Aymara Jani Pantjasa Qillqañatak

Descargar como ppt, pdf o txt
Descargar como ppt, pdf o txt
Está en la página 1de 50

Aymara qillqaataki

Qillqaata
ki
Para aprender a escribir
correctamente la lengua
Aymara
Primera Parte

Introduccin
Si sabemos hablar Aymara y al mismo tiempo hemos
aprendido a leer y escribir el castellano, ms de la mitad del
camino est vencido. Por lo tanto no debemos temer a escribir
nuestra lengua materna. Aunque, antes, al escribir esta lengua
como el castellano hemos encontrado algunos problemas,
justamente ahora esos problemas vamos a tratar de resolver.
En el castellano existen ms o menos la mitad de los sonidos
casi iguales al Aymara y slo otra mitad de sonidos propios y
nuevos de nuestra lengua materna debemos aprenderlo, esos
sonidos son representados por letras latinas. Para reflejar los
sonidos del castellano y como del Aymara han usado dichos
smbolos o letras latinas para elaborar un sistema de escritura,
lo mismo que las otras lenguas del mundo. A ese conjunto de
letras, codificados de acuerdo a los sonidos propios de una
lengua,
llaman
comnmente
alfabeto.
Por
lo
que,
tradicionalmente, hay alfabeto castellano, alfabeto Aymara y as
como de otras lenguas. En adelante veremos casi
comparativamente esos alfabetos del Castellano y del Aymara
para aprender mejor a escribir nuestra lengua materna en forma

Por su supuesto que los alfabetos de las lenguas varan, por lo


menos algunas letras no son iguales en la pronunciacin, esas
letras se leen de distintas maneras en muchas lenguas. Por
ejemplo no es aconsejable leer con el alfabeto castellano el
ingls, siempre hay problemas, pues a veces queremos leer
como el castellano y resulta que no es as. Muchas veces, las
lenguas no se escriben as como se hablan, sino hay
arbitrariedades.
Sabemos que el alfabeto de una lengua tiene vocales y
consonantes, estas son como la trama y el urdido de un tejido.
Por eso, primero, vamos a reconocer y escribir las vocales y las
letras que son iguales o ms o menos iguales en castellano y en
aymara, despus con los que no son iguales.
Antes de pasar, debo aclarar que ste texto ha sido preparado
en base a los apuntes preliminares de Aymar Qillqa Yatiqaani
que se hizo para la Reforma Educativa, y dedicado a los
maestros; sta versin mejorada es ms sencilla y dirigido a los
promotores culturales aymaras y pblico en general.
La Paz, 17 de enero de 2015.

Jilata: Elas Gutirrez Huanca

Aymara qillqaataki

Reconozcamos las letras comunes

p t
ph th
p t
s
l
m n
w
r

ch k q
chh kh qh
ch k q
j
x
ll

y
i

u
a

Madre
Naturaleza

Amada
Madre
Maana
canta

Ejercicios
Escriba en aymara: Carne, casi,fuego, carnaval.

Tata
Amta
Alaya
anata

Apaniwa.
Anataawa.
Marawa.
Anatawa.
Chachawa.
Machatawa.

Aymara qillqaataki

aA

Pacha Mama

iI

Aymara qillqaataki

Illimani
ichua
isi
ispa
ispi

Illimani
indio
ir
libertad
pisar

Intiwa.
Inawisawa.
Irpiriwa.

Nayra pachaxa Illimanixa Jillimani sattaynawa.


Inka pachaxa imillaxa mimilla sattaynawa.

Imillawa.
Irpaniwa.
Irpiriniwa.

Mama Bartolina Sisana muniripaxa Imilla Imillana yurirtayna.


Ejercicios
Escriba en aymara: inca, oveja, filo, gato silvestre.

nube

ua
usted
usado
mudo

uU

Urpu

suti
sullu
uma
uta
apsuwa.
sutipawa.
susutawa.

Aymara qillqaataki

umaniwa.
sullsutawa.
urpuntatawa.

