پرش به محتوا

بوکان: تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۶°۳۱′۱۷″شمالی ۴۶°۱۲′۴۰″شرقی / ۳۶٫۵۲۱۵۰۹۶°شمالی ۴۶٫۲۱۱۱۸۳۷°شرقی / 36.5215096; 46.2111837
این یک مقالهٔ خوب است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید.
صفحه با تغییرات در انتظار سطح ۱ حفاظت شده‌است
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
[نسخهٔ بررسی‌شده][نسخهٔ بررسی‌شده]
→ تفاوت قدیمی‌تر
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷
جز ویرایش Mehdiazadabadi (بحث) به آخرین تغییری که Masoud bukani انجام داده بود واگردانده شد
برچسب: واگردانی
 
(۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۶۸: خط ۶۸:
پیشینه و بافت تاریخی شهر بوکان به دورهٔ قاجار بازمی‌گردد و با زندگی‌نامهٔ چهار شخصیت برجستهٔ دولتی که به «خانوادهٔ سردار بوکان» معروف هستند، گره خورده است. اهمیت تاریخی بوکان بیشتر به ارتباط آن با خاندان سردار [[عزیزخان مکری]]، سپهسالار [[ناصرالدین شاه]]، برمی‌گردد.<ref>{{پک|شریعت|1399|ک=بوکان|ص=1}}</ref> در گذشته، بوکان تنها یک تپهٔ مشرف به چشمه‌های آب با زمین‌های مرطوب و باتلاقی بود که اطراف آن را باغ‌ها فرا گرفته بودند.<ref>{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان|ص=19}}</ref> در سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین شاه، این منطقه جمعیتی حدود ۶۰ نفر داشت و خانه‌هایی گلی در آن بنا شده بود.<ref name="refAfkhame-population">{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان|ص=6}}</ref> بوکان ابتدا به‌عنوان روستایی کوچک شکل گرفت که در اطراف یک قلعه ساخته شده بود.<ref dir=ltr>{{پک|Hameed Khan|1942|ک=M.T. Routes in Persia. Volume 1 – Main Routes|ص=66{{نشان زبان|en}}}}</ref> این قلعه در ابتدا محل سکونت عزیزخان مکری بود و سپس به‌صورت موروثی به فرزندان و نوادگان او رسید.<ref>{{پک|تابانی|1345|ک=بررسی اوضاع طبیعی اقتصادی و انسانی کردستان|ص=47}}</ref>
پیشینه و بافت تاریخی شهر بوکان به دورهٔ قاجار بازمی‌گردد و با زندگی‌نامهٔ چهار شخصیت برجستهٔ دولتی که به «خانوادهٔ سردار بوکان» معروف هستند، گره خورده است. اهمیت تاریخی بوکان بیشتر به ارتباط آن با خاندان سردار [[عزیزخان مکری]]، سپهسالار [[ناصرالدین شاه]]، برمی‌گردد.<ref>{{پک|شریعت|1399|ک=بوکان|ص=1}}</ref> در گذشته، بوکان تنها یک تپهٔ مشرف به چشمه‌های آب با زمین‌های مرطوب و باتلاقی بود که اطراف آن را باغ‌ها فرا گرفته بودند.<ref>{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان|ص=19}}</ref> در سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین شاه، این منطقه جمعیتی حدود ۶۰ نفر داشت و خانه‌هایی گلی در آن بنا شده بود.<ref name="refAfkhame-population">{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان|ص=6}}</ref> بوکان ابتدا به‌عنوان روستایی کوچک شکل گرفت که در اطراف یک قلعه ساخته شده بود.<ref dir=ltr>{{پک|Hameed Khan|1942|ک=M.T. Routes in Persia. Volume 1 – Main Routes|ص=66{{نشان زبان|en}}}}</ref> این قلعه در ابتدا محل سکونت عزیزخان مکری بود و سپس به‌صورت موروثی به فرزندان و نوادگان او رسید.<ref>{{پک|تابانی|1345|ک=بررسی اوضاع طبیعی اقتصادی و انسانی کردستان|ص=47}}</ref>
در دورهٔ قاجار، بوکان و روستاهای اطراف آن تحت مالکیت و مدیریت عزیزخان مکری قرار داشت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ده‌بکری {{!}} مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/245961/ده‎بکری|وبگاه=www.cgie.org.ir|بازبینی=2023-06-29|archive-date=۹ سپتامبر ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230909005259/https://www.cgie.org.ir/fa/article/245961/%D8%AF%D9%87%E2%80%8E%D8%A8%DA%A9%D8%B1%DB%8C|url-status=live}}</ref>
در دورهٔ قاجار، بوکان و روستاهای اطراف آن تحت مالکیت و مدیریت عزیزخان مکری قرار داشت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ده‌بکری {{!}} مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|نشانی=https://www.cgie.org.ir/fa/article/245961/ده‎بکری|وبگاه=www.cgie.org.ir|بازبینی=2023-06-29|archive-date=۹ سپتامبر ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230909005259/https://www.cgie.org.ir/fa/article/245961/%D8%AF%D9%87%E2%80%8E%D8%A8%DA%A9%D8%B1%DB%8C|url-status=live}}</ref>
از زمانِ شکل‌گیری بوکان در دورۀ قاجار، این منطقه همواره نقشی کلیدی در تعاملات میان دولت مرکزی ایران و عشایر منطقه ایفا کرده است. بوکان به‌عنوان نقطه‌ای استراتژیک و قابل اعتماد برای حکومت‌های مرکزی شناخته می‌شد. خانواده عزیزخان سردار، به‌ویژه شخص او، در افزایش اعتبار سیاسی این شهر نقشی برجسته داشتند و بوکان را به یکی از مراکز مهم سیاسی در غرب ایران تبدیل کردند.
از زمانِ شکل‌گیری بوکان در دورهٔ قاجار، این منطقه همواره نقشی کلیدی در تعاملات میان دولت مرکزی ایران و عشایر منطقه ایفا کرده است. بوکان به‌عنوان نقطه‌ای استراتژیک و قابل اعتماد برای حکومت‌های مرکزی شناخته می‌شد. خانواده عزیزخان سردار، به‌ویژه شخص او، در افزایش اعتبار سیاسی این شهر نقشی برجسته داشتند و آن را به یکی از مراکز مهم سیاسی در مناطق کُردنشین آذربایجان تبدیل کردند.
به گفتهٔ ولادیمیر مینورسکی در این زمان، بوکان یک قصبه و مرکز اداری یک بخش و محل سکونتِ نسل به نسل حاکمان مکری بوده است.<ref>{{پک|مینورسکی|1379|ک=کُرد|ص=93}}</ref> در سال ۱۲۶۰ شمسی، در نزدیکی قلعه و مسجد، مکان‌هایی مانند حوضخانه و بازار سرپوشیده توسط سردار [[سیف‌الدین خان مکری]] حاکم وقت بوکان احداث شدند.<ref dir=ltr>{{پک|Gilbert Gerard|1881|ک=Notes of a journey through Kurdistan in the winter of 1881-82.|ص=81{{نشان زبان|en}}}}</ref> سیف‌الدین برای تکمیل کارهای ساختمانی قلعهٔ پدرش و [[مسجد جامع بوکان|مسجد جامع]] و [[حوضخانه بوکان|استخر آب]] از روی ناچاری و تنگ دستی چند آبادی به نام‌های [[تبت]]، [[اینگیجه]] و [[کهریزه]] از املاک مورثی خود را فروخت و به کمک مهندسین روسی برای تأمین آب روستا و قلعه، استخر آب را بنا کرد.<ref>{{پک|افخمی|۱۳۶۴|ک=تاریخ و فرهنگ ادب مکریان بوکان|ص=175-176}}</ref>
به گفتهٔ ولادیمیر مینورسکی در این زمان، بوکان یک قصبه و مرکز اداری یک بخش و محل سکونتِ نسل به نسل حاکمان مکری بوده است.<ref>{{پک|مینورسکی|1379|ک=کُرد|ص=93}}</ref>مالکین کُرد منطقهٔ بوکان و حومهٔ آن، در ادارهٔ بخش کوچکی از مناطق کُردنشین ایران، نقش آفرینی کردند. آن‌ها با عناوینی همچون [[آجودان‌باشی]]، [[سرتیپ]]، [[سرهنگ]]، [[امیرتومان]] و همچنین تصدی مناصبی چون فرمانداری در آن دوره، دارای جایگاه و قدرت بودند. بنا به گفتهٔ [[ژاک دمورگان]]، سیف‌الدین‌خان سردار پسر عزیزخان، کُردهای این مناطق را به یکجانشینی و ساخت روستا در زمین‌هایشان تشویق می‌کرد و اهمیت بوکان را بعنوان یک منطقهٔ مهم افزایش داد.<ref dir=ltr>{{پک|Morgan|1895|ک=Mission scientifique en Perse / par J. de Morgan|ص=31-32{{نشان زبان|fr}}}}</ref> در سال ۱۲۶۰ شمسی، در نزدیکی قلعه و مسجد، مکان‌هایی مانند حوضخانه و بازار سرپوشیده توسط سردار [[سیف‌الدین خان مکری]] حاکم وقت بوکان احداث شدند.<ref dir=ltr>{{پک|Gilbert Gerard|1881|ک=Notes of a journey through Kurdistan in the winter of 1881-82.|ص=81{{نشان زبان|en}}}}</ref> سیف‌الدین برای تکمیل کارهای ساختمانی قلعهٔ پدرش و [[مسجد جامع بوکان|مسجد جامع]] و [[حوضخانه بوکان|استخر آب]] از روی ناچاری و تنگ دستی چند آبادی به نام‌های [[تبت]]، [[اینگیجه]] و [[کهریزه]] از املاک مورثی خود را فروخت و به کمک مهندسین روسی برای تأمین آب روستا و قلعه، استخر آب را بنا کرد.<ref>{{پک|افخمی|۱۳۶۴|ک=تاریخ و فرهنگ ادب مکریان بوکان|ص=175-176}}</ref>


