Tempier, Syllabus PDF

Descargar como pdf o txt
Descargar como pdf o txt
Está en la página 1de 27

64

hipótesis voluntarista de po ten tia Dei absoluta, que encontrará su


equivalente en la hipótesis caliesiana de un deus deceplor como
motivo último de duda. Doctrinas ambas que habían sido el
resultado o que, al menos, habían sido posibles en un contexto
teológico cristiano, por la crítica a que las condenas de 1277
sometieron al naturalismo aristotélico. Seguramente la gran
víctima del sy//abus del obispo Tempier no fueron ni los maestros
en artes, ni el espíritu laico, ni la libertad de pensamiento, ni la
autonomía de la filosofía, sino el neoplatonismo naturalista, que
había sido forjado al calor de la recepción en el mundo cristiano
del Aristóteles averroísta. En adelante, el camino quedará TEXTO DEL SYLLABUSDEL OBISPO

despejado para el divino Platón de las academias renacentistas, TEMPIER

para la neoplatonización de la estructura del universo de los para­


celsianos, para la geometrización del espacio natural de Galileo, PARÍS, 7 DE MARZO DE 1277

para la reificación de los nombres de la lógica nominalista, para el


escepticismo metodológico que se funda sobre la arbitrariedad de
un Dios no sometido al poder de la naturaleza. La filosofía y la
ciencia modernas se alzan, pues, sobre las ceni zas del Aristóteles,
la máxima autoridad de los maestros en artes, a quienes, desde es­
te punto de vista, puede verse adoptar un paradójico papel
conservador.
67
66

Carta escrita por el obispo Esteban de París en 1277


Epistola scripta a Stephano Episcopo parisiensi anno 1277 82

Universis praesentes litteras inspecturis stephanus, permlsslone


Él ¡enne. por el permiso divino, servidor indigno de la Iglesia de
París. saluda en los hijos de la Virgen gloriosa a todos los que
divina parisiensis ecclesiae minister indignus, salutem in filio
virginis gloriosae. conocerán la presente carta.
Una relación reiterada proveniente de personas eminentes
Magnarum et gravim personarum creba zeloque fidei
accensa insinuavit relatio, quod nonnulli parisius studentes in y serias, animadas de un celo ardiente por la fe, nos ha hecho
artibus propriae facultatis limites excedentes quosdam manifestos saber que, en París, algunos hombres de estudio en artes,
sobrepasando los límites de SLl propia facultad, osan exponer y
et exsecrabiles errores, immo potius vanitates et insanias falsas, in
disp utar en las escuelas, como si fuera posible dudar de su
rotulo seu cedulis praesentibus hiis annexo seu annexis contentos,
quasi dubitabiles in scholis tractare et disputare praes umunt, non falsedad , ciertos errores manifiestos y execrables, o más bien
attendentes illud gregorii: 'Qui sapienter ¡oqui nititur, magno mentiras y falsas locuras, contenidas en el rollo o en las cédulas
anejas a la presente carta, no prestando atención a las palabras de
opere metuat, ne eius eloquio audentium unitas confundatur'
Gregorio: 'Que el que se esfuerza en hablar sabiamente no tema
praesertim dum errores praedictos gentilium scripturis muniant
quas -proh pudor!- ad suam imperitiam asserunt sic cogentes, ut en modo alguno trastornar la unidad de su auditorio', sobre todo
eis nesciant respondere. porque ellos llegan incluso hasta a apoyar estos elTores, pro­
Ne autem quod sic innuunt asserere videantur, clamados públicamente, sobre escritos de paganos de los que
afi nnan -¡oh vergüenza!- estar tan limitados por su ignorancia,
responsiones ita palliant quod, dum putant vi tare scillam, incidunt
in caribdim. que no saben qué responder.
Pero, para hacer ver que no afirman lo que así insinúan,
Dicunt enim ea esse vera secundum philosophiam, sed
disimulan sus respuestas de tal modo que, pensando evitar Escila,
non secundum fidem catholicam, quasi sint due contrariae
veritates, et quasi contra veritatem sacrae scripture sit veritas in va n a caer en Caribdis.
Dicen, en efecto, que eso es verdad según la filosofía
dictis gentilium damnatorum, de quibus scriptum es!: 'Perdam
pero no según la fe católica, como si hubiera dos verdades
sapientiam sapientium', quia vera sapientia perdit falsam
sapientiam. contrarias, y como si contra la verdad de la Santa Escritura,
hubiera verdad en las sentencias de los paganos condenados, a
Utinam tales attenderent consilium sapientis dicentis: 'S i
tibi est intellectus, responde proximo tuo: sin autem , sit manus tua propósito de los que está escrito: 'Yo destruiré la sabiduría de los
super os tuum, ne capiaris in verbo indisciplinato, et confundaris ' . sabios' , pues la verdadera sabiduría arruina la falsa sabiduría.
Habrían hecho mejor en escuchar atentamente el consejo
de l sabio que dice: 'Si en ti está la verdad, responde a tu prójimo:
si no , pon la mano sobre tu boca a fin de no ser sorprendido
dic iendo una palabra irreflex iva y vayas provocar con fusión'.

82Texto latino en: H. DENIFLE, E. CHÁ TELAIN (eds.), Charlulariwl1


Universilalis Parisiensis , vo l. 1, París, Delala in, 1889, pp. 543-558.
68 69

Ne igitur incauta locutio simplices pertrahat in errorem,


En consecuencia, a fin de que esta manera imprudente de
nos tam doctorum sacrae paginae quam aliorum prudentium
hab lar no induzca a las gentes sencillas al error, sobre el consejo
virorum communicato consilio, districte talia et similia fieri
que nos ha sido comunicado tanto por doctores en Escritura como
prohibemus et ea totaliter condemnamus, excommunicantes
por otros hombres prudentes, prohibimos estrictamente que tales
omnes illos qui dictos errores veJ aliquem de eisdem
cosas y otras semejantes se produzcan y las condenamos total­
dogmatizaverint aut defendere seu sustinere presumpserint
men te, excomulgando a todos los que hayan profesado o hayan
quoquomodo, necnon auditores, nisi infra septem dies nobis vel
cancellario parisiensi duxerint revelandum, nihilominus contra osado defender o sostener del modo que sea los mencionados
eos processuri pro qualitate culpae ad poenas alias, prout ius crrores o alguno de ellos, así como a sus oyentes, a menos que se
dictaverit infigendas. prese nten ante nosotros o ante el canciller de París de aquí en
siete días para revelar <estos en'ores>, y con todo procederemos
Librum etiam 'de amore', sive 'de deo amoris', qui sic
igu almente contra ellos, infligiendo, según lo que dicta el derecho,
incipit: 'Cogit me multum, etc.', et sic terminatur: 'Cue igitur,
galtere, amoris exercere mandata, etc. '; item librum geomantiae otras sanciones proporcionadas a su falta.
Por la misma sentencia, condenamos también el libro' De
qui sic incipit: 'Estimaverunt indi, etc.'; et sic terminatur:
amore' o ' De deo amoris', que comienza así: 'Cogit me multum,
'Ratiocinare ergo super eum et inven ies, etc.' ; item libros, rotu los
ClC. ' , y acaba así: 'Cue igitur, galtere, amoris exercere mandata,
seu quaternos nigromanticos aut continentes experimenta
s011ilegiorum, invocationes demonum sive coniurationes in etc.' ; así como el libro de geomancia que comienza así:
' Esti maverunt indi , etc.' ; y termina así: 'Ratiocinare ergo super
periculum animarum, seu in quibus de talibus et similibus fidei
eum, et inuenies, etc.'; también <condenamos> los libros, rollos o
orthodoxe et bonis moribus evidenter adversantibus tractatur per
cuadernos que tratan de necromancia o conteniendo experiencias
eandem nostram sententiam condemnamus in omnes qui dictos
rotulos , libros, quaternos dogmatizaverint, aut audierint, nisi infra
de sortilegios, invocaciones de demonios o conjuraciones con
peligro de las almas, o incluso en los que se trate de tales o se­
septem dies nobis vel cancellario parisiensi predicto revelaverint
mejantes <materias>, manifiestamente contrarias a la fe ortodoxa
eo modo quo superius est expressum , in hiis scriptis
excommunicationis sententiam proferentes, ad alias penas, prout y a las buenas costumbres.
cuJpae quaJitas exegerit, nihilominus processuri. Por esta misma sentencia pronunciamos excomunión
contra todos los que hayan enseñado o escuchado los
Datum anno domini millesimo Cco septuagesimo sexto,
die dominica qua cantatur 'Iaetare iherusalem', in curia parisiensi. mencionados rollos, libros o cuadernos, a menos que se revelen
de aquÍ a siete días ante nosotros o ante el canciller de París,
como se ha dicho más arriba, en cuyo caso procederemos igual­
mente a otras sanciones según se exija en proporción a la
naturaleza de la falta.
Dado en la Curia de París, en el año del Señor mil
doscientos setentaiseis, el domingo en que se canta ' Ietare
iherusalem' <7 de marzo de 1277>.
70 71

Artícu los condenados por el obispo Esteban de París en 1277


Articuli condemnati a Stephano episcopo parisiensi
anno 1277

1 ( 185 ) . Dios no es uno y trino, puesto que la trinidad no es


1 (185)83. Quod deus non est trinus et unus, quoniam trinitas non
compatible co n una simplicidad absoluta. En efecto, donde hay
stat cum summa simplicitate. Ubi enim est pluralitas realis, ibi
pl uralidad real , es necesario que ha ya también adición y
neccesario est additio et compositio. Exemplum de acervo
com posición . Basta con el ejemplo de un montón de piedras.
lapidum .
2 (1 86 ). Dios no puede engendrar a uno semejante a él. En efecto,
2 (186). Quod deus non potest generare sibi similem. Quod enim
lo que es engendrado por algo tiene al gún principio del que
generatur ab aliquo, habet principium aliquod, a quo dependet. Et
depende. Además, en Dios engendrar no es un signo de
quod in deo generare non est signum perfectionis.
perfección.
3 ( 13). Quod deus non cognoscit alia a se.
3 ( 13 ). Dios no conoce otra cosa que a sí mismo.
4 (87). Quod nihil est etemum a parte finis , quod non sit aetemum 4 (8 7). Nada es eterno respecto del fin que no sea eterno respecto
a parte principii . del pri ncipio.
5 (39). Quod omnia separata coetema Sunt primo principio. 5 (39). Todas las <realidades> separadas son coetemas con el
6 (92). Quod rede untibus corporibus celestibus omnibus in idem primer princ ipi o.
punctum, quod fit in xxx sex milibus annorum, redibunt idem 6 (92). Cuando todos los cuerpos celestes retomen al mismo
effectus qui Sunt modo. punto, lo que sucede cada 36000 años, retomará n tal como son
7 (/ 23). Quod intellectus non est actus corporis, nisi sicut nauta ahora.
navis, nec est perfectio essentialis hominis. 7 (123) . El intelecto no es el acto del cuerpo, si no es como el
8 (132). Quod intellectus, quando vult, induit corpus, et quando pi loto en el navío, ni es la perfección esencial del hombre.
non vult, non induit. 8 (132). El intelecto cuando quiere se introduce en el cuerpo y
9 (138). Quod non fuit primus horno, nec erit ultimus, Immo cuando no quiere no se introduce.
semper fuit et semper erit generatio hominis ex homine.
9 (138). No hubo un primer hombre y no habrá un último; por el
10 (137). Quod generatio hominis est circularis, eo quod forma
co nt rario , siempre ha habido y habrá generación del hombre por
hominis redit pluri es super eandem partem materiae.
el hombre.
11 (1 13). Quod hom o es t homo praeter animam rationalem.
10 (137). La generación del hombre es circular porque la forma
12 (175). Quod quia Socrates factus est non receptibilis

del hombre retorna muchas veces sobre la misma parte de la


aetemitatis, si debet esse aeternus, necesse est ut transmutetur
materia.
natura et specie. 11 (113). El hombre es hombre independientemente del alma
racional.
12 (175). Puesto que Sócrates no ha sido hecho para recibir la
83 En la numeración de los artículos, se incluye, en primer lugar, el
eternidad, si debe ser eterno, es necesario que sea transmutado en
número en el ord en del syllabus original de Tempier y entre naturaleza y especie.
paréntesis el de la ordenación sistemática de Mand onnet).

