Kapitulu I

Descargar como docx, pdf o txt
Descargar como docx, pdf o txt
Está en la página 1de 35

KAPITULU I

INTRODUSAUN

1.1 Antesendente

Atu hasa’e visaun saudavel ne’ebe enfatiza ema hotu hotu mak parte
atendementu saude ho karakter halo promosaun no prenventivu atu bele fo
resultadu fontes nesesidades ema nian sai saudavel iha fiziku,mental no
intelektual.Atu alkansa ba objetivu ida ne’e inegavel katak satisfasaun
atinjimentu nutrisaun desempenha papel ne’ebe importante tebes.

Labarik idade pre - eskolar hanesan investimentu ba nasaun,tanba sira mak


gerasaun foun ba nasaun tuir mai. Kualidade nasaun ba futuru iha labarik
sira nia liman tanba labarik mak sai hanesan rekursus ida ba nasaun.Atu
hasa’e fontes rekursus humanus tenki implementa agora,ho sistematiku no
kontinua hasa’e kresimentu dezenvolvimentu labarik sira husi idade pre
eskolar sai optimu liu husi estatutu nutrisaun ho kualidade ne’ebe diak no
los(Judarwanto, 2019).
Bele haree mos husi parte idade labarik sira nian husi idade pre - eskolar
makhahu husi tinan 3 to’o 5 anos mak sai hanesan idane’ehodi forma
hamutuk ba periodu infansia nian.kresimentu labarik sira nian atu la’o lalais
wainhira hetan substansia nutrisaun nebe’e diak ba sira nia saude.
Labarik menoridade sira dalabarak hetan kauzas moras tanba nutrisaun
ne’ebe menus. (Santoso, 2019).
Nesesidade nutrisaun ba labarik pre- eskolar importante tebes ba sira nia
kresimentu no dezenvolvimentu ,liu liu ba kakutak importante depende liu ba
gestaun nutrisaun ne’ebe konsumu.No mos ba labarik sira ne’ebe afeta ba
dezastre ruma labele hapara sira nia gestaun nutrisaun ,manten nafatin total
nutrisaun ne,ebe adekuadu no regula wainhira fo influensia ba prosesu
inteligensia ba labarik refere.
Wainhira kondisaun ida ne’e mak kontinua mak dezenvolvimentu no
kulidade inteligensia sei hetan pertubasaun . (karmini,2018).
Inteligensia ka hanoin sai hanesan kognitivu ,tanba kognitivu mak define
klean kona ba inteligensiano observa sai komportamentu ne’ebe kauza ba
ema no hetan konesimentu.
Dezenvolvimentu kognitivu hatudu husi metodu labaik hanoin.Kapasidade
labarik atu halo kordinasaun hanesan metodu balun atu responde ba problema
balunne’ebe utiliza hanesan referensia kresimentu inteligensia.
(Portosuwido, 2016).
Dezenvolvimentu kognitivu influensia husi kresimentu selula kakutak
.Kondisaun nutrisaun saude ba labarik masku iha periodu gravida inan sai
influensia ba kresimentu no desenvolvimentu ba labarik (Portosuwido, 2016).
Fasil liu labarik ne’ebe hetan menus nutrisaun sei fo kausa sai aguda
liu.kondisaun ida ne’e sei grave liu wainhira menus nutrisaun ne’e hahhu husi
periodu gravida.Detorirasaun mental ne’ebe kauza husi kondisaun menus
nutrisaun ne’ebe grave bele sai permanente.maibe ba kondisaun menus
nutrisaun no ambiente ne’ebe labarik horik ba.(Husain, 2018)
Relatoriu Organizasaun Mundial Saude tinan 2019 deskobre katak kuaze
45% mortalidade labarik sira ho idade menus husi tinan 5 tanba nutrisaun
ladiak/undernutrition. Iha parte seluk OMS relata mos katak, labarik millaun
52 mak krekas/wasted, millaun 17 mak krekas tebés/several wasted no pezu
liu/obesidade hamutuk millaun 41 (OMS, 2019).
Bazeia ba publikasaun relatoriu United Nation Children’s Fund (UNICEF)
2016 relata katak, nasaun ne’ebé enfrenta krise nutrisaun prejudika tebes
labarik sira nia prosesu desenvolviementu inklui kresimentu. Ida ne’e maioria
akontese ba labarik sira ne’ebé moris iha nasaun ho rendimentu kiik hanesan
Indonesia, Malasia, Filipina, Thailandia no inklui Timor Leste. Dadus hatudu
katak nasaun iha sudeste asiatiku tinan 2016 relata prevalensia malnutrisaun
iha Indonesia 12% kompara ho nasaun Timor Leste iha 31% kazu
malnutrisaun (UNICEF, 2018).
Iha Timor Leste númeru malnutrisaun a’as tebés, dadus husi DHS tinan 2016
hatudu katak labarik isin raes/stuntedhamutuk 46%, 23% labarik idade menus
husi tinan 5 isin raes tebes/several stunted, labarik pezu menus/underwigth
40% no labarik ho pezu liu/overweight hamutuk 6%. Husi dadus refere hatudu
katak iha impaktu bo’ot tebés ba prosesu kresimentu no dezenvolvimentu
labarik ho idade < tinan 5 iha Timor Leste (TLDHS, 2018)
TuirMunicipiu Dili labarik ho idade menus husi tinan lima ne’ebe ho todan
normal ho fulan fulan hamutuk 97 %,media prevalensiahusi malnutrisaun
moderadu iha 3% no Mal nutrisaunGrave 0%(RES,MdS,2018.
Baseia ba estudu antesedentes iha leten mak peskizador peskiza iha Pre-
escolar Sta.Maria Goretti , Becora Dili ho total estudantes ne’ebe mak agora
ativu iha eskola refere hamutuk turma rua ho total 51 pessoas no Mane iha 23
pessoas no Feto hamutuk 28 pessoas.
Inan aman sira tenki tau atensaun liu ba statutu nutrisaun ne’ebe diak ba
labariksira.Ho ida ne’e ita tenki hanoin ba futuru tanba labarik sira mak
saihanesan gerasaun foun ba nasaun.Menus nutrisaun balabarik espesialmente
ba labarik Pre – Escolar nebe’e tama iha fase krescimentu atu halo bele fo
kausa ba iha celula kakutak la desenvolve ho diak . Ho nune’e mak
kapasidade hanoin ba labarik nebe’e menus nutrisaun neineik wainhira ita halo
komparasaun ho labarik nebe’e menus nutrisaun.
Baseia ba fenomenas iha leten mak pesquizador iha interesante atu identifika
“Iha ka lae relasaun estadu nutrisaun ba krescimentu no
desenvolvimentu iha Pre-escolar Sta.Maria Goretti Becora Dili tinan
2020.
1.2JUSTIFIKASAUN BA ESTUDU
Baseia ba deskrisaun iha leten mak peskizador interesante tebes kona ba iha
relasaun estadu nutrisaun ho kresimentu no dezenvolvimentu kognitivu ba
labarik ho idade Pre-escolar iha Sta.Maria Goretti , Becora Dili total
estudantes hamutuk 163 pessoas.