[[عزیزخان مکری]]، [[سیف‌الدین خان مکری]] و [[محمدحسین خان مکری]] در فراهم کردن امکانات اولیهٔ بوکان و شکل‌گیری آن نقش مهمی داشته‌اند. آن‌ها برای بوکان، [[مسجد]]، [[حمام]]، [[بازار]]، سیستم تأمین آب، [[مکتب‌خانه]]، [[گورستان]] و [[سد]] ساختند. [[علی خان مکری]] آخرین و چهارمین سردار این شهر، در سال ۱۳۰۶ شمسی، بوکان را واگذار و از امورات دولتی کناره‌گیری کرد.<ref name="alikhanmukri">{{پک|علی یار|1392|ک=ڕه‌خنه له کتێبی بۆکان له‌سدهٔ بیستم دا|ص=11}}</ref>
[[عزیزخان مکری]]، [[سیف‌الدین خان مکری]] و [[محمدحسین خان مکری]] در فراهم کردن امکانات اولیهٔ بوکان و شکل‌گیری آن نقش مهمی داشته‌اند. آن‌ها برای بوکان، [[مسجد]]، [[حمام]]، [[بازار]]، سیستم تأمین آب، [[مکتب‌خانه]]، [[گورستان]] و [[سد]] ساختند. [[علی خان مکری]] آخرین و چهارمین سردار این شهر، در سال ۱۳۰۶ شمسی، بوکان را واگذار و از امورات دولتی کناره‌گیری کرد.<ref name="alikhanmukri">{{پک|علی یار|1392|ک=ڕه‌خنه له کتێبی بۆکان له‌سدهٔ بیستم دا|ص=11}}</ref>
خط ۱۲۷: خط ۱۲۷:
میرزامحمود افخم منشی به وساطت حاجی باپیرآقا آزاد شد و به وسیلهٔ او و معتمدین شهر مراغه با تشریفات لازم و احترام پیکر محمدحسین خان مکری در [[آرامگاه سرداران مکری|آرامگاه بوکان]] دفن شد.<ref>{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان|ص=٢٣٢}}</ref>{{یاد|تاریخ و زمان: روز سه‌شنبه سه ساعت به غروب مانده بیست و سوم سال ۱۳۳۳ هجری قمری (۱۲۹۳ شمسی). تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان صفحهٔ ۲۱۴}}
میرزامحمود افخم منشی به وساطت حاجی باپیرآقا آزاد شد و به وسیلهٔ او و معتمدین شهر مراغه با تشریفات لازم و احترام پیکر محمدحسین خان مکری در [[آرامگاه سرداران مکری|آرامگاه بوکان]] دفن شد.<ref>{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان|ص=٢٣٢}}</ref>{{یاد|تاریخ و زمان: روز سه‌شنبه سه ساعت به غروب مانده بیست و سوم سال ۱۳۳۳ هجری قمری (۱۲۹۳ شمسی). تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان صفحهٔ ۲۱۴}}


کوه نعل شکن یا [[نالشکینه]] سنگر روس‌ها بود.<ref>{{پک|ناهید|1400|ک=خاطران من|ص=71}}</ref> در سال ۱۲۹۵ یک هزار سوار [[قوای قزاق|قزاق]] روس به بوکان حمله‌ور شدند و عثمانی‌ها از منطقه عقب‌نشینی کردند.<ref>{{پک|ناهید|1400|ک=خاطران من|ص=72}}</ref> در سال ۱۳۰۱ شمسی، علی‌خان سردار مکری به همراه عشایر دهبکری بوکان، مأموریت یافتند که با [[اسماعیل سیمیتقو]] مقابله کنند؛ مأموریتی که جایگاه بوکان را در معادلات سیاسی آن دوران بیش‌ازپیش پررنگ نشان می‌داد.<ref>{{پک|جهانبانی|1380|ک=سرباز ایرانی و مفهوم آب و خاک|ص=203}}</ref>
کوه نعل شکن یا [[نالشکینه]] سنگر روس‌ها بود.<ref>{{پک|ناهید|1400|ک=خاطران من|ص=71}}</ref> در سال ۱۲۹۵ یک هزار سوار [[قوای قزاق|قزاق]] روس به بوکان حمله‌ور شدند و عثمانی‌ها از منطقه عقب‌نشینی کردند.<ref>{{پک|ناهید|1400|ک=خاطران من|ص=72}}</ref> در سال ۱۳۰۱ شمسی، علی‌خان سردار مکری به همراه عشایر دهبکری بوکان و [[خالو قربان هرسینی]]، توسط حکومتِ مرکزی مأموریت یافتند که با [[اسماعیل سیمیتقو]] مقابله کنند.<ref>{{پک|جهانبانی|1380|ک=سرباز ایرانی و مفهوم آب و خاک|ص=203}}</ref>


=== دورهٔ پهلوی ===
=== دورهٔ پهلوی ===
با آغاز حکومت [[رضا شاه پهلوی]]، به تدریج در بوکان سازمان‌ها و اداره‌های دولتی مانند [[پست]] و [[تلگراف]]، دارایی، مدارس دولتی، [[گمرک]] و [[ژاندارمری]] دایر شدند. [[گمرک]] بوکان در سال ۱۳۱۱ شمسی توسط وزارت دارائی وقت منحل شد.<ref>{{پک|حکیم زاده|1388|ک=ساوجبلاغ مکری (مهاباد)|ص=221}}</ref> [[علی خان مکری]] آخرین سردار این شهر به‌دلیل بدهکاری و نداری، بوکان را با روستای [[سردارآباد (بوکان)|سردار آباد]] معاوضه کرد و به آنجا نقل مکان کرد و با دختری [[ارمنی]] ازدواج کرد و از کار دولتی کناره‌گیری کرد.<ref>{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان|ص=230}}</ref> علی‌خان تا سال 1306 شمسی مالک این شهر بود. بعدها علی‌آقا ایلخانی زاده، بوکان را به میرزا آقا پناهی و حبیب پناهی که از تجار [[تبریز]] ساکن تهران بودند، فروخت.<ref name="alikhanmukri"/>{{یاد|علی آقا معروف به امیراسعد، رئیس ایل دهبکری‌ها و عشایر منطقه بود. علی‌خان بدهکار بود و بوکان را به امیراسعد واگذار کرد و امیراسعد نیز برخی بدهی‌های علی‌خان را به عهده گرفت.}} در سال ۱۳۲۳ شمسی، عبدالله‌آقا ایلخانی‌زاده و قاسم مهتدی دوباره بوکان را از تجار تبریزی خریداری کردند و مالک آن شدند.<ref>{{پک|رحمان محمدیان|۱۳۹۴|ک=بوکان در سدهٔ بیستم، جلد دوم|ص=۱۶ {{نشان زبان|ku}}}}</ref>
با آغاز حکومت [[رضا شاه پهلوی]]، به تدریج در بوکان سازمان‌ها و اداره‌های دولتی مانند [[پست]] و [[تلگراف]]، دارایی، مدارس دولتی، [[گمرک]] و [[ژاندارمری]] دایر شدند. [[گمرک]] بوکان در سال ۱۳۱۱ شمسی توسط وزارت دارائی وقت منحل شد.<ref>{{پک|حکیم زاده|1388|ک=ساوجبلاغ مکری (مهاباد)|ص=221}}</ref> [[علی خان مکری]] آخرین سردار این شهر به‌دلیل بدهکاری و نداری، بوکان را با روستای [[سردارآباد (بوکان)|سردار آباد]] معاوضه کرد و به آنجا نقل مکان کرد و با دختری [[ارمنی]] ازدواج کرد و از کار دولتی کناره‌گیری کرد.<ref>{{پک|افخمی|1364|ک=تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان|ص=230}}</ref> علی‌خان تا سال ۱۳۰۶ شمسی مالک این شهر بود. بعدها علی‌آقا ایلخانی زاده، بوکان را به میرزا آقا پناهی و حبیب پناهی که از تجار [[تبریز]] ساکن تهران بودند، فروخت.<ref name="alikhanmukri"/>{{یاد|علی آقا معروف به امیراسعد، رئیس ایل دهبکری‌ها و عشایر منطقه بود. علی‌خان بدهکار بود و بوکان را به امیراسعد واگذار کرد و امیراسعد نیز برخی بدهی‌های علی‌خان را به عهده گرفت.}} در سال ۱۳۲۳ شمسی، عبدالله‌آقا ایلخانی‌زاده و قاسم مهتدی دوباره بوکان را از تجار تبریزی خریداری کردند و مالک آن شدند.<ref>{{پک|رحمان محمدیان|۱۳۹۴|ک=بوکان در سدهٔ بیستم، جلد دوم|ص=۱۶ {{نشان زبان|ku}}}}</ref>