~
72 73

13 (122). Quod ex sensitivo et inteJlectivo in homine non fit unum

per essentiam, nisi sicut ex intell igentia et orbe, hoc est, unum per
13 (122). Lo sensitivo e intelectivo en el hombre no constituyen
operationem.
uno por esencia, si no es como una inteligencia <celeste> y su
14 (143). Quod homo pro tanto dicitur intelligere, pro quanto
orbe, es decir, por una operación.
caeJum dicitur ex se intelligere, vel vivere, vel moveri, id est, quia
14 (143). Se dice que el hombre intelige del mismo modo que el
agens istas actiones est ei unitum ut motor mobili, et non
ciclo sc dice que intelige o vive o se mueve por sí mismo, es decir,
substan tial iter.
porq ue el agente de estas acciones le está unido como el motor a
15 (174). Quod homo post mortem amittit omne bonum.
su móvil y no substancialmente.
16 (20 1). Quod de fide non est curandum, si dicatur aliquid esse
15 (174). Después de la muerte el hombre pierde todo bien.
haereticum quia est contra fidem .
16 (20 1). De la fe no hay que cuidarse, si se dice de algo que es
J 7 (215). Quod non contingit corpus corruptum redire idem herético porque es contrario a la fe.
numero, nec idem numero resurget. 17 (215). No le es dado a un cuerpo corrupto retornar numé­
18 (216). Quod resurrectio futura non debet concedi a philosopho, ricamente el mismo, ni resucitará numéricamente el mismo .
quia impossibile est eam investigari per rationem. -Error, quia 18 (216). El filósofo no debe conceder la resurrección futura,
etiam philosophus debet captivare intellectum in obsequium fidei. porque <ésta> es imposible de investigar por la razón. -En"or,
19 (219). Quod anima separata nullo modo patitur ab igne. porque también el filósofo debe constreñir su intelecto en
20 (179) . Quod lex naturalis prohibet interfectionem animalium bcneficio de la fe.
irrationabilium sicut rationabilium, licet non tantum.
19 (219). El alma separada no sufre el fuego de ningún modo.
21 (102). Quod nihil fit a casu, sed omnia de necessitate eveniunt,
20 (179). La ley natural prohíbe matar al animal irracional tanto
et quod omnia futura quae erunt, de necessitate erunt, et quae non
como al racional, sólo que no en igual grado.
erunt, impossibile est esse; et quod nihil evenit contingenter,
21 (102). Nada se produce por azar, sino que todo sucede por
considerando omnes causas. -Error, quia concursus causarllm est
necesidad, y todas las cosas futuras que serán, serán por
de definitone casualis, ut dicit boetius, libro de consolatione.
naturaleza, y las que no serán, es imposible que sean; y nada
22 (173). Quod felicitas non potest a deo inmitti inmediate.
sucede contingentemente si se consideran todas las causas. -Error,
23 (217). Quod dicere deum dare telicitatem uni, et non alii, est
porque el concurso de las causas pertenece a la definición causal
sine ratione et figmentum. <como dice Boecio> en el libro De la consolación.
24 (7). Quod omnes scientiae Sunt necessariae, praeter 22 (173). La felicidad no puede proceder inmediatamente de Dios.
phiJosophicas disciplinas, et qllod non sunt necessariae, nISl
23 (217). Decir de Dios que concede la felicidad a uno sí y a otro
propter consuetudinem hominum.
no, es sin razón y una ficción.
25 (2 14). Quod dells non potest dare perpetu itatem rei 24 (7). Todas las ciencias están desprovistas de necesidad, a
transmutabili vel corruptibili. excepción de las disciplinas fílosófícas, y las ciencias no son
26 (29). QlIod prima causa posset producere etfectum sibi necesarias si no es a causa del hábito de los hombres.
aequalem, nisi temperaret potentiam suam. 25 (214). Dios no puede dar la perpetuidad a una cosa trans­
mutable o corruptible.
26 (29). La primera causa podría producir un efecto igual a sí
misma, si no moderara su potencia.
74 75

27 (115). Quod deus non posset facere pIures an imas in numero.


28 (35). Quod deus nunquam plus creavit intelligentiam quam 27 (1 15). Dios no puede hacer muchas alm as <distintas>
modo creat. numéricamente.
29 (26). Quod deus est infinite virtutis in duratione, non in actione; 28 (35). Dios nunca ha creado una inteligencia <celeste> más que
talis enim infinitas non est, nisi in COrpore infinito, si esset. ahora la podría crear.
30 (58). Quod intelligentiae superiores creant animas rationales
29 (26). Dios tiene una potencia infinita en duración no en acción,
sine motu caeli; intelligentiae autem inferiores creant animas
pues tal infinitud no existe, sa lvo en un cuerpo infinito, si éste
rationa/es sine motu cae/i; intelligentiae autem inferiores creant
ex istiera.
vegetativam et sensitivam motu caeli mediante.
30 (58). Las inteligencias racionales crean las alm as racionales sin
31 (130). Quod intellectus humanus est aetemus, quia est a causa
el movimiento del cielo; sin embargo, las inteligencias inferiores
eodem modo semper se habente, et quia non habet materia m per
crean la vegetativa y la sensitiva por medio del movimiento del
quam prius sit in potentia quam in actu.
ciclo.
32 (117). Quod intellectus est unus numero omnium, /icet en im
3 I (130). El intelecto humano es eterno porque procede de una
separetur a corpore hoc, non tamen ab omn i.
causa que permanece siempre del mismo modo y porque no tiene
33 (177). Quod raptus et visiones non fiunt, nisi per naturam.
materia por la que estaría antes en potencia y después en acto.
34 (27). Quod causa prima non pOsset pIures mundos facere.
32 (1 17). El intelecto de todos <los hombres> es el mismo en
35 (J 95). Quod sine agente proprio, ut patre et homine, etiam a
nú mero, pues aunque esté separado de este cuerpo <concreto> no
deo non posset fieri horno.
lo está de todos <los cuerpos>.
36 (9). Quod deum in hac vita mortali possumus intelligere per
33 (177). Los raptos y las visiones no se producen más que por
essentiam.
naturaleza.
37 (4). Quod nihil est credendum, nisi per se notum ve/ ex per se 34 (27). La primera causa no podría hacer muchos mundos.
notis possit declarari. 35 (195). En ausencia de un agente propio, como su padre o un
38 (l07). Quod deus non potuit fecisse primam materiam, nISI
hombre, el hombre no podría ser hecho, incluso por Dios.
mediante corpore cae/esti.
36 (9). En esta vida mortal nosotros podemos inteligir a Dios
39 (21). Quod a voluntate antiqua non potest novum procedere según la esencia.
absque trasmutatione praecedente. 37 (4). No es necesario creer nada, sa Ivo lo que es evidente por sí
40 (l). Quod non est exce ll entior status quam vacare philosophiae. o lo que puede ser demostrado a partir de lo que es ev id ente por sí.

41 (149). Quod intellectus socratis corrupti non habet scientiam 38 (107). Dios no ha podido producir la materia prima, sino

eorum quorum habuit. mediante un cuerpo celeste.

39 (21). Algo nuevo no puede proceder de una vo luntad antigua,

salvo por una transmutación precedente <en esta vo lun tad>.

40 (1). No hay estado más excelente que estar ocioso en la

filosofía.

41 (149). El intelecto de Sócrates estando muerto no posee ya la

ciencia de las cosas que ha conoc id o.

77
76

42 (15). Quod prima causa nOn habet scientiam futurorum .ra causa no posee la ciencia de los futuros
contingentium. Prima ratio, quia futura COntingentia Sunt nOn 42 (15) . La prinf~ra razón: porque los futuros contingentes no
en tia. Secunda, quia futura contingentia Sunt particularia; deus 11
con tingentes. Pril <razón> : porque los futuros contingentes son
autem cognoscit virtute intel/ectiva que nOn potest cognoscere son entes. Segun(l\ ien, Dios conoce por la potencia intelectiva,
particu1are. Unde, si non esset sensus, forte intel/ectus nOn particulares; ahor,\;onocer de modo particular. Por ello, si los
distingueret inter Socratem et platonem, licet distingueret inter la cual no puede :10, quizá el intelecto no distinguiría a Sócrates
hominem et asinum. Tertia est ordo causae ad causatum: sentidos no existi¡'1 distinguiría al hombre del asno. La tercera
praescientia enim divina est causa necessaria praescitorum. de Platón, aunqu¡',fl de la causa al causado: pues la presciencia
Quarta est ordo scientiae ad scitum: quamvis enim scientia non sit <razón> es el orci"lccesaria de las cosas previstas. La cuarta
causa sciti, ex quo tamen scitur, determinatur ad alteram partem div ina es causa ',11 de la ciencia al conocido: pues, aunque la
Contradictionis, et hoc multo magis in scientia divina quam nostra. <razón> es el orel' 'ausa de lo conocido, esto es, sin embargo,
43 (68). Quod primum principium non potest esse causa ci encIa no sea la ~ de los dos términos de una contradicción a
diversorum factorum hic inferius, nisi mediantibus aliis causis, eo determinado a un l1 c:n que es conocido, y esto sucede mucho más
quod nullum transmutans diversimode transmutat, nisi
transmutatum. pa rtir del momen tc',¡encia divina que en la nuestra.
en <el caso de> la I,rincipio no puede ser la causa de las diversas
44 (28). Quod ab uno primo agente non potest esse multitudo
effectuum. 43 (68). El primer :~lS aquí abajo si no es por mediación de otras
rea lidades produci" llgún transmutante transmuta según modos
45 (37). Quod primum principium non est propna causa causas, porque n l mismo> transmutado.
l
aetemorum, nisi metaphorice, quia conservat ea, id est, quia ni si
esset, ea non essent. di versos si no es <~ Id de efectos no puede provenir de un primer
44 (28). Una multi l'
46 (108). Quod sicut ex materia non potest aliquid tieri sine
agente único. rincipio no es la causa propia de las <cosas>

agente, ita nec ex agente potest aliquid tieri sine materia; et quod
45 (3 7). El primer I',tafóricamente, pues él las conserva, esto es,

deus non est causa efficiens, nisi respectu ei us quod habet esse in
eternas, si no es tri " ellas tampoco existirían .

poten tia materiae.


que si él no existien' a partir de la materia no puede hacerse nada

47 (96). Quod entia declinant ab ordine primae causae, in se 46 (108). Así comel l1pOCO a partir del agente puede hacerse nada

considerata, licet non in ordine ad reliquas causas agentes in sin


.
un agente,. así t llIor esto Dios no es .causa eficiente sino de lo
universo. -Error, quia essentialior et inseparabilior est ordo SIn una matena; y 1otencia en la matena.
entium ad causam primam quam ad causas inferiores.
que posee el ser en J' considerados en sí mismos , se desvían
48 (22). Quod deus non potest esse causa novi facti , nec potest 47 (96). Los entl je la causa primera, aunque no respecto del
aliquid de novo producere.
respecto del orden ~ t!S causas en el universo. -Enor, porque el
orden de las restan l ~ la causa primera es más esencial y más
orden de los entes I las cau sas inferiores.
inseparable que el dLi ,ede ser la causa de los efectos nuevos, ni
48 (22). Dios no P'/1ue v o.
puede producir algo
76 77

