В’етнам: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
дапаўненне |
|||
(Не паказана 27 прамежкавых версій 17 удзельнікаў) | |||
Радок 1: | Радок 1: | ||
{{Дзяржава |
{{Дзяржава |
||
|Беларуская назва = Сацыялістычная Рэспубліка |
|Беларуская назва = Сацыялістычная Рэспубліка В’етнам |
||
|Арыгінальная назва = Cộng |
|Арыгінальная назва = {{lang-vi|Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam}} |
||
|Родны склон = |
|Родны склон = В’етнама |
||
| |
|Частка = |
||
|Сцяг = Flag of Vietnam.svg |
|Сцяг = Flag of Vietnam.svg |
||
|Герб = Emblem of Vietnam.svg |
|||
|Дэвіз = {{lang|vi|Ðộc lập, tự do, hạnh phúc}} <br /> (Незалежнасць, Свабода, Шчасце) |
|||
|Замест герба = |
|||
|Назва гімна = Tiến Quân Ca |
|||
|Дэвіз = {{lang|vi|Ðộc lập, tự do, hạnh phúc}} <br /> (Незалежнасць, Свабода, Шчасце) |
|||
|Аўдыё= United States Navy Band — Tiến Quân Ca.ogg |
|||
|Назва гімна = Tiến Quân ca |
|||
|Форма праўлення = [[Аднапартыйная сістэма|аднапартыйная]] [[Унітарная дзяржава|ўнітарная]] [[Сацыялізм|сацыялістычная]] [[рэспубліка]] |
|||
|Аўдыё = |
|||
|Дзяржаўная рэлігія = |
|||
|Форма кіравання = [[Сацыялістычная рэспубліка]] |
|||
|На карце = Location Vietnam ASEAN.svg |
|||
|Дзяржаўная рэлігія = |
|||
|lat_dir = N|lat_deg = 14|lat_min = 2|lat_sec = 0 |
|||
| |
|lat_dir = N|lat_deg = 14|lat_min = 2|lat_sec = 0 |
||
|lon_dir = E|lon_deg = 107|lon_min = 54|lon_sec = 0 |
|||
|region = VN |
|||
| |
|region = VN |
||
|CoordScale = |
|||
|Мова = [[в'етнамская мова|в'етнамская]] |
|||
|На карце = Location Vietnam ASEAN.svg |
|||
|Дата незалежнасці = [[2 верасня]] [[1945]] (абвешчана)<br />[[1954]] (прызнана) |
|||
|На карце2 = |
|||
|Незалежнасць ад = [[Францыя|Францыі]] |
|||
|Мова = [[В’етнамская мова|В’етнамская]] |
|||
|Сталіца = [[Ханой]] |
|||
|Заснавана = |
|||
|Найбуйнейшыя гарады = [[Хашымін]], [[Ханой]] |
|||
|Дата незалежнасці = [[2 верасня]] [[1945]] |
|||
|Пасады кіраўнікоў = [[Прэзідэнт]]<br />[[Прэм'ер-міністр]]<br />[[Генеральны сакратар КПВ]]<br />[[Старшыня Нацыянальнага збору В'етнама|Старшыня нацыянальнага <br /> зборы]] |
|||
|Незалежнасць ад = [[Францыя|Францыі]] |
|||
|Кіраўнікі = [[Чыонг Тан Шанг]]<br />[[Нгуен Тан Зунг]]<br />[[Нгуен Фу Чонг]]<br />[[Нгуен Шынь Хунг]] |
|||
|Сталіца = [[Ханой]] |
|||
|Месца па тэрыторыі = 65 |
|||
|Найбуйнейшыя гарады = [[Хашымін]], [[Ханой]] |
|||
|Тэрыторыя = 331 210<ref name="Factbook">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vm.html CIA — The World Factbook]</ref> |
|||
|Пасады кіраўнікоў = [[Прэзідэнт В’етнама|Прэзідэнт]] <br/> [[Прэм’ер-міністр В’етнама|Прэм’ер-міністр]] <br/> [[Старшыня Нацыянальнага Сходу В’етнама|Старшыня Нацыянальнага Сходу]] <br/> [[Генеральны сакратар КПВ]] |
|||
|Працэнт вады = 1,3 |
|||
|Кіраўнікі = - <br/> [[Нгуен Тан Зунг]] <br/> [[Нгуен Шынь Хунг]] <br/> [[Нгуен Фу Чонг]] |
|||
|Этнахаронім = в'етнамец, в'етнамка |
|||
|Месца па плошчы = 65 |
|||
|Плошча = 331.210 |
|||
|Працэнт вады = 6,4 |
|||
|Этнахаронім = [[В’етнамцы]] |
|||
|Месца па насельніцтву = 13 |
|Месца па насельніцтву = 13 |
||
|Насельніцтва = 89 |
|Насельніцтва = 89.693.000 |
||
|Год |
|Год ацэнкі = 2013 |
||
|Насельніцтва па |
|Насельніцтва па перапісу = |
||
|Год перапісу = |
|Год перапісу = |
||
|Шчыльнасць насельніцтва |
|Шчыльнасць насельніцтва = 272 |
||
|Месца па шчыльнасці = |
|Месца па шчыльнасці = 46 |
||
|ВУП (ППЗ) = 358,889 млрд |
|||
|ВУП = 240,757 млрд<ref name=imf2>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2009/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2009&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=582&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=47&pr.y=10|title=Vietnam|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2009-10-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/617EN3yJ1|archivedate=2011-08-22}}</ref> |
|||
|Год разліку ВУП = |
|Год разліку ВУП (ППЗ) = 2013 |
||
|Месца па ВУП = |
|Месца па ВУП (ППЗ) = 38 |
||
|ВУП на душу насельніцтва |
|ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 4.001,287 |
||
|Месца па ВУП на душу насельніцтва |
|Месца па ВУП (ППЗ) на душу насельніцтва= 132 |
||
|ВУП (намінал) = 170,020 млрд |
|||
|ІРЧП = {{increase}} 0,572<ref name="UN">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf|title=Human Development Report 2010. Human development index trends: Table G|publisher=The United Nations|accessdate=2011-01-05|archiveurl=http://www.webcitation.org/616ERvJ1G|archivedate=2011-08-21}}</ref> |
|||
|Год разліку |
|Год разліку ВУП (намінал) = 2013 |
||
|Месца па |
|Месца па ВУП (намінал) = 58 |
||
|ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 1.895,576 |
|||
|Узровень ІРЧП = <span style="color:#fc0;">сярэдні</span> |
|||
|Месца па ВУП (намінал) на душу насельніцтва= 134 |
|||
|Авіякампанія =[[Vietnam Airlines]] |
|||
|ІРЧП = {{рост}}0,617 |
|||
|Валюта = [[в'етнамскі донг]] (VND) |
|||
|Год разліку ІРЧП = 2012 |
|||
|Дамен = [[.vn]] |
|||
|Месца па ІРЧП = 127 |
|||
|ISO = |
|||
|Узровень ІРЧП = сярэдні |
|||
|Тэлефонны код = 84 |
|||
|Авіякампанія = [[Vietnam Airlines]] |
|||
|Часавы пояс = +7 |
|||
|Валюта = [[В’етнамскі донг]] (₫, VND) |
|||
<!--|Заўвагі=--> |
|||
|Дамен = [[.vn]] |
|||
|ISO = VN |
|||
|Тэлефонны код = 84 |
|||
|Часавы пояс = +7 |
|||
|Заўвагі = |
|||
<!-- |Без сцяга і герба=* --> |
|||
<!-- |Без гімна=* --> |
|||
}} |
}} |
||
''' |
'''В’етна́м''' ({{lang-vi|Việt Nam}}), '''Сацыялісты́чная Рэспу́бліка В’етна́м''' ({{lang-vi|Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam}}) — [[дзяржава]] ў [[Паўднёва-Усходняя Азія|Паўднёва-Усходняй Азіі]]. Тэрыторыя — 330 тыс. км². Працягласць сухапутных меж — 3880 км, у т.л. з [[Кітай|Кітаем]] — 1300 км, з [[Лаос]]ам — 1650 км, з [[Камбоджа]]й — 930 км. Марская берагавая лінія — 3200 км. Афіцыйная мова — [[В’етнамская мова|в’етнамская]] (алфавіт на аснове лацінкі). Грашовая адзінка — [[в’етнамскі донг]] (1 долар ЗША 19 150 донгаў; 1 еўра 25 800 донгаў (сакавік 2010). Нацыянальнае свята — Дзень незалежнасці (2 верасня 1945 г.). |
||
Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне — 59 правінцый і пяць гарадоў цэнтральнага падначалення. Апроч Ханоя, найболей буйныя — Хашымін (6,1 млн жыхароў), [[ |
Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне — 59 правінцый і пяць гарадоў цэнтральнага падначалення. Апроч Ханоя, найболей буйныя — Хашымін (6,1 млн жыхароў), [[Хайфон]] (1,8 млн.), Кантха (1,1 млн.), Дананг (0,8 млн.). |
||
{{змест злева}} |
{{змест злева}} |
||
== Дзяржаўны лад == |
|||
СРВ — парламенцкая рэспубліка. Вышэйшы орган заканадаўчай улады — аднапалатны Нацыянальны Сход, у які абіраюцца 500 дэпутатаў тэрмінам на 5 гадоў. Яго старшынёй у чэрвені 2006 абраны Нгуен Фу Чонг (перавыбраны ў ліпені 2007). Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, абіраны Нацсходам з ліку дэпутатаў. У чэрвені 2006 на дзевятай сесіі Нацсходу XI склікання прэзідэнтам абраны Нгуен Мінь Чыет (перавыбраны ў ліпені 2007). Выканаўчая ўлада — Урад на чале з прэм'ер-міністрам Нгуен Тан Зунгам (абраны ў 2006, перавыбраны ў ліпені 2007). |