Ejercicios
Escriba en aymara: palabra, canchn, perro, animales domsticos, dar, da, casa, enfermedad.

10

Aymara qillqaataki
Vocales 1

En Castellano siempre se
escribe con cinco vocales y
cada uno es independiente.

u
e

o
a

En castellano existen
diptongos y triptongos.

El Aymara siempre se escribe


con tres vocales y cada uno
tiene sus dependientes.

u
a

En aymara las tres vocales


no van juntas, sino siempre
intervienen la w e y.

11

Castellano

ia
Ie
Io
ua
ue
uo
ui

savia
tiembla
labio
agua
huelga
cuota
huir

Aymara

ai
ei
oi
oe
au

bailar
peinar
odo
poeta
maullar

Gua, atraa, oa

En castellano se llama
diresis.

ya
yi
yu

yaya wa wayra
payia wi wila
yuru wu sawu

iy
ay
uy

jiytaa iw
ayni
aw
uywa uw

Aymara qillqaataki

Vocales 1

iwxa
awki
nuwji

maywa
sarwa
sawwa
En aymara es alargamiento
voclico

12

chacha

Aymara qillqaataki

ch Ch

chacha
chusi
chillpa
chuyma

hombre
mucho
pecho
chocar
chiste

Chusipachati.
Chusipachawa.
Chusichiya.
Chachaniti.
Chachaniwa.
Chachanchiya.
Javier Ruiz Garca

Utiliz la lgica tetralctica del mundo andino y amaznico para crear un sistema
matemtico. ESO LO LLEV A DISEAR UN SOFTWARE QUE CALCULA NMEROS
PRIMOS MS RPIDAMENTE QUE CUALQUIER OTRO SISTEMA.

jJ
habas
ejemplo
joven
jefa
Josefina

jawasa

Aymara qillqaataki

13

Ejercicios
Escriba en aymara: madeja, costilla, muerto, desgracia, sal, lluvia, no.

juma
jiwasa
jasa
Juyra
jurma
Jiwasatawa.
Jikiraawa.
Jaytjaawa.
Jayrawa.
Juchaniwa.
Jachapxaniwa.

14

Aymara qillqaataki

xX

cuerno
Mximo
Mxico
examen
Excelente
oxidar

Jupax jawir umaruw sari.


Mamaxa taxa yururuw um wayuni.
La x en Aymara se pronuncia
como una j muy fuerte y muy
dentro de la boca.

waxra
suxta
axsaraa
laxra
Wixru
saxra

Ejercicios
Escriba en aymara: feo, seis, seso,
chueco, almcigo.

En cambio en el castellano la
x se pronuncia como la unin
de las consonantes k y s, ks.

15

kK

kullaguada
cocinar
casarse
kilmetro
queso
quin

Tatamaxa kawkinkirisa?
Kullakajaxa kullaw kirkiski.

Kullawa
katua
kanka
kikipa
kunka
kimsa

Ejercicios
Escriba en aymara: que, incarse, llevar lo mismo,
pie, hermana, coca, dnde, despedida, araa.

16

lL

Aymara qillqaataki

picaflor
lengua
litro
lago
leche
loro

Luluku: Kawkirusa saraskta?


Lulir ujasaxa wal larupxatayna.

luli
laka
limia
laxra
lasi
lapaka

Ejercicios
Escriba en aymara: reir, comprar,
hacer, azul, obscuro, repartir, el mar,
rayos del sol.

Copia y ponga sus significados

taxa

taxjaa

utjaa utxana
aljaa alxaa
chiji
iwija

chijjama
iwijjama

taxjxaa
utjxaa
aljxaa
chijxaru
iwijxaru

Traduzca estas oraciones, solo en una


palabra y ms sus sufijos, luego lea
con mucha atencin.

Como yo.
Como mi casa.
Como mi mujer.
Sobre mi.
Sobre mi casa.
Sobre mi mujer.