1.3FORMULASAUN PROBLEMA
Baseia ba antesendente iha kotuk maka pesquisador hakarak atu haree ida
ne’ebe mak iha relasaun estadu nutrisaun kresimentu no dezenvolvimentu
kognitivu ba labarik pre- eskolar iha Pre-escolar Sta.Maria Goretti ,
BecoraDili.

1.4 OBJETIVU BA INVESTIGASAUN


1.4.1 Objetivu Jeral
Atu identifika ida ne’ebe mak iha relasaun entre estatutu nutrisaun ho
kresimentu no dezenvolvimentu kognitivu ba labarik idade pre eskolar iha
Pre-escolar Sta.Maria Goretti, Becora Dili.
1.4.2 Objetivu espesifiku
a) Hakarak atu hare’e dadus relasaun estatutu nutrisaun ho kresimentu no
dezenvolvimentu kognitivu ba labarik idade pre eskolar Pre-escolar
Sta.Maria Goretti , Becora Dili.
b) Hakarak atu hare’e dadus kona ba nutrisaun kresimentu no
dezenvolvimentu kognitivu ba labarik idade Pre-escolar Sta.Maria
Goretti , Becora Dili

1.4 IMPORTÂNSIA BA ESTUDU


1.4.3 Universidade Nacional Timor Lorosa’e
Bele uza sai informasaun ida ou referensia ida ba Faculdade Medicina
Ciencia da Saúde (FMCS) especial liu ba Eskola Superior Enfermajen,atu
nuneʼe iha dezenvolvimentu kona ba kualidade edukasaun iha tempo
neʼebe sei mai.
1.5.2CENTRU SAUDE

Rezultadu baesperimentu ida ne’e iha esperansa katak bele fo imput ida ba
ihadezenvolvimentu no kresimentu ba labarik idade pre eskolar iha Centru
Saude Becora,Dili hodi hadia kualidade servisu hospitalar no mos
Ministériu da Saúde atu dezenvolve informasaun konaba fo aihan nutrisaun
ba labarik.Fόsujestaun ba programa servisu enfermeira/onianne’ebe as iha
ẚrea servisunian iha hospital ,ne’ebe hatene factor oi-oin mak hadia
nutrisaun no kresimentu desenvolvimentu ba labarik husi idade pre eskolar
liu husi enfermeira/a ne’ebehetan prioridade baproblema.

1.4.4 Komunidade
Atu aumenta inan sira nia koňesementu konaba ai-han ka nutrisaun no
kresimentuno dezenvolvimentu ba labarik idade husi idadepre eskolar.
1.4.5 Hakerek nain
Aumentakoñesimentu, kapasidade no esperiensia hodi hakerek propostas atu
aplika iha Ciências Enfermajen ne’ebe hahu durante iha prosesu estudu, no
sai hanesan motivasaun ida atuatinje grau akádemika licenciatura
Enfermajen iha Faculdade Medicina e Ciȇncias da Saúde, Eskola Superior
Enfermajen.
1.5 SELESAUN TERMINOLOGIA
Bazeia ba topiku ne’ebe mak iha leten maka peskizador halo definisaun ka
teminologia hanesan tuir mai ne’e:
a) EstaduNutrisaun : Ciencias ne’ebe koalia kona ba aihan ita konsumu
nomos oinsa aihan hirak ne’e bele fo benefisiu ba ita nia isin lolon.
b) Kresimentu : Hanesan kresimentu ba mudansa husi selula,molekula no
atetude ema nian.Mudansa ida ne’e akontese ho taka no ita labele halo
prediksaun maske individuo ne,e sai variasaun no influensia funsaun
genetika,experensia ne,ebe signifikadu.
c) Dezenvolvimentu : Hanesan mudansa ne’ebé sistematika, progresiva no
iha relasaun ho individu ida nia an hahu husi nia moris to iha ne’ebé nia
bele final
d) Kognitivu : hanesan esperansa individu ida atu hetan prosesso
intelijensia ema ida nia ka buat ruma.Proseso ne’ebe hala’o atu iha
kapasidade konesimentunomanipula liu husiaktividade hanoin ,sukat,
hatudu,imajinasaun, no linguajen.
e) Labarik Pre – Eskolar :Labarik sira ne’ebe husi idade tinan lima mai kraik
ihafaze kresimentu iha nia karakter target atinjimentu diak iha aspetu sosial
,intelektual , psikosocial no biologico.wainhira labarik forma nian an no hetan
adaptasaun ba fase tuir mai ;karakteristika no tarjetu iha faze pre eskolar.
KAPITULU II

ENKUADRAMENTU TEORIKU

2.1 Konseitu nutrisaun


Nutrisaun hanesan prosesu organizmu ida ne’ebe utiliza hahan ne’ebe ita
konsumu direta liu husi procesu absorsaun ,transportasaun , rai metabolizme
no hasai subtansia ne’ebe la utiliza atu manten moris ,kresimentu no
funsaun normal husi orgaun atu fo resultadu energia. (Supariasa, 2005).
Tuir Soekirman (2000),nutrisaun hanesan processo ne’ebe akontese ba seres
vivus atu foti no uja subtansia ne’ebe iha hahan no iha bee laran utiliza atu
suporta ba moris no fo energia.
Santoso (2009) mos esplika katak nutrisaun hanesan fator importante ba
desenvolvimento labarik.la ho nutrisaun ne’ebe adekuadu labarik saei
fallha iha kresimentu no desenvolvimentu diretamente tama ba isin lolon la
ho efetivu.Labarik ne’ebe hetan kresimentu korporal ne’ebemenus liu
wainhira hasai subtansia nutrisaun ne’ebe aas kada nia Kg todan nian.
Tuir Santoso (2009) iha funsaun 5 subtansia nutrisaun:
a) Fontes energia husi forsa ,wainhira iha perturbasaun ba ema sei
menus movimentu no hare’e fraku.

b) Hasa’e kresimentu mak aumenta selula foun ba selula ne’ebe iha


ona

c) Manter tesidus isin lolon subtitui husi kanek ka gasta,ou seja,


substitui células ne’ebe claramente visíveis iha kanek isin lolon
nian sei taka fali ho tesidu seluk.

d) Konfigura metabolismu no fahe likidus ho adekuadu (ekilibriu


bee,sal, no minerais)

e) Desempenha papel ba mekanismu defesa iin lolon atu kontra moras


sira hanesan antioxidantes no antikorpus.
Tuir Santoso (2012) hateten katak subtansia nutrisaun fahe ba partes tuir
mai:karbohidrato,proteina, mina, vitamina, no minerais.Entretantu subtansia
nutrisaun relasaun ho funsaun subtansia nutrisaun ne’ebe fahe iha
leten:subtansia ne’ebe fo energia kompostu husi karbohidrato, mina,no
proteina.

a. Subtansia nutrisaun dezenvolve selula kompostu husi proteina.