|||
Кіруючая роля ў грамадстве ў адпаведнасці з Канстытуцыяй 1992 замацаваная за кампартыяй В'етнама (КПВ). На X з'ездзе (красавік 2006) Генеральным сакратаром ЦК КПВ перавыбраны Нонг Дык Мань. |
|||
== Прырода == |
== Прырода == |
||
Большую частку тэрыторыі займаюць невысокія і сярэдневышынныя горы. Найбольш узвышаная паўночна-заходняя частка — хрыбет Хаангльеншон з вяршыняй Фаншыпан (3143 м). Уздоўж заходніх межаў цягнуцца горы [[Чыангшон]] (Анамскія) з лакальнымі |
Большую частку тэрыторыі займаюць невысокія і сярэдневышынныя горы. Найбольш узвышаная паўночна-заходняя частка — хрыбет Хаангльеншон з вяршыняй Фаншыпан (3143 м). Уздоўж заходніх межаў цягнуцца горы [[Чыангшон]] (Анамскія) з лакальнымі пласкагор’ямі і плато (найбольшыя Кантум і Даклак на поўдні). Каля ўзбярэжжаў — нізіны, найбольш значныя ў [[дэльта (рака)|дэльтах]] рэк [[Меконг]] (каля 50 тыс. км²) і [[Хонгха]] (каля 15 тыс. км²). Карысныя выкапні (знаходзяцца пераважна на поўначы): [[каменны вугаль]], [[жалеза|жалезная]] руда, [[волава]], [[свінец]], [[цынк]], [[малібдэн]], [[вальфрам]], [[Тытан (хімічны элемент)|тытан]], [[баксіт]]ы, [[хром|храміты]], [[марганец]], [[Фасфаты|фасфарыты]] і [[апатыт]]ы; вялікія запасы [[нафта|нафты]] і газу ў нетрах [[шэльф]]а [[Паўднёва-Кітайскае мора|Паўднёва-Кітайскага мора]]. |
||
[[Клімат]] субэкватарыяльны мусонны, на поўначы трапічны. Зіма на поўдні гарачая, на поўначы халаднаватая, лета ўсюды гарачае. Сярэдняя тэмпература студзеня на раўнінах на поўначы 15 |
[[Клімат]] субэкватарыяльны мусонны, на поўначы трапічны. Зіма на поўдні гарачая, на поўначы халаднаватая, лета ўсюды гарачае. Сярэдняя тэмпература студзеня на раўнінах на поўначы 15 °C, на поўдні 26 °C, ліпеня адпаведна 28 °C і 29 °C. У гарах халадней. Вылучаюцца 2 сезоны: летні (з сярэдзіны мая да сярэдзіны кастрычніка) — гарачы і дажджлівы; зімовы (з сярэдзіны кастрычніка да сярэдзіны сакавіка) — цёплы і сухі. Восенню бываюць тайфуны, у далінах рэк і на ўзбярэжжы — разбуральныя [[Навадненне|навадненні]]. [[Ападкі|Ападкаў]] 1500—2000 мм за год, у гарах да 3000 мм. Большая частка іх прыпадае на летні сезон. |
||
[[Рака|Рэкі]] горныя — кароткія, парожыстыя і мнагаводныя, багатыя гідраэнергіяй (сумарныя рэсурсы 15 млрд кВт). На поўдні ніжняе цячэнне [[ |
[[Рака|Рэкі]] горныя — кароткія, парожыстыя і мнагаводныя, багатыя гідраэнергіяй (сумарныя рэсурсы 15 млрд кВт). На поўдні ніжняе цячэнне ракі [[Меконг]], на поўначы сярэдняе і ніжняе ракі [[Хонгха]] (Чырвоная), [[Ма]]. |
||
Прыкладна 40 % тэрыторыі (амаль выключна ў гарах) пад вечназялёнымі субтрапічнымі і трапічнымі [[лес|лясамі]]. Вышэй за 600—700 м на поўначы і 1000—1200 м на поўдні побач з трапічнымі пародамі растуць [[дуб]], [[бук]], [[каштан]], [[хвоя]]. Значныя ўчасткі, асабліва ў дэльце Меконга, заняты [[балота|балотнай]] [[флора|расліннасцю]], у прыбярэжнай паласе — [[мангры|мангравыя зараснікі]]. Нацыянальны парк [[Пхонг-Нха-Ке-Банг]]. |
Прыкладна 40 % тэрыторыі (амаль выключна ў гарах) пад вечназялёнымі субтрапічнымі і трапічнымі [[лес|лясамі]]. Вышэй за 600—700 м на поўначы і 1000—1200 м на поўдні побач з трапічнымі пародамі растуць [[дуб]], [[бук]], [[каштан]], [[хвоя]]. Значныя ўчасткі, асабліва ў дэльце Меконга, заняты [[балота|балотнай]] [[флора|расліннасцю]], у прыбярэжнай паласе — [[мангры|мангравыя зараснікі]]. Нацыянальны парк [[Пхонг-Нха-Ке-Банг]]. |
||
[[Востраў|Астравы]] |
[[Востраў|Астравы]] В’етнама: [[Фукуок]], [[астравы Тхо-Чу]], архіпелаг [[Кандаа]], астравы [[бухта Халонг|бухты Халонг]] (у тым ліку [[Кат-Ба (архіпелаг)|Кат-Ба]]), часткова архіпелаг [[Спратлі]], фармальна [[Парасельскія астравы]] і інш. Пячора [[Шандонг]]. |
||
== Гісторыя == |
|||
== Насельніцтва == |
|||
{{main|Гісторыя В’етнама}} |
|||
Насельніцтва — 85,2 млн чал. (натуральны прырост у 2007 — 1,3 %), у гарадах пражываюць 23,3 млн чал. (27,3 %). |
|||
Гісторыя в’етнамскай дзяржаўнасці налічвае 2,5 тыс. гадоў, на працягу якіх захоўвалася адзіная культура з цэнтрам у дэльце ракі Чырвонай. |
|||
Найстаражытнай в’етнамскай дзяржавай лічыцца Ванланг (сяр. 1 тыс. да н.э.). Аулак і Намв’ет, якія змянілі яе ў 2 ст. да н.э. былі захопленыя Кітаем. Перыяд «паўночнай залежнасці», які доўжыўся прыкладна 1 тыс. гадоў, завяршыўся толькі ў 10 ст. з абвяшчэннем незалежнай дзяржавы Дайкав’ет (Дайв’ет), паспяхова адбіўшай спробы кітайцаў аднавіць сваё панаванне. |
|||
Пераважная нацыянальнасць — [[в'еты]]. У краіне пражываюць таксама прадстаўнікі 54 народнасцяў і некалькіх этнічных груп ([[зяй]], [[тай]], [[тхо]], [[кітайцы]], [[кхмеры]], [[мыонгі]], [[чамы]], [[эдэ]], [[джарай]] і інш.). Сярэдняя працягласць жыцця — 71 год. |
|||
Стаўшы адной з наймоцных дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі, Дайв’ет у 13 ст. адбіў тры ўварванні манголаў, у 15 ст. пасля шматвяковай барацьбы падпарадкаваў дзяржаву Чампа, якая знаходзілася ў цэнтральнай частцы сучаснага В’етнама, у 11, 15 і 18 ст. абараніў сваю незалежнасць у войнах з кітайцамі. |
|||
Асноўныя рэлігіі — [[будызм]] (10 млн вернікаў) і [[каталіцызм]] (5,9 млн.). На поўдні краіны вельмі ўплывовыя секты [[каадай]] (2,3 млн.) і [[хоахаа]] (1,2 млн.). |
|||
У 17 ст. Дайв’ет распаўся на два княствы пад намінальнай уладай імператараў дынастыі Ле. У 19 ст. краіну аб’ядналі правіцелі дынастыі Нгуенаў, якія перанеслі сталіцу з поўначы (Тхангланг — сучасны Ханой) у цэнтр (Хюэ). |
|||
== Гісторыя == |
|||
Гісторыя в'етнамскай дзяржаўнасці налічвае 2,5 тыс. гадоў, на працягу якіх захоўвалася адзіная культура з цэнтрам у дэльце ракі Чырвонай. |
|||
У 1858—1884 В’етнам захапіла Францыя (гл.[[Сайгонскі дагавор]]), падзяліўшы яго на тры часткі: Танкін (поўнач), Анам (цэнтр) і Кахінхіну (поўдзень). У Анаме была захаваная намінальная ўлада імператара. |
|||
Найстаражытнай в'етнамскай дзяржавай лічыцца Ванланг (сяр. 1 тыс. да н.э.). Аулак і Намв'ет, якія змянілі яе ў 2 ст. да н.э. былі захопленыя Кітаем. Перыяд «паўночнай залежнасці», які доўжыўся прыкладна 1 тыс. гадоў, завяршыўся толькі ў 10 ст. з абвяшчэннем незалежнай дзяржавы Дайкав'ет (Дайв'ет), паспяхова адбіўшай спробы кітайцаў аднавіць сваё панаванне. |
|||
Пасля японскай акупацыі (1941—1945) у выніку перамогі Жнівеньскай рэвалюцыі В’етнам 2 верасня 1945 быў абвешчаны незалежнай дзяржавай — Дэмакратычнай Рэспублікай В’етнам (ДРВ). Услед за гэтым больш васьмі гадоў (1945—1954) краіна адстойвала свой суверэнітэт у вайне з Францыяй. Першым прэм’ер-міністрам і прэзідэнтам Паўночнага В’етнама стаў [[Ха Шы Мін]]. |
|||
Стаўшы адной з наймоцных дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі, Дайв'ет у 13 ст. адбіў тры ўварванні манголаў, у 15 ст. пасля шматвяковай барацьбы падпарадкаваў дзяржаву Чампа, якая знаходзілася ў цэнтральнай частцы сучаснага В'етнама, у 11, 15 і 18 ст. абараніў сваю незалежнасць у войнах з кітайцамі. |
|||
