeling

Drie amptelike weergawes van die wapen is gebruik. Die oorspronklike weergawe (1910) was die enigste weergawe wat tot in 1930 gebruik is, en dit is as die rangkenteken van lasbeamptes in die Suid-Afrikaanse Weermag en die Suid-Afrikaanse Nasionale Weermag tot in 2002 gebruik. Die tweede weergawe, geskilder in 1930 en bekend as die “gewone wapen”, en die derde weergawe, geskilder in 1932 en bekend as die “versierde wapen”, is albei gebruik tot in 2000. Eersgenoemde is ook tot in die 1990’s op die kentekens van die Suid-Afrikaanse Polisie gebruik.


1910	1930	1932

2000-hede

Die huidige wapen is in 2000 deur Iaan Bekker in opdrag van die Kabinet ontwerp, en is amptelik op 27 April 2000 goedgekeur. Die wapenbeskrywing is:

Op ’n goue skild staan twee rooi-oker figure van Khoisan-rotskuns met hul hande in ’n groetgreep. Daarbo is ’n gekruiste knopkierie en assegaai, ’n protea en die bokant van ’n goue sekretarisvoël met uitgespreide vlerke en sonstrale bo sy kop. Op ’n groen band onder aan die wapen is die leuse ǃke e꞉ ǀxarra ǀǀke (“eenheid in diversiteit”) in die uitgestorwe Khoisan-taal ǀXam in silwer letters, met twee goue olifanttande wat uit die groen band loop. Binne die tande is twee koringare.^[6]

Ontwerp

Die ovale vorm van die fondament

Die eerste element is die leuse in ’n groen halfsirkel. Die halfsirkel word voltooi deur twee simmetriese pare van olifanttande wat opwaarts kyk. Binne die ovale vorm wat deur die slagtande gevorm word is twee simmetriese koringare wat ’n sentraal geplaasde goue skild omraam.

Die vorm van die skild verwys na die trommel en bevat twee menslike figure wat ontleen is aan die Khoisan-rotskuns by Linton Stone, wat in die Suid-Afrikaanse museum in Kaapstad gehuisves en vertoon word. Die figure groet mekaar.

Bo die skild is ’n spies en ’n knopkierie wat mekaar kruis. Hierdie elemente is harmonieus gerangskik om die fokus op die skild te laat en voltooi die onderste ovaal wat die fondament vorm.

Die leuse: Die leuse is ǃke e꞉ ǀxarra ǁke, geskryf in die Khoisan-taal van die ǀXam-mense en beteken letterlik “verskeie mense verenig”. Dit spreek elke individuele poging aan om die eenheid tussen denke en aksie in te span. Op ’n kollektiewe skaal vra dit dat die nasie moet verenig in ’n gemeenskaplike gevoel van samehorigheid en nasionale trots – eenheid in diversiteit.

Die koringare: Dit verwys na vrugbaarheid en simboliseer ook die idee van ontkieming, groei en die haalbare ontwikkeling van enige potensiaal. Dit hou verband met die voeding van die bevolking en dui op die landbouaspekte van die aarde.

Olifanttande: Olifante simboliseer wysheid, krag, matigheid en ewigheid.

Die skild: Dit het ’n dubbele funksie as ’n voertuig vir die vertoon van identiteit en geestelike verdediging. Dit bevat die primêre simbool van die nasie.

Die menslike figure: Die figure word uitgebeeld in ’n groethouding en simboliseer die eenheid. Dit verteenwoordig ook die begin van die transformasie van die individu in die groter gevoel van samehorigheid aan die nasie en, in ’n breër sin, die hele mensdom.

Die spies en knopkierie: Dit is ’n dubbele simbool van verdediging en gesag en verteenwoordig op sy beurt die kragtige bene van die sekretarisvoël. Die spies en knopkierie lê, wat vrede simboliseer.

Die ovale vorm van opkoms

Onmiddellik bokant die ovale vorm van die onderlaag is die visuele middelpunt van die wapen, ’n protea. Die kroonblare van die protea word in ’n driehoekige patroon weergegee wat herinner aan die kunsvlyt van Afrika.

Die sekretarisvoël word bo die protea vertoon en die blom vorm die bors van die voël. Die sekretarisvoël staan met sy vlerke opgehef in ’n koninklike en stygende gebaar. Die kenmerkende kopvere van die sekretarisvoël kroon ’n sterk en waaksame kop. Die opkomende son bokant die horison word tussen die vleuels van die sekretarisvoël uitgebeeld en voltooi die ovale vorm van opkoms.

Die kombinasie van die boonste en onderste ovale vorms kruis mekaar om ’n ononderbroke loop te vorm, en die groot harmonie tussen die basiese elemente lei tot ’n dinamiese, elegante en deeglik kenmerkende ontwerp. Tog behou dit duidelik die stabiliteit, swaartekrag en onmiddellikheid wat ’n wapen eis.

Die koningsprotea: Die protea is ’n embleem vir die skoonheid van die land en die bloei van die potensiaal as ’n nasie wat streef na Afrika-Renaissance. Die protea simboliseer die holistiese integrasie van kragte wat van die aarde af groei en van bo af gekoester word. Die gewildste kleure van Afrika is aan die protea toegeken – groen, goud, rooi en swart.

Die sekretarisvoël: Die sekretarisvoël word gekenmerk deur vlug, die natuurlike gevolg van groei en spoed. Dit is die ekwivalent van die leeu op aarde. ’n Kragtige voël waarvan die bene – as spies en knopkierie – uitgebeeld word, dien goed met sy jag op slange, wat die beskerming van die nasie teen sy vyande simboliseer. Dit is ’n boodskapper van die hemel en dra sy genade na die aarde. In hierdie sin is dit ’n simbool van goddelike majesteit. Sy verhewe vlerke is ’n simbool van die opkoms van die nasie, en bied terselfdertyd beskerming daaraan. Dit word in goud uitgebeeld, wat die assosiasie met die son en die hoogste mag duidelik simboliseer.

Die opkomende son: ’n simbool van helderheid, prag en die hoogste beginsel van die aard van energie. Dit simboliseer die belofte van hergeboorte, die aktiewe vermoëns van refleksie, kennis, goeie oordeel en wilskrag. Dit is die simbool van die bron van lewe, van lig en die uiteindelike heelheid van die mensdom.

Ander wapens

Vorige wapens

Wapen van die Unie van Suid-Afrika, soos in 1910 geskilder
Wapen van die Unie van Suid-Afrika, soos in 1930 geskilder
Wapen van die Unie van Suid-Afrika, soos in 1932 geskilder
Wapen van die Parlement van Suid-Afrika, 1960’s tot 2000

Provinsiale wapens

1910–1994

Vanaf 1910 tot 1994 was Suid-Afrika in vier provinsies opgedeel: Kaapprovinsie, Oranje-Vrystaat, Transvaal en Natal. Elkeen van hierdie vier provinsies het sy eie wapen gehad.

Sedert 1994

In April 1994 is Suid-Afrika in nege provinsies herverdeel. Elke provinsie is ’n eie wapen toegestaan, wat in die meeste gevalle deur die Suid-Afrikaanse staatsheraldikus Frederick Brownell ontwerp is.