b. Subtansia nutrisaun konfigura husi vitamin nomineral.
2.1.1 Relasaun nutrisun ho aspetu Saude
Tuir kartini (2014), Relasaun nutrisaun husi aspetu saude parte seluk mak :
a. Relasaun nutrisaun ho kresimentu fisiku
Bazeiaba peskiza ne’ebe hala’o husi Mc. Garrison hasoru ema iha
india sul no oeste kona ba relasaun hahan no kondisaun fisiku ne’ebe
hetan iha india katak nesesidade korporal ladun diak ,barak mak krekas
no idade hotu hotu boot.

b. Relasaun nutrisaun ho inteligensia cerebral


Tuir Santoso (2018), risku ne’ebe perigu mak husi kondisaun nutrisaun ne’ebe
grave dala ruma influensia ba kresimentu.Kresimentu cerebral no
desenvolvimentu inteligensia perturbiu liu wainhira akontese periodu
kresimentu la maximu.Karik periodu kresimental normal no liu rekuperasaun
sei la akontese maske ho gestaun nutrisaun ho diak.

c. Relasaun nutrisaun ho imunidade


Ema ne’ebe la hetan hahan honutrisaun sfasil liu atu hetan
moras,infeksaun,mear,kolen,no moras pulmonar.
d. Relasaun nutrisaun ho produktividade servisu
Ema ne’ebe han menus no menuss nutriaun sei la hetaan servisu ho
vontade sira sei servissu neneik hanesan ema baruk teen.
e. Relasaun nutrisaun ho familia planeada
Familia planeada objetivu atufamilia sai harmonia ho dalan
planeamentu familiar no fo espasu ba oan. Ho total familia ne’ebe
forma no limite dala barak iha atensaun maka’as husi membru familia
atu hetan partes aihan ne’ebe diak tuir nesesariu.
Familia ne’ebe mak oan uituan atensaun no domin ne’ebe boot no
senti husilabarik sira wainhira relasaun ne’e harmonia liu.
2.1.2 Estadu nutrisaun
Status nutrisau hanesan saude nutrisaun komunitaria basea ba nivel
konsumu ne’ebe isin lolon presija iha hahan no halo komparaho ida no
seluk tan. Status nutrisau hanesan kondisaun isin lolon nian sai hanesan
konsekuensia ba konsumu hahahn no uza subtansia nutrisaun.Halo
diferente entre status nutrisaun ne’ebe, nutrisan menus,no over nutrisaun
ba labarik sira.(Supariasa,2017)

Estadu nutrisaun mak kondisaun saude individuo ka grupo ne’ebe


determina husi nesesidade fisiku ne’ebe hanesan energiaa no selula sira
husi variedade hahan ba fisiku ne’ebe sukat tuir (Soehardja, 2016).

Tuir Soetjiningsih (2018),estadu nutrisaun hanesan kondisaun kauza hussi


konsumu hahan ne’ebe riku ho nutrientes.parte seluk estadu nutrisaun sei
fahe ba estadu nutrisaun normal,moderada no aguda.

2.1.3Avaliasaun ba Estadu nutrisaun


Atu hatene kondisaun estadu nutrisaun ba ema ida mak prejisa halo sukat.
Supariasa (2015), avaliasaun ba estadu nutrisaun bele halo direta no
indireta.Avaliasaun estadu nutrisaun fahe ba parte haat hanesan tuir mai;
antropometri, klinika, biokimia no biofiziku.Entretantu avalia estadu
nutrisaunne’ebe la direta fahe ba parte tolu ; observa konsumu hahan,
estatistika vital no faktor ekologia.
Iha komunidade metodu sukat estadu nutrisaun ne’ebe dala barak uja mak
antropometri nutrisaun.Adolsente ida ne’e iha programa nutrisaun
komunitariu atu hatene estadu nutrisaun ba labarik utiliza metodu
antropometri, hanesan metodu atu avalia estadu nutrisaun (Supariasa,
2017)
Tuir Supariasa (2015),tipo antropometri barak uja iha aktividade programa
no mos peskiza parte seluk mak tetu todan no alturasiha utilizasaun ba
avalia estadu nutrisaun antropometri validu tuir indikador nebe ligadu ho
variavel seluk hanesan;

a) Todan tuir idade(T/I)

b) Alturas tuir idade(A/I)

c) Todan tuir Alturas (T/TA)

d) Liman kabun leten tuir idade(LKL/U)

e) LKL tuir A(LKL/A)

Tuir Soetjiningsih (2018),atu hatene kresimentu no desenvolvimentu


labarik importante kresimentu fisiku ne’ebe dala barak avalia ho medidas
antropometriku, ne’ebe fahe ba grupu rua:
1. Depende ba idade (agedependence)
a) Todan (T) hasoru idade
b) Alturas (A) hasoru idade
c) Sirkulu ulun (SU) hasoru idade
d) Sirkulu liman kabun leten (LKL) hasoru idade
2. La depende ba idade
a) Todan hasoru aas nia todanBerat badan terhadap tinggibadan
b) Sirkulu liman kabun leten LKL (QUAC Stick: Quacker Arn
Circunaferena measuringStick)
Antropometriku mai husi lia fuan anthropos no metros.Anthropos
signifika isin no metros signifika nivel ka medidas.i.Neduni definisaun
ninnin ba nutrisaun dala barak koalia bebeik husi espesialistas
sira.Supariasa (2015),
Antropometriku sai hanesan indikador estadu nutrisaun ne’ebe halo ho sukat
parametro tuir mai.Parametru hanesan medida permanente husi isin lolon parte
seluk; idade,todan,alturas, sirklu liman kabun leten ,sirkulu ulun ,sirkulu
peitoral,sirkulu kotuk.Iha okos sei define paramtro tuir mai; (Supariasa,2005).
2.1.4 Idade
Fator geral ne,ebe importante ba estadu nutrisaun,falhansu husi idade bele
kauza interpretasaun ba estadu nutrisaun ne’ebe sala wainhira sukat alturas
no todan ne’ebe iha akurasaun sei la signifika wainhira define katak nia
idade bele kompletu.
Exemplo: Tinan idade kompleta (Completed Year); idade : 7 anos 2 fulan ,
kalkula 7 anos, no 6 anos 11 meses, kalkula 6 anos.
Exemplo meses idade kompleta (Completed Month); idade : 4 meses 5 dias,
kalkula 4 meses, no 3 meses 27 dias, kalkula 3 meses.
2.1.5 Tetu todan
Tuir Santoso (2009), tetu todan hanesan parte ida ne’ebe importante tanba
utiliza ba oportunidade au haree saude labarik nian kada idade grupo.Tetu
todan hanesan resultadu husi ita nia sistema korporal hotu hotu inklui likidu
sira.
Medida ida ne’e hanesan indikador ne’ebe diak liu ba kada tempu agora ba
kresimentu no dezenvolvimentu nian.Tuir manual deteksaun kresimentu
desenvolvimentu labarik(Supariasa,2002),iha parte balun ne’ebe prejisa tau
atensaun hanesan tuir mai:
a) Wainhira iha lina meas nia okos mak nivel menus nutrisaun aguda
menus energia no protein.
b) Iha lokal rua pita kor kinur( iha lina mean nia leten ) mak tenki
kuidadu tanbakondisaun nutrisaun labarik menus ka moderada.
c) Fita rua ho kor azul no kor verde (iha kinur nia leten )mak labarik
nia todan diak ka kompleta bele dehan nutrisaun diak.
d) Fita kor kinur rua (leten liu) mak labarik nia todan sa’e no barak liu
Mudansa no kresimentu tuir velocidade ne’ebe ita hare’e iha tabela
2.1atu konese idade ho todan.
Tabela 2.1
Tipo idade no peso
Tipo idade peso (kg)
0.5 – 1 ano 8.0
1 – 3 ano 11.5
4 – 6 ano 16.5
7 – 9 ano 23.0
Fotes :resultaduWidjaya Karya nasional Pangan &nutrisaun lipidus.2018