در [[تقسیمات کشوری در ایران|تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ ایران]]، بوکان به‌عنوان [[بخش (تقسیمات کشوری)|بخش]] به مدت ۵۲ سال (تا سال ۱۳۶۸) به شهرستان مهاباد ضمیمه شد و جایگاه سیاسی آن کاهش یافت. به گفتهٔ [[بهمن کریمی]] تعداد خانوارهای بوکان در تیرماه سال ۱۳۱۵ بالغ بر ۳۰۰ خانواده و دارای ۲ کاروانسرا، مدرسه دولتی و چند مغازه بود و ۵۰ خانوار کلیمی در این شهر زندگی می‌کردند. عمارت قلعهٔ سردار در آن سال نیمه خرابه بوده که از آن به‌عنوان مدرسه و [[اداره پست|ادارهٔ پست]] استفاده شده است.<ref>{{پک|کریمی|1329|ک=راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران|ص=202}}</ref>بوکان در [[جنگ جهانی دوم]]، مرز میان دولت‌های انگلیس و شوروی بود که در آنجا افسران نظامی با یکدیگر گفتگو می‌کردند.<ref dir=ltr>{{پک|reports|1941|ک=Persia. Tabriz – Monthly despatches of internal situation in Azerbaijan|ص=2{{نشان زبان|en}}}}</ref>
در [[تقسیمات کشوری در ایران|تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ ایران]]، بوکان به‌عنوان [[بخش (تقسیمات کشوری)|بخش]] به مدت ۵۲ سال (تا سال ۱۳۶۸) به شهرستان مهاباد ضمیمه شد و جایگاه سیاسی آن کاهش یافت. به گفتهٔ [[بهمن کریمی]] تعداد خانوارهای بوکان در تیرماه سال ۱۳۱۵ بالغ بر ۳۰۰ خانواده و دارای ۲ کاروانسرا، مدرسه دولتی و چند مغازه بود و ۵۰ خانوار کلیمی در این شهر زندگی می‌کردند. عمارت قلعهٔ سردار در آن سال نیمه خرابه بوده که از آن به‌عنوان مدرسه و [[اداره پست|ادارهٔ پست]] استفاده شده است.<ref>{{پک|کریمی|1329|ک=راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران|ص=202}}</ref>بوکان در [[جنگ جهانی دوم]]، مرز میان دولت‌های انگلیس و شوروی بود که در آنجا افسران نظامی با یکدیگر گفتگو می‌کردند.<ref dir=ltr>{{پک|reports|1941|ک=Persia. Tabriz – Monthly despatches of internal situation in Azerbaijan|ص=2{{نشان زبان|en}}}}</ref>
خط ۱۵۶: خط ۱۵۶:
; حوزهٔ انتخابیه بوکان
; حوزهٔ انتخابیه بوکان
{{اصلی|حوزه انتخابیه بوکان}}
{{اصلی|حوزه انتخابیه بوکان}}
طبق قانون انتخابات مجلس شورای ملی مصوبِ سال ۱۲۹۰ شمسی، حوزهٔ انتخابیه بوکان شامل دهستان‌های: آختاچی شرقی، بهی، گورک مکری، ایل تیمور و بخش سردشت به مرکزیت بوکان اشاره شده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=وزارت کشور|تاریخ=1290|وبگاه=قوانین|نشانی=https://qavanin.ir/Law/TreeText?IDS=4102652435156377918&SearchText=بوکان&SeachTextType=1&WithSearchFilter=false&WithTopicFilter=&TextDate=1396%2F03%2F16&TextDates=۱۳۹۶%2F۰۳%2F۱۶&WithOpinion=false&ApproveStateNo=&drpFont=#739825|عنوان=قانون انتخابات مجلس شورای ملی. مصوب 28 شهر شوال‌المکرم مطابق 29 میزان 1329 قمری. مصوب 1290,07,29. با اصلاحات و الحاقات بعدی}}</ref> از تاریخ ۲ اسفند ۱۳۳۹ خورشیدی تاکنون یک کرسی نمایندگی به صورت مستقل در ادوار مختلف [[مجلس شورای ملی]] و [[مجلس شورای اسلامی]] به [[حوزه انتخابیه بوکان|حوزهٔ انتخابیه بوکان]] تعلق گرفته است. بوکان در زمانی که تنها یک بخش محسوب می‌شد، شرایط لازم را برای ارتقاء به شهرستان داشت.{{یاد|نطق [[سلیمان انوشیروانی]]: یکی از تقاضاهائی که مردم بوکان داشتند این بود که بخش بوکان تبدیل به شهرستان به شود و من چهار سال در اینباره تلاش کردم و زحمت کشیدم اما اینکار انجام نشد گناه وزارت کشور نبود بلکه علّت دایره تقسیمات کشوری بود که مرتب نوسان داشت و از این وزارتخانه به آن وزارتخانه می‌رفت؛ ولی به هرحال وعده کردند که در اولین فرصت بوکان شهرستان به شود.}}<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://mashruteh.org/wiki/index.php?title=مذاکرات_مجلس_شورای_ملی_۲۹_تیر_۱۳۵۴_نشست_۲۳۴ |عنوان=مذاکرات مجلس شورای ملی دورهٔ بیست و سوم نشست ۲۳۴ |ناشر=کتابخانه مشروطه تا مجلس شورای ملی |تاریخ=۲۹ تیر ۱۳۵۴ |تاریخ بازبینی=۱۹ آذر ۱۳۹۵ |archive-date=۲ مارس ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210302111517/https://mashruteh.org/wiki/index.php?title=%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%84%DB%8C_%DB%B2%DB%B9_%D8%AA%DB%8C%D8%B1_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B4_%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA_%DB%B2%DB%B3%DB%B4 |url-status=live}}</ref>
از تاریخ ۲ اسفند ۱۳۳۹ خورشیدی تاکنون یک کرسی نمایندگی به صورت مستقل در ادوار مختلف [[مجلس شورای ملی]] و [[مجلس شورای اسلامی]] به [[حوزه انتخابیه بوکان|حوزهٔ انتخابیه بوکان]] تعلق گرفته است. بوکان در زمانی که تنها یک بخش محسوب می‌شد، شرایط لازم را برای ارتقاء به شهرستان داشت.{{یاد|نطق [[سلیمان انوشیروانی]]: یکی از تقاضاهائی که مردم بوکان داشتند این بود که بخش بوکان تبدیل به شهرستان به شود و من چهار سال در اینباره تلاش کردم و زحمت کشیدم اما اینکار انجام نشد گناه وزارت کشور نبود بلکه علّت دایره تقسیمات کشوری بود که مرتب نوسان داشت و از این وزارتخانه به آن وزارتخانه می‌رفت؛ ولی به هرحال وعده کردند که در اولین فرصت بوکان شهرستان به شود.}}<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://mashruteh.org/wiki/index.php?title=مذاکرات_مجلس_شورای_ملی_۲۹_تیر_۱۳۵۴_نشست_۲۳۴ |عنوان=مذاکرات مجلس شورای ملی دورهٔ بیست و سوم نشست ۲۳۴ |ناشر=کتابخانه مشروطه تا مجلس شورای ملی |تاریخ=۲۹ تیر ۱۳۵۴ |تاریخ بازبینی=۱۹ آذر ۱۳۹۵ |archive-date=۲ مارس ۲۰۲۱ |archive-url=https://web.archive.org/web/20210302111517/https://mashruteh.org/wiki/index.php?title=%D9%85%D8%B0%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%84%DB%8C_%DB%B2%DB%B9_%D8%AA%DB%8C%D8%B1_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B4_%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA_%DB%B2%DB%B3%DB%B4 |url-status=live}}</ref>


; سال‌های پایانی حکومتِ پهلوی
; سال‌های پایانی حکومتِ پهلوی
خط ۱۶۵: خط ۱۶۵:


=== پس از انقلاب ۱۳۵۷ ===
=== پس از انقلاب ۱۳۵۷ ===
در مدتِ 52 سال، بوکان به‌عنوان بخش به شمار می‌رفت، کمترین امکانات زیرساختی نسبت به جمعیت را داشت. در حالی که یکی از پرجمعیت‌ترین بخش‌های غرب ایران بود. به همین جهت، تنها دارای یک پاسگاه کوچک [[شهربانی]] و [[ژاندارمری ایران|ژاندارمری]] بود و سایر زیرساخت‌های انتظامی و نظامی در آن وجود نداشت. با توجه به این مسائل، در جریانِ انقلاب ۱۳۵۷ به سرعت به تصرف احزاب مسلح کُرد مخالف جمهوری اسلامی درآمد. تا اینکه در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به کمک یگان‌های ارتش، سپاه و ژاندارمری و نیروهای مردمی که از محور سقز آمده بودند، بوکان مدت کوتاهی از کنترل شورشیان خارج شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=fa|نشانی=https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1395/05/16/13950516181427786830815.pdf|عنوان=جنگ در آذربایجان غربی|بازبینی=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305081300/https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1395/05/16/13950516181427786830815.pdf|url-status=live}}</ref> پاک سازی و کنترل کامل منطقهٔ بوکان تا ۱۱ مهر سال ۱۳۶۲ به طول انجامید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=همکاری اهل سنت با سپاه پاسداران برای مقابله با ضدانقلاب در بوکان/ نقش مردم کرد در تأمین امنیت بوکان و سردشت در اوایل انقلاب|نشانی=http://irdc.ir/fa/news/1788|وبگاه=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|تاریخ=۱۹ آذر ۱۳۹۶|بازبینی=2021-12-04|archive-date=۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230924131534/https://irdc.ir/fa/news/1788/%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B6%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8|url-status=live}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://kanipress.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=12&pageid=504&newsview=233373 |عنوان=اولین همایش سالروز آزادی سازی بوکان و (روز شهرستان) برگزار شد |ناشر=کانی پرس |تاریخ=۱۳ مهر ۱۳۹۴ |تاریخ بازبینی=۱۵ مهر ۱۳۹۴ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20151006231145/http://kanipress.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=12&pageid=504&newsview=233373 |تاریخ بایگانی=۶ اکتبر ۲۰۱۵ |url-status=dead}}</ref>اولین روحانی شهید اهل سنت آذربایجان غربی که امام جمعهٔ بوکان بود در شامگاه یکم دی ۱۳۶۰ توسط عوامل حزب کومله در خانه‌اش ترور و کشته شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اولین امام جمعه اهل سنت شهرستان بوکان، خاری در چشم ضدانقلاب|نشانی=http://fashnews.ir/fa/news-details/96598/-اولین-امام‌-جمعه-اهل-سنت-شهرستان-بوکان،-خاری-در-چشم-ضد-انقلاب/|وبگاه=پایگاه خبری-تحلیلی فرهنگ ایثار و شهادت|بازبینی=2023-03-05|کد زبان=fa|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305180855/http://fashnews.ir/fa/news-details/96598/-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%E2%80%8C-%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D8%B6%D8%AF-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8/|url-status=live}}</ref> شهر بوکان، محل آغاز درگیری میان حزب [[کومله]] و [[حزب دموکرات کردستان ایران]] در هفتم اسفند ۱۳۵۹ بود که منجر به کشته شدن ۳ عضو از سازمان پیکار (حزب کمونیست ایران و متحد کومله) از سوی حزب دموکرات کُردستان شد و از این تاریخ تا اردیبهشت ۱۳۶۷ [[جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران]] در سایر مناطق مرزی ایران و عراق ادامه داشت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=دکتر قاسملو در فراسوی اسطوره|نشانی=https://www.tribunezamaneh.com/archives/103329|وبگاه=تریبون زمانه|بازبینی=2023-03-05|کد زبان=en|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305155704/https://www.tribunezamaneh.com/archives/103329|url-status=live}}</ref> احزاب مسلح کُرد با شعار خودمختاری برای خلق کُرد، عملیات‌های مسلحانه در شهرهای کُردنشین مانند بوکان انجام می‌دادند که در همین ارتباط در ۲۹ شهریور سال ۱۳۷۵ [[سیدعلی خامنه‌ای]] در سفر به [[استان آذربایجان غربی]] گفت: «کسانی که این روزها را در ارومیه و مهاباد و بوکان بودند و دیدند که خلق کُرد کیست و کجاست، خلق کُرد جزو ملت ایران است» و به رویدادهای این مناطق در اوایل انقلاب پرداخت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=گزارش کامل از سفر مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به ارومیه-شهریور 1375|نشانی=https://dana.ir/13300/گزارش-کامل-از-سفر-مقام-معظم-رهبریمدظله-العالی-به-ارومیه-شهریور-1375|وبگاه=dana.ir|بازبینی=2023-03-05|کد زبان=fa|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305173907/https://dana.ir/13300/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%AF%D8%B8%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-1375|url-status=live}}</ref>
در مدتی که بوکان به‌عنوان بخش به‌شمار می‌رفت، کمترین امکانات زیرساختی نسبت به جمعیت را داشت. در حالی که یکی از پرجمعیت‌ترین بخش‌های غرب ایران بود. به همین جهت، تنها دارای یک پاسگاه کوچک [[شهربانی]] و [[ژاندارمری ایران|ژاندارمری]] بود و سایر زیرساخت‌های انتظامی و نظامی در آن وجود نداشت. با توجه به این مسائل، در جریانِ انقلاب ۱۳۵۷ به سرعت به تصرف احزاب مسلح کُرد مخالف جمهوری اسلامی درآمد. تا اینکه در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به کمک یگان‌های ارتش، سپاه و ژاندارمری و نیروهای مردمی که از محور سقز آمده بودند، بوکان مدت کوتاهی از کنترل شورشیان خارج شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرگزاری تسنیم|کد زبان=fa|نشانی=https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1395/05/16/13950516181427786830815.pdf|عنوان=جنگ در آذربایجان غربی|بازبینی=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305081300/https://newsmedia.tasnimnews.com/Tasnim/Uploaded/Document/1395/05/16/13950516181427786830815.pdf|url-status=live}}</ref> پاک سازی و کنترل کامل منطقهٔ بوکان تا ۱۱ مهر سال ۱۳۶۲ به طول انجامید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=همکاری اهل سنت با سپاه پاسداران برای مقابله با ضدانقلاب در بوکان/ نقش مردم کرد در تأمین امنیت بوکان و سردشت در اوایل انقلاب|نشانی=http://irdc.ir/fa/news/1788|وبگاه=مرکز اسناد انقلاب اسلامی|تاریخ=۱۹ آذر ۱۳۹۶|بازبینی=2021-12-04|archive-date=۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230924131534/https://irdc.ir/fa/news/1788/%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B6%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8|url-status=live}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://kanipress.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=12&pageid=504&newsview=233373 |عنوان=اولین همایش سالروز آزادی سازی بوکان و (روز شهرستان) برگزار شد |ناشر=کانی پرس |تاریخ=۱۳ مهر ۱۳۹۴ |تاریخ بازبینی=۱۵ مهر ۱۳۹۴ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20151006231145/http://kanipress.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=12&pageid=504&newsview=233373 |تاریخ بایگانی=۶ اکتبر ۲۰۱۵ |url-status=dead}}</ref>اولین روحانی شهید اهل سنت آذربایجان غربی که امام جمعهٔ بوکان بود در شامگاه یکم دی ۱۳۶۰ توسط عوامل حزب کومله در خانه‌اش ترور و کشته شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=اولین امام جمعه اهل سنت شهرستان بوکان، خاری در چشم ضدانقلاب|نشانی=http://fashnews.ir/fa/news-details/96598/-اولین-امام‌-جمعه-اهل-سنت-شهرستان-بوکان،-خاری-در-چشم-ضد-انقلاب/|وبگاه=پایگاه خبری-تحلیلی فرهنگ ایثار و شهادت|بازبینی=2023-03-05|کد زبان=fa|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305180855/http://fashnews.ir/fa/news-details/96598/-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%E2%80%8C-%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D8%B4%D9%85-%D8%B6%D8%AF-%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8/|url-status=live}}</ref> شهر بوکان، محل آغاز درگیری میان حزب [[کومله]] و [[حزب دموکرات کردستان ایران]] در هفتم اسفند ۱۳۵۹ بود که منجر به کشته شدن ۳ عضو از سازمان پیکار (حزب کمونیست ایران و متحد کومله) از سوی حزب دموکرات کُردستان شد و از این تاریخ تا اردیبهشت ۱۳۶۷ [[جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران]] در سایر مناطق مرزی ایران و عراق ادامه داشت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=دکتر قاسملو در فراسوی اسطوره|نشانی=https://www.tribunezamaneh.com/archives/103329|وبگاه=تریبون زمانه|بازبینی=2023-03-05|کد زبان=en|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305155704/https://www.tribunezamaneh.com/archives/103329|url-status=live}}</ref> احزاب مسلح کُرد با شعار خودمختاری برای خلق کُرد، عملیات‌های مسلحانه در شهرهای کُردنشین مانند بوکان انجام می‌دادند که در همین ارتباط در ۲۹ شهریور سال ۱۳۷۵ [[سیدعلی خامنه‌ای]] در سفر به [[استان آذربایجان غربی]] گفت: «کسانی که این روزها را در ارومیه و مهاباد و بوکان بودند و دیدند که خلق کُرد کیست و کجاست، خلق کُرد جزو ملت ایران است» و به رویدادهای این مناطق در اوایل انقلاب پرداخت.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=گزارش کامل از سفر مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به ارومیه-شهریور 1375|نشانی=https://dana.ir/13300/گزارش-کامل-از-سفر-مقام-معظم-رهبریمدظله-العالی-به-ارومیه-شهریور-1375|وبگاه=dana.ir|بازبینی=2023-03-05|کد زبان=fa|archive-date=۵ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230305173907/https://dana.ir/13300/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-%D9%85%D8%B9%D8%B8%D9%85-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%AF%D8%B8%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1-1375|url-status=live}}</ref>