У ліпені 1954 былі падпісаныя Жэнеўскія дамовы, якія замацавалі незалежнасць, суверэнітэт, тэрытарыяльную цэласнасць краіны і якія прадугледжвалі яе мірнае ўз’яднанне. Аднак выкананне дамоў было сарвана паўднёва-в’етнамскай адміністрацыяй пры падтрымцы ЗША. Амерыканцы і іх саюзнікі ўвялі свае войскі ў Паўднёвы В’етнам, а ў 1964—1968 і ў 1971—1972 падвяргалі ДРВ масіраваным бамбардзіроўкам з паветра і мора (гл.: [[В’етнамская вайна]]). 27 студзеня 1973 у Парыжы было падпісана Дамова аб спыненні вайны і аднаўленні міру. Войскі ЗША і воінскія кантынгенты іх саюзнікаў пакінулі краіну. 30 красавіка 1975 у выніку наступу В’етнамскай народнай арміі і паўстання мясцовага насельніцтва паўднёва-в’етнамскі рэжым быў скінуты. |
|||
У 17 ст. Дайв'ет распаўся на два княствы пад намінальнай уладай імператараў дынастыі Ле. У 19 ст. краіну аб'ядналі правіцелі дынастыі Нгуенаў, якія перанеслі сталіцу з поўначы (Тхангланг — сучасны Ханой) у цэнтр (Хюэ). |
|||
25 красавіка 1976 адбыліся ўсеагульныя выбары ў Нацыянальны Сход адзінай дзяржавы, які 2 ліпеня таго жа года абвясціў аб уз’яднанні краіны і абвясціў стварэнне Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам. |
|||
У 1858—1884 В'етнам захапіла Францыя (гл.[[Сайгонскі дагавор]]), падзяліўшы яго на тры часткі: Танкін (поўнач), Анам (цэнтр) і Кахінхіну (поўдзень). У Анаме была захаваная намінальная ўлада імператара. |
|||
== Дзяржаўны лад і палітыка == |
|||
Пасля японскай акупацыі (1941—1945) у выніку перамогі Жнівеньскай рэвалюцыі В'етнам 2 верасня 1945 быў абвешчаны незалежнай дзяржавай — Дэмакратычнай Рэспублікай В'етнам (ДРВ). Услед за гэтым больш васьмі гадоў (1945—1954) краіна адстойвала свой суверэнітэт у вайне з Францыяй. Першым прэм'ер-міністрам і прэзідэнтам Паўночнага В'етнама стаў [[Ха Шы Мін]]. |
|||
{{main|Дзяржаўны лад і палітыка В’етнама}} |
|||
У ліпені 1954 былі падпісаныя Жэнеўскія дамовы, якія замацавалі незалежнасць, суверэнітэт, тэрытарыяльную цэласнасць краіны і якія прадугледжвалі яе мірнае ўз'яднанне. Аднак выкананне дамоў было сарвана паўднёва-в'етнамскай адміністрацыяй пры падтрымцы ЗША. Амерыканцы і іх саюзнікі ўвялі свае войскі ў Паўднёвы В'етнам, а ў 1964—1968 і ў 1971—1972 падвяргалі ДРВ масіраваным бамбардзіроўкам з паветра і мора (гл.: [[В'етнамская вайна]]). 27 студзеня 1973 у Парыжы было падпісана Дамова аб спыненні вайны і аднаўленні міру. Войскі ЗША і воінскія кантынгенты іх саюзнікаў пакінулі краіну. 30 красавіка 1975 у выніку наступу В'етнамскай народнай арміі і паўстання мясцовага насельніцтва паўднёва-в'етнамскі рэжым быў скінуты. |
|||
Па форме праўлення В’етнам (СРВ) з’яўляецца рэспублікай. Дзеючая Канстытуцыя прынята 15 красавіка 1992 года. Згодна з Канстытуцыяй кіруючая роля ў дзяржаве і грамадстве належыць Камуністычнай партыі В’етнама{{sfn|Правовые системы стран мира|2001|с=146}}{{sfn|Национальные парламенты мира|2005|с=259}}. |
|||
25 красавіка 1976 адбыліся ўсеагульныя выбары ў Нацыянальны Сход адзінай дзяржавы, які 2 ліпеня таго жа года абвясціў аб уз'яднанні краіны і абвясціў стварэнне Сацыялістычнай Рэспублікі В'етнам. |
|||
=== Цэнтральныя органы ўлады === |
|||
Вышэйшым органам дзяржаўнай улады з’яўляецца аднапалатны Нацыянальны сход{{sfn|Правовые системы стран мира|2001|с=146}}, які складаецца з 498{{sfn|Национальные парламенты мира|2005|с=259}} дэпутатаў, якія выбіраюцца на 5 гадоў усеагульным прамым галасаваннем. Толькі Нацыянальны сход можа прымаць Канстытуцыю і законы. Ён таксама ажыццяўляе кантроль за выкананнем законаў і Канстытуцыі. У кампетэнцыі Нацыянальнага сходу знаходзіцца разгляд справаздач аб працы Прэзідэнта, Пастаяннага Камітэта Нацыянальнага Сходу, Урада, Вярхоўнага народнага Суда і Вярхоўнай народнай пракуратуры. Сход сцвярджае праект бюджэту, усталёўвае або адмяняе падаткі. Гэты орган валодае правам абіраць, вызваляць, адклікаць Прэзідэнта, віцэ-прэзідэнта, Старшыні Нацыянальнага Сходу і яго намеснікаў, членаў Пастаяннага Камітэта Нацыянальнага Сходу, Прэм’ер-міністра, Старшыні Вярхоўнага народнага Суда і Галоўнага пракурора Вярхоўнай народнай пракуратуры; сцвярджае прапанову Прэм’ер-міністра аб прызначэнні або адкліканні членаў Урада; адмяняе акты вышэйназваных органаў і службовых асоб у выпадку іх супярэчнасці Канстытуцыі, законам або пастановаў Нацыянальнага Сходу. Сярод некаторых іншых паўнамоцтваў Нацыянальнага Сходу: прыняцце рашэння аб амністыі, усталяванне ваенных і інш. званняў, рашэнне пытанняў вайны і міру, ратыфікацыя і дэнансацыя міжнародных дагавораў або дагавораў з удзелам В’етнама, вырашэнне пытання аб ўсенародным рэферэндуме{{sfn|Правовые системы стран мира|2001|с=146}}{{sfn|Национальные парламенты мира|2005|с=259—260}}. |
|||
Пастаянна дзеючым міжсесійным органам Нацыянальнага Сходу з’яўляецца яго Пастаянны Камітэт. Ён аб’яўляе выбары і склікае сесіі Нацыянальнага Сходу; гаворыць пра Канстытуцыю, законы і ўказы; выдае ўказы па даручэнні Нацыянальнага Сходу; ажыццяўляе кантроль за выкананнем Канстытуцыі і законаў; кантралюе дзейнасць Урада, Вярхоўнага народнага Суда і Вярхоўнай народнай Пракуратуры; прыпыняе дзеянне актаў Урада, Прэм’ер-міністра, Вярхоўнага народнага Суда, Вярхоўнай народнай Пракуратуры, якія супярэчаць Канстытуцыі, законах, пастановаў Нацыянальнага Сходу, і адмяняе іх акты, якія супярэчаць ўказам і рашэнням Пастаяннага Камітэта. Пастаянны Камітэт мае права сцвярджаць прапанову Прэм’ер-міністра аб прызначэнні, вызваленні і адкліканні членаў Урада і дакладваць пра гэта Нацыянальнаму сходу на бліжэйшай сесіі{{sfn|Правовые системы стран мира|2001|с=147}}{{sfn|Национальные парламенты мира|2005|с=261}}. |
|||
Кіраўніком дзяржавы з’яўляецца Прэзідэнт, адказны перад Нацыянальным Сходам. Ён абіраецца Нацыянальным сходам з ліку дэпутатаў на пяцігадовы тэрмін. У кампетэнцыю Прэзідэнта ўваходзяць такія паўнамоцтвы як: апублікаванне Канстытуцыі, законаў, указаў; ўнясенне ў Нацыянальны сход прапаноў аб прызначэнні, вызваленні або адкліканні віцэ-прэзідэнта і Прэм’ер-міністра, старшыні Вярхоўнага народнага Суда і Галоўнага пракурора Вярхоўнай народнай Пракуратуры; заключэнне ад імя СРВ міжнародных дагавораў; выданне загадаў і рашэнняў; вярхоўнае камандаванне ўзброенымі сіламі і інш{{sfn|Правовые системы стран мира|2001|с=148}}. |
|||
Выканаўчым органам Нацыянальнага сходу і вышэйшай распарадчым органам СРВ з’яўляецца Урад, адказны перад Нацыянальным Сходам, яго Пастаянным Камітэтам і Прэзідэнтам. У склад Урада ўваходзяць Прэм’ер-міністр, віцэ-прэм’еры, міністры і іншыя члены. На аснове актаў вышэйстаячых органаў Урад выдае пастановы і рашэнні, а Прэм’ер-міністр — рашэнні і дырэктывы{{sfn|Правовые системы стран мира|2001|с=148}}. |
|||
=== Мясцовыя органы ўлады === |
|||
У адміністрацыйным дачыненні В’етнам складаецца з 58 правінцый і пяці гарадоў цэнтральнага падпарадкавання: Ханоя, Хашыміна, Хайфона, Дананга і Кантхо{{sfn|Национальные парламенты мира|2005|с=259}}. У гэтых гарадах і правінцыях дзейнічаюць народныя саветы — абіраныя насельніцтвам органы дзяржаўнай улады. Тэрмін іх паўнамоцтваў — 4 гады. Правінцыі падзеленыя на акругі (паветы), у якіх, як паўсюдна ў гарадах і вёсках (супольнасцях), дзейнічаюць выбраныя насельніцтвам народныя саветы. З 1997 года правінцыям і іншым адміністрацыйна-тэрытарыяльным адзінкам прадастаўлена права займацца знешнегандлёвымі аперацыямі. |