42 (15). Quod prima causa non habet scientiam futurorum


contingentium. Prima ratio, quia futura Con ti ngen tia Sunt non 42 (15). La primera causa no posee la ciencia de los futuros
entia. Secunda, quia futura contingentia SUnt particu/aria; deus contingentes. Primera razón: porque los futuros contingentes no
autem cognoscit virtute inteJJectiva que non potest cognoscere son entes. Segunda <razón>: porque los futuros contingentes son
particu/are. Unde, si non esset sensus, forte inteJJectus non particulares; ahora bien, Dios conoce por la potencia intelectiva,
distingueret inter SOcratem et platonem, licet disting ueret inter la cual no puede conocer de modo particular. Por ello, si los
hominem et asinum. Tertia est ordo causae ad causatum: scntidos no existieran, quizá el intelecto no distinguiría a Sócrates
praescientia enim divina est causa necessaria praescitorum. de Platón , aunque distinguiría al hombre del asno. La tercera
Quarta est ordo scientiae ad scitum: quamvis enim scientia non sit <razón> es el orden de la causa al causado: pues la presc iencia
causa sciti, ex quo tamen scitur, determinatur ad alteram partem divina es causa necesaria de las cosas previstas. La cuarta
contradictionis, et hoc multo magis in scientia divina quam nostra. <razón> es el orden de la ciencia al conocido: pues, aunque la
43 (68). Quod primum principium non potest esse causa ciencia no sea la causa de lo conocido, esto es, sin embargo,
diversorum factorum lúc inferius, nisi mediantibus a/iis causis, eo determinado a uno de los dos términos de una contradicción a
quod nullum transmutans diversimode transmutat, nisi
transmutatum. paltir del momento en que es conocido, y esto sucede mucho más
en <el caso de> la ciencia divina que en la nu estra.
44 (28). Quod ab uno primo agente nOn potest esse mu/titudo
effectuum. 43 (68). El primer principio no puede ser la causa de las diversas
real idades producidas aquí abajo si no es por mediaci ón de otras
45 (37). Quod primum principium non est propria causa causas, porque ningún transmutante transmuta según modos
esset, ea non nisi
aeternorum, metaphorice, quia conservat ea, id est, quia nisi
essent. diversos si no es <él mismo> transmutado.
44 (28). Una multitud de efectos no puede provenir de un primer
46 (108). Quod sicut ex materia non potest aliquid fieri sine
agente único.
agente, ita nec ex agente potest aliquid fieri sine materia; et quod
45 (37). El primer principio no es la causa propia de las <cosas>
deus tia
poten nonmateriae.
est causa efficiens, nisi respectu eius quod habet esse in
eternas, si no es metafóricamente, pues él las conserva, esto es,
que si él no ex istiera ellas tampoco existirían .
47 (96). Quod enlia declinant ab ordine primae causae, in se
46 (108). Así como a partir de la materi a no puede hacerse nada
considerata, licet nOn in ordine ad reliquas causas agentes in
sin un agente, así tampoco a partir del agente puede hacerse nada
universo. -Error, quia essentialior et inseparabi/ior est ordo
sin una materia; y por es to Dios no es causa eficiente sino de lo
entium ad causam primam quam ad causas inferiores.
que posee el ser en potenci a en la materia.
48 (22). Quod deus non potest esse causa novi facti , nec potest
47 (96). Los entes, considerados en sí mismos, se desvían
aliquid de novo producere.
respecto del orden de la causa primera, aunque no respecto del
orden de las restantes causas en el universo. -Error, porque el
orden de los entes a la causa primera es más ese ncial y más
inseparable que el de las causas inferiores.
48 (22). Dios no puede ser la causa de los efectos nuevos , ni
puede producir algo nuevo.
78 79

49 (66). Quod deus non possit movere caelum motu recto. Et est
ratio, quia tunc relinqueret vacllum . 49 (66). Dios no podría mover el cielo con un movImIento
SO (23). Quod deus non potest irregulariter, id est, al io modo
rectilíneo . Y la razón es que entonces dejaría tras sí el vacío.
quam movet, movere aliquid, quia in eo non est diversitas
50 (23). Dios no puede mover algo irregularmente, esto es, de
voluntatis.
otro modo del que mueve <actualmente>, porque en él no hay
51 (24). Quod deus est aeternus in agendo et movendo, sicut in
di versidad de voluntad.
essendo; aliter ab alio determinaretur, quod esset prius illo.
51 (24). Dios es eterno en su actuar y su movimiento, así como en
52 (18). Quod id quod de se determinatur ut deus, vel semper agit,
su ser; de otro modo sería determinado por otro que sería anterior
ve! nunquam; et quod multa sunt aeterna.
a él.
53 (20). Quod deum necesse est facere quicquid inmediate fit ab
52 (J 8). Lo que, como Dios , se determina por sí, o bien actúa
ipso. -Error, sive intelligatur de necessitate coactionis, quia tollit
siempre o nunca; y muchas realidades son etemas.
libertatem, sive de necessitate inmutabilis, quia ponit im­
53 (20). Dios hace de manera necesaria todo lo que es producido
possibilitatem aliter faciendi.
inmediatamente por él. -Error, sea que se comprenda <en el
54 (67). Quod primum principium non potest inmediate producere
sentido> de una necesidad de coacción, porque quita la libertad,
generabilia, quia Sunt effectus novio Effectus autem novus exigit
sea <que se comprenda en el sentido> de una necesidad de
causam inmediatam quae potest aliter se habere.
inmutabilidad, porque supone la imposibilidad de hacer de otra
SS (30). Quod primum non potest a!iud a se producere, quia
manera de la que hace.
omnis differentia quae est inter agens et factum est per materiam .
54 (67). El primer principio no puede producir inmediatamente
56 (14). Quod deus non potest inmediate cognoscere contingentia,
las <cosas> generables, porque son efectos nuevos. Pero, un
nisi per aliam causam particularem et proximam.
efecto nuevo exige una causa inmediata que puede ser de otra
57 (65). Quod si omnes causae aliquando fuerint in quiete,
manera <de como es>.
necesse est deum ponere mobilem.
SS (30). El primero no puede producir otra <cosa> distinta de él,
58 (34). Quod deus est necessaria causa primae intelligentiae: qua
porque toda diferencia que existe entre un agente y su efecto
posita ponitur effectus, et Sunt simul duratione.
existe por la materia .
59 (64). Quod deus est causa necessaria motu s corporum
56 (14). Dios no puede conocer inmediatamente los contingentes,
superiorum et coniuctionis et divisionis contingentis in stel1is.
sino es por <mediación > de alguna causa particular y próxima.
57 (65). Si todas las causas han estado en reposo en algún
momento, es necesario suponer que Dios es móvil.
58 (34). Dios es la causa necesaria de la primera inteligencia
<celeste>: porque puesta <la causa> el efecto es <igualmente>
puesto, y ambos son simultáneos en cuanto a la duración .
59 (64). Dios es causa necesaria del movimiento de los cuerpos
superiores así como de las conjunciones y separaciones
contin gentes de las estrellas.
80 81

60 (95). Quod ad hoc, quod omnes effectus sint necessarii


respectu causae primae, non su[f¡cit quod ipsa causa prima non sit 60 (95). Para que todos los efectos sean necesarios respecto de la
impedibilis, sed exigitur quod causae mediae non sint impedibiles. causa primera, no basta que la causa primera no pueda ser
-Error, quia tunc deus non posset facere aliquem effectum impedida, sino que se exige <también> que las causas medias no
necessarium sine causis posterioribus. puedan ser impedidas. -Error, porque entonces Dios no podría
61 (70). Quod deus possit agere contraria, hoc est, mediante producir algún efecto necesario sin causas posteriores.
corpore caelesti, quod est diversum in ubio 61 (70). Dios podría producir <efectos> contrarios, esto es,
62 (25). Quod deus est infinitus virtute, non quia faciat aliquid de mediante un cuerpo celeste, pues éste es diverso en cuanto al
nihilo, sed quia continuat motu m infinitum. lugar.
63 (69). Quod deus non potest in effectum causae secundariae
62 (25). Dios es infinito en cuanto a su potencia, no porque
sine ipsa causa secundaria.
produciría algo a partir de la nada, sino porque hace continuar un
64 (33). Quod effectus inmediatus a primo debet esse unus tantum
movimiento infinito.
et similJimus primo.
63 (69). Dios no puede producir el efecto de una causa segunda
65 (176). Quod deus vel intelJigentia non infundit scientiam
sin la causa segunda misma.
animae humanae in somno, nisi mediante corpore caelesti.
64 (33). El efecto inmediato del Primer <principio> debe ser sólo
66 (99). Quod pIures Sunt motores primi.
uno y el más semejante al Primer <principio>.
67 (36). Quod primum inmobile simpliciter non movet, nlsl
65 (176). Dios o la inteligencia <celeste> no infunde la ciencia en
mediante aliquo moto, et quod tale movens inmobiJe est pars moti
el alma humana durante el sueño, sino es por mediación de un
ex se.
cuerpo celeste.
68 (19). Quod poten tia activa quae potest esse sine operatione est
66 (99). Hay muchos primeros motores.
potentiae passivae permixta. -Error, si intelligatur de quacunque
67 (36). El primer móvil en absoluto no mueve sino por medio del
opera tioneo algún movido
69 (52) Quod substantiae separatae, eo quod habent unum
y tal moviente inmóvil es parte del movido por sí mismo.
appetitu!TI, nOn mutantur in opere.
68 (19). Una potencia activa que puede ser sin <ejercer su>
70 (38). Quod intelJigentiae, sive substantiae separatae, quas operación es una potencia pasiva mezclada. - Error, si se entiende
dicunt aeternas, nOn habent proprie causam efficientem, sed de cualquier operación.
metaphorice, quia habent causam conservantem in esse; sed nOn 69 (52). Las substancias separadas, pues tienen un solo apetito, no
sunt factae de novo, quia sic essent transmutabiles. cambian en cuanto a su operación.
71 (44). Quod in substantiis separatis nulla est possibilis 70 (38). Las inteligencias o substancias separadas, que se dicen
transmutatio, nec Sunt in poten tia ad aliquid, quia aeternitate et eternas , no tienen una causa eficiente propia, sino meta­
immunes sunt a materia. fóricamente, porque tienen una causa que las conserva en el ser;
pero no han sido hechas de nuevo, porque entonces serían
transmutables.
71 (44). En las substancias separadas no es posible ninguna
transmutación, ni están potencia respecto a algo, porque son
eternas y no tienen materia.
83

82

2 (4 1). Las substancias separadas, porque no tienen materia por


72. (41). Quod substantiae separatae, quia non habent materiam,
la que estén en potencia más bien que en acto, y proceden de una
per quam prius sint in potentia quam in actu, et sunt a causa
causa que es siempre del mismo modo: por ello son eternas.
eodem modo semper se habente: ideo sunt aeteme.
73 (56). Las sustancias separadas causan las cosas por su intelecto.
73 (56). Quod substantiae separatae per suum intellectum causant
74 (76). La inteligencia motriz del cielo influye en el alma
res.
rac ional, como el cuerpo del cielo influye en el cuerpo humano.
74 (76). Quod intelligentia motrix caeli influit in animam
75 (59) . Un ángel no puede <operar> inmediatamente actos

rationalem, sicut corpus caeli influit in corpus humanum.


opuestos, pero <puede operar> actos mediatos, Y esto por la

75 (59). Quod angelus non potest in actus oppositos inmediate,


mediación de otro, como un orbe.

sed actus mediatos, et hoc mediante alio, ut orbe.


