Κυκλάδες

Συντεταγμένες: 37°03′00″N 25°28′00″E / 37.05°N 25.4667°E / 37.05; 25.4667

Οι Κυκλάδες είναι νησιωτικό σύμπλεγμα του Αιγαίου πελάγους. Η διάταξη των νησιών είναι σε δύο παράλληλες ευθείες, στη νοητή συνέχεια του ακρωτηρίου του Σουνίου και της Ευβοίας αντίστοιχα, από την οποία προκύπτει η επιμέρους διάκριση σε Δυτικές και Ανατολικές Κυκλάδες. Αποτελούν τον ομώνυμο νομό Κυκλάδων που έχει πρωτεύουσα την Ερμούπολη. Ο συνολικός νόμιμος πληθυσμός των Κυκλάδων ανέρχεται στους 122.738 κατοίκους το 2021, ελαφρώς μειωμένος σε σχέση με τον αντίστοιχο νόμιμο πληθυσμό του 2011 που ήταν 124.147 κάτοικοι.

Το όνομα τους τους δόθηκε από τους αρχαίους γεωγράφους εξαιτίας της κυκλικής τους διάταξης γύρω απ' το ιερό νησί της Δήλου, γενέτειρα της θεάς Αρτέμιδος και του θεού Απόλλωνα. Ωστόσο αποτελεί προπαγάνδα των Αθηναίων. Η αμετάβλητη από χιλιάδες χρόνια φυσική και γεωγραφική θέση των νησιών που απαρτίζουν το σύμπλεγμα εκείνων που καλύπτονται με τον πιο πάνω όρο, αποτελεί αναμφισβήτητο επιχείρημα που δεν μπορεί να μη ληφθεί σοβαρά υπόψη.

Οι ονομασίες τους και η χωροταξία τους δεν έχει υποστεί καμιά μεταβολή από τα βάθη του ιστορικού τουλάχιστον χρόνου. Άρα θα πρέπει με μια απλή ματιά στον χάρτη να συμφωνήσει ακόμα και ο πλέον δύσπιστος αναγνώστης, πως όσα από αυτά θεωρούνται ότι κυκλώνουν το ιερό νησί της Δήλου, όχι μόνο δεν σχηματίζουν ακριβή κύκλο γύρω του, αλλά βρίσκονται και παράκεντρα ως προς αυτό.

Εκείνα τα νησιά που «κυκλώνουν» την Δήλο κατονομάζονται από την αρχαία γραμματεία επακριβώς μόνο ως «αι Ιωνίδαι νήσοι», Κέως, Σίφνος, Αμοργός, Άνδρος, Κύθνος, Πάρος, Νάξος, Σέριφος, Ρήνεια, Σύρος και Μύκονος. Ο όρος «Κυκλάδες» επομένως εμφανίζεται μετά την κατάκτηση των νησιών από τους Αθηναίους και την δημιουργία της Α΄ Αθηναϊκής ηγεμονίας.

Κατά την γνώμη μου τα νησιά έφεραν μέχρι τότε το όνομα του κυρίαρχου και οικιστή τους, του Λέλεγα «Kukono» (στα ελληνικά Κούκ’νο / Κύκ’νος), αρχηγού της Μικρασιατικής περιφέρειας Assuwa, ο οποίος μαζί με τους γιους του, τους επονομαζόμενους «Κυκνιάδες» (στην Τήνο με τσιτακισμό «Τσυκνιάς» και στη Νάξο «Τσυκνιάδες»), ίδρυσαν μικρές επικράτειες, που έμειναν γνωστές ως οι «Κυκνάδες», με έδρες τα δύο μεγάλα νησιά και κέντρο λατρείας την Αστερία (μετέπειτα Δήλο), όπου λατρευόταν η Ιστάρ-Άρτεμις.

Η πιθανότατη άφιξη και εγκατάσταση στις Κυκνάδες και στην Αστερία των υπολειμμάτων της αποτυχημένης ναυτικής επίθεσης των Μικρασιατών κατά της Αιγύπτου, των γνωστών ως «Λαοί της Θάλασσας», και η ίδρυση ενός βωμού για τον αρχηγέτη τους Απόλλωνα, συγκέρασε τις δύο λατρείες και κατέστησε την Αστερία τόπο απαραβίαστο και ιερό, όπου οι εμπορο-πειρατές μπορούσαν να ακουμπήσουν την λεία τους χωρίς φόβο κλοπής ή κατάχρησης.

Ο απόηχος της επιστροφής τους από την Αίγυπτο στο Αιγαίο με διαρκείς μετακινήσεις μέχρι την εγκατάστασή τους και την κατάληψη των Κυκνάδων συμβολίστηκε με τον μύθο της Λητώς (Lata) που δεν εύρισκε τόπο να γεννήσει τα παιδιά της, την Άρτεμη και Απόλλωνα, ώσπου έφθασε στην προκύψασα νήσο, την (Ιωνικής ονομασίας πλέον) Δήλο !