2.1.6 Alturas
Kresimentu altura labarik iha idade pre eskolar tarde la hanesan ho periodu
primeiro.kada tinan sempre aumenta alturas ba labarik to’o 7 cm (Gustian.
E, 2011).
Tuir Santoso (2019),prejisa hatene katak valor peso sa’e nafatin maske isin
lolon iha mudansa husi todan iha periodu infansia noaumenta tan iha
periodu joven.. Alturas tuir ita nia idade,ho ida ne,e valor alturas utiliza atu
halo diferensa basiku hasoru mudansas ne,ebe relativu,hanesan valor peso
no sirkulu liman kabun letenSirkulu liman kabun leten
Sirkulu liman kabun leten ba adultu ida ne’e parte ida atu bele hatene estadu
nutrisaun tanba fasil hatu hala’o no laos uja instrumwentu ne’ebe difisil ho
kustu ne’ebe boot. Maibe iha parte balun ne’ebe prejisa atu halo peskiza liu
liu utiliza sai hanesan indikador ba estadu nutrisaun. (Supariasa, 2015).
2.1.7 Sirkulu ulun
Sirkulu ulun hanesan estandar prosedur iha siensia medicina labarik nian sai
hanesan pratiku ne’ebe dala barak halo examinasaun ba patologia husi
medidas ulun no ruin kakorok nian.Medidas serebro sa’e lalais ne’ebe
akontese iha primeiru periodu,maibe cirkulu ulun la iha konesimentu
kondisaun saude no nutrisaun.To’o iha ne’ebe medidakakutak ,kamada ruin
ulun ho kakorok hetan variasaun tuir nia kondisaun nutrisaun. (Supariasa,
2005).
2.1.8 Z-Score
Hanesan base husi avaliasaun estadu nutrisaun,kombinasaun entre
parametru refere indikador Z-Score.Iha indikador Z-Score ne’ebe dala
barak utiliza mak peso tuun tuir nia idade (A/I)no peso tuun alturas (T/A
Indikador T/I hanesan sasukat total peso inklui bee ,mina,ruin no muskulu
sira.Alen indikador alturas isin tuir idade mak kresimentu linear no LKL
mak sasukat hasoru muskulu ,mina no ruin iha area ne’ebe sukat.Entre tipu
oioin indikador antropometriku ,Tetu todan /Idade hanesan indikador
ne’ebe engeral uja husi tinan 1972, no hato’o mos uja A/I ho T/A batu
halo diferensa karik menus nutrisaun akontese kroniku ka aguda.
Diferensa entre utilizasaun indikasaun ida ne’e sei konhesimentu
prevalensia ba estadu nutrisaun ne’ebe la hanesan.Hanesan tebala 2.2
(Supariasa, 2005
Tabela 2.2
Peskiza estadu nutrisaun baseia ba indikador estadu nutrisaun
peso/idade, altura/Uidade, peso/altura Z-Score tuir WHO 2017
No Indikasaun Estadu nutrisaun Limitasaun grupu
ne’ebe utiliza

1 Peso /idade Nutrisaun aguda < -3 SD


Nutrisaun menus - 3 s/d <-2 SD
Nutrisaun normal - 2 s/d +2 SD
Obesidade > +2 SD
2 Altura /idade Badak liu < -3 SD
Badak - 3 s/d <-2 SD
Normal - 2 s/d +2 SD
A’as > +2 SD
3 Peso /altura Krekas liu < -3 SD
Krekas - 3 s/d <-2 SD
Normal - 2 s/d +2 SD
Bokur > +2 SD
2.1.9 Klasifikasaun estadu nutrisaun
Tuir Supariasa (2005), relata katak estadu nutrisaun iha sukat tuir estandarte
ne’ebe dala barak hanaran reference. Standar haruka atu utiliza mak WHO–
NCHS ho indikasaun peso isin tuir idade liu husi tabela 2.3 iha kraik.
Tabela 2.3
Klasifikasaun estadu nutrisaun tuir WHO , 2016
Kategoria Cut Of Point
Obesidade 80 % - 120 % median Tetu todan /idade
Nutrisaun normal 70 % - 79,9 % median Tetu todan /idade
Ma-nutrisaun 60 % - 69,9 % median Tetu todan /idade
Nutrisaun Aguda < 60 % median Tetu todan /idade

Iha okos define husi klasifikasaun estadu nutrisaun tuir WHO-NCHS, mak:
1. Obesidade
Departementu Saude Indonesia (2003),deskobre katak labarik ho estadu
nutrisaun liu maske resultadu ekivalente peso labarik tuir idade (TT/I) no
baseia ekilibriu peso labarik tuir Alturas (TT/A) liu 110% valor estandar
WHO-NCHS
Defesa ba familia ,informasaun nutrisaun ,aktividade fiziku no orienta
psikologia importante tebes iha situasaun sira hanesan ne’e. (Pudjiadi,
2006).
2. Nutrisaun normal
Nutrisaun normal hanesan kondisaun saudavel ne’ebe produz husi
konsumu hahan ne,ebe konten nutrisaun ne’ebe barak prejisa iha
kondisaun diak ho ekilibriu no total kuantidade(Apriadji, 2006). Tuir
Winarno (2007)kondisaun nutrisaun ema ida nian bele dehan diak
wainhira hetan ekilibriu entre dezenvolvimentu fisiku no mental.
3. Nutrisaun menus/ moderada
Labarik ho estadu nutricional menus mak tetu peso tuir idade (TT/I) no
tetu todan tuir alturas (TT/A) hatudu resultadu husi 60%-60,9% baseia ba
standar WHO-NCHS (Supariasa, 2005).
4. Nutrisaun aguda
Tuir Apriadji (2006), nutrisaun aguda hanesan kondisaun la saudavel
ne’eb kauza husi konumu hahan ne’ebe menus ,kuantidade no
kualidaehahan husi periodu ne’ebe kleur.
Labarik estadu nutrisaun grave wainhira tetu todan tuir idade (TT/I) no
tetu todan labarik tuir alturas (TT/A) hatudu resultadu menus < 60%
baseia ba valor estandar WHO-NCHS (Supariasa, 2005)
2.2 Konseitu kresimentu no desenvolvimentu
2.2.1 Definisaun
Ema hotu hotu moris liu husi prosesu kresimentu.Definisun kresimentu
dezenvolvimentu hatudu proceso husi ovulu ne’ebe forma too adultu.
(Santoso, 2009)
Kresimentu hanesan aumentu ba selula ba parte isin lolon nian ne,ebe ho
nivel kuantitativu ita labele halo dimensaun ka sukat,maibe
dezenvolvimentu hanesan mudansas psikologiku hanesan resultadu husi
divizaun pkisis no fisiku ba labarik rasik ne’ebe mai husi fator ambiente
no prosesu estudu husi tempo ne’ebe taka ba nia adulteiru.(Suherman,
2002).
Dezenvolvimentu sai hanesan mudansas korporal baindividuo ,tanba
individuo ida bele dezenvolve nia an no forma sai integradu ida.Tuir
aspektu normal privasidade individual bele fahe ba parte hanesan: aspektu
fisiku motorik, aspektu intelektual, aspektu sosial, aspektu lingua,
aspektu emosaun, aspektu moral, no aspektu religian (Sukmadinata, 2009:
114).
Dezenvolvimentu hanesan prosesu ida ne’ebe akontese ba individu tuir
etappa ema nian hanesan todan no labarik aumenta aas tanba simulasaun
funsiona tuir kognitivu , psikososial no mos spiritual (Supartini, 2000).