|||
=== Судовая сістэма === |
|||
Судовая сістэма ўключае Вярхоўны народны суд у Ханоі і ніжэйстаячыя народныя суды ў правінцыях і буйных гарадах. Нацыянальны сход можа ў асаблівых выпадках, напрыклад, калі закранаюцца інтарэсы нацыянальнай бяспекі, ствараць сваім рашэннем спецыяльны орган судаводства. Вярхоўны народны суд ажыццяўляе кантроль за працай падведамных устаноў. Прадстаўнікі нацыянальных меншасцей надзелены правам карыстацца ў судзе роднай мовай. На дзяржаўным і правінцыйным узроўнях і ў арміі дзейнічаюць народныя інспекцыі, кожнай з якіх кіруюць адказныя супрацоўнікі пракуратуры, якія выконваюць задачы кантролю за выкананнем закона ў дзяржаўных установах, прыватных арганізацыях, вайскоўцамі і грамадзянскімі асобамі. Справы на працэсах суддзя разглядае сумесна з саветам народных засядацеляў, якія складаюцца з пяці-дзевяці чалавек. У краіне налічваецца звыш 10 тысяч такіх саветаў. |
|||
=== Палітычныя партыі === |
|||
Палітычныя партыі: камуністычная партыя В’етнама — кіруючая, створана ў лютым 1930 года на аб’яднаўчай канферэнцыі камуністычных груп, якая прайшла ў эміграцыі ў Ганконгу, якія існавалі з 1920-х гадоў. Лідарам партыі стаў Ха Шы Мін. У кастрычніку 1930 года яна была пераназваная ў Камуністычную партыю Індакітая (КПІК). У лютым 1951 года КПІК была ператворана ў Партыю працоўных В’етнама (ПТВ). Старшынёй ЦК стаў Ха Шы Мін, які заставаўся на гэтай пасадзе да смерці ў 1969 годзе. У снежні 1976 ПТВ была пераназваная ў Камуністычную партыю В’етнама. Генеральным сакратаром КПВ стаў Ле Зуан, які заставаўся ім да сваёй смерці ў 1986 годзе. КПВ з’яўляецца адзінай партыяй у краіне, паколькі Дэмакратычная і Сацыялістычная партыі спынілі сваё існаванне ў 1988 годзе. Сярод іншых палітычных арганізацый вылучаецца Айчынны фронт В’етнама, створаны ў 1955 годзе і ўключыў у 1977 годзе ў свой склад Нацыянальны фронт вызвалення Паўднёвага В’етнама (1960—1977) і Саюз нацыянальных, дэмакратычных і міралюбных сіл Паўднёвага В’етнама (1968—1977). У Айчынны фронт В’етнама ўваходзяць таксама Камуністычная партыя, Усеагульная канфедэрацыя працоўных (створана ў 1976 годзе), Саюз камуністычнай моладзі Ха Шы Міна (створаны ў 1931 годзе), Саюз жанчын В’етнама (створаны ў 1930 годзе) і іншыя арганізацыі. |
|||
=== Дзяржаўныя святы і сімволіка === |
|||
Дзяржаўныя святы (выходныя): |
|||
* Тэт (Новы год) — тыдзень выходных у студзені або лютым (адзначаецца па месяцава-сонечным календары, адпаведна ў свята няма фіксаванай даты); |
|||
* Дзень заснавання Камуністычнай партыі В’етнама — 3 лютага; |
|||
* Дзень памінання каралёў Хунг — звычайна адзначаецца ў красавіку (адзначаецца па месяцава-сонечным, адпаведна ў свята няма фіксаванай даты); |
|||
* 30 красавіка — Дзень вызвалення Паўднёвага В’етнама; |
|||
* 1 мая — Дзень працаўнікоў; |
|||
* 2 верасня — Дзень незалежнасці (ад Францыі з 1945 года). |
|||
== Насельніцтва == |
|||
Насельніцтва — 85,2 млн чал. (натуральны прырост у 2007 — 1,3 %), у гарадах пражываюць 23,3 млн чал. (27,3 %). |
|||
Пераважная нацыянальнасць — [[в'еты]]. У краіне пражываюць таксама прадстаўнікі 54 народнасцяў і некалькіх этнічных груп ([[зяй]], [[тай]], [[тхо]], [[кітайцы]], [[кхмеры]], [[мыонгі]], [[чамы]], [[эдэ]], [[джарай]] і інш.). Сярэдняя працягласць жыцця — 71 год. |
|||
Асноўныя рэлігіі — [[будызм]] (10 млн вернікаў) і [[каталіцызм]] (5,9 млн.). На поўдні краіны вельмі ўплывовыя секты [[каадай]] (2,3 млн.) і [[хоахаа]] (1,2 млн.). |
|||
== Эканоміка == |
== Эканоміка == |
||
На кантынентальным шэльфе |
На кантынентальным шэльфе В’етнама ёсць вялікія запасы нафты і газу. Пераважна на поўначы і паўночным-захадзе засяроджаныя радовішчы вугля, вальфраму, цынку, свінцу, апатытавых, жалезных і марганцавых руд, тытана, волава. Маюцца запасы баксітаў. Краіна багатая гідрарэсурсамі. |
||
У апошнія гады эканоміка краіны развіваецца досыць высокімі тэмпамі. У 2007 прырост ВУП дасягнуў рэкорднага за апошняе дзесяцігоддзе паказчыку 8,5 %, у абсалютным вылічэнні — 71,2 млрд дол. ЗША або 835 дол. ЗША на душу насельніцтва. |
У апошнія гады эканоміка краіны развіваецца досыць высокімі тэмпамі. У 2007 прырост ВУП дасягнуў рэкорднага за апошняе дзесяцігоддзе паказчыку 8,5 %, у абсалютным вылічэнні — 71,2 млрд дол. ЗША або 835 дол. ЗША на душу насельніцтва. |
||
Радок 103: | Радок 149: | ||
У структуры ВУП пераважае прамысловасць (41,8 %), значную ролю гуляе сфера паслуг (38,2 %). У той жа час каля 75 % насельніцтва занята ў сельскай гаспадарцы. |
У структуры ВУП пераважае прамысловасць (41,8 %), значную ролю гуляе сфера паслуг (38,2 %). У той жа час каля 75 % насельніцтва занята ў сельскай гаспадарцы. |
||
В’етнам з’яўляецца адным з лідараў па пастаўках на сусветны рынак рысу, кавы, чая, чорнага перцу, натуральнага каучука і некаторых іншых відаў сельскагаспадарчых культур. |
|||
Аснову прамысловай вытворчасці складаюць электраэнергетыка, нафтавая і вугальная прамысловасць, актыўна развіваюцца электратэхнічная, хімічная, тэкстыльная, харчовая галіны, машынабудаванне, вытворчасць будматэрыялаў. |
Аснову прамысловай вытворчасці складаюць электраэнергетыка, нафтавая і вугальная прамысловасць, актыўна развіваюцца электратэхнічная, хімічная, тэкстыльная, харчовая галіны, машынабудаванне, вытворчасць будматэрыялаў. |
||
Радок 110: | Радок 156: | ||
== Культура == |
== Культура == |
||
Узровень пісьменнасці насельніцтва — амаль |
Узровень пісьменнасці насельніцтва — амаль 97 %. Колькасць навучэнцаў — каля 25 млн чал. Дзейнічаюць 300 ВНУ і каледжаў, у якіх навучаюцца 442 тыс. студэнтаў. Сярэднія прафесійныя вучылішчы наведваюць 1,4 млн чал. Па пасляўніверсітэцкім праграмам навучаюцца 19 тыс. чал. |
||
Усё сродкі масавай інфармацыі |
Усё сродкі масавай інфармацыі з’яўляюцца дзяржаўнымі альбо фармальна належаць грамадскім арганізацыям або творчым саюзам. В’етнамскае інфармацыйнае агенцтва мае прадстаўніцтвы ў гарадах Хашыміне і Дананге, 61 карпункт на тэрыторыі СРВ і 25 карпунктаў за мяжой. Выдаюцца 150 газет, 337 часопісаў і каля двух дзесяткаў бюлетэняў; іх агульны тыраж — прыкладна 680 млн асобнікаў. Штодня выходзяць 24 цэнтральныя і мясцовыя газеты. Найболей аўтарытэтныя і высокатыражныя — «Нянзан» («Народ»), «Куандой нянзан» («Народная армія»), «Ханой мой» («Новы Ханой»), «Лаадонг» («Праца»), «Сайгон зяйфонг» («Вызвалены Сайгон»), «Туойчэ» («Моладзь») і вячэрняя «Тинтык» («Весткі»). |
||
Тэлевізійнае вяшчанне забяспечвае адзіная дзяржаўная тэлекампанія (VTV). Маецца тры агульнанацыянальных тэлеканала — афіцыйны (VTV1), навукова-адукацыйны (VTV2) і інфармацыйна-забаўляльны (VTV3). Радыёвяшчанне здзяйсняе дзяржаўнае радыё «Голас |