میزان خسارت و تخریب وارد شده به شهر بوکان در طول جنگ ایران و عراق در میان شهرهای آذربایجان غربی، ۲٫۴۰۹ واحد مسکونی که مجموعاً پنج درصد از کل این استان، اعلام شده است.<ref>{{پک|احمدپوراحمد|۱۳۷۸|ک=ویژگی‌ها و توزیع جغرافیایی بازسازی مناطق جنگ‌زدهٔ استان آذربایجان غربی|ص=۱۷۱ الی ۱۷۳}}</ref> در دورهٔ جنگ به صورت موقت پایگاه‌های [[ارتش]] و [[سپاه]] در بوکان مستقر بودند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://www.habilian.ir/fa/index.php?option=com_icagenda&view=event&id=1450&Itemid=768 |عنوان=حملات سنگین گروهی از مهاجمان به مقر سپاه و پایگاه‌های ارتش و ژاندارمری بوکان |ناشر=هابیلیان |تاریخ=آبان ۱۳۵۸ |تاریخ بازبینی=۴ مهر ۱۳۹۹ |archive-date=۱۵ ژانویه ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200115002235/https://www.habilian.ir/fa/index.php?option=com_icagenda&view=event&id=1450&Itemid=768 |url-status=live}}</ref> پس از پایان جنگ و امن شدن این مناطق، تنها پایگاه‌های [[سپاه پاسداران]] به صورت دائم مستقر شدند و ارتش از این شهر خارج شد.
میزان خسارت و تخریب وارد شده به شهر بوکان در طول جنگ ایران و عراق در میان شهرهای آذربایجان غربی، ۲٫۴۰۹ واحد مسکونی که مجموعاً پنج درصد از کل این استان، اعلام شده است.<ref>{{پک|احمدپوراحمد|۱۳۷۸|ک=ویژگی‌ها و توزیع جغرافیایی بازسازی مناطق جنگ‌زدهٔ استان آذربایجان غربی|ص=۱۷۱ الی ۱۷۳}}</ref> در دورهٔ جنگ به صورت موقت پایگاه‌های [[ارتش]] و [[سپاه]] در بوکان مستقر بودند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://www.habilian.ir/fa/index.php?option=com_icagenda&view=event&id=1450&Itemid=768 |عنوان=حملات سنگین گروهی از مهاجمان به مقر سپاه و پایگاه‌های ارتش و ژاندارمری بوکان |ناشر=هابیلیان |تاریخ=آبان ۱۳۵۸ |تاریخ بازبینی=۴ مهر ۱۳۹۹ |archive-date=۱۵ ژانویه ۲۰۲۰ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200115002235/https://www.habilian.ir/fa/index.php?option=com_icagenda&view=event&id=1450&Itemid=768 |url-status=live}}</ref> پس از پایان جنگ و امن شدن این مناطق، تنها پایگاه‌های [[سپاه پاسداران]] به صورت دائم مستقر شدند و ارتش از این شهر خارج شد.
خط ۱۷۱: خط ۱۷۱:
بوکان در ۲۶ فروردین ماه سال [[۱۳۶۷ (خورشیدی)|۱۳۶۷]] سه بار توسط [[جنگ ایران و عراق|هواپیماهای عراقی]] بمباران شد که مجموع این حمله‌ها ۱۹ نفر کشته و ۱۶۰ نفر مجروح شدند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=13653 |عنوان=برگزاری جلسه هماهنگی به منظور یادواره شهدای بمباران شهدای بوکان |ناشر=زریان |تاریخ=۲۲ فروردین ۱۳۹۵ |تاریخ بازبینی=۲۳ فروردین ۱۳۹۵ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20160410021425/http://ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=13653 |تاریخ بایگانی=۱۰ آوریل ۲۰۱۶ |url-status=live}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://wikishahid.com/index.php/سرزمین-نور/مناطق-عملیاتی-شمال-غرب/content/267-شهرستان-بوکان.html |عنوان=شهرستان بوکان |ناشر=ویکی شهید |تاریخ=۱۳۹۰ |تاریخ بازبینی=۱۳ شهریور ۱۳۹۴ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20150916062022/http://wikishahid.com/index.php/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%BA%D8%B1%D8%A8/content/267-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86.html |تاریخ بایگانی=۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵ |url-status=live}}</ref> تاکنون بیش از ۳۷۸ نفر از مردم این شهر شهید، ۱۳۶ نفر آزاده، ۹ شهید مفقودالاثر، دارای [[مدافعان حرم|شهدای مدافع حرم]] و ۴۹۴ نفر جانباز است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=شهید نجاری، شهیدی که محبوب دل مردم بوکان بود|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/4259152/شهید-نجاری-شهیدی-که-محبوب-دل-مردم-بوکان-بود|وبگاه=fa|تاریخ=۱۴۰۳/۰۳/۲۴–۱۹:۳۵|بازبینی=2024-06-13|کد زبان=fa|نام=خبرگزاری صدا و سیما {{!}} IRIB NEWS|نام خانوادگی=AGENCY}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://www.irna.ir/news/84211438/گلزار-شهدای-بوکان-به-عنوان-نماد-گلزار-شهدای-اهل-سنت-کشور-معرفی |عنوان=گلزار شهدای بوکان به عنوان نماد گلزار شهدای اهل سنت کشور معرفی شد |ناشر=ایرنا |تاریخ=۱۶ بهمن ۱۳۹۹ |تاریخ بازبینی=۱۷ بهمن ۱۳۹۹ |archive-date=۳۰ آوریل ۲۰۲۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430110631/https://www.irna.ir/news/84211438/%DA%AF%D9%84%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%84%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C |url-status=live}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=یادواره شهدای پیشمرگ کرد مسلمان در بوکان برگزار شد- اخبار استانها تسنیم {{!}} Tasnim|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/09/04/568238/یادواره-شهدای-پیشمرگ-کرد-مسلمان-در-بوکان-برگزار-شد|وبگاه=خبرگزاری تسنیم {{!}} Tasnim|بازبینی=2022-05-25|کد زبان=fa|archive-date=۲۵ مه ۲۰۲۲|archive-url=https://web.archive.org/web/20220525154502/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/09/04/568238/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%85%D8%B1%DA%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF|url-status=live}}</ref>
بوکان در ۲۶ فروردین ماه سال [[۱۳۶۷ (خورشیدی)|۱۳۶۷]] سه بار توسط [[جنگ ایران و عراق|هواپیماهای عراقی]] بمباران شد که مجموع این حمله‌ها ۱۹ نفر کشته و ۱۶۰ نفر مجروح شدند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=13653 |عنوان=برگزاری جلسه هماهنگی به منظور یادواره شهدای بمباران شهدای بوکان |ناشر=زریان |تاریخ=۲۲ فروردین ۱۳۹۵ |تاریخ بازبینی=۲۳ فروردین ۱۳۹۵ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20160410021425/http://ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=13653 |تاریخ بایگانی=۱۰ آوریل ۲۰۱۶ |url-status=live}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://wikishahid.com/index.php/سرزمین-نور/مناطق-عملیاتی-شمال-غرب/content/267-شهرستان-بوکان.html |عنوان=شهرستان بوکان |ناشر=ویکی شهید |تاریخ=۱۳۹۰ |تاریخ بازبینی=۱۳ شهریور ۱۳۹۴ |پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20150916062022/http://wikishahid.com/index.php/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%86%D9%88%D8%B1/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%BA%D8%B1%D8%A8/content/267-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86.html |تاریخ بایگانی=۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵ |url-status=live}}</ref> تاکنون بیش از ۳۷۸ نفر از مردم این شهر شهید، ۱۳۶ نفر آزاده، ۹ شهید مفقودالاثر، دارای [[مدافعان حرم|شهدای مدافع حرم]] و ۴۹۴ نفر جانباز است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=شهید نجاری، شهیدی که محبوب دل مردم بوکان بود|نشانی=https://www.iribnews.ir/fa/news/4259152/شهید-نجاری-شهیدی-که-محبوب-دل-مردم-بوکان-بود|وبگاه=fa|تاریخ=۱۴۰۳/۰۳/۲۴–۱۹:۳۵|بازبینی=2024-06-13|کد زبان=fa|نام=خبرگزاری صدا و سیما {{!}} IRIB NEWS|نام خانوادگی=AGENCY}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=https://www.irna.ir/news/84211438/گلزار-شهدای-بوکان-به-عنوان-نماد-گلزار-شهدای-اهل-سنت-کشور-معرفی |عنوان=گلزار شهدای بوکان به عنوان نماد گلزار شهدای اهل سنت کشور معرفی شد |ناشر=ایرنا |تاریخ=۱۶ بهمن ۱۳۹۹ |تاریخ بازبینی=۱۷ بهمن ۱۳۹۹ |archive-date=۳۰ آوریل ۲۰۲۲ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220430110631/https://www.irna.ir/news/84211438/%DA%AF%D9%84%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF-%DA%AF%D9%84%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%87%D9%84-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C |url-status=live}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=یادواره شهدای پیشمرگ کرد مسلمان در بوکان برگزار شد- اخبار استانها تسنیم {{!}} Tasnim|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/09/04/568238/یادواره-شهدای-پیشمرگ-کرد-مسلمان-در-بوکان-برگزار-شد|وبگاه=خبرگزاری تسنیم {{!}} Tasnim|بازبینی=2022-05-25|کد زبان=fa|archive-date=۲۵ مه ۲۰۲۲|archive-url=https://web.archive.org/web/20220525154502/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/09/04/568238/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%85%D8%B1%DA%AF-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF|url-status=live}}</ref>