6 (48). El ángel no intelige nada de nuevo.

76 (48). Quod angelus nihil intelligit de novo.


77 (50). Si existiera alguna substancia separada que no moviera

n (50). Quod si esset aliqua substantia separata quae non


algún cuerpo en este mundo sensible, nO estaría incluida en el

moveret aliquod corpus in hoc mundo sensibili , non claudetur in

Unlverso.
78 (51). Las substancias separadas desde siempre de la materia
UnIVerso.

78 (51). Quod substantiae sempitemae, separatae a materia habent


tienen, cuando son producidas, <todo> el bien que les es posible y
bonum quod est eis possibile, cum producuntur, nec desiderant
no desean algo de lo que carezcan.
aliquid quo carent.
79 (46). Las substancias separadas son su esencia, porque en el las

79 (46). Quod substantiae separatae sunt sua essentia, quia in eis


es lo mismo el 'que' es y el 'qué' es.

idem est quo est et quod est.


80 (40). Todo lo que no tiene materia es eterno, porque lo que no

80 (40). Quod omne quod non habet materiam est aetemum, quia
ha sido hecho por transmutación no ha existido anteriormente:

quod non est factum per transmutationem materiae prius non fuit:
por lo tanto , <lo que no tiene materia> es eterno.

ergo est aetemum.


81 (43). puesto que las inteligencias <celestes> no tienen materia,

81 (43). Quod, quia intelligentiae non habent materiam, deus non


Dios no podría producir muchas de una misma especie.

posset piures eiusdem speciei facere .


82 (60). Las inteligencias superiores no son la causa de ninguna

82 (60). Quod intelligentiae superiores non sunt causa alicuius


novedad en las <inteligencias> inferiores, y las superiores son

novitatis in inferioribus, et quod superiores sunt inferioribus causa


para las inferiores la causa de un conocimiento eterno.

aeterne cognitionis.
83 (45). La inteligencia <celeste> recibe su perfección de Dios en

83 (45). Quod intelligentia perficitur a deo in aeternitate, quia


la eternidad , porque es inmutable en todos los respectos; en

secundum totum inmutabilis est; anima autem caeli non.


cuanto al alma del cielo no es así.
84 (57). Quod intelligentia recipit esse a deo per intelligentias
84 (57). La inteligencia <celeste> recibe el ser de Dios por medio
medias.
de las inteligencias <celestes> intermediarias.
85 (47). Quod scientia intelligentiae non differt a substantia eius:
85 (47). La ciencia de la inteligencia <celeste> no difiere de su
ibi enim non est diversitas intellecti ab intelligente, nec diversitas
substancia: allí donde no hay diversidad entre el intelecto Y el que
intellectorum.
intelige, no hay diversidad de los inteligidos.

85
84

86 (49). Las substancias separadas son infmitas en acto. En efecto,


86 (49). Quod substantiae separatae sunt actu infinite. Infinitas la infinidad no es imposible más que en las cosas materiales.
enim non est impossibilis, ni si in rebus materialibus. 87 (85). El mundo es eterno en cuanto a todas las especies
87 (85). Quod mundus est aeternus quantum ad omnes species in contenidas en él; Y el tiempo es eterno, así como el movimiento,
eo contentas; et quod tempus est aetemum, et motus, et materia et la materia, el agente Y el paciente; Y <es así> porque <todo eso>
agens, et suscipiens; et quia est a potentia dei infinita, et procede de la potencia infinita de Dios, y es imposible que haya

imposs ibi le est innovationem esse in effectu sine innovatione in innovación en el efecto sin una innovación en la causa.

causa. 88 (78). Nada sería nuevo si el cielo no variara en relación con la

88 (78). Quod nihil esset novum, nisi caelum esset variatum materia de los <seres> sujetos a generación.

respectu materiae generabilium. 89 (89). Es imposible refutar los argumentos del Filósofo <en

89 (89). Quod impossibile est solvere rationes phil osophi de favor> de la eternidad del mundo, a menoS que digamos que la
aetemitate mundi, nisi dicamus quod vo luntas primi implicat volu ntad del Primero implica incomposibles.
incompossibilia. 90 (191). El fís ico debe negar absolutamente la eternidad del
90 (l91). Quod naturalis philosophus simpliciter debet negare mundo porque se apoya sobre causas y razones naturales. En
mund i novitatem, quia innititur causis et rationibus naturalibus. cambio, el creyente puede negar la eternidad del mundo porque se
Fidelis autem potest negare mundi aeternitatem, quia innititur
apoya en causas sobrenaturales.
causis supematuralibus. 91 (80). El argumento del Filósofo demostrando que el

91 (80). Quod ratio phi losophi demonstrans motum caeli esse mov imiento del cielo es eterno no es sofistico; es extraño que

aetemum non est sophistica; et mirum est quod homines profundi


hombres profundos no vean eso.

hoc non vident. 92 (73). Los cuerpos celestes son movidos por un principio

92 (73). Quod corpora caelestia moventur a principio intrinseco, externo, que es el alma; y son movidos por el alma y por la virtud

quod est anima; et quod moventur per animam et per virtutem apetitiva, como el animal. En efecto, como el animal es movido

appetitivam, sicut animal. Sicut enim animal appetens movetur, por su apetito, así es movido el cielo .

ita et caelum. 93 (72). Los cuerpoS celestes poseen por sí la eternidad en cuanto

93 (72). Quod corpora celestia habent ex se aetemitatem suae a su substancia, pero no la eternidad en cuanto al movimiento.

substantiae, sed non aetemitatem motus. 94 (32). Hay dos principios eternos, a saber, el cuerpo del cielo y

94 (32). Quod duo sunt principia aetema, scilicet corpus caeli et


anIma elUS. su
95 alma.
(3 1). Hay tres principios en el cielo: el sujeto del movimiento

95 (31). Quod tria sunt principia in caelestibus: subiectum motus eterno, el alma del cuerpo celeste y el Primero, que mueve como

aeterni, anima corporis caelestis et primum movens ut deseado. - Error en cuanto a los dos primeros.

desideratum. -Error est quoad duo prima. 96 (42). Dios no puede multiplicar a los individuos bajo una

96 (42). Quod deus non potest multiplicare individua sub una


misma especie sin materia.
specie sine materia.
86 87

1
97 ( J6). Quod individua eiusdem speciei, ut SOcrates et plato,
differunt So/a positione materiae suae; et quod forma humana 97 (116). Los indi viduos de una so/a especie, como Sócrates y
existente in utroque eadem numero, non est mirum si idem Platón, difieren solamente por la posición de su materia; y la
numero est in diversis /ocis.
fo rma humana existente numéricamente la misma en cada uno de
98 (84). Quod mundus est aetemus, quia omne quod habet ellos, no es extraño si la misma cosa numéricamente <una> está
naturam per quam possit esse in toto futuro, habet naturam per en diversos lugares.
quam potuit esse in toto praeterito.
98 (84). El mundo es eterno, porque todo lo que posee una
99 (83). Quod mundus, licet sit factus de nihilo, nOn tamen est naturaleza por la cual podría ser para siempre en el futuro, tiene
factus de novo; et quamvis de non esse exierit ad esse, tamen non una naturaleza por la cual podría haber sido por siempre en el
esse non praecessit esse duratione, set natura tantum. pasado.
100 (192) Quod the%gi dicentes quod cae/um quandoque 99 (83). El mundo, aunque haya sido producido a partir de la nada ,
quiescit arguunt ex falsa suPpositione; et quod dicere caeJum esse no ha sido, sin embargo, producido de nuevo, y aunque haya
et non moveri est dicere contradictoria.
salido del no-ser para llegar al ser, sin embargo, el no-ser no ha
lO 1 (91). Quod infinite praecesserunt caeli revo/utiones, quas non precedido al ser en cuanto a la duración, sino solamente en cuanto
fuit impossibile comprehendi a prima causa, sed ab inte/lectu
creato. a la naturaleza.
100 (192). Los teólogos que dicen que el cielo está a veces en
l02 (75). Quod anima caeli est intel/igentia, et orbes caelestes non
reposo razonan a partir de una falsa suposición ; y decir que el
Sunt instrumenta inte11igentiarum sed organa, sicut auris et oculus
cielo existe, pero que no es movido, es afirmar contradictorios.
SUnt organa virtutis sensitive.
10/ (91). Una infinidad de revoluciones del cielo han precedido a
l03 (l 09). Quod forma quam Oportet fieri et esse in materia non <la revolución actual>. No es imposible comprender esta
potest agi ab i110 quod nOn agit ex materia.
revoluciones in finitas por la primera causa, pero <es imposible
104 (124). Quod humanitas non est forma rei, sed rationis. comprenderlo> por un intelecto creado.
l05 (120). Quod forma hominis non est ab extrinseco, sed 102 (75). El alma del cielo es una inteligencia creada y las órbitas
educitur de potentia materiae, quia aliter non esset generatio
unIvoca. celestes no son instrumentos de las inteligencias <celestes>, sino
sus órganos, como la oreja y el ojo son los órganos de la potencia
l06 (8/). Quod omnium formarum causa effectiva inmediata est
orbis. sensi tiva.
103 (109). La forma que debe devenir y ser en la materia no
puede ser producida por aquello que no actúa a partir de la
materia .
104 (124). La humanidad no es la forma de una cosa, sino <un
ser> de razón.
105 (120). La forma del hombre no proviene de un <principio>
extrínseco, sino que está sacada de la potencia de la materia, pues
de otro modo no habría generación unívoca.
106 (81). La causa efecti va inmediata de todas las formas es un
orbe.
88 89

107 (112). Quod elementa SUnt aeterna. SUnt tamen facta de novo
in dispoSitione guam modo habent. 107 (112). Los elementos son eternos. Sin embargo, han sido
108 (127). Quod anima humana nul10 modo est mobilis secllndum producidos de nuevo en cuanto a la disposición que tienen
locum, nec per se, nec per accidens; et si ponatur alicubi per actualmente.
substantiam suam, nunquam movebitur de ubi ad ubio 108 (127). El alma humana no es de ningún modo móvil según el
109 (129). Quod substantia animae est aetema; et quod intellectus lugar, ni por sí; e <incluso> si se la supusiera <situada> en algún
agens et possibilis Sunt aetemi. lugar por su substancia, no se movería jamás de un lu gar a otro
110 (1 19). Quod motus caeJi SUnt propter animam intelJectivam; lugar.
et anima intellectiva sive intellectus non potest educi, nisi 109 (J 29). La substancia del alma es eterna; y los intelectos
mediante COrpore.
agente y posible son eternos.
I I I (12 1). Quod nulJa forma ab extrinseco veniens potest facere 110 (119). Los movimientos del cielo son a causa del alma
unum cum materia. Quod enim separabile est, cum eo guod est intelectiva ; y el alma intelectiva o el intelecto no puede ser
corruptibiJe, unum non facit.
extraída <de la materia> más que por la mediación de un cuerpo
112 (63). Quod inteltigentiae superiores imprimunt in inferiores, <celeste>.
sicut anima una intellectiva imprimit in aliam, et etiam in animam 111 (121). Ninguna forma proveniente de un <principio>
sensitivam; et per talem impressionem incantator aliquis proiecit extrínseco puede constituir unidad con la materia . En efecto, lo
camelum in foveam solo visu.
que es separable no puede constituir unidad con lo que es
113 (135). Quod anima separata non est alterabilis secundum
corruptible .
philosophiam, licet secundum fidem alteretur.
112 (63). Las inteligencias superiores imprimen en las inferiores
I 14 (134). Quod anima rationalis, guando recedit ab animali, del mismo modo que un alma intelectiva imprime en otra, y
adhuc remanet animal vivum.
también en un alma sensitiva; y por una impresión semejante,
115 (/45). Quod anima intellectiva cognoscendo se cognoscendo cualquier mago proyecta un camello en una fosa sólo por la vista .
se Cognoscit omnia alia. Species enim omnium rerum Sunt sibi 113 (135). El alma separada no es alterable según la filosofía,
concreate. Sed haec cognitio nOn debetur intellectui nostro, aunque pueda ser alterada según la fe.
secundum
agens. gllod nos ter est, sed secundum guod est inteJJectus 114 (134). Cuando el alma racional se retira de un animal, el alma
se mantiene todavía viva .
116 (133). Quod anima est inseparabilis a corpore, et ad 115 (145). El alma intelectiva conociéndose conoce todas las
corruptionem harmoniae cOrporalis corrumpitur anima. otras cosas. En efecto, las especies de todas las cosas le son
concreadas. Pero este conocimiento no es debido a nuestro
intelecto, en tanto que es nuestro, sino en tanto que es intelecto
agente.
116 (133) . El alma es inseparable del cuerpo, y al corromperse la
armonía corporal se corrompe el alma.
90 91

117 (/48). Quod scientia magistri et discipuli est una numero.