2.2.2 Etapa kresimentu no Dezenvolvimetu


Tuir Moersintowarti, (2002)kresimentu no dezenvolvimentu labarik nian
adekuadu direta liga ho kontinuidade husi konsepsaun to’o adulto.maske
hetan variasaun oioin maibe labarik sira kontinua ultrapasa padroes
inportantes ne’ebe sai hanesan etpa kresimentu tuir mai;
1. Periodo Pranatal /masa intra uterin (periodo embrion)periodu ida ne’e
fahe ba parte hanesan;
a. Periodu embriaun komesa konsepsaun to’o idade 8
semanas.ovum ne’ebe forma sai hanesanorganismu ida akontese
diferensiasaun no direta lalais forma sistema orgaun iha isin
lolon
b. Periodu fetal komesa husi 9 semanas to’o partus

2. Periodu neonatal (0-28 dias), akontese adaptasaun hasoru ambiente


no akontese mudansa sirkulasaun raan ho komesa funsionamentu ba
orgaun sira seluk.
3. Periodu bebe fahe ba parte rua hanesan;periodu bebe (1-12 meses),
kresimentu ne’ebe todan no proceso kresimentu direta kontinua liu
liu hasa’e funsionamentu iha muskulu sira.
a. Periodu infansia (1 – 2 ano), velocidade kresimentu
dezenvolvimentu komesa tuun no hetan kontinuasaun ba
dezenvolvimentu motoriku no funsaun eskresaun.
b. Periodu pre eskola (2 – 6 anos):iha periodu ne’e kresimentu
kontinua la’o diak akontese dezenvolvimentu aktividade fizika
aumentaPeriodu eskolar/periodu pubersidade (feto: 6 –
anos.Mane: 8 –12 anos): kresimentu la’o lalais liu kompara ho
periodu pre eskolar ,karakteristika no intelegensia komesa
desenvolve ;gosta halimar ho grupo sexo ne’ebe hanesan.

4. Periodu adolsensia (feto 10 – 18 anos, mane : 12 – 20 anos): labarik


feto 2 anos lalais liu tama ba periodu asolensia kompara labarik
mane.Periodu ida ne’e hanesan trnasisaun husi periodu labarik ba
adultu.Husi periodu ne’e velocidade todan Alturas tuir nia todan
ne’ebe baseia ba Adolescent Growth Sput.Periodu ne’e akontese
desenvlvimetu ba todn no orgaun vitais komesa fo sinais sekundariu.
Labarik pre eskolar prense karakter espesifiku mak hasoru periodu
dezenvolvimentu ne’ebe lalais.kresimentu fiziku akontese ba labarik
wainhira tuir mudansas ka dezenvolvimento iha parte balun
hanesan ;hanoin ,koalia, sentiment , no seluk tan.Dezenvolvimentu
ne’ebe labarik hasoru mak pajina dezenvolvimetu ne’ebe akuradu no
tuir etapa kresimentu ba etapa dezenvolvimentu tuir mai exemplu tuur,
la’o, no halai.Periodu tinan lima primeiru hanesan periodu formasaun
ba privasidade ema nian ,kapasidade audisaun , inteligensia
karakteristika linguajen no koalia iha sociedade (Santoso, 2009).

2.2.3 Tuir Santoso (2009), iha fator rua ne’ebe influensia ba proceso
kresimentu no dezenvolvimentu labarik nian ho optimal;
1. Factor (internal)
Hanesan factor ne’ebe iha labarik sira ne’e rasik inklui; parte ne,ebe husi
familia no mos geresaun antes ne’e mak kor,fuuk,isin lolon.
a) Fontes hanoin kapasidade intelektual mak velocidade intelegensia
b) Kondisaun glandula subtansia iha isin lolon mak diminui hormona
ne’ebehetan atrazu iha kresimentu no dezenvolvimentu labarik nian
c) Emosau ; karakter (temperamen) principal hanesan ;moe, hirus,
taka an no seluk tan.

2. Faktor liur (eksternal)


Hanesan fktor ne’ebe iha liur ka mai husi liur iha labarik sira ne’e rasik
kompleta ambiente fizika no mos nesesidade fisiku ba labarik sira hanesan;

a. Familia
Influensia familia karakter baibain ne’ebe familia sira utilize atu eduka
oan sira, relasaun familia ho oan ,entre kolegs no seluk tan.
b. Nutrisaun
Kondisaun nutrisaun baseia ba nivel konsumu,mak kualidade hahan
sira ne’ebe ho komposisaun ba ita nia isin lolon.Iha nivel nutrisaun
ne’ebediak no menus.Kauza husi saude nutrisaun ne’ebe la diak mak
sei mosu moras ma-nutrisaun.
c. Kultura
Faktor ambinetal komunidade iha iha kuidadus no kostuma influensia
kresientu dezenvolvimentu labarik nian hanesan;Limpeza,saude, no
edukasaun.
d. Kolega halimar iha eskola
Ambiente sosil hanesan kolega diak, fatin, no sexo ,oportunidade
edukasaun iha mak eskola,sei influensia kresimentu no
dezenvolvimentu ba labarik.
2.4 Konseitu dezenvolvimentu kognitivu
2.4.1 Definisaun kognitivu
Kognitivu dala barak signifika sai hanesan kapasidade hanoin kognitivu
hanesan definisun ne’ebe klean kona ba nivel konesimentu ema nian
ne’ebe prejisa atu utilize iha konesimentu.dezenvolvimentu kognitivu
hatudu dezenvolvimentu kapacidade labarik atu kordena hansanmetodu
hanoin atu esplika problema balun ne’ebe uja hanesan sukat kakutak ba
dezenvolvimentu labarik.(Patmonodewo, 2000).
Piaget iha Gunarsa (2007), hare’e katak iha sistema ne’ebe kontrola husi
akontesimntu ba sistema kognitivu ne’ebe sei fo influensia husi faktores
ambiental.sistema ne’ebe mak influensia ho durasaun kleur kontinua
manten nafatin desenvolvimentu individu ida.
2.4.2 Dezenvolvimentu kognitivu iha aspetu hat hanesan tuir mai;
a) Maduru
Maduru hanesan dezenvolvimentu husi formasaun isisn lolon
exemplo hare’e, rona, kauza husi maduru ne’ebe kompleta
formasaun corporal ho nia ligasaun.Experensia
Mak relasaun fiar an ka konesimentu entre individuo iha ambiente
ne’ebe hela
b) Transmisaun Sosial
Mak influensia ne’ebe husi relasaun ho ambiente sosial exemplo;
metodu kuidadu no edukasaun diak fo ba labarik sira.