در اسفندماه سال ۱۳۶۸ این شهر در [[تقسیمات کشوری در ایران|تقسیمات کشوری ایران]] با جمعیتی بالغ بر ۱۱۷٬۰۰۰ نفر از بخش به شهرستان ارتقاء یافت.<ref name="rc.majlis-1368">{{یادکرد وب|تاریخ=23 اسفند 1368|تاریخ بازبینی=10 آبان 1400|وبگاه=مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/111819|عنوان=ایجاد و تأسیس شهرستان بوکان و بخش سیمینه در تابعیت استان آذربایجان غربی|archive-date=۱ نوامبر ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101194917/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/111819|url-status=dead}}</ref> در طی ۳۰ سال از یک بخش کوچک کردنشین در جایگاه سومین شهر کردنشین بزرگ ایران (پس از [[کرمانشاه]] و [[سنندج]]) قرار گرفت و در بسیاری از شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و سیاسی پیشرفت چشمگیری داشته است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=هاناخبر|نشانی=https://www.hanakhabar.ir/news.php?id=25AB2626&news=نیروی%20انتظامی%20بوکان؛%20دیروز،%20امروز،%20فردا|وبگاه=وب سایت خبری تحلیلی هاناخبر {{!}} اخبار ایران و جهان {{!}} Hana Khabar News|بازبینی=2021-10-31|کد زبان=fa|archive-date=۳۱ اکتبر ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20211031225441/https://www.hanakhabar.ir/news.php?id=25AB2626&news=%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C%20%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C%20%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%9B%20%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%8C%20%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%8C%20%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7|url-status=live}}</ref>
در اسفندماه سال ۱۳۶۸ این شهر در [[تقسیمات کشوری در ایران|تقسیمات کشوری ایران]] با جمعیتی بالغ بر ۱۱۷٬۰۰۰ نفر(نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۶۵)<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/فرهنگ-آبادیهای-کشور-سال-1365 |عنوان=نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۶۵ - فرهنگ آبادی‌ها | ناشر =مرکز آمار ایران |تاریخ =۱۳۶۵ |تاریخ بازبینی=۲۷ شهریور ۱۳۹۹}}</ref> از بخش به شهرستان ارتقاء یافت.<ref name="rc.majlis-1368">{{یادکرد وب|تاریخ=23 اسفند 1368|تاریخ بازبینی=10 آبان 1400|وبگاه=مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/111819|عنوان=ایجاد و تأسیس شهرستان بوکان و بخش سیمینه در تابعیت استان آذربایجان غربی|archive-date=۱ نوامبر ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101194917/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/111819|url-status=dead}}</ref> در طی ۳۰ سال از یک بخش کُردنشین در جایگاه سومین شهر کردنشین بزرگ ایران (پس از [[کرمانشاه]] و [[سنندج]]) قرار گرفت و در بسیاری از شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و سیاسی پیشرفت چشمگیری داشته است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=هاناخبر|نشانی=https://www.hanakhabar.ir/news.php?id=25AB2626&news=نیروی%20انتظامی%20بوکان؛%20دیروز،%20امروز،%20فردا|وبگاه=وب سایت خبری تحلیلی هاناخبر {{!}} اخبار ایران و جهان {{!}} Hana Khabar News|بازبینی=2021-10-31|کد زبان=fa|archive-date=۳۱ اکتبر ۲۰۲۱|archive-url=https://web.archive.org/web/20211031225441/https://www.hanakhabar.ir/news.php?id=25AB2626&news=%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C%20%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C%20%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%9B%20%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%8C%20%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%8C%20%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7|url-status=live}}</ref>


بوکان از زمانِ سکونتِ عزیزخان سردار به مرور به خاستگاه سیاستمداران، شعرا، نویسندگان و هنرمندان کُرد تبدیل شد و در میان شهرهای کُردنشین ایران، دارای آوازه و مقبولیت اجتماعی و فرهنگی است. موقعیت جغرافیایی این شهر و جذابیت‌های اجتماعی، آن را به کانون جمعیّتی جنوب استان آذربایجان غربی (مکریان) مبدل کرد و در مدت دو دهه، جمعیّت آن ۸ برابر شد. وجود منابع آبی و خاکی و دسترسی آسان سایر شهرها به آن، از ظرفیت‌های مهّم بوکان به‌شمار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مشکلات شهرداری بوکان با 8 برابر شدن جمعیت بوکان در دو دهه- اخبار استانها تسنیم {{!}} Tasnim|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/09/25/1602837/مشکلات-شهرداری-بوکان-با-8-برابر-شدن-جمعیت-بوکان-در-دو-دهه|وبگاه=خبرگزاری تسنیم {{!}} Tasnim|بازبینی=2023-03-06|کد زبان=fa|archive-date=۶ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230306081148/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/09/25/1602837/%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-8-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%87|url-status=live}}</ref> طی سال‌های ۱۳۶۹ و ۱۳۷۳ و ۱۳۸۷ تشکیل استان کُردستان شمالی به مرکزیت بوکان در مجلس شورای اسلامی و خبرگزاری‌های ایران مطرح شده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://www.ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=1901&page=33564&Itemid=38 |عنوان=مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی دورهٔ ۴ جلسه ۲۴۶ |ناشر=کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی |تاریخ=۱۵ مرداد ۱۳۷۳ |تاریخ بازبینی=۲۰ دی ۱۳۹۵ |archive-date=۱۰ ژانویه ۲۰۱۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170110020613/http://www.ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=1901&page=33564&Itemid=38 |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده =حسن معروف پور |نشانی =http://www.ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=1187 |عنوان =بوکان در آرزوی مرکزی استان کردستان شمالی- مصاحبه با محمدقسیم عثمانی |ناشر =زریان |تاریخ =۲۶ دی ۱۳۹۱ |تاریخ بازبینی =۲۰ دی ۱۳۹۵ |archive-date =۱۰ ژانویه ۲۰۱۷ |archive-url =https://web.archive.org/web/20170110020427/http://www.ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=1187 |url-status =live}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://www.ziryan.ir/Members/Printable.aspx?itemid=6781 |عنوان=تشکیل استان جدید «کردستان شمالی» در حال بررسی است |ناشر=هفته نامه کوشا |تاریخ=۱۷ اسفند ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۲۰ دی ۱۳۹۵ |archive-date=۱۰ ژانویه ۲۰۱۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170110020520/http://www.ziryan.ir/Members/Printable.aspx?itemid=6781 |url-status=dead}}</ref>
بوکان از زمانِ سکونتِ عزیزخان سردار به مرور به خاستگاه سیاستمداران، شعرا، نویسندگان و هنرمندان کُرد تبدیل شد و در میان شهرهای کُردنشین ایران، دارای آوازه و مقبولیت اجتماعی و فرهنگی است. موقعیت جغرافیایی این شهر و جذابیت‌های اجتماعی، آن را به کانون جمعیّتی جنوب استان آذربایجان غربی (مکریان) مبدل کرد و در مدت دو دهه، جمعیّت آن ۸ برابر شد. وجود منابع آبی و خاکی و دسترسی آسان سایر شهرها به آن، از ظرفیت‌های مهّم بوکان به‌شمار می‌رود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مشکلات شهرداری بوکان با 8 برابر شدن جمعیت بوکان در دو دهه- اخبار استانها تسنیم {{!}} Tasnim|نشانی=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/09/25/1602837/مشکلات-شهرداری-بوکان-با-8-برابر-شدن-جمعیت-بوکان-در-دو-دهه|وبگاه=خبرگزاری تسنیم {{!}} Tasnim|بازبینی=2023-03-06|کد زبان=fa|archive-date=۶ مارس ۲۰۲۳|archive-url=https://web.archive.org/web/20230306081148/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/09/25/1602837/%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-8-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88-%D8%AF%D9%87%D9%87|url-status=live}}</ref> طی سال‌های ۱۳۶۹ و ۱۳۷۳ و ۱۳۸۷ تشکیل استان کُردستان شمالی به مرکزیت بوکان در مجلس شورای اسلامی و خبرگزاری‌های ایران مطرح شده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://www.ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=1901&page=33564&Itemid=38 |عنوان=مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی دورهٔ ۴ جلسه ۲۴۶ |ناشر=کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی |تاریخ=۱۵ مرداد ۱۳۷۳ |تاریخ بازبینی=۲۰ دی ۱۳۹۵ |archive-date=۱۰ ژانویه ۲۰۱۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170110020613/http://www.ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=session&id=1901&page=33564&Itemid=38 |url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده =حسن معروف پور |نشانی =http://www.ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=1187 |عنوان =بوکان در آرزوی مرکزی استان کردستان شمالی- مصاحبه با محمدقسیم عثمانی |ناشر =زریان |تاریخ =۲۶ دی ۱۳۹۱ |تاریخ بازبینی =۲۰ دی ۱۳۹۵ |archive-date =۱۰ ژانویه ۲۰۱۷ |archive-url =https://web.archive.org/web/20170110020427/http://www.ziryan.ir/NewsDetail.aspx?itemid=1187 |url-status =live}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://www.ziryan.ir/Members/Printable.aspx?itemid=6781 |عنوان=تشکیل استان جدید «کردستان شمالی» در حال بررسی است |ناشر=هفته نامه کوشا |تاریخ=۱۷ اسفند ۱۳۹۲ |تاریخ بازبینی=۲۰ دی ۱۳۹۵ |archive-date=۱۰ ژانویه ۲۰۱۷ |archive-url=https://web.archive.org/web/20170110020520/http://www.ziryan.ir/Members/Printable.aspx?itemid=6781 |url-status=dead}}</ref>