Analiza los sufijos y haga


otras combinaciones.
Uta
Utaja
Alaa
Aljaa
Naya
nayjama

Aymara qillqaataki

Otras aplicaciones hasta aqu

Qu entiendes por estas palabras?


Escriba sus posibles significados.

Tixjama
Araxjama
Jaxjama
Akatjamata

18
lluvia

ll Ll

Aymara qillqaataki

llaga
lleno
llave
cuello
chiquilla

Jalluxa jalluntaskiwa.
Millu sullu, mullu llakitak alaski.

jallu
sullu
llaki
llaxi
llullu
Lliju lliju

Ejercicios
Escriba en aymara: tejido ralo, gallina,
gelatinoso, ua, tierno.

19

Aymara qillqaataki
murinu

mM

mamala
mallku
milli
mismita
maymuru

moreno
madre
maestra
amiga
mensaje
minero
Mamamampachawa jutaski.
Imillaxa imill masipaki munaraki.

!Atencin!
La palabra murinu proviene del castellano. Algunas veces
encontraremos palabras del castellano que no ser fcil hallar en
Aymara, y no debe haber temor de usar esas palabras, que
realmente lo necesitamos. Los extremos como: demasiados
prstamos y un purismo a ultranza, mata a la lengua.

Ejercicios
Escriba en aymara: rin,
amado, girar, bilis, alcn,
asustar.

20

nN

Aymara qillqaataki

pelearse
contrarios
nmina
manada
nunca

Nayax jumaruw yanapma.


Jumaxa nayaruw yanapitta.

nuwasia
chanichaa
nina nina
muniri
anu
nasa

Ejercicios
Escriba en aymara: deuda, yo,
nosotros.

seno
extrao
pequea
aaana
maraa
tair

Mamamampachaw jutaski.
Imillaxa imill masipaki munaraki.

Aymara qillqaataki

21

uu
uu
uqu
akuta
iawa
jui

Ejercicios
Escriba en aymara: apenas, remojar,
mamar, podrido.

pP

Aymara qillqaataki

22

pilpintu
pachpa
pichaa
pusi
puchu
palla palla

mariposa
padre
opinin
poder
popular
pueblo

Pillapin wayraxa mujuki muyuskna.


Juma pachpawa ujaskta, jupa pachpawa tinkuski..
Ejercicios
Escriba en aymara: puerta, cuatro, dos, menos, cien, duplicado.

Ella quiere jugar


Ella le sigue a l.
l ama a ella.
Tu no me quieres.

kamspachasa aka arunakaxa?

Saraa

sarxaa

aljaa
mayia

aljxaa
mayxaa

Apjaa
munjaa

apxaa
munxaa

Escriba en sus cuadernos estas


oraciones en Aymara.

No creo que quiera.


No ha debido patear.

Ukata kamsarakpacha aka arunakaxa?

Tukjaa
Jaljaa
Iwijjama
Taxxaa

tukjxaa
jaljxaa
iwijajjama
taxjxaa

Aymara qillqaataki

Escriba estas oraciones en Aymara.

Jichhaxa wali amuyumpi


uaskakini

Ellos van.
Ellos no van.
Han debido ir.
No han debido ir.

Compare el plural verbal en ambas oraciones, el


sufijo es px o es p? Muchas veces no siempre
se escribe las lenguas as como se habla u oye.

rR

ramada
escalera
mariposa
parece
repollo

ramara
Ramara
Luraa
saraa
Uru uru
puria

Arumayxa arusisktanaya,uaanxa janirawa suma yatktanti.


Ukata uksa yatiqaasawa, parlaxa yatisktanwa.
Ejercicios
Escriba en aymara: ir, olvidar, frente de la cara, dar, palabra, cotar, quitar.

Aymara qillqaataki

24

25

Aymara qillqaataki

sS
diablos
piso
paso
soldado
sucio
socio
pesa

Supayaxa askina sarayatawa.


Kunas saran saraniwa, jan saranjamasa
saraniwa.

supaya
saxra
samka
sapaki
alasia
sirka

Ejercicios
Escriba en aymara: solo,
menor, siembra, feto,
surco, peine, zampoa.