Тэлевізійнае вяшчанне забяспечвае адзіная дзяржаўная тэлекампанія (VTV). Маецца тры агульнанацыянальных тэлеканала — афіцыйны (VTV1), навукова-адукацыйны (VTV2) і інфармацыйна-забаўляльны (VTV3). Радыёвяшчанне здзяйсняе дзяржаўнае радыё «Голас В’етнама». |
||
На сённяшні дзень у краіне налічваецца больш 70 электронных газет, якія атрымалі ліцэнзію Міністэрства інфармацыі і камунікацый СРВ. Самыя папулярныя інтэрнэт-газеты — Vietnamnet (www.vnn.vn) і VNExpress (www.vnexpress.net). |
На сённяшні дзень у краіне налічваецца больш 70 электронных газет, якія атрымалі ліцэнзію Міністэрства інфармацыі і камунікацый СРВ. Самыя папулярныя інтэрнэт-газеты — Vietnamnet (www.vnn.vn) і VNExpress (www.vnexpress.net). |
||
== Узброеныя сілы == |
== Узброеныя сілы == |
||
Узброеныя сілы ўключаюць рэгулярны кампанент — |
Узброеныя сілы ўключаюць рэгулярны кампанент — В’етнамская народная армія (ВНА) і войскі Міністэрствы грамадскай бяспекі (МОБ), а таксама нерэгулярны — сілы народнага апалчэння і самаабароны (НАСА). Органы вышэйшага ваеннага кіравання — Цэнтральны ваенны партыйны камітэт (ЦВПК), Свает нацыянальнай абароны і бяспекі (СНАІБ), Міністэрства нацыянальнай абароны, Генеральны штаб ВНА. Вярхоўны галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі і старшыня СНАІБ — прэзідэнт СРВ Нгуен Мінь Чыет (член ЦВПК). |
||
== Беларуска-в’етнамскія адносіны == |
|||
Сацыялістычная Рэспубліка В’етнам прызнала незалежнасць Рэспублікі Беларусь [[27 снежня]] [[1991]] года. Дыпламатычныя адносіны паміж краінамі ўстаноўлены [[24 студзеня]] [[1992]] г. У снежні 1997 г. гандлёвае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь у Сацыялістычнай Рэспубліцы В’етнам пераўтворана ў Пасольства. Пасольства В’етнама ў г.[[Мінск]]у адкрыта ў канцы 2003 года. |
|||
У красавіку 1997 і красавіку 2008 г. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь [[Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка|А. Р. Лукашэнка]] наведаў В’етнам з афіцыйнымі візітамі. |
|||
У жніўні 1998 Рэспубліку Беларусь наведаў Прэзідэнт Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам Чан Дык Лыонг. У маі 2010 г. Прэзідэнт В’етнама Нгуен Мінь Чыет наведаў Рэспубліку Беларусь з афіцыйным візітам. У 2000—2006 гадах праведзены абмен візітамі на ўзроўні прэм’ер-міністраў і кіраўнікоў парламентаў дзвюх краін. У сакавіку 2009 г. адбыўся абмен візітамі дэлегацый прадстаўнікоў Нацыянальных сходаў Беларусі і В’етнама. У красавіку 2009 г. адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь Старшыні Нацыянальнага сходу Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам Нгуен Фу Чонгам. У кастрычніку 2010 В’етнам наведаў Старшыня Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь [[Уладзімір Андрэйчанка]]. |
|||
2 мая 2008 г. В’етнам у афіцыйным парадку інфармаваў аб ратыфікацыі беларускай папраўкі да Дадатку В да Кіёцкага пратакола. |
|||
У верасні 2009 г. адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь в’етнамскай дэлегацыі на чале з Генеральным Аўдытарам В’етнама Выонг Дзінь Хуэ. У ходзе візіту адбыліся сустрэчы са старшынёй КДК Беларусі [[Зянон Ломаць|З. К. Ломацем]], Старшынёй Савета Рэспублікі Нацыянальнага Сходу Беларусі Б. В. Батурам, наведванне шэрагу беларускіх прадпрыемстваў. У кастрычніку 2009 праведзены візіт у Рэспубліку Беларусь Намесніка Прэм’ер-міністра Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам Хаанг Чунг Хая. У студзені 2010 г. адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь Міністра юстыцыі В’етнама Ха Хунг Кыонга, у траўні 2010 г. — мэра г. Ханоя Нгуен Тхе Тхаа. |
|||
У перыяд з 29 лістапада па 1 снежня 2011 г. адбыўся афіцыйны візіт Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь [[Міхаіл Мясніковіч|Міхаіла Мясніковіча]] ў Сацыялістычную Рэспубліку В’етнам. |
|||
У чэрвені 2015 у Беларусі прайшлі дні в’етнамскай культуры<ref name="РГ_2015_01">[http://www.rh.by/by/337/20/11969/ В’етнамская дэлегацыя пра Беларусь: «Лепшае, што мы бачылі тут, — гэта прырода і боршч»]{{Недаступная спасылка}}//«[[Рэгіянальная газета]]»</ref>. |
|||
== Крыніцы == |
|||
{{reflist}} |
|||
== Літаратура == |
|||
* {{кніга|загаловак=Национальные парламенты мира : энцикл. справ |спасылка=https://books.google.ru/books?id=c5333zCKH_4C&lpg=PP1&hl=ru&pg=PA258#v=onepage&q&f=false |адказны=А. Х. Саидов; Рос. акад. наук, Институт государства и права |месца=М. |выдавецтва=Волтерс Клувер |год=2005|старонак=720 |isbn=9785466000429 |ref=Национальные парламенты мира}} |
|||
* {{кніга|загаловак=Правовые системы стран мира. Энциклопедический справочник|адказны=Отв. ред. — А. Я. Сухарев|выданне=2-е изд., изм. и доп|выдавецтва=Издательство НОРМА|год=2001|старонак=840|isbn=5-89123-527-7|ref=Правовые системы стран мира}} |
|||
== Гл. таксама == |
|||
* [[Горад Дангхоі]] |
|||
* [[Рака Ма]] |
|||
* [[Шандонг]] |
|||
* [[Tiến Quân Ca]] |
|||
* [[Нгуен Мінь Чыет]] |
|||
* [[Горад Вунгтау]] |
|||
{{зноскі}} |
|||
{{Краіны Азіі}} |
{{Краіны Азіі}} |
||
{{Краіны паўвострава Індакітай}} |
|||
{{Франкафонія}} |
{{Франкафонія}} |
||
{{Члены АСЕАН}} |
{{Члены АСЕАН}} |
||
{{Краіны ля Сіямскага заліва}} |
|||
{{Вонкавыя спасылкі}} |
|||
[[Катэгорыя: |
[[Катэгорыя:В’етнам| ]] |
||
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]] |
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]] |
Актуальная версія на 12:39, 7 мая 2024
| |||||
Дэвіз: «Ðộc lập, tự do, hạnh phúc (Незалежнасць, Свабода, Шчасце)» | |||||
Гімн: «Tiến Quân ca» | |||||
Дата незалежнасці | 2 верасня 1945 (ад Францыі) | ||||
Афіцыйная мова | В’етнамская | ||||
Сталіца | Ханой | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Хашымін, Ханой | ||||
Форма кіравання | Сацыялістычная рэспубліка | ||||
Прэзідэнт Прэм’ер-міністр Старшыня Нацыянальнага Сходу Генеральны сакратар КПВ | |||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні |
65-я ў свеце 331.210 км² 6,4 | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2013) • Шчыльнасць |
89.693.000 чал. (13-я) 272 чал./км² (46-я) | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2013) • На душу насельніцтва |
$358,889 млрд (38-ы) $4.001,287 (132-ы) | ||||
ВУП (намінал) • Разам (2013) • На душу насельніцтва |
$170,020 млрд (58-ы) $1.895,576 (134-ы) | ||||
ІРЧП (2012) | ▲0,617 (сярэдні) (127-ы) | ||||
Этнахаронім | В’етнамцы | ||||
Валюта | В’етнамскі донг (₫, VND) | ||||
Авіякампанія | Vietnam Airlines | ||||
Інтэрнэт-дамен | .vn | ||||
Код ISO (Alpha-2) | VN | ||||
Код ISO (Alpha-3) | VNM | ||||
Код МАК | VIE | ||||
Тэлефонны код | +84 | ||||
Часавыя паясы | +7 |
В’етна́м (в’етн.: Việt Nam), Сацыялісты́чная Рэспу́бліка В’етна́м (в’етн.: Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam) — дзяржава ў Паўднёва-Усходняй Азіі. Тэрыторыя — 330 тыс. км². Працягласць сухапутных меж — 3880 км, у т.л. з Кітаем — 1300 км, з Лаосам — 1650 км, з Камбоджай — 930 км. Марская берагавая лінія — 3200 км. Афіцыйная мова — в’етнамская (алфавіт на аснове лацінкі). Грашовая адзінка — в’етнамскі донг (1 долар ЗША 19 150 донгаў; 1 еўра 25 800 донгаў (сакавік 2010). Нацыянальнае свята — Дзень незалежнасці (2 верасня 1945 г.).
Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне — 59 правінцый і пяць гарадоў цэнтральнага падначалення. Апроч Ханоя, найболей буйныя — Хашымін (6,1 млн жыхароў), Хайфон (1,8 млн.), Кантха (1,1 млн.), Дананг (0,8 млн.).
Прырода
[правіць | правіць зыходнік]Большую частку тэрыторыі займаюць невысокія і сярэдневышынныя горы. Найбольш узвышаная паўночна-заходняя частка — хрыбет Хаангльеншон з вяршыняй Фаншыпан (3143 м). Уздоўж заходніх межаў цягнуцца горы Чыангшон (Анамскія) з лакальнымі пласкагор’ямі і плато (найбольшыя Кантум і Даклак на поўдні). Каля ўзбярэжжаў — нізіны, найбольш значныя ў дэльтах рэк Меконг (каля 50 тыс. км²) і Хонгха (каля 15 тыс. км²). Карысныя выкапні (знаходзяцца пераважна на поўначы): каменны вугаль, жалезная руда, волава, свінец, цынк, малібдэн, вальфрам, тытан, баксіты, храміты, марганец, фасфарыты і апатыты; вялікія запасы нафты і газу ў нетрах шэльфа Паўднёва-Кітайскага мора.
Клімат субэкватарыяльны мусонны, на поўначы трапічны. Зіма на поўдні гарачая, на поўначы халаднаватая, лета ўсюды гарачае. Сярэдняя тэмпература студзеня на раўнінах на поўначы 15 °C, на поўдні 26 °C, ліпеня адпаведна 28 °C і 29 °C. У гарах халадней. Вылучаюцца 2 сезоны: летні (з сярэдзіны мая да сярэдзіны кастрычніка) — гарачы і дажджлівы; зімовы (з сярэдзіны кастрычніка да сярэдзіны сакавіка) — цёплы і сухі. Восенню бываюць тайфуны, у далінах рэк і на ўзбярэжжы — разбуральныя навадненні. Ападкаў 1500—2000 мм за год, у гарах да 3000 мм. Большая частка іх прыпадае на летні сезон.
Рэкі горныя — кароткія, парожыстыя і мнагаводныя, багатыя гідраэнергіяй (сумарныя рэсурсы 15 млрд кВт). На поўдні ніжняе цячэнне ракі Меконг, на поўначы сярэдняе і ніжняе ракі Хонгха (Чырвоная), Ма.
Прыкладна 40 % тэрыторыі (амаль выключна ў гарах) пад вечназялёнымі субтрапічнымі і трапічнымі лясамі. Вышэй за 600—700 м на поўначы і 1000—1200 м на поўдні побач з трапічнымі пародамі растуць дуб, бук, каштан, хвоя. Значныя ўчасткі, асабліва ў дэльце Меконга, заняты балотнай расліннасцю, у прыбярэжнай паласе — мангравыя зараснікі. Нацыянальны парк Пхонг-Нха-Ке-Банг.
Астравы В’етнама: Фукуок, астравы Тхо-Чу, архіпелаг Кандаа, астравы бухты Халонг (у тым ліку Кат-Ба), часткова архіпелаг Спратлі, фармальна Парасельскія астравы і інш. Пячора Шандонг.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]Гісторыя в’етнамскай дзяржаўнасці налічвае 2,5 тыс. гадоў, на працягу якіх захоўвалася адзіная культура з цэнтрам у дэльце ракі Чырвонай.
Найстаражытнай в’етнамскай дзяржавай лічыцца Ванланг (сяр. 1 тыс. да н.э.). Аулак і Намв’ет, якія змянілі яе ў 2 ст. да н.э. былі захопленыя Кітаем. Перыяд «паўночнай залежнасці», які доўжыўся прыкладна 1 тыс. гадоў, завяршыўся толькі ў 10 ст. з абвяшчэннем незалежнай дзяржавы Дайкав’ет (Дайв’ет), паспяхова адбіўшай спробы кітайцаў аднавіць сваё панаванне.
Стаўшы адной з наймоцных дзяржаў Паўднёва-Усходняй Азіі, Дайв’ет у 13 ст. адбіў тры ўварванні манголаў, у 15 ст. пасля шматвяковай барацьбы падпарадкаваў дзяржаву Чампа, якая знаходзілася ў цэнтральнай частцы сучаснага В’етнама, у 11, 15 і 18 ст. абараніў сваю незалежнасць у войнах з кітайцамі.
У 17 ст. Дайв’ет распаўся на два княствы пад намінальнай уладай імператараў дынастыі Ле. У 19 ст. краіну аб’ядналі правіцелі дынастыі Нгуенаў, якія перанеслі сталіцу з поўначы (Тхангланг — сучасны Ханой) у цэнтр (Хюэ).
У 1858—1884 В’етнам захапіла Францыя (гл.Сайгонскі дагавор), падзяліўшы яго на тры часткі: Танкін (поўнач), Анам (цэнтр) і Кахінхіну (поўдзень). У Анаме была захаваная намінальная ўлада імператара.
Пасля японскай акупацыі (1941—1945) у выніку перамогі Жнівеньскай рэвалюцыі В’етнам 2 верасня 1945 быў абвешчаны незалежнай дзяржавай — Дэмакратычнай Рэспублікай В’етнам (ДРВ). Услед за гэтым больш васьмі гадоў (1945—1954) краіна адстойвала свой суверэнітэт у вайне з Францыяй. Першым прэм’ер-міністрам і прэзідэнтам Паўночнага В’етнама стаў Ха Шы Мін.
У ліпені 1954 былі падпісаныя Жэнеўскія дамовы, якія замацавалі незалежнасць, суверэнітэт, тэрытарыяльную цэласнасць краіны і якія прадугледжвалі яе мірнае ўз’яднанне. Аднак выкананне дамоў было сарвана паўднёва-в’етнамскай адміністрацыяй пры падтрымцы ЗША. Амерыканцы і іх саюзнікі ўвялі свае войскі ў Паўднёвы В’етнам, а ў 1964—1968 і ў 1971—1972 падвяргалі ДРВ масіраваным бамбардзіроўкам з паветра і мора (гл.: В’етнамская вайна). 27 студзеня 1973 у Парыжы было падпісана Дамова аб спыненні вайны і аднаўленні міру. Войскі ЗША і воінскія кантынгенты іх саюзнікаў пакінулі краіну. 30 красавіка 1975 у выніку наступу В’етнамскай народнай арміі і паўстання мясцовага насельніцтва паўднёва-в’етнамскі рэжым быў скінуты.
25 красавіка 1976 адбыліся ўсеагульныя выбары ў Нацыянальны Сход адзінай дзяржавы, які 2 ліпеня таго жа года абвясціў аб уз’яднанні краіны і абвясціў стварэнне Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам.
Дзяржаўны лад і палітыка
[правіць | правіць зыходнік]Па форме праўлення В’етнам (СРВ) з’яўляецца рэспублікай. Дзеючая Канстытуцыя прынята 15 красавіка 1992 года. Згодна з Канстытуцыяй кіруючая роля ў дзяржаве і грамадстве належыць Камуністычнай партыі В’етнама[2][3].