Ratio autem quod intellectus sic unus est quia forma non 117 (148). La ciencia del maestro y de su discípulo es una en
multiplicatur, nisi quia educitur de potentia materiae. número. Sin embargo, la razón de que el intelecto sea uno es
118 (140). Quod intellectus agens nOn copulatur nostro possibi/i; porque la forma no se multiplica, si no es porque se extrae de la
et quod intel/ectus possibilis non unitur nobiscum secundum materia.
substaniam. Et si uniretur nobiscum ut forma , esset inseparabilis. 118 (140). El intelecto agente no está unido a nuestro <intelecto>
119 (J 25). Quod operario intellectus nOn uniti copulatur corpori, posible; y el intelecto posible no está unido a nosotros en cuanto a
ita quod Operatio est rei non habentis formam qua operatur. -Error, la substancia. Y si estuviera unido a nosotros como una forma,
quia ponit quod intellectus nOn sir forma hominis.
sería inseparable.
120 (218). Quod nihil potest sciri de intellectu post eius
separationem. I 19 (125). La operación del intelecto separado se une al cuerpo de
la misma forma que se ejerce la operación de una cosa que no
121penitus
est Quod intelJectus, qui est postrema hominis perfectio,
(126). abstractus. posee la forma por la que opera. -Error, porque eso supone que el
intelecto no es la forma del hombre.
122 (J 42). Quod intellectus possibilis est inseparabilis a corpore 120 (218). Nada puede ser conocido respecto del intelecto
simpliciter quantum ad hunc actum qui est specierum receptio et después de su separación <del cuerpo>.
quantum ad iudicium, quod tit per simplicem specierum 121 ( 126). El intelecto, que es la perfección última del hombre,
adeptionem vel intelligibilium comPOslt1onem. -Error, si está radicalmente separado.
intel/igatur de omnimoda receptione.
122 ( 142). El intelecto posible es absolutamente inseparable del
123 (118). Quod intellectus agens est quaedam substantia separata
cuerpo, en cuanto a este acto que es la recepción de las especies y
superior ad intellectum Possibilem; et quod secundum
en cuanto al juicio, el cual se produce por la simple adquisición de
sUbstantiam, potentiam et operationem est separatus a corpore,
las especies o por composición de los inteligibles . -E rror, si se
nec est forma corporis humani.
entiende de todos los modos de recepción.
124 (147). Quod inconviniens est ponere allquos inteJlectus 123 (118). El intelecto agente es una cierta substancia separada
nobi/iores aliis, quia, cum ista diversitas nOn possit esse a parte superior al intelecto posible; y que está separado del cuerpo según
COrporum, OPOrtet quod sir a parte intelligentiarum , et sic animae la substancia, la potencia y la operación, y no es forma del cuerpo
nobiles et ignobiles essent necessario diversarum specierum, sicut humano.
intel1igentiae.
anima iude. -Error, quia sic anima christi non esset nobilior 124 (147). Es inconveniente suponer que unos intelectos son más
nobles que otros, porque como esta diversidad no podría ser de
parte del cuerpo, sería preciso que fuera de parte de las
inteligencias, y así las almas nobles e innobles serían
necesariamente de diversas es pecies, tal como las inteligencias
<ce lestes>. -Error, porque así el alma de Cristo no sería más
noble que el alma de Judas.
92 93

125 (131). Quod intel1ectus speculativus simpliciter est aeternus


et incorruptibilis, respectu vero huius hominis corrumpitur 125 (131) . El intelecto especulativo, tomado absolutamente, es
corruptis fantasmatibus in eo. eterno e incorruptible, pero en relación a un hombre detenninado,
126 (141). Quod intellectus possibilis nihil est in actu antequam se corrompe cuando las imáge nes sensibles se corrompen en este
intelligat, quia in natura intelligibili esse aliquid in actu est esse hombre.
actu intelligens. 126 (141). El intelecto posible no es nada en acto antes de que
127 (144). Quod ex intelligente et intel1ecto tit Una substantia, eo intelija, pues, en una na turaleza inteligible, ser algo en acto es ser
quod intellectus tit ipsa intellecta formaliter. en acto inteligiendo.
128 (150). Quod il/ud quod de sui natura nOn est determinatum ad 127 (144). Del inteligente y de lo inteligido se hace una
esse vel non esse, non determinatur nisi per aliquid quod est substancia <única> porque el intelecto deviene formalmente los
necessarium respectu sui. mismos inteligidos.
129 (169). Quod voluntas, manente passiones et scientia 128 (150). <Una cosa> que por naturaleza no está determinada a
particulari in actu, non potest agere contra eam. ser o a no ser, no es determinada más que por algo que es
130 (I66). Quod si ratio recta, et voluntas recta. -Error, quia necesario respecto a ella.
contra glossam augustini Super illud psalmi: 'Concupivit anima 129 (169). Mientras persisten una pasión y una ciencia particular
mea desiderare', etc., quia secundum hoc, ad rectitudinem en acto, la voluntad no puede actuar contra ellas.
vOluntatis non esset necessaria gratia, sed solum scientia, quod 130 (166). Si la razón es recta , la voluntad es <también> recta. ­
fuit error pelagii. Error, pues esto es contrario a la glosa de Agustín sobre este
131 (160). Quod voluntate existente in tali dispOsitione, in qua
pasaje del salmo: ' mi alma ha apetecido desear, etc.', y porque
nata est moveri, et manente sic dispositio quod natum est movere,
según esto, la gracia no sería necesaria para la rectitud de la
impossibile est voluntatem non velle.
voluntad, sino solamente la ciencia, lo que fue el error de Pelagio.
132 (J 55). Quod orbis est causa voluntatis medici, ut sanet.
131 (160). Cuando la voluntad se encuentra en tal disposición en
133 (153). Quod voluntas et inteilectus non moventur in actum
que ser movida es natural, y pennanece así dispuesto en que lo
per se, sed per causam sempiternam, sciJicet cOJ-pora caelestia.
natural es moverse, es imposible para la voluntad no querer.
134 (159). Quod appetimus cessantibus impedimienti s, necessario
132 (155). El orbe es la causa de la voluntad del médico para
movetur ab appetibiJi. - Error est de intellectivo. sanar.
135 (161). Quod voluntas secundum se est indeterminata ad 133 (153). La voluntad y el intelecto no son movidos en acto por

opposita sicut materia; determinatur autem ab appetibili, sicut ellos mismos, sino por una causa eterna, esto es, por los cuerpos

materia ab agente. celestes.

136 (168). Quod homo agens ex passiones coacte agit. 134 (159). El apetito, cuando cesan los impedimentos, es movido

necesariamente por lo apetecible. - Error, si se trata del <apetito>

intelectivo.

135 (161). La voluntad es, de sí, indeterminada ante los opuestos,

al igual que la materia; sin embargo, <la voluntad> es

determinada por lo apetecible, así como la materia por el agente.

136 (168). El hombre actuando por pasión actúa por coacción.

94 95

J37 (139). Quod quamvis generatio hominum possit deficere,


voluntate primi tamen non deficiet, quia orbis primus nOn tantum 137 (139). Aunque la generación de los hombres podría cesar, no
movet ad generationem elementorum, sed etiam hominum. cesará nunca por la voluntad del Primero, porque el primer orbe
138 (199). Quod, cum deus nOn comparetur ad entia in ratione no mueve solamente en vistas a la generación de los elementos,
causae materialis vel formalis, non facit accidens esse sine sino también de los hombres.
subiecto, de cuius ratione est actu inesse subiecto.
138 (199) . Puesto que Dios no se encuentra en relación con los
J39 (198). Quod accidens existens sine subiecto non est accidens,
entes en razón de causa material o formal , no puede hacer que un
nlSI equivoce; et quod impossibile est quantitatem sive
accidente exista sin su sujeto, pues pelienece a la razón <del
dimensionem esse per se: hoc enim esset ipsam esse substantiam. accidente> el acto de inherir en un sujeto.
140 (J 96). Quod facere accidens esse sine subiecto habet 139 (198). Un accidente existente sin sujeto no es un accidente,
rationem impossibilis implicantis contradictionem. salvo en sentido equívoco; y es imposible que la cantidad o
141 (J 97). Quod deus nOn potest facere accidens esse sine dimensión exista por sí: pues esto im pI icaría que ella misma fuera
subiecto, nec piures dimensiones simul esse. una substancia.
142 (103). Quod es diversitate locorum acquiruntur necessitates
eventuum. 140 (196). Hacer que un accidente pudiera existir sin un sujeto
supone una razón de imposibilidad, implicando una contradicción.
143 (J 04). Quod ex diversis signis caeli signatur diverse 141 (197). Dios no puede hacer que un accidente ex ista sin un
temporalium.in hominibus, tam donorum spiritualium quam rerum
conditiones sujeto, ni hacer existir muchas dimensiones al mismo tiempo.
142 (103). Los sucesos adquieren su necesidad de la diversidad de
144 (170). Quod omne bonum quod homini possibile est consistit los lugares.
in virtutibus intellectualibus. 143 (104). Los diversos signos del cielo designan las diversas
145 (6). Quod nulla quaestio disputabiJis est per rationem quam
condiciones en los hombres, tanto en los dones espirituales como
philosophus nOn debeat diSputare et determinare, quia rationes
en las cosas temporales.
accipiuntur a rebus. Philosophia autem omnes res habet
144 (170). Todo el bien que le es posible al hombre consiste en
considerare secundum diversas sui partes. las virtudes intelectuales.
146 (184). Quod possibile vel impossibile simpl iciter, id est,
145 (6). No hay ninguna cuestión disputable por la razón que el
omnibus modis, est possibile vel impossibile secundum

ph iJosoph iam. fi lósofo no deba disputar y solucionar, porque los argumentos


racionales proceden de las cosas. Ahora bien, corresponde a la
147 (J 7). Quod impossibile simpliciter non potest fieri a deo, vel filosofía considerar todas las cosas según sus diversas palies.
ab agente alio. -Error, si de impossibili secundum naturam
intelligatur. 146 (184). Lo posible o lo imposible, tomados absolutamente,
esto es, en todos sus modos, es 10 posible o lo imposible según la
148 (J 14). Quod horno per nutritionem potest fieri alius filosofia.
numeraliter et individualiter.
147 (17). Lo que es imposible absolutamente no puede ser hecho
por Dios o por otro agente. -Error, si se piensa en 10 imposible
según la naturaleza.
148 (114). Por el alimento un hombre puede devenir otro
numéricamente e individualmente.
97