26

tT

Aymara qillqaataki

sacerdote
tierra
turbio
torero
conquistador
terrible

Tunti nayrani tatasa aymar yati munisa,


jumaxa akan Aymara jani yatia munktati.
Aymar suma yatintasakiwa, kuna jaya markan
arsa jasaki yatintasmaxa..

Tata kura
tatitu
tuta
tutiri
takia
titi

Ejercicios
Escriba en aymara: solterona,
una especie de chuo blanco,
casa, vencer.

Vicua

wW

Wilfredo
Walter
Wenceslao
huero
hurfano

wari
wakulla
waxra
wila
warmi
willka

Aymara qillqaataki

27

Wawaruxa taykapana
arupatpini kunasa
yatichaa, jani taykapana
arupata yatichataxa,
wawaxa mayja ipiruwa
tukuwayxiri. ujaskta, jupa
pachpawa tinkuski..
b, v
Aka paya kastilla aru arsuaxa
janiwa Aymara arunxa kikpakkiti.

Ejercicios
Escriba en aymara: ayer, joven, cucharon,
hurfano, abono, seco.

28

yY

Aymara qillqaataki
yunta

yunta
bueyes
ayudante
hielo
huero
leyes

yapu
ayni
yatiyaa
yuria
yawri

Wawaruxa Maynina amuyupa amuyurikipa wali khusa amuyirspaxa.


Maya maya jani amuyusa amtani saraskanixa, kuna
tumaykusa, jayranakasa axsarayxakistaspawa...
Ejercicios
Escriba en aymara: hacer saber, nacer, eterno, pulmn, hacer llover, saber, hacer cultivar.

Aymara qillqaataki

29

Comparando sistemas consonantes

P
B

t
d

k q c
ch
y

f z c s
l
M
n
r

g
ll

rr

p t
ch k
ph th chh kh
P t ch k
s
j
l
ll
m n

w
y
r

q
qh
q
x

Son sistemas distintos y se debe dar


mucha importancia para comprenderlo.

30

Aymara qillqaataki

1 Las letras que estn fuera


son los sonidos iguales del
Castellano y Aymara.

p t ch k q

2 Estos sonidos encerrados


son propios del Aymara.

p t
ph th
p t
s
l
m n
w
r

ch k q
chh kh qh
ch k q
j
x
ll

3 Estos cuatro sonidos son difciles


para los que no hablan el Aymara.

Munaa muniri Munirimati?


Yatichaa yatichiri Yatichiriti?
Yatia
yatiri Yatiriti?
Escriba en Aymara estas
oraciones:

Qu ser eso?
Techar la casa
Apodar a una persona
Bautizar a un beb
Suavizar

Ella est enferma


T ests triste
Qu es esto?
Escriba tambin estas
oraciones en Aymara:
Tu novio ya se fue
Ella es tejedora de aguayo
l es nuestro curandero

Escriba tambin estas


oraciones en Aymara:

Aymara qillqaataki

Aka arunak uxatas amuyani

Consolar a una persona


A buenar a una persona
Arreglar un sombrero
Casar personas

Sintaxis del Pacha


Pacha Pama / Inka pacha
Pacha Kuti / Alaxa pacha
Pacha tata / Nayra pacha

Juma pachawa arsuskta


Jupa pachawa tinkuski
Kunatakisa pachpawa qulla

Vocablo: Espacio-tiempo

Vocablo: que marca mismidad

pacha

pacha / pachpa

pacha

pacha

Sufijo verbal de inferencia


Sarpachawa
Munpachawa
Juppachawa
jaqpachawa

Sufijo nominal globalizador


Maypacha
Taqpacha
Ukjpacha
uraqpacha

p t
ph th
p t
s
l
m n
w
r

ch k q
chh kh qh
ch k q
j
x
ll

Aymara qillqaataki

Leamos los smbolos propios del Aymara

34

qQ
Aymara qillqaataki

Qina qina

La q en
Aymara no se
pronuncia
como en
castellano:

Quita un kilo
quin
quiere?
Kilmetro
Statu quo

Qina qina
Qulu qulu
Qala qala
Quri qullu
Qala qutu

Cerradas

abiertas

p t ch k

i y u <e y o> slo pronunciacin


<qullqi> se escribe con u e i
<iqiqu> se escribe con i y u

!Atencin!
Las letras i y u se
pronuncian como i
y u con las letras p
t ch k.