c) Ekilibrasaun
Ihakapaidade atu kontrola ba labarik sira rasik atu sir abele manten
ekilibriu ho ambientes.
2.4.3 Etapas dezenvolvimentu kognitivu
Tuir Soetjiningsih (2002), dezenvolvimentu kognitivu dezenvolve tuir
estadiiu hanesan tuie mai;
1) Stadium Sensorial – Motoriku (idade 0 – 18 meses 24meses)
Iha estadiun ida ne’e inteligensia labarik servisu iha aktividade
motoriku hanesan reasaun ba estimulasaun motoriku.Movimentu reflex
hanesan hatama iis, kaer, doko isin lolon,book an hanesan tuku, ida
ne’e hanesan etapa primeiru atu atu labarik sira bele konese ambiente
external.
2) Stadium Pra – Operasional (idade 18 meses – 7anos )
Stadiumida ne’e komesa ho domina linguagen ne’ebe sistematiku
halimar ho simbolikamente (halimar akompanha koalia ,exemplo dada
kareta akompanha halo lian.prosesu sira ne’e hatudu katak labarik bele
hanosin simboliku laiha reasaun hasoru aktividade internal maske
kontinua egosentriku.

Labarik iha kapasidade ho hanoin prespektivu ka koalia ho ema seluk


ho diak ho konseptualidade ,perseptualidade, , emosional no
motivasional (Soetjiningsih, 2002).
3) Stadium Operasional Konkretu (idade 7 – 11anos)
Operasaun konkretu konesimenus ne’ebe menus perfeitamente liu, ba
iha estadiun ida ne’e.fase ida ne’e egosentriku no inteligensia komesa
lakon .labarik bele halo desentrasaun ,mak ika kapasidade atu tau
atensaun liu ba dimensaun ida inklui kontaktu ho dimensaun refere.
4) Stadium Operasional Formal (komesa idade11anos)
Kapasidade inteligensia iha estadiu ne’e ho sinal iha karakteristika rua
hanesan;
a) Kapasidade deduktivu –hipotese
b) Wainhira labarik hasoru problema ruma atu resolve nia sei
hanoin uluk teorika no analiza problema no dezenvolve
respostas tuir hipotesa balun ne’ebe iha.
c) Karakter kombinatoriu relasaun metodu oinsa halo analiza mak
karakter kombinatoriu sai metodu inteligensia operasaun formal ida
ne’e bele kompostu husi etapa error no trial ia estadiu 12-18 meses.
Maibe koko parte iha estadiu operasional formal ne’ebe iha base
teoria no hipotesa ne’ebe klaru.
2.4.4Dezenvolvimentu kognitivu ba labarik idade pre eskolar
Dezenvolvimentu kognitivu ba labarik hetan resposta husi teoria no
teerminologia balun.Lokal energia behavorismu (behaviorisme) hetan
katak kresimentu akontese wainhira liu husi informasaun ne’ebe nakonu
no aumenta .Alen energia interactionist no developmentalishetan
konesimentu husi interasaun labarik iha ambiente. Kontinua hetan katak
dezenvolvimentu influensia husi maduru no experensia.(Patmonodewo,
2010).

2.4.5TuirWong (2004),dezenvolvimetukognitivu ba labarik pre eskolar


hanesan;
a) Faze perceptual egosentriku iha inteligensia no atetude.
b) Komesa komprende horas utilize expresaun barak ne’ebe orienta
tempo,koalia nia pasadu no futuru ho ida agora,mura mura hatete
horas.
c) Hasoru hadia konseitu kona bas ala ne’ene hatudu ,orienta atu dereta
lao tuir.
d) Avalia buat hotu hotu tuir nia dimensaun hanesan badak,luan no
naruk.
e) Hetan sura ho loos maibe iha konseitu matematika ho frase ne’ebe
aguda.
f) Utilize lia fuan orintasaun tempo ho aumenta ba kompriensaun.
2.4.6 Konseitu labarik idade pre eskolar
Tuir Patmonodewo (2013),labarik pre eskolar mak sira ne’ebe ho
idadeentre 3-6 anos. Tuir The National Associayion For The Education,
define ”Pre School” mak labarikentre idade ”Toddler” (1-3 anos) no tama
primeiro ano husi idade (3 anos) to’o (5 anos)”Kinderganten” objetivu atu
prepara ba primeiru ano ho dezenvolvimentu husi idade 4-6 anos.holia
fuan seluk signifika labarik eskola infantil mak 4 to’o 6 anos entretanto
labarik pre eskolar mak labarik ne’ebe ho variasaun idade 3 to’o 5 anos.
2.4.7 Karakteristika kresimentu labarik idade pre eskolar
Kada faze kresimentu iha niakarakter target atinjimentu diak iha aspetu
sosial ,intelektual , psikosocial no biologico.wainhira labarik forma nian
an no hetan adaptasaun ba fase tuir mai ;Karakteristika no tarjetu iha faze
pre eskolar (Fahmin, 2005), mak:
a) Kresimentu ne’ebe lalais husi labarik ne’ebe akontese wainhira iha 5
anos primeiro (infansia)iha kresimentu ida ne’e IQ no formasaun
individual.
b) Ambiente fatin labarik iha ninia seguransa ne’ebe principal iha
kresimentu dezenvolvimento inteligensia labraik nian.

c)Kresimentu labarik liu husi metodu kompletu ho faktores hotu hotu


ne’ebe influesia parte ida husi kresimentu influensia ba parte
kresimentu seluk.
d) Labarik ne’ebe honia nesesidade basiku tenki kompletaa wanhira nia
hetan kresimentu ho loos.iha parte , nesesidade atu konese natureza
no ambiente seluk.
e)Labarik hotu hotu iha kapasidade diak ne’ebe diferente kondisaun
nivel maduru no preparasaun iha aprende.
2.4.6 Aktividade dezenvolvimentu labarik idade pre eskolar
Tuir livru Moeslihatoen (2017) sita aktividades ne’ebe kompleta husi
labarik sira tuir Hildebrand. Iha periodu labarik komesa inisiu ,l labarik iha
aktividades ba dezenvolvimentu ne’ebe tenki kompletu atu bele hetan
tama tuir etapa ho diak.
a) Dezenvolve sai individu ne’’ebe indepedente
b) Labarik labele depende ba ema seluk no hetan atendementu rasik ba
sira nia esforsu.
c) Hanorin fo sentimento domin
d) Hanorin fo sentimentu domin hanesan kapasidade atu bele iha
kapasidade moris ihasosiedadenia leet ho tuir labarik sira ne’ebe
hela iha abiente refere..
e) Aprende atu halo intersaun labarik sira seluk.