نسخهٔ کنونی تا ۱ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۳۵

بوکان
Map
نشان‌وارهٔ شهرداری بوکان
کشور ایران
استانآذربایجان غربی
شهرستانبوکان
بخشمرکزی
سال شهرشدن۱۳۲۷[۱]
مردم
جمعیت
  • شهر: ۱۹۳٬۵۰۱ نفر (سال ۱۳۹۵)[۲]
رشد جمعیتافزایش ۱۳٫۴۲٪[الف]
جغرافیای طبیعی
مساحتبا پهنهٔ ۸ کیلومتر[۳] و به‌صورت طولی ۱۲ کیلومتر[۴]
ارتفاع۱٬۳۰۰ تا ۱٬۳۷۰ متر[۵]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۲٫۱ درجهٔ سانتی‌گراد[۶]
میانگین بارش سالانه۴۲۸ میلیمتر[۷]
روزهای یخبندان سالانه۱۰۰ روز (۱۳۹۰)[۸]
اطلاعات شهری
تأسیس شهرداری۱۳۲۷[۱۰]
ره‌آوردفرش، صنایع دستی، شیرینی محلی، ترشی، سبزیجات، ماهی قزل آلا، لبنیات محلی، میوه‌های فصلی، گیاهان کوهی
پیش‌شمارهٔ تلفن۴–۰۴۴ و پیش شمارهٔ مراکز شهری: ۶۲٬۶۳[۹]
وبگاه
شناسهٔ ملی خودرو ایران ن ۲۷
 ایران ط ۳۷
بوکان بر ایران واقع شده‌است
بوکان
روی نقشه ایران
۳۶°۳۱′۱۷″شمالی ۴۶°۱۲′۴۰″شرقی / ۳۶٫۵۲۱۵۰۹۶°شمالی ۴۶٫۲۱۱۱۸۳۷°شرقی / 36.5215096; 46.2111837

بوکان شهری در جنوب مرکزی استان آذربایجان غربی ایران و مرکز شهرستان بوکان است. این شهر نسبت به برخی از شهرهای ایران، شهری جوان و نوبنیاد محسوب می‌شود و از نظر بافت تاریخی در دورهٔ قاجار و سدهٔ نوزدهم میلادی بنیان گذاشته شده است. جمعیّت شهری آن براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، بالغ بر ۱۹۳٬۵۰۱ نفر اعلام شده که بزرگ‌ترین شهر جنوب استان آذربایجان غربی به‌شمار می‌رود. از دههٔ ۱۳۶۰ شمسی به بعد، بوکان مرکز جذب مهاجران زیادی از شمال‌غرب ایران و خصوصاً بخش‌های کردنشین ایران بوده است.

اکثریت ساکنان بوکان کُرد هستند و به زبان کردی سورانی با لهجهٔ بوکانی سخن می‌گویند. بیشتر مردم این شهر رسماً مسلمان و سنی شافعی مذهب هستند. دیگر جوامع مذهبی در بوکان شامل شیعهٔ دوازده‌امامی و بهائیان می‌شود. بوکان از ارومیه ۱۸۵، از تبریز ۲۰۴ و از تهران ۶۴۹ کیلومتر از طریق خط ارتباطی زمینی فاصله دارد. موقعیت جغرافیایی این شهر، ۱۳ استان شمال و جنوب ایران را به یکدیگر متصل می‌کند. بوکان در مرز میان استان کردستان و آذربایجان غربی قرار گرفته است. ارتفاع بوکان از سطح دریای آزاد ۱٬۳۷۰ متر است و آب هوای آن استپی خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است.

قدمتِ بناهای تاریخی داخل شهر به دورهٔ قاجار برمی‌گردد و نماد این شهر، قلعهٔ سردار است. در دورهٔ قاجار به سبب توجه و سکونتِ سردار عزیزخان مکری و خانواده‌اش، بوکان مورد اهمیّت قرار گرفت. خانوادهٔ سردار، در آبادانی بوکان نقش بسزایی داشتند. به گونه‌ای که این شهر در اواخر دورهٔ قاجار یک قصبه و مرکز اداری این خانواده بود. در دورهٔ پهلوی زیرساخت‌های شهری در آن بنا نهاده شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ در شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و سیاسی شکوفا شد. این شهر یکی از شهرهای مهّم و مؤثر در ایران است.

حمل و نقل داخلی بوکان، توسط سامانهٔ تاکسی‌رانی و اتوبوس‌رانی انجام می‌شود. بوکان دارای سه ناحیه شهرداری است و شهردار آن توسط شورای شهر هفت نفره انتخاب می‌شود.[ب] این شهر دارای یک پایانه مسافربری است که در شرق شهر و نزدیکی کمربندی آن واقع شده است. اقتصاد بوکان متکی به حوزهٔ صنعت و صنایع خرد و بخش اندکی مربوط به گردشگری و مسافران بوده و بازار بوکان دومین بازار استان آذربایجان غربی است. ره‌آورد مردم آن، حبوبات، فرش دستباف، ترشی، سبزیجات، لبنیات محلی و میوه‌های فصلی است.

نام

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: ریشه نام بوکان

دربارهٔ واژهٔ بوکان، نظریه‌های بسیاری مطرح شده و اختلاف نظر میان نویسندگان و روایت کنندگان وجود دارد.[۱۱]ولادیمیر مینورسکی به نقل از رشیدالدین فضل‌الله همدانی گفته است که پیک امرای مغولی مرکیت بوکان نام داشته است. ناحیهٔ بوکان در اصل شاید بهی یا باهی [پ] نام داشته که امروزه فقط به یک دهستان بوکان اطلاق می‌شود.[۱۲] بنا به روایتی، بوکان را ابتدا شهر کهنه خوانده‌اند و آن شهر در جنوب غربی فعلی بوکان واقع شده بود که در اثر زلزله ویران شده و در محل فعلی نی‌زار و چشمه‌سار، بوکان را بنا کرده‌اند.[۱۳] بوکان چشمه‌های آب متعددی در آن وجود داشت و در زبان کُردی به چشمه «کانی» گفته می‌شود. روایت می‌شود، شخصی که می‌خواهد به کانی برود در زبان کُردی می‌گوید: «ده‌چم بوکانی.» به جهت سلیس و خوش آهنگ بودن، حرفِ ی آخر آن حذف و تبدیل به «بوکان» شده است.[۱۴]

نقشهٔ آذربایجان، سال ۱۸۵۱ میلادی برابر با ۱۲۳۰ شمسی که نام بوکان به انگلیسی Bukan درج شده است. ترسیم شده توسط هاینریش کیپرت، برلین آلمان ۱۸۶۱. نقشه‌بردار: نیکولای خانیکوف.

برپایهٔ نظر ولادیمیر مینورسکی، تا پیش از دورهٔ قاجار نامی از بوکان در منابع تاریخی و جغرافیایی مشاهده نشده است.[۱۵] در برخی از نقشه‌هایی که توسط نیکولای ولادیمیروویچ خانیکوف خاورشناس و مردم‌شناس روسی و هاینریش کیپرت جغرافی‌دان آلمانی از آذربایجان و ایران در دورهٔ قاجار ترسیم کردند، نام بوکان قید شده است.

لقب‌ها و عناوین

[ویرایش]

بوکان دومین شهر مهاجرپذیر ایران بعد از کرج،[۱۹] اَمن‌ترین شهر استان آذربایجان غربی،[۲۰] جایگاه دوم باسوادی (۹۵٪ نرخ باسوادی) پس از شهر ارومیه در سال ۱۳۹۵.[۲۱][۲۲] به این شهر لقب‌های عروس شهرهای ایران،[۲۳] شهر فرهیختگان،[۲۴] شهر آب‌ها و چشمه‌سارها،[۲۵] شهر حسن زیرک، شهر سردار عزیزخان مکری و شیرازِ کُردها داده شده است. در میان مردم کُرد، بوکان از جایگاه فرهنگی - سیاسی بالایی برخودار بوده و کانون توجه است.[۲۶][۲۷][۲۸]

تاریخ

[ویرایش]