La q en
castellano
suena como k,
veamos:

Las vocales i y u se
pronuncian cerradas
en castellano.

Estas mismas letras i y u que se


escriben tal como son se pronuncian
como e y o con q en Aymara.

Wawaxa taykana
purakapatpacha yatiqaa qallti.

Jaqinakaxa janiwa kikpaki


yatiqapkaspati.

Aymara qillqaa yatiqta


ukawa kusa phuqhatyta.

Aymara qillqaataki

Evaluemos los sonidos de ambas lenguas

Qullqinixa inamaya
qullqinikiwa, janiwa aymara
qillqasa yatkiti.

M analfabeto sapxki ukaxa: m aru yatkasa, uka aruna jani


qillqtasiriwa, qawqhasa yaqha arunakana qillqaa yatiskpa.

Aplicaciones

Aymara qillqaataki

1 Lea y pronuncie las


siguientes oraciones, teniendo
cuidado de abrir y cerra las
vocales.
kuka
kutu
tuju
chiji

quqa
qutu
tuxu
chixi

3 Veamos nombres de lugares:


Kalamarca > Qala Marka
Patacamaya > Pataka Amaya
Titicaca > Titi Qaqa
Cochabamba > Qucha Pampa

2 Recuerda que las palabras


duplicadas se escriben de
manera separada, veamos.
qina qina
liqi liqi
quta quta
qullu qullu
qala qala

4 Escriba en Aymara estas


frases:
Letras, pedregal, zorro, astuto,
sol de oro.

chh Chh

chhixiriri
Chhuchhulli
chhixwa
jichha aruma
chhaja aruni

Chhiri

Aymara qillqaataki

37

Atencin!
En castellano hay esta letra:
Ch simple
En Aymara hay tres:
Ch
simple
Chh
aspirada
Ch
glotalizada
Ahora veremos la aspirada.
Contraste

Jichhapi jichhnixa, jaqixa amuyasxiwa.


Chhijchhix kunjamat tuwaqasisa
achilanakaxa yatipxataynawa.
Lea estas frases:
Chhuxllu, chhuyu,
chhuchhulli, chhullu
chhullu

Escriba estas palabras en Aymara:


Adjetivo de la banda que no toca bien,
orinar, mal molido o granulado, hacer
granizar, liblula.

Ch
Chala
Chichi
Chuwa
Chusu
Chuxu
Chiwchi

chh
chhala
chhichhi
chhuwa
chhusu
chhuxu
chhiwchhi

ch Ch

Aymara qillqaataki

38

chuqi
Chiyara
chimi
chulla
chama

Chunchu

Tome nota!
En castellano hay
uno solo:
Ch simple

Chamawa challana
jaltaaxa.

Lea estas palabras:


Chaxwa, charana,
chijua,chichi,
chuwa.

Escriba estas palabras en Aymara:


liendre, vacio, muy menudo, arena,
bosque, almohada, gris.

En Aymara hay tres:


Ch
simple
Chh
aspirada
Ch
glotalizada
Contraste
Chh
chh
Chhiri
chiri
Chhama chama
chhullu chullu

Aymara qillqaataki

39

kh Kh

khaya
kharu
khula
khiti
khumu

Khunu

Unjapxam!
Kastilla arunxa
kimsawa, jichhaxa
maya sapaki ujani:
K
simple
Aymaranxa kimsawa
utji :
Ch
simple
Chh
aspirada
Ch
glotalizada

Jichha arumaxa khitisa khuchhi samki?


