Pop i rok-muzika u Jugoslaviji

Bijelo dugme, jedna od najpopularnijih rock grupa u Jugoslaviji.

Jugoslavenska pop i rok muzika zajedno sa njenim žanrovima i podžanrovima predstavlja dio ukupnog muzičkog stvaralaštva bivše Jugoslavije. Pod utjecajem pop i rock muzike koja je dolazila iz SAD-a i Zapadne Evrope tokom kasnih 1940-ih, 1950-ih i 1960-ih, u Jugoslaviji se ubrzo pojavljuju pjevači i muzičke grupe koje su u početku oponašale novi muzički stil. Uz promjene u muzici slijedile su promjene u odijevanju, frizurama i ponašanju. Gledajući kroz historijsku prizmu, sve ove promjene su bile moguće zahvaljujući otvorenosti Jugoslavije kako prema svijetu tako i prema pop i rock muzici koja je dolazila iz Zapadnog svijeta. Ova vrsta muzike je bila prihvaćena u jugoslavenskom društvu i dobro pokrivena u tadašnjim muzičkim časopisima, radio i TV emisijama. Brojni umjetnici čak su i svirali za predsjednika Josipa Broza Tita, među kojima su bili: Bijelo Dugme, Zdravko Čolić i Rani Mraz. Jugoslavija je bila jedina socijalistička zemlja koja je učestvovala na takmičenju za pjesmu Evrovizije. Član Evrovizije je bila od 1961. godine, čak i prije nekih zapadnih i NATO zemalja kao što su: Portugal, Irska, Grčka i Turska, koji su se pridružili 1964, 1965, 1974 i 1975. godine. Za razliku od građana drugih socijalističkih zemalja, Jugoslaveni su uživali slobodu putovanja i imali lahak pristup zapadnoj popularnoj kulturi.

Historija

1950-te

Jugoslovenska rokenrol scena počela je da se pojavljuje 1950-ih pod utjecajem popularnih američkih rokenrol i rockabilly izvođača iz tog vremena kao što su: Elvis Presley, Chuck Berry, Bill Haley, Carl Perkins, Buddy Holly i drugih. Mnogi mladi ljudi počeli su u to vrijeme da sviraju ovu novu "električnu muziku", kako su je nazvali, nazivajući sebe "električari." Među prvima koji su se istakli bili su gitarista Mile Lojpur iz Beograda (rođen u Zrenjaninu 1930. godine), te Karlo Metikoš iz Zagreba, koji je nakon preseljenja u Pariz započeo međunarodnu karijeru pod pseudonimom Matt Collins. Lojpur je svirao u Beogradu, krajem 1940-ih, a njegov muzički stil pripadao je više džez muzici. Kasnije prelazi u orkestar Mileta Nedeljkovića pod imenom Septet M. Karlo Metikoš je bio 1959. godine jedan od osnivača i pjevač grupe Regal, koja se može smatrati jednom od prvih jugoslavenskih grupa. Kasnije naspušta grupu i svira twist melodije pod imenom Matt Coshe, te već snima za inozemne producentske firme. Prvi značajni pjevač pop muzike u Jugoslaviji bio je Ivo Robić, koji je ostvario značajne uspjehe i u inostranstvu. Zahvaljujući njemu koji je uvjerio svog muzičkog agenta Berta Kaempferta britanska rock grupa The Beatles je dobila prvu šansu da u Hamburgu svira na prvoj ploči tada popularnog Tony Sheridana. Krajem 1950-ih slijedio je Đorđe Marjanović koji je nakon svojih koncertnih nastupa postao prva prava jugoslovenska zvijezda u pop muzici. Bio je popularan i u SSSR-u, gdje je bio nagrađen Komsomol nagradom Ruskog saveza komunističke omladine zbog "jačanja prijateljskih veza između sovjetske i jugoslovenske omladine." Od pop pjevačica najuspješnije su bile Lola Novaković, Tereza Kesovija, a malo kasnije i Josipa Lisac.

1960-te

Jedna od prvih rock grupa bila je grupa Crveni koralji, osnovana 1962. u Zagrebu. Prva postava grupe bila je Miro Lukačić (solo gitara), Davorin Sarajlić (bas-gitara), Rudi Šimunec (ritam gitara), Josip Badrić (bubnjevi) i Jelenko Miran Perković (vokal). Prvu ploču Crveni koralji izdali su 1963. godine, a pjesma - "Rekla si: volimo se" postala je hit tih godina u Jugoslaviji. Crveni koralji su nastupali na koncertima i turnejama po Jugoslaviji i Sovjetskom Savezu. Na Zagrebačkom festivalu 1966. godine osvojili su prvu nagradu publike. U tim godinama pojavili su se na muzičkoj sceni Perica Stojančić, Saša Popaz, Lola Novaković, Zdenka Vučković, Arsen Dedić, Hrvoje Hegedušić, Ivica Percl i Ibrica Jusić. Poznatije grupe tog vremena bile su Siluete, sa vođom grupe Zoranom Miščevićem, zatim Zlatni Dečaci, Atomi, Elipse, Crni Biseri, Bijele strijele, Uragani i Dinamiti.