Στα δύο Ιερά υπηρετούσαν οι «Κυκνέες» ιέρειες και οι «Κύκνοι» ιερείς που εκτελούσαν τις ιεροτελεστίες και διαχειρίζονταν τα αφιερώματα (ακόμη και πλοία με ακροστόλιο το κεφάλι Κύκνου) και το χρήμα. Αυτούς αντικατέστησαν οι «Ελληνοταμίες» των Αθηναίων αλλάζοντας ευφυώς και προπαγανδιστικά το «Κυκνάδες» σε Κυκλάδες…

Κυριότερα νησιά
	Νήσος	Έκταση (τ.χλμ.)	Πληθυσμός (2011)	Πληθυσμός (2001)	Πληθυσμός (1991)	Πληθυσμός (1981)	Πληθυσμός (1971)	Πρωτεύουσα
1	Νάξος	429,785	18.864	18.188	14.838	14.037	14.201	Νάξος
2	Άνδρος	379,21	9.221	10.009	8.781	9.020	10.457	Άνδρος
3	Πάρος	196,308	13.715	12.853	9.591	7.881	6.776	Παροικιά
4	Τήνος	194,59	8.636	8.574	7.747	7.730	8.232	Τήνος
5	Μήλος	158,403	4.977	4.771	4.390	4.554	4.499	Πλάκα
6	Κέα	131,693	2.455	2.417	1.787	1.648	1.666	Ιουλίδα
7	Αμοργός	121,464	1.973	1.859	1.630	1.718	1.822	Αμοργός
8	Ίος	108,713	2.024	1.838	1.654	1.451	1.270	Ίος
9	Κύθνος	99,432	1.456	1.608	1.632	1.502	1.586	Κύθνος
10	Μύκονος	86,125	10.134	9.306	6.170	5.503	3.823	Μύκονος
11	Σύρος	84,069	21.507	19.782	19.870	19.668	18.642	Ερμούπολη
12	Σαντορίνη (Θήρα)	76,19	18.883	13.402	9.360	7.083	6.196	Φηρά
13	Σέριφος	75,207	1.420	1.414	1.095	1.133	1.083	Σέριφος
14	Σίφνος	73,942	2.625	2.442	1.960	2.087	2.043	Απολλωνία
15	Σίκινος	41,676	273	238	267	290	331	Σίκινος
16	Ανάφη	38,636	271	273	261	292	353	Ανάφη
17	Κίμωλος	37,426	910	769	728	786	1.086	Κίμωλος
18	Αντίπαρος	35,09	1.211	1.037	819	635	538	Αντίπαρος
19	Φολέγανδρος	32,384	765	667	558	567	646	Φολέγανδρος
20	Μακρόνησος	18,427	9	5	0	4	12
21	Πολύαιγος	18,146	2	0	0	1	4
22	Ηρακλειά	18,078	141	151	115	95	129	Ηρακλειά
23	Γυάρος	17,574	0	0	0	0	2
24	Κέρος	15,042	0	0	0	0	7
25	Ρήνεια	13,904		0	0	11	24
26	Δονούσα	13,652	167	163	111	116	149	Δονούσα (Σταυρός)
27	Θηρασία	9,246	319	268	233	245	291	Θηρασία
28	Σχοινούσα	8,144	256	206	122	140	197	Σχοινούσα
29	Αντίμηλος	8,801		0	0	0	0
30	Δεσποτικό	7,754	0	0	0	0	0
31	Άνω Κουφονήσι	5,77	399	366	275	232	238	Κουφονήσι
32	Κάτω Κουφονήσι	3,898	0	0	0	5	6
33	Δήλος	3,536	24	14	9	16	16

Ο νομός Κυκλάδων περιλαμβάνει επίσης πολυάριθμες μικρότερες νήσους και συστάδες νήσων όπως η συστάδα Αντιπάρου, οι νησίδες Μακάρες, η Άνυδρος (ή Αμοργοπούλα), το Ασπρονήσι, η Νέα Καμένη, η Παλαιά Καμένη, η Ασκανιά, η Εσχάτη, η Χριστιανή, η Νικουριά, η Καρδιώτισσα, η Κιτριανή, η Σεριφοπούλα, το Γλαρονήσι, το Ρευματονήσι, το Αβολαδονήσι, το Τραγονήσι, τα Αβελονήσια και το Σχινονήσι.

Οι έξι μικρές νήσοι μεταξύ Αμοργού και Νάξου αποτελούν τις Μικρές Κυκλάδες. Αυτές είναι τα Κουφονήσια (Άνω και Κάτω Κουφονήσι), η Ηρακλειά, η Σχοινούσα, η Δονούσα και η Κέρος.

Κουτελάκης Χαρ, Η χρήση του όρου «Κυκλάδες» ως προπαγάνδα κατοχής της Δήλου και των πλησιόχωρων νησιών, Παναξιακό συνέδριο (Νάξος, Νοέμβριος 2023).