Kirkkasa kirkkasa khirkhi charankuniwa ikiwayxatayna.
Lea estas frases:
Jaqiru chiqachaaxa
chamtaynawa.
Kharkha jaqixa umataru
chamaniwa.

Escriba estas palabras en


Aymara:
Est nevando, aquel es
armadillo, crudo.

Contraste
k
kirki
chuku
chanka

kh
khirkhi
chhukhu
chhankha

Aymara qillqaataki

40

k K
Kana

Kariki karixa
janikipuniwa kawkhansa
wali utjkaspati.
Kachata kachata kuna
chamkirisa
jasakxiriwa.

Lea estas frases:


Kakallitawa
Kuchunkaskiwa
Kachataki

Escriba estas palabras en Aymara:


el limn es agrio, el gallo canta, trenza
los cabellos.

Kana
Kari
Kuchu
Kispia
Kirua
Atencin!
En castellano hay
una sola:
k simple
En Aymara hay tres:
k
simple
kh
aspirada
k
glotalizada
Contraste
kh
k
khumu kumu
khasaa kasaa
khiru
kiru

Aymara qillqaataki
Aymara yatiqata amuyasiataki
ch

chh

ch

chinu
chikata
chiqa
chukua

chhichhi
chhixi
chhiqha
chhukhua

chichi
chiji
chiqa
chukua

kh

kaya
kanka
kasaa

khaya
khankha
khasaa

kaya
kanka
kasaa

laka
marka
kipu

laqa
marqa
qipu

kuka
suka
yuka

quqa
suqa
yuqa

aku
kutu
kuku

aqu
qutu
ququ

Aymara yatkasaxa janiwa qillqaaxa


axsarakiti, kamisaraki uka aru
parlaa yatirpatakixa qillqaaxa
chamnixa.

ph

pisi
puru
puyu

phisi
phuru
phuyu

pisi
puru
puyu

qh

qulu
qullu
qutu

qhulu
qhullu
qhuthu

qulu
qullu
qutu

Aymara qillqaataki

Akjakamaxa aymara niya qillqxsnawa Janicha?

Aka jamuqa
uxatasa
m qawqha
arunaka
qillqtma

Jukamppacha
amuytasa
qillqtaskakma.

Aymara qillqaataki

Qillqaa yatiqata uachayaataki

44

Aymara qillqaataki

ph Ph

wiphala

phisi
phiri
phara
phusaa
Phuchu
Ujapxam!
Kastilla arunxa:
p sapjtakiwa utji
Aymaranxa kimsawa:
p
sapjta
ph
phusata
p
phallayata

Chamawa Jan phuyunakani murinuxa kamisaraki


murinjamxanixa.
Wiphalankamakiwa, markaslayku, taqichaqata
jutantapxatayna.
Aka aruna liytma:
Phara uraqi, phiu
chuqii, khullu phuyu.

Aka arunaka aymarana qillqtma:


raz, helada, luna, liviano, seco, lleno.

Purapa amuyasa
p
pisi
tapa
puchu

ph
phisi
thapha
phuchu

45

p P

Aymara qillqaataki

Paquchi

jumpi
pisqi
jampi
puru
pusqu
Ujapxam!
Kastilla arunxa:
p sapjtakiwa utji
Aymaranxa
kimsawa:
p
sapjta
ph
phusata
p
phallayata

Puru tawaquxa kusaraki chumpa pitaa yatiqatayna.


Jani pinqanikiwa ayni jani kutiykaspati.
Aka arunaka aymarana
qillqtma:
Aka aruna ullram:
Yunkasanxa pisaqaruxa pisu sapxiwa. Tejer con palillos, palo de
Jayraxa janiw qapusa phusasa yatkiti. rueca roto, el pie pateado
est hinchado.