96

[49 (12). Según que Dios se intelige a sí mismo o a otros, su


[49 (12). Quod alius est intellectus in ratione secundum quod intelecto es diferente <con distinción de> razón. -Error, porque
deus intelligit se et alia. -Error, quia licet sit alia ratio inte[ligendi, aunque la razón de inteligir sea otra, no se trata sin embargo de
non tamen alius intellectus secundum rationem. otra según <una distinción de> razón.
150 (5). Quod horno non debet esse contentus auctoritate ad 150 (5). El hombre no debe contentarse con la autoridad para
habendum certitudinem alicuius quaestionis. tener la certidumbre respecto de cualquier cuestión.
[5 [ (3). Quod ad hoc, quod horno habeat certitudinem alicuius 151 (3). Para que el hombre tenga certidumbre respecto de
conclusionis, oportet quod sit fundatus super principia per se nota. cualquier conclusión, es necesario que se base en principios
-Error, quia generaliter tam de certitudinem apprehensionis quam evidentes por sí. -Error, si se habla en general tanto de la
adhesionis [oquitur. certidumbre de aprehensión como <de la certidumbre> de
152 ([ 83). Quod sermones theologi fundati sunt in fabulis.
153 (182). Quod nihil plus scitur propter scire theologiam. adhesión.
152 (183). Los discursos de los teólogos están fundados sobre
154 (2). Quod sapientes mundi sunt philosophi tantum.
155 (204). Quod non est curandum de sepultura. fábulas.
153 (182). No se sabe más cuando se sabe teología.

156 (79). Quod si caelum staret, ignis in stupam non ageret, quia [54 (2). Los sabios del mundo son sólo los filósofos .

natura deesset. 155 (204). No hay que cuidarse de la sepultura.

157 (171). Quod horno ordinatus quantum ad intellectum et 156 (79). Si el cielo se detuviera, el fuego no actuaría sobre la

affectum, sicut potest sufficienter esse per virtutes intellectuales et estopa, porque la naturaleza se frustraría.

alias morales de quibus loquitur philosophus in ethicis, est 157 (171). El hombre ordenado en cuanto a su intelecto Y sus

sufficienter dispositus ad felicitatem aetemam. afectos, como puede serlo suficientemente por las virtudes

158 ([ 65). Quod post conclusionem factam de aliquo faciendo , intelectuales Y las otras <virtudes> morales de las que habla el

vol untas non manet libera; et quod pene non adhibentur a lege, Filósofo en las Éticas , está suficientemente dispuesto para la

ni si ad ignorantiae correctionem et ut correctio sit aliis principium


felicidad eterna.
cognitionis. 158 (165). Después de haber llegado a la conclusión de que algo
[59 (164). Quod vol untas hominis necessitatur per suam debe ser hecho, la voluntad no permanece libre; y las penas no
cognitionem, sicut appetitus bruti. dirigen a las leyes sino a la corrección de la ignorancia Y para que
160 (101). Quod nullum agens est ad utrumlibet, immo esta corrección sea un principio de conocimiento para los demás.
determinatur. 159 (164). La voluntad del hombre es necesitada por su
16 [ (156). Quod effectus stellarum super liberum arbitrium sunt conocimiento, así como el apetito del animal.
occulti. 160 (10 1). Ningún agente está ante una alternativa, sino que
[62 (154). Quod vo[untas nostra subiacet potestati corporum
siempre está determinado.
caelestium. 161 (156). Los efectos de las estrellas sobre el libre arbitrio son
ocu
162Itos.
(154). Nuestra voluntad está sometida al poder de los cuerpoS
celestes.

-----_.

99

98

163 (163). La ,olnntad p,,,igu, nec,saóament' lo que es neldo


firmemente pO' la ,azón ; y no puede abstene"e de lo que la ,"zón
163 (163). Quod vol untas necessario prosequitur quod firmiter
creditum est a ratione; et quod non potest abstinere ab eo quod le dicta. Sin embargo, esta necesidad no es coacción, sino que es
ratio dictar. Haec autem necessitatio non est coactio, sed natura la naturaleza <misma> de la voluntad.
164 (158). El hombre, en todas sus acciones, sigue el apetitO, Y

voluntatis.
164 (158). Quod horno in omnibus actionibus suis sequitur si,mp" el mayo' -ErrOC, si se enti,nde el mayo' po' el hecho d,

appetitum, et semper maiorem. -Error, si intelligatur de maiori in


move r.
165 (167). No es pOsible que haya pecado en las potencias
movendo.
165 (167). Quod non est possibile esse peccatum in potentiis supeeio'" del alma. y asi se peca po' pasión, no po' ,oluntad

166 (206). El pecado contra natura, como por ejemplo el mal uso

animae superioribus. Et ita peccatur passiones, non voluntate.


del coito, aunque sea enntmÓO a la natucal e,. de la espeCi', sin

166 (206). Quod peccatum contra naturam, utpote abusus in coitu,


licet sit contra naturam speciei, non tamen est contra naturam embargo , no es contrario a la naturaleza del individuo.

167 (178). Por ciertoS signos se conocen las intenciones de los


individui .
hombres y los cambios en las intenciones, y si estas intenciones
167 (178). Quod quibusdam signis scieuntur hominum intentiones
deben cealizaes ; Y pO' tales ¡'gULaS se conoce lo que les sucedee;
et mutationes intentionum, et an ille intentiones perficiende sint; c
a los peregrinos, la cautividad de los hombres, la liberación de los
et quod per tales figuras sciuntur eventus peregrinorum, captivatio
hominum, solutio captivorum, et an futuri sint scientes an latrones. pósionecOS, Y si los [utuCOS <hombees> secón sabios o bandidos
168 (208). Quod continentia non est essentialiter virtus. 168 (208). La continencia no es esencialmente una virtud.
169 (2 I O). La perfecta abstinencia del acto de la carne corrompe
169 (210). Quod perfecta abstinentia ab actu carnis corrumpit
virtutem et speciem. la170
virtud Y laUnespecie.
(212). hombre desprovisto de los bienes de la fortuna no
170 (212). Quod pauper bonis fortunae non potest bene agere in
moralibus. puede actuar bien en el dominio mora\.
171 (21 1). La humildad, en la medida en que en que alguien no
171 (211). Quod humilitas, prout quis non ostentat ea quae habet,
muestra lo que posee, sino que se desprecia y se abandona, nO es
sed vilipendit et humiliat se, non est virtus. -Error, si intelligatur:
una virtud. -Error, si por esto se entiende: ni una virtud ni un acto
nec virtus nec actus virtuosus.
172 (207). Quod delectatio in actibus veneris non impedit actum
seu usum intellectus.
virtuOSO.
172 (207) . El placee ,n los actoS sexuales no impide el acto ° el
173 (162). Quod scientia contrariorum solum est causa quare uso
173 del intelectO
(162). .
La ciencia de los con teaei os es la única causa po' la
anima rationalis potest in opposita; nisi per accidens et ratione
cual el alma ,"cional es capaz d' opuestoS; Y uon potencia
alterius.
absolutamente simple no es capaz de opuestos, si no es por
174 (181). Quod fabulae et falsa sunt in lege christiana, sicu t in
aliis. accidente en razón
174 (181 ).YHay de otro.
fábulas Y errores en la religión cristiana, como en
175 (180). Quod lex christiana impedit addiscere.
las demás <religiones>.
175 (180). La religión cristiana impide instruirse .
100 101

176 (172). Quod felicitas habetur in ista vita, et non in alia.


176 (172). Se posee la felicidad en esta vida, y no en la otra.
177 (200). Quod non sunt possibiles aliae virtutes, nisi acquisitae
177 (200). No hay otras virtudes posibles que las <virtudes >
vel innatae.
adquiridas o las <virtudes> innatas .
178 (213). Quod finis terribilium est mors. -Error, si excJudat
178 (213). La muerte es el fin de las realidades terribles. -Error, si
terrorem inferni qui extremus est.
se excluye el terror del infierno que es el más grande <de todos>.
179 (203). Quod non est confitendum, nisi ad apparentiam .
179 (203). No es necesario confesarse más que por la apariencia.
180 (202). Quod non est orandum .
180 (202) . No es necesario orar.
181 (209). Quod castitas non est maius bonum quam perfecta
181 (209). La castidad no es un bien mayor que la perfecta
abstinentia.
abstinencia.
182 (193). Quod possibile est quod fiat naturaliter universale
182 (193). Es posible que se produzca naturalmente un diluvio
diluvium ignis.
universal de fuego .
183 (205). Quod simplex fornicatio, utpote soluti cum soluta, non
183 (205). La fornicación simple, como por ejemplo la de un
est peccatum.
soltero con una soltera, no es un pecado.
184 (189). Quod creatio non est possibilis, quamvis contrari um
184 (189) . La creación no es posible, aunque haya que sostener lo
tenendum sit secundum fidem.
contrario según la fe .
185 (188). Quod non est verum quod aliquid fiat ex nihilo, neque
185 (188). No es verdadero que alguna cosa sea hecha de la nada,
factum sit in prima creatione.
ni que alguna cosa haya sido hecha en una primera creación.
186 (77). Quod caelum nunquam quiescit, quia generatio
186 (77). El cielo no está nunca en reposo, pues la generación de
inferiorum, que est finis motus caeli, cessare non debet; alia ratio,
las realidades inferiores, que es el fin del movimiento del cielo, no
quia caelum suum esse et suam virtutem habet a motore suo, et
debe cesar; otra razón es que el ser del cielo y su potencia
haec conservat caelum per suum motum. Unde si cessaret a motu,
proceden de su motor, y el cielo los conserva por su movimiento.
cessaret ab esse.
De donde si cesara su movimiento cesaría de ser.
187 (146). Quod nos peius aut me!ius intelligimus, hoc provenit
187 ( (146). El hecho de que nosotros intelijamos más o menos
ab intellectu passivo, quem dicit esse potentiam sensitivam . _
bien proviene del intelecto pasivo, del que se dice ser una
Error, quia hoc ponit unum intellectum in omnibus, aut potencia sensitiva. -Error, pues eso supone un solo intelecto en
aequilitatem in omnibus animabus. todos <los hombres>, o la igualdad en todas las almas.
188 (82) . Quod si in aliquo humare virtute stellarum deveniretur 188 (82). Si la potencia de las estrellas realizara en un cierto
ad talem proportionem cuiusmodi proportio est in seminibus líquido una proporción semejante a la proporción existente en las
parentum, ex illo humare posset generari horno; et quod horno semillas de los padres , de ese humor podría ser engendrado un
posset sufficienter generari ex putrefactione. hombre; y la putrefacción podría bastar para engendrar un hombre.
189 (61). Quod cum intelligentia sit plena formis, imprimit illas 189 (61). Cuando la inteligencia celeste está llena de formas,
formas in materiam per corpora caelestia tanquam per instrumenta. imprime estas formas en la materia a través de los cuerpos
celestes como instrumentos.
103
102

190 (16). Quod prima causa est causa en ti um remotissima. -Error, 190 (16). La primera causa es la causa remotísima de los entes . ­
SI intelligatur cum praecisione, scilicet ita: quod non Error, si se comprende eso en sentido estricto, a saber, así: que no

propinquissima. es la más próxima.