2.5 KUADRU TEORIKU

Estadu nutrisaun
a. Nutrisaun diak Kresimentu no
b. Nutrisaun dezenvolvimentu
Moderadu kognitivu labarik
c. Nutrisaun a’at
loos
Figura 2.1 Kuadru Teoria, Fontes (Supariasa, 2015)

2.5 KUDARU PESKIZA

Variavel indepedente Variavel depedente

Kresimentu no
Estadu nutrisaun dezenvolvimentu kognitivu
labarik
Figura 2.2 Kuadru ba peskiza, Fontes : Riwidikdo, 2010

2.7 Hipotesa Peskiza

HoIha relasaun entre estadu nutrisaun ho kresimentu no dezenvolvimentu


kognitivu labarik.

KAPITULU III

METODULOJIA PESKIZA

3.1 Natureza metodulojia peskiza

Dezeñu peskzaha peskiza ida ne’e tipu estudu ne’ebe hakerek na’in utiliza

mak metodu kuantitativu ho estudu analitiku observasional ho aproximasaun


cross-sectional study tanba estudu ne’e hala’o dala ida de’it iha tempu ne’ebe

hanesan.

3.2 Fatin no tempu atu halo peskiza

3.2.1 Fatin

Peskija ne’e peskijador sei halo iha, Pre-escolar Sta.Maria Goretti ,


BecoraDili.
3.2.2 Tempu

Tempu ba peskza ida ne’e sei hahu iha loron….. fulan……. Tinan……

3.3 Populasaun no amostra

3.3.1 Populasaun

Populasaun mak area jeral ne’ebe inklui husi: objetu/sujeitu ne’ebe mak iha
nia kualidade no karakteristika espesifiku ne’ebe maka difini husi peskisador
atu analisa hafoin foti konklusaun (Sugiyono, 2015, P; 80).Populasaun ba
peskiza ida ne’e mak labarik sira ne’ebe ho idade pre eskolar Sta.Maria
Goretti , BecoraDili 2020.

3.3.2 Amostra

Amostra mak prossesu ne’ebe utiliza hodi hili porsaun balun husi

populasaun atu reprejenta populasaun sira (Nursalam, 2011)

Amostra ne’ebe sei uza iha peskiza ida ne’e mak labari k ho pre eskolar

iha tinan 2020.


3.3.3 Teknika sampling

Iha peskiza ida ne’e peskizador utiliza nonprobabiling ho convenience

sampling.

3.3.4 Tekniku inklusivu no esklusivu

a. Inklusivu

Kriteria inklusivu mak karakteristiku jeral ba iha sujeitu peskza nia

husi populasaun tarjetu ne’ebe atu uza ba peskiza (Nursalam, 2011).

Kriteria inklusivu husi peskizador mak inan sira ne’ebe priense kriteria

ba peskiza mak:Inan no labarik pre eskolar Pre-escolar Sta.Maria

Goretti , BecoraDili 2020

a. Labarik sira ne’ebe hakarak hola parte iha peskiza ne’e.

b. Inan sira ne’ebe hakarak hola parte iha peskiza ne’e

3.3.5 Exklusivu

Kriteria exklusivu mak halakon/hasai sujeitu ne’ebe la priense kriteriu

inklusivu husi peskiza (Nursalam, 2011, P. 92)

a. Labarik sira ne’ebe ho idade pre escolar iha Sta.Maria Gorretti

b. Inan no labarik sira ne’ebe lakoi sai respondente ba peskiza.

3.3.6 Formula

Formula ne’ebe utiliza ba determina amostra mak utiliza formula Slovin

mak:

N
n=
1+ N ( d)2
Observasaun :

n : total amostra

N : total populasaun

d : nivel signifikante (P)

3.4 Teknika rekoilla dadus

1. Metodu halibur dadus

Tuir Sugiyono (2015, P; 224) tekniku rekoila dadus mak nudar etapa

ne’ebe estratejiku iha peskija tanba objetivu principal husi peskija mak atu

hetan dadus.

Tuir definisaun sira iha leten mak peskijador foti konklujaun katak dadus

mak nudar parte inportante iha prossesu peskija tanba liu husi dadus mak

bele fo rejultadu diak ba peskijador.

Teknika sira ne’ebe mak peskijador utilija hodi ba halo rekoila dadus mak:

a. Dokumentasaun
Dokumentasaun nudar parte inportante iha peskija atu bele haforsa
peskija.Tekniku dokumentasaun mak uja dadus ne’ebe iha tiha ona
hanesan livru, jornais, no artigus ne’ebe relevante ho peskiza ne’ebe iha
atu bele haforsa peskiza (Sugiyono, 2015, P; 240).

b. Kuestionariu
Kestionariu nudar teknika rekoilla dadus ne’ebe halo ho dalan fo perguntas
ne’ebe hakerek ba respondent sira atu hatan. Kuetionariu nudar tekniku
rekoilla dadus ne’ebe efisiente hodi peskizador hatene ho loloos variable
ne’ebe atu sukat no hatene saida mak bele hatene husi respondent.Nune’e
mos kuestionariu mos bele utiliza ba iha respondent ne’ebe barak no area
ne’ebe luan. Kestionariu bele ho modelu perguntas taka no nakloke, bele
fob a respondent ho direta ka haruka liu husi koreius no internet
(Sugiyono, 2015, P; 142).
1. Fontes dadus
a. Dadus primariu mak dadus ne’ebe peskizador rekoilla

ka foti diretamente husi respondent.

b. Dadus sekundariu mak dadus ne’ebe peskizador foti

husi relatoriu Sentru Saúde Komunitaria Komoro.

2) Prossesamentu dadus

Prossesamentu dadus husi peskiza ida ne’e sei utiliza utiliza komputador

ho programa SPSS iha etapa haat mak:

1. Editing

Editing mak konstitui husi aktividade koresaun ka hadia dadus

ne’ebe loos bazeia ba dadus ne’ebe ekolla ona.

2. Coding

Coding mak rejulradu husi perguntas ne’ebe halo editing tiha

ona, hafoin fo kodigu atu halo kmaan prossesamentu dadus.

3. Entering

Entering dadus mak dadus ne’ebe halo ona editing no koding

hafoin hatama ba iha komputador.

4. Cleaning
5. Cleaning mak prossesu verifikasaun dadus ne’ebe hatama ona

presiza verifika fila fali no hare karik iha koding ne’ebe la

dauk kompletu no balun lalos presiza hadia fali.

3.5 Teknika analiza dadus

Iha parte analiza dadus peskizador utiliza analiza dadu deskritivu atu

hatene distribuisaun frekuensia ba iha variavel sira sei analiza ba etapa

rua mak:

3.5.1 Analiza univariavel

Analiza univariavel mak analiza ba iha variavel ida de’it. Inportante

liu atu analiza distribuisaun amostra husi variavel ida mesak. Ho

objetivu atu esplika kona ba karakteristika ba sasukat ba grupu kada

variavel peskza ho analiza estatiku deskriptivu. Formula ne’ebe utiliza

mak distribuisaun frekensia.