Purapa amuyasa
ph
phuyu
phuru
phisi

p
puyu
puru
pisi

46

Aymara qillqaataki

th Th
thakhi

thiya
thuru
thisthapi
thantha
thunkhua
Ujapxam!
Kastilla arunxa:
t sapjtakiwa utji
Aymaranxa kimsawa:
t
sapjta
th
phusata
t
phallayata

Thakhinakasa luratkiti: Kunakiraki aka jayra


lunthatanakaxa, akja maranakana, lurapxpachasti?
Aka arun ullram:
Ancha jan
kunankanisa, qamiri
chuymanasawa, kunasa
jutiri saririkiwa.

Aka arunaka aymarana


qillqtma:
Caminantes no hay caminos,
se hace caminos al andar.

Purapa amuyasa
t
tapa
tiya
turiya

th
thapha
thiya
thuriya

Aymara qillqaataki

47

tisnu
tili
tamata
tukua
tullkhu

t T
Tiju tiju

Ujapxam!
Kastilla arunxa:
t sapjtakiwa utji
Aymaranxa kimsawa:
t
sapjta
th
phusata
t
phallayata

Piqut tixtasisaw
wal anattapxirtxa.
Qillqtaa
yatiqaatakixa, aru
arusiawa wali
yatia.

Aka arun ullram:


Uka tilixa tijunaqiwa.
Nayaxa ikuta
taxsusinxa.

Purapa amuyasa

Aka arunaka aymarana qillqtma:


Aplanado, triturar, correr.

th
t
thantha tanta
thaxsi
taxsi
thuru
turu

48

Aymara qillqaataki

q Q

Qipiskiwa

qillu
qawa
qullu
qapha
qipiri
Ujapxam!
Kastilla arunxa:
q sapjtakiwa utji
Aymaranxa kimsawa:
q
sapjta
qh
phusata
q
phallayata

Kamisaraki jiwaskama qinasisa


qillisisa sarnaqaskanixa.
Yanatanaka:
Jichhaxa taqpacha
qillqanaka yatxtaxa,
jichhaxa aymara qillqtmay!

Aka arunaka aymarana qillqtma:


Samkanakxata, kunjamasa wawsa
sarnaqaaxa ukanakxata, khitimpisa
utasiwaytha, kawkikanakansa
sarnaqawayta, ukanakxata.

Purapa amuyasa
qh
qhara
qhasa
qhuthu
manqha

q
qara
qasa
qutu
manqa

ph

pisi
para
puyu
puru

phisi
phara
phuyu
phuru

pisi
----puyu
puru

th

tanta
taqi
tuxu

thantha
thaqhi

tanta
taqhi
Tuxu

KAMAYU: ELAS GUTIRREZ HUANCA

Aymara qillqaataki

Jukamppacha amuytasini

ch

chh

ch

kh

chichi
chixi
chiqa
chukua

chhichhi
chhixi
chhiqha
chhukhua

chichi
chixi
chiqa
chukua

kaya
kanka
kasaa

khaya
khankha
khasaa

kaya
kanka
kasaa

qh

qra
qulu
qullu
qawa
qutu

qhara
qhulu
qhullu
qhawa
qhuthu

qara
qulu
qullu
qawa
qutu

Aymara qillqaataki

Aymara yatiqata amuyasiataki

Aymara qillqaataki
Gramtica
Personas gramaticales

Sufijos sufijos sufijos


FUTURO

PASADO o REMOTO

Castellano Aymara Pos.

Futuro

Presente Cercano

Lejano

yo
T
l/ella

ta
ni
ni

th
ta
i, u, 0/
tan

tth
tta
tayna
ttan

(en
castellano
no existe
la cuarta
persona)

Naya
Juma
Jupa
Jiwasa

ja
ma
pa
sa

yth
yta
na
ytan
P. cercano
R. cercano
P. testimonial
P. que nos
consta
PCCD

P. lejano
R. lejano
P. no testimonial
P. que no nos
consta
PLCI

KAMAYU: ELAS GUTIRREZ HUANCA

Yuspajara

Aymara
qillqaataki

Jikisikama
Qharrkama
Arumanthkama

También podría gustarte