191 (110) . Quod foonae non recipiunt divisionem, nisi per 191 (110). Las formas no reciben la división más que por la

materiam. -Error, nisi intelligatur de formis eductis de potentia materia. -Error, salvo si se piensa en las formas sacadas de la

materiae. potencia de la materia.

192 ( 194). Quod foona materialis non potest creari. 192 (194). Una forma material no puede ser creada.

193 (136). Quod intellectus potest transire de corpore in corpus, 193 (136). El intelecto puede transitar de un cuerpo a <otro>

ita quod successive sit motor corporum diversorum . cuerpo , y ser así sucesivamente el motor de di versos cuerpos.

194 ( 151). Quod anima nihil vult, nisi mota ab alio a se. Unde 194 (151). El alma no quiere nada , salvo si es movida por otra

illud est falsum: anima seipsa vult. -Error, si intelligatur mota ab cosa distinta de ella. -Error, si se entiende 'ser movida por otra '

alio, scilicet ab appetibili vel obiecto, ita quod appetibile uel en el sentido de '<ser movida> por lo apetecible o el objeto' , de

obiectum sit tota ratio motus ipsius voluntatis. modo que lo apetecible o el objeto sería la razón su ficiente del

195 (94). Quod fatum , quod est dispositio universi, procedit ex movimiento de la voluntad misma.
providentia divina non inmediate, sed mediante motu corporum 195 (94). El destino, que es la disposición del universo, no
superiorum ; et quod istud fatum non imponit necessitatem
procede inmediatamente de la providencia divina , sino por la
inferioribus, quia habent contrarietatem, sed superioribus .
mediación del movimiento de los cuerpos superiores; y este
196 (97) . Quod dignitatis esset in causis superioribus, posse
destino no impone su necesidad a las realidades inferiores, pues
facere peccata et monstra praeter intentionem, cum natura hoc
éstas son capaces de contrariedad, sino a las realidades superiores.
possit.
196 (97). Habría dignidad en las causas superiores por el hecho de
197 (93). Quod aliqua possunt casualiter evenire respectu causae
poder producir sin intención errores Y monstruos, puesto que la
prim ae; et quod falsum est omnia esse praeordinata a prima causa,
naturaleza puede <hacerlo> .

quia tunc evenirent de necessitate.


197 (93). Algunas cosas pueden suceder por azar respecto de la

198 (98). Quod in causis efficientibus, causa secunda habet


causa primera; y es falso que todas las cosas hayan sido

actionem quam no n accepit a causa prima.


preordenadas por la causa primera , pues entonces sucederían por

199 (100). Quod in causis efficientibus, cessante prima non cessat


necesidad .

secunda ab operatione sua, dum tamen secunda operetur


198 (98). En las causas eficientes, la causa segunda ejerce una

secundum naturam suam .


acción que no ha recibido de la causa primera.

200 (86). Quod aevum et tempus nihil sunt in re, sed solum in
199 (100). En las causas eficientes, si la primera <causa> cesa

apprehensione.
<de actuar>, la <causa> segunda no cesa <sin embargo de

ejercer> su operación propia, en tanto que la <causa> segunda

opere según su naturaleza.

200 (86). La duración y el tiempo no son nada real, sino

<existente> solamente en la aprehensión .

104
lOS

20 I (190). Quod qui generat mundum secundum totum ponit 20 I (190). Quien <afirma que se> genera el mundo en su
vacuum, quia locus necessario praecedit generatum in loco; et totalidad supone el vacío, pues el lugar precede necesariamente a
tunc ante mundi generationem fuisset locus sine locato quod est lo que es engendrado en un lugar; y, entonces, antes de la
vacuum .
generación del mundo, habría habido un lugar sin una cosa
202 (111). Quod elementa prima generatione sunt facta ex illo localizada <en ese lugar>, lo que es el vacío .
chaos, sed sunt aeterna.
202 (1 11). Los elementos han sido producidos por una primera
203 (90). Quod universum non potest deficere, quia primum generación a partir de un cierto caos, pero son eternos.
agens habet transmutare aeternaJiter vicissim, nunc ad istam 203 (90). El universo no puede cesar de ser, pues el primer agente
formam, nunc ad illam ; et similiter materia nata est transmutari. posee el poder de transmutarlo eternamente, ahora hacia tal forma ,
204 (55). Quod substantiae separatae sunt alicubi per operationem; ahora hacia tal otra; y, de igual modo, la materia es naturalmente
et quod non possunt moveri ab extremo in extremum, nec in apta para ser transmutada.
medium, nisi quia possunt velle operari aut in medio, aut in 204 (55). Las substancias separadas están situadas en alguna parte
extremis. -Error, si intelligatur sine operatione substantiam non por su operación; y no pueden moverse de un extremo a otro
esse in loco, nec transire de loco ad locum. extremo ni al medio, si no es porque pueden querer operar en el
205 (88). Quod tempus est infinitum quantum ad utrumque medio o en los extremos. -Error, si se piensa que una substancia
extremum: licet enim impossibile sit infinita esse pertransita no está en un lugar, ni transita de un lugar a otro lugar sin su
quorum aliquid fuit pertranseundum, non tamen impossibile est operación.
infinita esse pertransita quorum nullum fuit pertranseundum. 205 (88). El tiempo es infinito en cuanto a sus dos extremos:
206 (106). Quod sanitatem, infirmitatem, vitam et mortem pues, aunque sea imposible atravesar una infinidad en la que cada
attribuit positioni siderum et aspectui fortune, dicens quod si eum elemento ha debido ser atravesado <sucesivamente>, no es, sin
aspexerit fortuna, vivet; si non aspexerit, morietur. embargo, imposible atravesar una infinidad en que ningún
207 (105). Quod, in hora generationis hominis, in corpore suo et elemento ha debido ser atravesado <sucesivamente>.
per conseqüens in anima, quae sequitur corpus, ex ordine 206 (106). Se atribuye la salud, la enfermedad, la vida y la muerte
causarum superiorum et inferiorum, inest homini dispositio a la posición de las estrellas y a la mirada de la fortuna , diciendo
inclinans ad tales actiones et eventus. -Error, nisi intelligatur de que si la fortuna ha mirado a alguno vivirá, y si no lo ha mirado
eventibus naturalibus, et per viam dispositionis. momá.
208 (157). Quod duobus bonis propositis, quod forti us est, fortius 207 (105). A la hora de la generación de un hombre en su cuerpo
movee -Error, ni si intelligatur quantum est ex parte boni y, en consecuencia, en su alma, que sigue al cuerpo en virtud del
moventis.
orden de las causas superiores e inferiores, inhiere en el hombre
una disposición que inclina a tales acciones y sucesos. -Error,
salvo si se entiende de sucesos naturales y <solamente> por vía de
disposición.
208 (157). Si dos bienes son propuestos, el que es más fuerte
mueve más fuertemente. -Error, salvo si se entiende desde el
punto de vista del bien que mueve.
;.ur~,
-'-~<l'~
-r". J
;" ~.'
;:1,\
- E:::iI -V':
~"1~/.cS
~n. 9
107

106

209 (152). Quod omnes motus voluntarii reducuntur in motorem 209 (152). Todos los movimientos voluntarios se reducen al
primum. -Error, nisi intelligatur in motorem primum simpliciter, primer motor. -Error, sa lvo si se entiende el primer motor tomado
non creatum, et intelligendo de motu secundum substantiam, non absolutamente, no creado, y entendiendo el movimiento según la
secundum defformitatem. substancia, no según la deformidad.
210 (62). Quod materia exterior obedit substantiae spiritua li. ­ 210 (62). La materia exterior obedece a la substancia esp iritual. ­
Error, si intelligatur simpliciter et secundum omnem modum Error, si se entiende abso lu tamente y según todo modo de
transmutationis. transmutación.
21 1 (8). Quod intellectus noster per sua natural ia potest pertingere 211 (8). Nuestro in telecto por su natura leza puede llegar al
ad cognoscendum essentiam primae cause. - Hoc male sonat et est conoci mi ento de la esencia de la primera causa. Esto suena mal, y
error, si intelligatur de cognitione inmediata. es un error, si se entiende un conocimiento inmediato.
212 (74). Quod intelligentia so la vo lun tate movet caelum. 212 (74). La inteligencia mueve el cielo por su sola vo luntad.
2 13 (71). Quod natura quae est principium motus in corporibus 213 (71). La natura leza que es el principio del movimiento en los
caelestib us est intelligentia movens. -Error, si intelligatur de cuerpos celestes es una inteligencia que mueve. - Error, si se
natura intrinseca, quae est actus vel forma. entiende en el sentido de una naturaleza intrínseca, que es el acto
214 (128). Quod anima nunquam moveretur, nisi corpus o la forma.

moveretur, sicut grave vel leve nunquam moveretur, nisi aer 2 14 (128) . El alm a no se movería nunca si no se moviera el

moveretur. cuerpo, así como lo pesado o lo ligero no se moverían si no se

2 1S (lO). Quod de deo non potest cognosci, nisi quia ipse est, sive moviera el aire.

ipsum esse. 2 1S (10). No se puede conocer nada de Dios sa lvo que él mismo

216 ( 11 ). Quod deum esse ens per se positive non est intelligibile, es, o que es el ser mismo.

sed privative est ens per se. 2 16 (11). No es inteligible que Dios sea un ente positivo por sí,

217 (187). Quod creatio non debet dici mutatio ad esse. - Enw, si sino un ente privativo por sí.

intelligatur de omni modo mutationis. 217 ( 187). No debe decirse que la creación es un cambio hacia el

218 (53). Quod inteliigentia, angelus, vel anima separata nusquam ser. - Error, si se entiende de todo modo de cambio.

est. 218 (53) . La inteligencia, el ángel o el alma separada no están en

219 (54). Quod substantiae separatae nusquam sunt secundum ningu na parte.
substantiam. -Error, si intelligatur ita quod substantia non sit in 219 (54). Las substancias separadas no están en ninguna parte
loco. Si au tem intelligatur ita quod substantia sit ratio essendi in segú n su substancia. - Error, si se entiende por esto que la
loco, verum est quod nusquam sunt sec undum substantiam 8 4 substancia no esté en un lu gar. Pero si se lo entiende en el sentido
de que la substancia sería la razón de estar en un lugar, 8s
es
verdadero que no están en ninguna parte según su substancia.

84 David Piché introduce un último artículo, <220>. Quod caritas non


est maius bonum qu am perfecta am icitia. 85 <220>. La caridad no es un bien más grande que la perfecta amistad .

....

109

1:[
,
11 "

1,
"

,
BIBLIOGRAFÍA ¡':
,
ll
It

AERTSEN, J. A., KENT EMERY, J. R., SPEER, A. (Eds.), Nach 1"


"

del' Verurteilllng von /2 77. Philosophie und Theologie an del'

Universitdt von Paris im letzen Viertel des /3. Jahrhunderts. l


Studien und Texte, Berlin, New York, 2001.

AERTSEN, J. A., SPEER, A. , (eds.), Was ist Phi/osophie im

Mittelalter? Berlin, New York, 1998. 1I


BADA WI, A., La transmission de la philosophie grecque au :1

monde arabe, París, Vrin, 1987.

BENAKIS , L. G. (Ed.), Néoplatonisme et philosophie médiévale.