F
P= X 100 %
N

Observasaun :

P : porsentu

F : frekensia

N : amostra

100% : valor konstante

3.5.2 Analiz bivariavel

Atu hatene kona ba relasaun variavel independente no variavel

dependente mak nudar objetivu ida husi peskiza iha ciensia saúde.

Utiliza formula :
(O−E)2
X 2 =∑
E

Observasun :

X 2 : Chi Square

O : valor observasaun

E : valor ekspektasaun

3.6 Instrumentu peskiza

Prinsipiu peskiza nia mak atu halo sasukat mak presiza iha ekipamentu atu

sukat ne’ebe di’ak. Ekipamentu sukat husi peskizador baibain bolu instrument

peskiza.Nune’e instrument peskiza mak ekipamentus sira ne’ebe utiliza atu

sukat fenomena natureza nune’e mos social ne’ebe diamati. Ho

espesifikamente fenomena hotu hotu bolu variavel (Sugiyono, 2015, P; 102).

Iha peskiza ida ne’e instrument ne’ebe peskizador sei utiliza mak:

a. Kestiunariu
b. Ceklist
c. Ekipamentus hakerek nia
d. Laptop
e. Relojiu
f. Telephone no kamera
g. SPSS

3.6 DEFINISAUN OPERASIONAL


No Variavel Variavel Independen
1 Estatutu Nutrisaun

1. Definisaun Kondisaun labarik nia baseia ba necesidade prienximentu


nutrisaun hare husi : Tinan, Pesu, Altura
Maneira sukat Tetu no sukat nia altura
Instrumentu Dasin / Mikroba
sasukat
Resultadu sasukat a. Diak
b. Menus diak

Eskala sasuk Ordinal


2 Variavel Krescimentu no desenvolvimentu ba kognitivu labarik nian
Dependen ;
Definisaun Aumentu tamanho fisiku no intelegensia ba labarik
:
Maneira sasukat Entrevista
:
Instrumentu Questionario
sasukat :
Resultadu Sasukat a. Diak
b. Menus diak
Escala sasukat Ordinal

3.7 Aspetu sasukat


1. Estatutu Nutrisaun haree ba Peso/Altura
a) Diak : Wainhira nutriasun Di’ak
b) Menus Diak : Wainhira nutrisaun aguda , moderada , obesiedade.

2. Kresimentu no dezenvolvimentu kognitivu ba labarik.


a) Diak : Wainhira krakter labarik nian bele indepedente halo kolega tuir
nia idade.
b) Menus Diak : Wainhira karakter labarik labele halo intersaun tuir nia
idade iha amiente ne’ebe nia hela ba (Moeslihatoen,2010)

3.8 Etika peskiza

Etika peskija enfermeiru nia nudar parte inportante iha peskiza tanba halo

ba ema nune’e persiza iha etika atu rai segredu respondent/pasiente sira

nia. Faje etika peskiza mak:

a. Informed consent mak forma konsertu ida ne’ebe halo entre

enfermeiru no respondent nune’e fo surat informed conent.

Informed concent ne’e halo uluk molok halo peskiza.

b. Anonymity atu rai segredu sujeitu nnia iha peskija, peskijador

la bele hakerek naran kompletu iha analiza dadus maibe ho

deit naran inisial ka numeru ka kodigu ruma.

c. Confidentaly mak problema ne’e nudar problema etika ho fo

garantia ba iha rejultadu segredu peskiza nia informasaun

diak nune’e mos problema seluk. Innformasaun hotu ne’ebe

rekoilla husi peskizador uja deit dadus inportante ba iha

relatoriu rejultadu.

3.8.1 Rejultadu esperadu


Peskizador iha esperansa ba peskiza ne’ebe hala’o iha pre eskolar Sta.Maria

Goreti Becora.

3.7.2 Rezultadu Ne’ebe Atu Hetan Iha Investigasaun

Rezultadu ida ne’e atu bele identifika dadus kona ba relasaun estadu
nutrisaun ba labarik ho kresimentu no dezenvolvimentu kognitivu ba
labarik ho idade pre eskolar , tan ne’e rezultadu ne’ebe iha hodi fό
benefisiu mak hanesan tuir mai.

KUESIONARIU PESKIZA RELASAUN HO ESTADU NUTRISAUN


BA DEZENVOLVIMENTU KOGNITIVU
A. DADUS DEMOGRAFIA

FATIN :
B. IDENTIDADE RESPONDENTE
NUMERO RESPONDENTE :
SEXO :
IDADE :
NIVEL EDUKASAUN
a. Analfabetu :
b. Ensinu primariu :
c. Ensinu pre sekundariu :
d. Universitariu :
C. Identifikasaun espesifiku
Fo sinal ba perguntas sira iha koluna laran tuir kapasidade inan aman sira
nia hatene no komprende no laos obrigatoriu ho maneira fo sinal (x) ba
perguntas sira tuir mai;
No Mahusuk Aseita La aseita
1. Nutrisaun mak hanesan prosesso ne’ebe fo kresimetu
corporal ba ita nia isin lolon
2. Labarik sira ho idade infants fo la prejisa fo ai han
nutritivu
3. Fo ai han ba labarik iha dader no kalan deit
4. Labarik ne’ebe ho peso tuun la bele fo ai han
nutrisionais
5. Labarik sira husi idade pre eskolar prejisa fo aihan
nutrisaun`ne’ebe diak.
6. Wainhira prepara hahan ita la prejisa fase liman
7. Atu hatene labarik nian peso,altura ,no tinan ita ba
matan dook deit

8. Labarik ho nutrisaun diak husi resultadu grafiku


standartedeviasaun -2 too +2 Sd
9. Atu hatene labarik nia cresimentu geral prejisa lori
ba postu saude ka clinika ne,ebe besk
10. Labarik sira nebe ho malnutrisaun tenki fo hahan tuir
reseita husi Medikus ka enfermeirus ne’ebe
rekomenda
11. ANC mak fati atu tetu,sukat labarik nia kresimentu
no dezenvolvimetu isin lolon
12. Tetu todan hanesan resultadu husi ita nia sistema
korporal hotu hotu inklui likidu sira
13. Wainhira sukat mak iha lina mean nia okos mak
nivel menus nutrisaun aguda menus energia no
protein

14. Dezenvolvimentu signifika atu hatene mudansa


corporal ema ida nian
15. Labarik ne’ebe mak ho periodu innfansia mak
sira ne’ebe ho idade husi tinan 1 to’o 2 .
16. Labarik sira ho idade pre eskolar tenki hahu husi
2 to’o 6 anos.
17. Labarik sira ho idade pre eskolarita tenki baku
hela deit.
18. Labarik ho idade 2 too 6 anos ita bandu atu la
bele halo interasaun ho ema seluk.
19. Labele hakilar ka hasai lia fuan att ba labarik ho
idade pre eskolar
20. Prejisa hanorin labarik atu oinsa halo interasaun
iha ambiente ne’ebe nia hela ba.

Fontes :Nursalam,edisaun 4 (2017)

También podría gustarte