Цэнтральныя органы ўлады
[правіць | правіць зыходнік]Вышэйшым органам дзяржаўнай улады з’яўляецца аднапалатны Нацыянальны сход[2], які складаецца з 498[3] дэпутатаў, якія выбіраюцца на 5 гадоў усеагульным прамым галасаваннем. Толькі Нацыянальны сход можа прымаць Канстытуцыю і законы. Ён таксама ажыццяўляе кантроль за выкананнем законаў і Канстытуцыі. У кампетэнцыі Нацыянальнага сходу знаходзіцца разгляд справаздач аб працы Прэзідэнта, Пастаяннага Камітэта Нацыянальнага Сходу, Урада, Вярхоўнага народнага Суда і Вярхоўнай народнай пракуратуры. Сход сцвярджае праект бюджэту, усталёўвае або адмяняе падаткі. Гэты орган валодае правам абіраць, вызваляць, адклікаць Прэзідэнта, віцэ-прэзідэнта, Старшыні Нацыянальнага Сходу і яго намеснікаў, членаў Пастаяннага Камітэта Нацыянальнага Сходу, Прэм’ер-міністра, Старшыні Вярхоўнага народнага Суда і Галоўнага пракурора Вярхоўнай народнай пракуратуры; сцвярджае прапанову Прэм’ер-міністра аб прызначэнні або адкліканні членаў Урада; адмяняе акты вышэйназваных органаў і службовых асоб у выпадку іх супярэчнасці Канстытуцыі, законам або пастановаў Нацыянальнага Сходу. Сярод некаторых іншых паўнамоцтваў Нацыянальнага Сходу: прыняцце рашэння аб амністыі, усталяванне ваенных і інш. званняў, рашэнне пытанняў вайны і міру, ратыфікацыя і дэнансацыя міжнародных дагавораў або дагавораў з удзелам В’етнама, вырашэнне пытання аб ўсенародным рэферэндуме[2][4].
Пастаянна дзеючым міжсесійным органам Нацыянальнага Сходу з’яўляецца яго Пастаянны Камітэт. Ён аб’яўляе выбары і склікае сесіі Нацыянальнага Сходу; гаворыць пра Канстытуцыю, законы і ўказы; выдае ўказы па даручэнні Нацыянальнага Сходу; ажыццяўляе кантроль за выкананнем Канстытуцыі і законаў; кантралюе дзейнасць Урада, Вярхоўнага народнага Суда і Вярхоўнай народнай Пракуратуры; прыпыняе дзеянне актаў Урада, Прэм’ер-міністра, Вярхоўнага народнага Суда, Вярхоўнай народнай Пракуратуры, якія супярэчаць Канстытуцыі, законах, пастановаў Нацыянальнага Сходу, і адмяняе іх акты, якія супярэчаць ўказам і рашэнням Пастаяннага Камітэта. Пастаянны Камітэт мае права сцвярджаць прапанову Прэм’ер-міністра аб прызначэнні, вызваленні і адкліканні членаў Урада і дакладваць пра гэта Нацыянальнаму сходу на бліжэйшай сесіі[5][6].
Кіраўніком дзяржавы з’яўляецца Прэзідэнт, адказны перад Нацыянальным Сходам. Ён абіраецца Нацыянальным сходам з ліку дэпутатаў на пяцігадовы тэрмін. У кампетэнцыю Прэзідэнта ўваходзяць такія паўнамоцтвы як: апублікаванне Канстытуцыі, законаў, указаў; ўнясенне ў Нацыянальны сход прапаноў аб прызначэнні, вызваленні або адкліканні віцэ-прэзідэнта і Прэм’ер-міністра, старшыні Вярхоўнага народнага Суда і Галоўнага пракурора Вярхоўнай народнай Пракуратуры; заключэнне ад імя СРВ міжнародных дагавораў; выданне загадаў і рашэнняў; вярхоўнае камандаванне ўзброенымі сіламі і інш[7].
Выканаўчым органам Нацыянальнага сходу і вышэйшай распарадчым органам СРВ з’яўляецца Урад, адказны перад Нацыянальным Сходам, яго Пастаянным Камітэтам і Прэзідэнтам. У склад Урада ўваходзяць Прэм’ер-міністр, віцэ-прэм’еры, міністры і іншыя члены. На аснове актаў вышэйстаячых органаў Урад выдае пастановы і рашэнні, а Прэм’ер-міністр — рашэнні і дырэктывы[7].
Мясцовыя органы ўлады
[правіць | правіць зыходнік]У адміністрацыйным дачыненні В’етнам складаецца з 58 правінцый і пяці гарадоў цэнтральнага падпарадкавання: Ханоя, Хашыміна, Хайфона, Дананга і Кантхо[3]. У гэтых гарадах і правінцыях дзейнічаюць народныя саветы — абіраныя насельніцтвам органы дзяржаўнай улады. Тэрмін іх паўнамоцтваў — 4 гады. Правінцыі падзеленыя на акругі (паветы), у якіх, як паўсюдна ў гарадах і вёсках (супольнасцях), дзейнічаюць выбраныя насельніцтвам народныя саветы. З 1997 года правінцыям і іншым адміністрацыйна-тэрытарыяльным адзінкам прадастаўлена права займацца знешнегандлёвымі аперацыямі.
Судовая сістэма
[правіць | правіць зыходнік]Судовая сістэма ўключае Вярхоўны народны суд у Ханоі і ніжэйстаячыя народныя суды ў правінцыях і буйных гарадах. Нацыянальны сход можа ў асаблівых выпадках, напрыклад, калі закранаюцца інтарэсы нацыянальнай бяспекі, ствараць сваім рашэннем спецыяльны орган судаводства. Вярхоўны народны суд ажыццяўляе кантроль за працай падведамных устаноў. Прадстаўнікі нацыянальных меншасцей надзелены правам карыстацца ў судзе роднай мовай. На дзяржаўным і правінцыйным узроўнях і ў арміі дзейнічаюць народныя інспекцыі, кожнай з якіх кіруюць адказныя супрацоўнікі пракуратуры, якія выконваюць задачы кантролю за выкананнем закона ў дзяржаўных установах, прыватных арганізацыях, вайскоўцамі і грамадзянскімі асобамі. Справы на працэсах суддзя разглядае сумесна з саветам народных засядацеляў, якія складаюцца з пяці-дзевяці чалавек. У краіне налічваецца звыш 10 тысяч такіх саветаў.
Палітычныя партыі
[правіць | правіць зыходнік]Палітычныя партыі: камуністычная партыя В’етнама — кіруючая, створана ў лютым 1930 года на аб’яднаўчай канферэнцыі камуністычных груп, якая прайшла ў эміграцыі ў Ганконгу, якія існавалі з 1920-х гадоў. Лідарам партыі стаў Ха Шы Мін. У кастрычніку 1930 года яна была пераназваная ў Камуністычную партыю Індакітая (КПІК). У лютым 1951 года КПІК была ператворана ў Партыю працоўных В’етнама (ПТВ). Старшынёй ЦК стаў Ха Шы Мін, які заставаўся на гэтай пасадзе да смерці ў 1969 годзе. У снежні 1976 ПТВ была пераназваная ў Камуністычную партыю В’етнама. Генеральным сакратаром КПВ стаў Ле Зуан, які заставаўся ім да сваёй смерці ў 1986 годзе. КПВ з’яўляецца адзінай партыяй у краіне, паколькі Дэмакратычная і Сацыялістычная партыі спынілі сваё існаванне ў 1988 годзе. Сярод іншых палітычных арганізацый вылучаецца Айчынны фронт В’етнама, створаны ў 1955 годзе і ўключыў у 1977 годзе ў свой склад Нацыянальны фронт вызвалення Паўднёвага В’етнама (1960—1977) і Саюз нацыянальных, дэмакратычных і міралюбных сіл Паўднёвага В’етнама (1968—1977). У Айчынны фронт В’етнама ўваходзяць таксама Камуністычная партыя, Усеагульная канфедэрацыя працоўных (створана ў 1976 годзе), Саюз камуністычнай моладзі Ха Шы Міна (створаны ў 1931 годзе), Саюз жанчын В’етнама (створаны ў 1930 годзе) і іншыя арганізацыі.
Дзяржаўныя святы і сімволіка
[правіць | правіць зыходнік]Дзяржаўныя святы (выходныя):
- Тэт (Новы год) — тыдзень выходных у студзені або лютым (адзначаецца па месяцава-сонечным календары, адпаведна ў свята няма фіксаванай даты);
- Дзень заснавання Камуністычнай партыі В’етнама — 3 лютага;
- Дзень памінання каралёў Хунг — звычайна адзначаецца ў красавіку (адзначаецца па месяцава-сонечным, адпаведна ў свята няма фіксаванай даты);
- 30 красавіка — Дзень вызвалення Паўднёвага В’етнама;
- 1 мая — Дзень працаўнікоў;
- 2 верасня — Дзень незалежнасці (ад Францыі з 1945 года).
Насельніцтва
[правіць | правіць зыходнік]Насельніцтва — 85,2 млн чал. (натуральны прырост у 2007 — 1,3 %), у гарадах пражываюць 23,3 млн чал. (27,3 %).
Пераважная нацыянальнасць — в'еты. У краіне пражываюць таксама прадстаўнікі 54 народнасцяў і некалькіх этнічных груп (зяй, тай, тхо, кітайцы, кхмеры, мыонгі, чамы, эдэ, джарай і інш.). Сярэдняя працягласць жыцця — 71 год.