1970-te

Grupa "Smak" 1975. godine, predvođena Radomirom Mihajlovićem Točkom (u sredini) prema ocjenama publike i muzičkih kritičara najvećim rock i blues gitarskim virtuozom sa prostora Jugoslavije.

Nakon ovih prvih početnih godina razvoja jugoslavenske pop i rock muzike pod velikim utjecajem zapadne muzike, dolazi do pojave drugog talasa pop i rock muzičkih grupa i solista koji stvaraju muziku uključujući narodne melodije iz Jugoslavije. Najbolji primjeri su: Bijelo dugme sa njihovim "pastirskim rockom", YU grupa sa pjesmama Kosovski božuri, Sama i druge, Smak sa pjesmama Biska 2, Ulazak u harem, Zajdi zajdi, zatim grupa Leb i sol sa njihovim obradama makedonske narodne muzike u rock i jazz-rock maniru. Najpoznatiji pop-rock muzičari i grupe iz drugog talasa sa početka 1970-ih su bile: Korni grupa, YU grupa, Time, Indexi, Smak, Atomsko sklonište i Bijelo dugme. Od početka druge polovine 1970-ih najistaknutiji su bili: Buldožer kao jedinstveni jugoslavenski odgovor na muziku Franka Zappa-e, Riblja čorba, Parni valjak, te September sa svojim jazz-rock pristupom ovoj vrsti muzike.

Koncert kod Hajdučke česme

Glavni članak: Koncert kod Hajdučke česme

Jedan od najznačajnijih događaja ne samo u karijeri grupe Bijelo dugme već i u historiji rokenrola na prostorima bivše Jugoslavije dogodio se na beogradskom koncertu ove grupe održanom kod Hajdučke česme 28. augusta 1977. godine. Ideju za koncert dao je novinar Petar Peca Popović. Koncertni događaj kod Hajdučke česme bio je vrhunac turneje kojom je grupa promovirala svoj treći album Eto! Baš hoću!, objavljen na samom kraju prethodne godine. Ovaj događaj je ujedno predstavljao i oproštaj Gorana Bregovića od publike, pred odlazak na odsluženje vojnog roka u JNA. Bio je to do tada neviđeni koncertni događaj u bivšoj Jugoslaviji na kojem je prema raznim procjenama novinara prisustvovalo između 70.000 - 100.000 posjetitelja. Zbog tehničkih problema sa pozornicom, muzičkom opremom i velikog broja posjetitelja poznat je i po nadimku "Jugoslavenski Woodstock".

Novi val

Slijedeći razvoj globalnog muzičkog fenomena nazvanog Novi val (engleski: New Wave) u Jugoslaviji se polovinom 1970-ih godina osnivaju grupe, koje se zasnivaju na osnovama punk i dinamičnog rock pokreta u Zapadnoj Evropi. Tako se u Ljubljani osnivaju grupe Pankrti, Otroci socijalizma, Berlinski zid, Buldožer i Grupa 92, a u Mariboru Lačni Franc sa vođom grupe Zoranom Predinom. Na području SR Hrvatske poznatije grupe su bile zagebački Aerodrom, Azra, Film, Haustor, Parlament, Parni valjak, Patrola, Prljavo kazalište, Zvijezde i Ksenija; riječki Paraf, Mrtvi kanal i Termiti, te Animatori iz Slavonskog Broda i Stidljiva ljubičica iz Vrboveca. Veliki broj beogradskih i novosadskih grupa se uspješno pojavio, a od njih su neki postali značajni faktor jugoslavenske muzike: U Beogradu Bezobrazno zeleno, Bulevar, Defektno efektni, Ekatarina Velika, Električni orgazam, Idoli, Pasta ZZ, Petar i zli vuci, Piloti, Profili profili, Radnička kontrola, Šarlo akrobata, TV moroni, Urbana gerila, U škripcu, VIA Talas, Zana; te u Novom Sadu Čista proza, Kontraritam, La strada, Laboratorija zvuka, Luna, Pekinška patka. Makedonski novi val obilježeli su Cilindar, Tokmu taka i Usta na usta.

1980-te

Početkom 1980-ih slijedili su: Merlin, Prljavo kazalište, Azra, Crvena jabuka, Divlje jagode, EKV, Zabranjeno pušenje, Đorđe Balašević, Plavi orkestar i drugi.

Novi primitivizam

Stilski iskorak je bila pojava sarajevskog kulturnog pokreta Novi primitivizam predvođen Elvisom J. Kurtovićem i drugima.

Festivali

Jugoslavenski pop sastavi i pjevači nastupali su na mnogobrojnim festivalima kao: Zagrebački festival, Splitski festival, Dani jugoslavenske zabavne muzike u Opatiji, Vaš šlager sezone u Sarajevu.

Vanjski linkovi

• Jugoslovenska rok muzika
• Popularna muzika u Jugoslaviji na revolvy.com
• Jufoslavenska muzika na revolvy.com