Gazaros
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Os gazaros estioron un pueblo d'as estepas euroasiaticas que ocupaba en l'Alta Edat Meya territorios a lo norte d'a Mar Negra a Mar Caspia y lo Caucas. Se crei que charraban una luenga turquica. Son celebres por haber tenito una clase dirichent que se convirtió a lo chudaísmo ye por haber tenito una mayor tendencia a sedentarizar-sen y organizar un estato que atros pueblos invasors d'as estepas.
Historia
[editar | modificar o codigo]Dende o sieglo VII dominoron as riberas norte y ueste d'a Mar Caspia (dita encara en turco Hazar Denizi u "mar d'os Gazaros"), y dimpués a cuenca baixa d'o Volga de d'o Don. En a suya migración enta l'este plegoron a estar en contacto con os bulgaros y en absorbioron una parte en a ribera d'a Mar d'Azov. A fins d'o sieglo VII y principios d'o sieglo VIII os gazaros atacoron a los eslaus d'o Dniéper meyo, fendo desapeixer-ie a cultura de Pen'kovka. Esto se reflecta en o rechistro arqueolochico, con os trasoros amagatos d'esta epoca "antiguedaz d'os antos". Os arqueologos documentan l'aparición d'os gazaros en o sud de Rusia con a formación d'a cultura de Saltov.[1]
Tamién se crei que os gazaros tenioron como vasallos a los hongaros, que habrían migrato ta l'ueste baixo o suyo dominio.
En o sieglo VIII os gazaros yeran aliaus d'os bizantins y luitaban cuentra a expansión d'os arabes musulmans. S'ubrió un itinerario comercial entre l'Imperio Romano d'Orient y Asia Central que pasaba por Khorezm y norte d'a Mar Caspia, travesaba o territorio gazaro aproveitando os grans ríos y remataba en os puertos d'a Mar d'Azov y Crimea. Os gazaros fundoron ciudaz en ixas rutas comercials, por o que se sedentarizoron en parte. Os gazaros estioron mes abanzatos en a creyación d'un estato que atros pueblos nomadas d'as estepas, obligando a pagar tasas aduaneras y tenendo un exercito permanent.[2] En a segunda metat d'o sieglo VIII a clase dirichent gazara se convirtió a lo chudaísmo pa no aliniar-se ni con garra corrient cristiana ni musulmana.
En o sieglo IX os gazaros entroron en decadencia por l'aparición d'atros pueblos que cambeyoron o equilibrio de poder:
- Os varegos, que fundoron principatos dende a Mar Baltica dica a Mar Negra dimpués unificatos baixo a Rus de Kiev.
- Os pazinacos, que emigroron ta l'ueste trescurzando o territorio gazaro y devastando-lo.
En 964-965 Sviatolav de Kiev invadió o territorio d'os bulgaros d'a Volga, dimpués o territorio gazaro y destruyó en 965 a suya capital, Sarkel, una ciudat fortificata chunto a la desembocadura d'o río Don. En 969 cayó Itil, en a desembocadura d'a Volga en a Mar Caspia, a man de l'actual Astracán.[2]
A desaparición d'o estato gazaro significó tamién a desaparición d'una barrera que contribuiba a aturar as migracions ta l'ueste d'os pueblos d'as estepas, que s'irán sucedendo en o tiempo.
As colonias d'a Republica de Chenova en Crimea recibiban a denominación de Gazaria, y en a traducción aragonesa de "La Flor de las Ystorias d'Orient" dicen Tierra Gazera a esta peninsula:
Referencias
[editar | modificar o codigo]- ↑ Kevin Alan Brook The Jews of Khazaria, Third Edition Rowman and Littlefield, 2018.
- ↑ 2,0 2,1 Hermann Kinder, Werner Hilgemann, Manfred Hergt Atlas Histórico Mundial. De los orígenes a nuestros días Akal, 2007.