Асноўныя рэлігіі — будызм (10 млн вернікаў) і каталіцызм (5,9 млн.). На поўдні краіны вельмі ўплывовыя секты каадай (2,3 млн.) і хоахаа (1,2 млн.).
Эканоміка
[правіць | правіць зыходнік]На кантынентальным шэльфе В’етнама ёсць вялікія запасы нафты і газу. Пераважна на поўначы і паўночным-захадзе засяроджаныя радовішчы вугля, вальфраму, цынку, свінцу, апатытавых, жалезных і марганцавых руд, тытана, волава. Маюцца запасы баксітаў. Краіна багатая гідрарэсурсамі.
У апошнія гады эканоміка краіны развіваецца досыць высокімі тэмпамі. У 2007 прырост ВУП дасягнуў рэкорднага за апошняе дзесяцігоддзе паказчыку 8,5 %, у абсалютным вылічэнні — 71,2 млрд дол. ЗША або 835 дол. ЗША на душу насельніцтва.
У структуры ВУП пераважае прамысловасць (41,8 %), значную ролю гуляе сфера паслуг (38,2 %). У той жа час каля 75 % насельніцтва занята ў сельскай гаспадарцы.
В’етнам з’яўляецца адным з лідараў па пастаўках на сусветны рынак рысу, кавы, чая, чорнага перцу, натуральнага каучука і некаторых іншых відаў сельскагаспадарчых культур.
Аснову прамысловай вытворчасці складаюць электраэнергетыка, нафтавая і вугальная прамысловасць, актыўна развіваюцца электратэхнічная, хімічная, тэкстыльная, харчовая галіны, машынабудаванне, вытворчасць будматэрыялаў.
СРВ падтрымлівае знешнеэканамічныя сувязі з больш за 120 дзяржавамі і тэрыторыямі. Знешнегандлёвае абарачэнне ў 2007 перавысіла 109 млрд дол. ЗША (экспарт — 48,4 млрд дол., імпарт — 60,8 млрд дол.). Асноўныя артыкулы экспарту — сырая нафта, швейныя, трыкатажныя і абутковыя вырабы, морапрадукты, электроніка і вылічальная тэхніка, якая збіраецца на мясцовых прадпрыемствах з імпартных камплектуючых, прадукцыя дрэваапрацоўчай прамысловасці, рыс, натуральны каўчук, кава, чай; імпарту — машыны і абсталяванне, ГЗМ, металапракат, сыравіна для лёгкай прамысловасці, электроніка і камплектуючыя да яе, угнаенні, хімікаты.
Культура
[правіць | правіць зыходнік]Узровень пісьменнасці насельніцтва — амаль 97 %. Колькасць навучэнцаў — каля 25 млн чал. Дзейнічаюць 300 ВНУ і каледжаў, у якіх навучаюцца 442 тыс. студэнтаў. Сярэднія прафесійныя вучылішчы наведваюць 1,4 млн чал. Па пасляўніверсітэцкім праграмам навучаюцца 19 тыс. чал.
Усё сродкі масавай інфармацыі з’яўляюцца дзяржаўнымі альбо фармальна належаць грамадскім арганізацыям або творчым саюзам. В’етнамскае інфармацыйнае агенцтва мае прадстаўніцтвы ў гарадах Хашыміне і Дананге, 61 карпункт на тэрыторыі СРВ і 25 карпунктаў за мяжой. Выдаюцца 150 газет, 337 часопісаў і каля двух дзесяткаў бюлетэняў; іх агульны тыраж — прыкладна 680 млн асобнікаў. Штодня выходзяць 24 цэнтральныя і мясцовыя газеты. Найболей аўтарытэтныя і высокатыражныя — «Нянзан» («Народ»), «Куандой нянзан» («Народная армія»), «Ханой мой» («Новы Ханой»), «Лаадонг» («Праца»), «Сайгон зяйфонг» («Вызвалены Сайгон»), «Туойчэ» («Моладзь») і вячэрняя «Тинтык» («Весткі»).
Тэлевізійнае вяшчанне забяспечвае адзіная дзяржаўная тэлекампанія (VTV). Маецца тры агульнанацыянальных тэлеканала — афіцыйны (VTV1), навукова-адукацыйны (VTV2) і інфармацыйна-забаўляльны (VTV3). Радыёвяшчанне здзяйсняе дзяржаўнае радыё «Голас В’етнама».
На сённяшні дзень у краіне налічваецца больш 70 электронных газет, якія атрымалі ліцэнзію Міністэрства інфармацыі і камунікацый СРВ. Самыя папулярныя інтэрнэт-газеты — Vietnamnet (www.vnn.vn) і VNExpress (www.vnexpress.net).
Узброеныя сілы
[правіць | правіць зыходнік]Узброеныя сілы ўключаюць рэгулярны кампанент — В’етнамская народная армія (ВНА) і войскі Міністэрствы грамадскай бяспекі (МОБ), а таксама нерэгулярны — сілы народнага апалчэння і самаабароны (НАСА). Органы вышэйшага ваеннага кіравання — Цэнтральны ваенны партыйны камітэт (ЦВПК), Свает нацыянальнай абароны і бяспекі (СНАІБ), Міністэрства нацыянальнай абароны, Генеральны штаб ВНА. Вярхоўны галоўнакамандуючы ўзброенымі сіламі і старшыня СНАІБ — прэзідэнт СРВ Нгуен Мінь Чыет (член ЦВПК).
Беларуска-в’етнамскія адносіны
[правіць | правіць зыходнік]Сацыялістычная Рэспубліка В’етнам прызнала незалежнасць Рэспублікі Беларусь 27 снежня 1991 года. Дыпламатычныя адносіны паміж краінамі ўстаноўлены 24 студзеня 1992 г. У снежні 1997 г. гандлёвае прадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь у Сацыялістычнай Рэспубліцы В’етнам пераўтворана ў Пасольства. Пасольства В’етнама ў г.Мінску адкрыта ў канцы 2003 года.
У красавіку 1997 і красавіку 2008 г. Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнка наведаў В’етнам з афіцыйнымі візітамі.
У жніўні 1998 Рэспубліку Беларусь наведаў Прэзідэнт Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам Чан Дык Лыонг. У маі 2010 г. Прэзідэнт В’етнама Нгуен Мінь Чыет наведаў Рэспубліку Беларусь з афіцыйным візітам. У 2000—2006 гадах праведзены абмен візітамі на ўзроўні прэм’ер-міністраў і кіраўнікоў парламентаў дзвюх краін. У сакавіку 2009 г. адбыўся абмен візітамі дэлегацый прадстаўнікоў Нацыянальных сходаў Беларусі і В’етнама. У красавіку 2009 г. адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь Старшыні Нацыянальнага сходу Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам Нгуен Фу Чонгам. У кастрычніку 2010 В’етнам наведаў Старшыня Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь Уладзімір Андрэйчанка.
2 мая 2008 г. В’етнам у афіцыйным парадку інфармаваў аб ратыфікацыі беларускай папраўкі да Дадатку В да Кіёцкага пратакола.
У верасні 2009 г. адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь в’етнамскай дэлегацыі на чале з Генеральным Аўдытарам В’етнама Выонг Дзінь Хуэ. У ходзе візіту адбыліся сустрэчы са старшынёй КДК Беларусі З. К. Ломацем, Старшынёй Савета Рэспублікі Нацыянальнага Сходу Беларусі Б. В. Батурам, наведванне шэрагу беларускіх прадпрыемстваў. У кастрычніку 2009 праведзены візіт у Рэспубліку Беларусь Намесніка Прэм’ер-міністра Сацыялістычнай Рэспублікі В’етнам Хаанг Чунг Хая. У студзені 2010 г. адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь Міністра юстыцыі В’етнама Ха Хунг Кыонга, у траўні 2010 г. — мэра г. Ханоя Нгуен Тхе Тхаа.
У перыяд з 29 лістапада па 1 снежня 2011 г. адбыўся афіцыйны візіт Прэм’ер-міністра Рэспублікі Беларусь Міхаіла Мясніковіча ў Сацыялістычную Рэспубліку В’етнам.
У чэрвені 2015 у Беларусі прайшлі дні в’етнамскай культуры[8].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
- ↑ а б в Правовые системы стран мира 2001, с. 146.
- ↑ а б в Национальные парламенты мира 2005, с. 259.
- ↑ Национальные парламенты мира 2005, с. 259—260.
- ↑ Правовые системы стран мира 2001, с. 147.
- ↑ Национальные парламенты мира 2005, с. 261.
- ↑ а б Правовые системы стран мира 2001, с. 148.
- ↑ В’етнамская дэлегацыя пра Беларусь: «Лепшае, што мы бачылі тут, — гэта прырода і боршч»(недаступная спасылка)//«Рэгіянальная газета»
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Национальные парламенты мира : энцикл. справ / А. Х. Саидов; Рос. акад. наук, Институт государства и права. — М.: Волтерс Клувер, 2005. — 720 с. — ISBN 9785466000429.
- Правовые системы стран мира. Энциклопедический справочник / Отв. ред. — А. Я. Сухарев. — 2-е изд., изм. и доп. — Издательство НОРМА, 2001. — 840 с. — ISBN 5-89123-527-7.