Actes du colloque intemational de Corfou, 6-8 octobre 1995 ,

organisé par la Societé Intemational e pour l'Étude de la


Philosophie Médiévale, Brepols, 1997
BIANCHI, L. (Ed.), Filosofia e teologia nel trecento. Studi in
ricordo di Eugenio Randi, Louvaine-La-Neuve, Fédération
Intemationale des Instituts d'Études Médiévales, 1994.
BIANCHI , L., /1 vescovo e i filosoji. La condanna parigina del
/277 e I 'evoluzione del! 'aristotelismo scolastico, Bergamo,
Pierluigi Lubrina, 1990. Censure et liberté intelectuelle a
l'Université de París (XlIJe-XIVe siecles), Paris, Les Belles
Lettres, 1999.
BIANCHI , L. , RANDI, E. Vérités dissonantes. Aristote a lafin du
Moyen Áge, Fribourg, Editions universitaires Fribourg Suisse,
1993.
BLANCO CABALLERO, A., Averroísmo de París: Presupuestos
epistemológicos y racio-naturalistas en las condenaciones de
/270-/277, Colección Tes is Doctorales, Madrid, Editorial de la
Universidad Complutense, 1988.
BRÉHIER, É. , La filosofia de Plotino, Buenos Aires, Ed.
Sudamericana, 1953.

BYERS, R., et alia (Eds.), Tradition et traduction. Les {extes

philosophiques et scientifiques grecs au moyen áge latin.


111
11 0

GILSON, E., La fi losofia en la edad media. Desde los orígenes


Hommage a Fernand Boss ier, Leueven, Leuven Uni versity Press,

patrísticos hasta el fin del siglo XlV, Madrid, editorial Gredos, 2"
1999.

CHENU, M. D., Santo Tomás de Aquino y la teología, Madrid,


reimpr. 1976 .

GLORIEUX, P., La Faculté des Arts et ses maítres au XIlle siecle,

Aguilar, 1962.

CRUZ HERNÁNDEZ, M., Historia del pensamiento en el mundo


Vrin , París, 197 \.
GOULET-CAZÉ, M.-O. (Ed.), Le commentaire. Entre tradition et
islámico (3 vols.), Madrid , Alianza, 1996.

innova/ion. Actes du colloque international de 1'1nstitut de


DE LIBERA, A., Pensar en la Edad Media, Barcelona,

Traditions Tex tuelles (Paris Villejuif, 22-25 septembre 1999),


Anthropos, 2000. La philosophie médiévale, París, P.U .F. 3e ed. ,

1998
París , Librairie philosophique J. Vrin, 2000 .
GRANT, E., La ciencia fisica en la edad media, Méx ico D. F.,
DE MURALT, A., L'enjeu de la philosophie médiévale, Études

Fondo de Cultura Económica, 1983. Much ado about nothing.


thomistes, scotistes, occamiennes et grégoriennes; Leiden, EJ.

Th eories 01 space and vacuum, from de middle ages to scientific


Brill, 1991. Néoplatonisme et aristotélisme dans la métaphysique

médiévale. Analogie, causalité, participation , Paris, Libraririe


revolufion, Cambridge, Cambridge U., 1981.
HAMESSE l , FATTORI, M. (Eds.), Rencontres de cultures dans
philosophique l Vrin, 1995 . La estructura de la filosofia política

la philosophie médiévale. Traductions et traducteurs de


moderna. Sus orígenes medievales en Escoto, Ockham y Suárez,

l'antiquité tardive au XIVe siecle. Actes du Colloque lnternatinal


Madrid, Ed. Istmo , 2002.

de Cassino, 15-17 j uin 1989 . Publications de 1'lnstitut d 'Études


DE WULF, M. , Historia de la filosofia medieval. El siglo XIlI, t.

Médiévales. Uni versité Catholique de Lou vain, Universita degli


Il, México, editorial Jus, 1945.

DENIFLE, H. , E. CHÁ TELAIN (Eds.), Chartulariul11


Studi di Cassino, Louvain-Ia Neuve-Cassino, 1990.
HA MES SE, J., STEEL, C., L 'elaboration du vocabulaire
Universitatis Parisiensis, vo l. 1, París, Delalain, 1889.

philosophique aL! moyen áge. Actes du colloque international de


DOMANSKI, l, La philosophie, théorie ou maniere de vivre?

Louvain-Ia neuve et Leuven. 12-14 septembre 1998. Organisé par


Les controverses de 1'Antiquité a la Renaissance, Fribourg,

la Societé Internationale pour 1'etude de la Philosophie Médiévale,


Éditions Universitaires; Éditions du Cerf copo 1996.

DUHEM, P. Études sur Leonard de Vinci, 3 vo ls. (París, 1906- 13).


Turnhoue, Brepol s, 2000
HISSETTE, R. Enquéte sur les 219 articles condal11nés a Paris le
Le systeme du monde. Histoire des doctrines cosmologiques de

7 mars 1277. (Philosophes médiévaux, t. XXII ), Lou va in-Ia-


Platon a Copernic, VI, Pari s, librairie scientifique Hennann et

Cie, 1954.
Neuve, Pub1. Uni ve rs ., 1977 .
FLASCH , K., Aujkliirung im Mitte/alter? Die Verurteilung von
HYMAN , A. Y WALSH , 1., Ph ilosophy in the Middle Ages. The
12 77, Mainz, Dietrich, 1989.
Christian, 1slamic and Jewish Traditions, Nueva York, Harper
FOREST, A., VAN STEENBERGHEN, F. , DE GANDILLAC,
and Row, 1970 .

M., Le mouvement doctrinal du IXeme au XIVeme siecle (Histoire


JEREMY L. T. , Th e His tOly 01 Ideas. A bibliographical

de l'Église depuis les origines jusqu'a nos jours , t. XlII), París,


introduction. Volume 11 : Medieval and Early Modern Europe,

Bloud et Gay, 1951.


American Bibl iographical Center, Santa Barbara, California, 1977.

FORTIN, E. L. , Dissent and Philosophy in the Middle Ages,


JOLIVET, 1. , Philosophie médiévale arabe et latine, París , Vrin,

Oxford, Lexintong Books, 2002 .


1995 .
113
112

JOLIVET, R., Essai sur les rapports en tre la pensée grecque et la


MURDOCH, J. E. , SYLLA, E. D. (Eds.), The cultural context 01
pénsée chrétienne. Aristote et Saint Thomas OL! 1'idée de créalion.
medieval learning. Proceedings of the first intemational
Plotin et Sain Agustin ou le probléme du mal. Hellénisme et
colloquium on philosophy, science and theology in the middle
christianisme, París, Vrin, 195 5.
ages, Dordrecht, Reidel Publishing Company, 1975.
KLIBANSKY, R., The continuity of the platonic tradition during
PAlA , G. , « Vestigia philosophorum». Il medioevo e la
Ihe Middle Ages. Outlines of a Corpus Platonicum Medii Aevi,
storiografiafilosojica, Rimini , Maggioli Editore, 1983 .
Londres, The Warburg Institu te, 1939 (reimp. 1981).
PAQUÉ, R., Le statut parisien des nominalistes. Recherches sur
KOYRÉ , A., Estudios de historia del pensamiento científico,
la formation du concept de réalité de la science moderne de la
Madrid, Siglo XXI, 1977. Estudios galileanos; Madrid , Siglo XXI,
natl/re, Paris, P.U.F., 1985.
1980.
PICHÉ, D., La condamnation parisienne de 12 77. Nouvelle
KRETZMANN, N. , KENNY, A., PINBORG, l, STUMP, E.
édition du texte latin , traduction, introduction et commentaire par
(Eds.), The Cambridge History of Later Medieval Philosophy
D. Piché, avec la collaboration de Claude Lafleur, Professeur a

from the Redisco vely of Aristotle to the Desintegration of


I'Université Laval , París, Librairie philosophique J. Vrin, 1999.

Scholasticism, 1100-1600, Cambridge, Cambridge University


POPKIN , R. H. , La historia del escepticismo desde Erasmo hasta

Press, 1982.
Spinoza, México, Fondo de Cultura Económica, 1983.

KRISTELLER, P. O., El pensamiento renacentista y sus fuentes,


PUTALLAZ, F. x., IMBACH, R., Insolente liberté. Controverses

Madrid, F.e.E. , 1993.


et condamnations au Xllle si(xle, Fribourg, Éditions

LE GOFF, l, Los intelectuales en la Edad Media, Barcelona,


Universitaires Fribourg Suisse, 1995. Profession: philosophe.

Gedisa, 3" ed., 1999.


Siger de Erabant, París, Les Éditions du Cerf, 1997.

LEFF, G., Medieval Thought from Saint Augustine to Ockham,


RENAN , E., Averroes y el averroísmo (Ensayo histórico),

Harmondsworth, Penguin , 1958.


Madrid, Ediciones Hiperión , 1992.

LOSEE, l, Introducción histórica a la fllosojia de la ciencia.


RUDAVSKY , T. (Ed.): Divine omniscience and omnipotence in

Madrid , Alianza, 1981.


medieval philosophy; Dordrecht-Boston-Lancaster, Reidel , 1985.

MAIER, A., Zwei grundprobleme del' scholastischen


THERY, G., Autour du decret de /210: I David de Dinant. Étude

naturphilosophie. Das problem del' intensiven grosse. Die


sur son panthéisme maferialiste, Biblioteque thomiste, 1925 .

impetustheorie, Roma, Edizionis di storia e letteratura, 1968.


THIJSSEN, l M. M. H., Censure and Heresy at the University of

MAKDISI, G., SOURDEL, D., SOURDEL-THOMINE, l (org.),


Paris. /200-/4 00, (Middle Ages series) Philadelphia, 1998.

La notion de liberté au Moyen Áge. Islam, Eyzance, Occident, VAN STEENBERGHEN, Aristotle in the West. The origins of

Penn-Paris-Dumbarton Oaks Colloquia París, Societé d' edition


latin Aristotelianism, Louvain, Nawaelaerto publishing bouse,

«Les Belles Lettres», 1985 .


1970. Histoire de la philosophie. Période chrétienne, Lovaina,
MANDONNET, P. Siger de Erabant et l'averroisme latin au
Pub Iications LI nivers itaires (Cours pub Iiés par l' Insti tut s uperieur
XIlle sic/e. 2 vols. Louvain, 1908-11.
de philosophie), 1964. La philosophie au Xll!eme si¿cle, 2" ed.
MERINO, J. A. , Historia de la jilosofla franciscana, Madrid,
rev., Lovaina, Éd. de l'Institut superieur de philosophie (col.
BA.e. , 1993.
«Philosophes medievaux», 28), 1991 (la ed., 1966). Maftre Siger
de Erabant, Louvain-Paris, Publications Universitaires, 1977.
114

VERGER, 1., Les universités au Moyen Áge, París, Presses

­
Universitaires de France, 1973.
VV.AA La notion de liberté au Moyen Áge. Islam, Byzance,
Occident, Penn -Paris-Dumbarton Oaks Col1oquia, rv session des
12-15 octobre 1982, París, Société d'edition «Les Belles Lettres»,
1985.
VY.AA., The cultural context oi medieval learning. Proceedings
of the first intemational colloquium of Phi1osophy, Science and
Theology in the Middle Ages, September 1973, Dordrecht,
Holland, Reidel, 1975.

WEUERS, O., HOLTZ, L. (Eds.), L 'enseignement des disciplines

a la Faculté des arts (Paris et Oxford, Xllle-XIVe siecles) . Actes


du colloque international, Bélgica, Brepols, 1997.

WEISHErPL, J.A., Tomás de Aquino; Navarra, EUNSA, 1994.

WESTRA, H. 1. (Ed.), From Athens to Chartres. Neoplatonism

and medieval thought. Studies in honour oi Edouard Jeauneau,


Leiden , Brill, 1992.

WIPPEL, JOHN F., Mediaeval Reactions to the Encounter

Between Faith and Reason, Milwaukee, Marqu ette University

Press, 1995.

También podría gustarte