پیشینه و بافت تاریخی شهر بوکان به دورهٔ قاجار بازمی‌گردد و با زندگی‌نامهٔ چهار شخصیت برجستهٔ دولتی که به «خانوادهٔ سردار بوکان» معروف هستند، گره خورده است. اهمیت تاریخی بوکان بیشتر به ارتباط آن با خاندان سردار عزیزخان مکری، سپهسالار ناصرالدین شاه، برمی‌گردد.[۲۹] در گذشته، بوکان تنها یک تپهٔ مشرف به چشمه‌های آب با زمین‌های مرطوب و باتلاقی بود که اطراف آن را باغ‌ها فرا گرفته بودند.[۳۰] در سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین شاه، این منطقه جمعیتی حدود ۶۰ نفر داشت و خانه‌هایی گلی در آن بنا شده بود.[۳۱] بوکان ابتدا به‌عنوان روستایی کوچک شکل گرفت که در اطراف یک قلعه ساخته شده بود.[۳۲] این قلعه در ابتدا محل سکونت عزیزخان مکری بود و سپس به‌صورت موروثی به فرزندان و نوادگان او رسید.[۳۳] در دورهٔ قاجار، بوکان و روستاهای اطراف آن تحت مالکیت و مدیریت عزیزخان مکری قرار داشت.[۳۴] از زمانِ شکل‌گیری بوکان در دورهٔ قاجار، این منطقه همواره نقشی کلیدی در تعاملات میان دولت مرکزی ایران و عشایر منطقه ایفا کرده است. بوکان به‌عنوان نقطه‌ای استراتژیک و قابل اعتماد برای حکومت‌های مرکزی شناخته می‌شد. خانواده عزیزخان سردار، به‌ویژه شخص او، در افزایش اعتبار سیاسی این شهر نقشی برجسته داشتند و آن را به یکی از مراکز مهم سیاسی در مناطق کُردنشین آذربایجان تبدیل کردند. به گفتهٔ ولادیمیر مینورسکی در این زمان، بوکان یک قصبه و مرکز اداری یک بخش و محل سکونتِ نسل به نسل حاکمان مکری بوده است.[۳۵]مالکین کُرد منطقهٔ بوکان و حومهٔ آن، در ادارهٔ بخش کوچکی از مناطق کُردنشین ایران، نقش آفرینی کردند. آن‌ها با عناوینی همچون آجودان‌باشی، سرتیپ، سرهنگ، امیرتومان و همچنین تصدی مناصبی چون فرمانداری در آن دوره، دارای جایگاه و قدرت بودند. بنا به گفتهٔ ژاک دمورگان، سیف‌الدین‌خان سردار پسر عزیزخان، کُردهای این مناطق را به یکجانشینی و ساخت روستا در زمین‌هایشان تشویق می‌کرد و اهمیت بوکان را بعنوان یک منطقهٔ مهم افزایش داد.[۳۶] در سال ۱۲۶۰ شمسی، در نزدیکی قلعه و مسجد، مکان‌هایی مانند حوضخانه و بازار سرپوشیده توسط سردار سیف‌الدین خان مکری حاکم وقت بوکان احداث شدند.[۳۷] سیف‌الدین برای تکمیل کارهای ساختمانی قلعهٔ پدرش و مسجد جامع و استخر آب از روی ناچاری و تنگ دستی چند آبادی به نام‌های تبت، اینگیجه و کهریزه از املاک مورثی خود را فروخت و به کمک مهندسین روسی برای تأمین آب روستا و قلعه، استخر آب را بنا کرد.[۳۸]

عزیزخان مکری، سیف‌الدین خان مکری و محمدحسین خان مکری در فراهم کردن امکانات اولیهٔ بوکان و شکل‌گیری آن نقش مهمی داشته‌اند. آن‌ها برای بوکان، مسجد، حمام، بازار، سیستم تأمین آب، مکتب‌خانه، گورستان و سد ساختند. علی خان مکری آخرین و چهارمین سردار این شهر، در سال ۱۳۰۶ شمسی، بوکان را واگذار و از امورات دولتی کناره‌گیری کرد.[۳۹]

  • عزیزخان مکری، اولین سردار
    عزیزخان مکری، اولین سردار
  • سیف الدین خان مکری، دومین سردار
    سیف الدین خان مکری، دومین سردار
  • محمدحسین خان مکری، سومین سردار
    محمدحسین خان مکری، سومین سردار

برپایهٔ یک سند قدیمی که مربوط به سال ۱۲۲۸ شمسی و در یکی از دفترخانه‌های تبریز تنظیم و تهیه شده، عزیزخان مکری شش دانگ بوکان و حوِمهٔ آن را به مبلغ ۱۸۵۰ تومان از معروف‌آقا ایلخانی (حسام لشکر) رئیس ایل دهبکری خریداری کرده است.[۴۰]
در قسمتی از سند فروش و انتقال بوکان به عزیزخان چنین آمده است:

سند انتقال بوکان به عزیزخان مکری بابامیری آجودانباشی، در سال ۱۲۲۸ شمسی به زبان عربی و فارسی. این سند با حضور ریش سفیدان منطقه (بعنوان شاهد) در یکی از دفترخانه‌های تبریز در آن زمان ثبت و تنظیم شده است.

تمامی و همگی ششدانگ قریه بوکان من اعمال مراغه من آذربایجان مشتمله براراضی آبی و دیمی و مزارع و مراتع و کهوف و کهسار و متضمنه بر لواحق و دفایق و انهار و جداول و ضمایم و شواهق و…[۴۱]

در سال ۱۲۳۶ در جریانِ عزل عزیزخان با دسیسه‌های میرزا آقاخان نوری از مناصب دولتی، او به آذربایجان برگشت و در بوکان اقامت کرده بود.[۴۲]

علی‌خان پسر بزرگ عزیزخان در قشون ایران خدمت می‌کرد و در زمانی که پدرش سمتِ وزیر جنگ را داشت، درجهٔ سرهنگی داشته و روستایی در چند کیلومتری بوکان به نام چاوان، در همان دوره بنا به محبوبیت و احترام علی‌خان به «علی‌آباد» تغییرنام داده شد.[۴۳]

در روایتی از حرکت قشون عراقی از بیجار گروس و مرگ نواب الله حشمت‌الدوله در سال ۱۲۵۹ شمسی به قلعهٔ بوکان و سیف الدین حاکم آن که در آنجا سکونت داشته، اشاره شده است.[۴۴]

میرزا محمد علی محلاتی ملقب به «حاجی سیاح» در کتاب خاطرات و سفرنامهٔ خود (صفحهٔ ۲۵۴) در تیرماه سال ۱۲۶۱ شمسی، بوکان را این چنین توصیف کرده است:

از غار کرفتو و سقز گذشتیم و به هنگام مغرب وارد بوکان شدیم. دهی است که دریاچه بسیار خوبی داشت و آب زلالی از آن جاری بود. تحقیق کردیم گفتند «قریه از مرحوم عزیزخان سردار بوده» که الان ملک پسرش سیف‌الدین خان است.[۴۵]

نگارهٔ از بوکان و قلعهٔ عزیزخان سردار در سال ۱۲۶۶ شمسی (۱۳۰۵ هجری قمری). این نگاره در آلبوم علی‌خان والی قرار دارد و در آرشیو کتابخانهٔ دانشگاه هاروارد آمریکا نگهداری می‌شود.

پس از مرگ عزیزخان مکری، سیف‌الدین کوچک‌ترین فرزند او که در آن دوران، کودکی بیش نبود بر جایگاه پدرش نشست و مادرش نیابت او را بر عهده گرفت.[۴۶] ژاک دو مورگان باستان‌شانس و محقق فرانسوی که در سال ۱۲۶۹ شمسی در بخش‌های کُردنشین آذربایجان ایران حضور داشته، در کتاب سفرنامهٔ خود دربارهٔ بوکان نوشته است:

پیش از این گفته‌ام تمامی کُردها عشایر بودند تا کم‌کم با الگوبرداری از ایرانی‌ها و مسیحیان آذربایجان دست به ساخت روستاهایی زدند. بسیار دشوار است برآورد اینکه چه زمانی این دگرگونی آغاز شده یا حتی پیش از گسترش شهریت توسط امیرخان سردار.

سیف‌الدین والی مکری و حاکم آذربایجان در سرزمین‌های موروثی‌اش، روستای سردارآباد را بنا نهاد و اهمیّت بوکان را افزایش داد و کُردها را تشویق به ایجاد دهات در زمین‌هایشان کرد.[۴۷]

ژنرال سیف الدین‌خان حاکم کُردستان مکری در ۲۹ سالگی بود و شاه او را به تازگی به سمتِ مارشال منصوب کرده بود. او از طرف گماشتگان قبلی سردار مورد حمایت قرار گرفت و زمانی که سیف الدین به سن بلوغ عقلی رسید از صد و هشت دِه و قلمرو وسیعی که پدرش در تصاحب داشت تنها دِه بوکان بجا مانده بود، همانجایی که در جریانِ شورش مکری، در برابر شورشیان استقامت کرد.[۴۸]

سلیمان شاکری، مأمور امپراتوری عثمانی در اواخر دوران ناصرالدین شاه به بوکان سفر کرده است. او در سفرنامه‌اش از بوکان به‌عنوان محل اقامت «سردار ایران» (اشاره به عزیزخان سردارکُل) یاد کرده و اهمیت این منطقه را به‌عنوان مرکز این خاندان کُرد مُکری، مورد توجه قرار داده است.[۴۹] در سال ۱۲۸۰ جمعیّت بوکان به ۴۰۰ نفر (۶۰ خانوار) افزایش یافته بود.[۵۰]

قلعهٔ سردار و چشمهٔ بوکان در سال ۱۹۱۳ میلادی برابر با ۱۲۹۲ خورشیدی، عکاس: الکساندر ایوانوویچ ایاس کنسول روسیه تزاری در ایران

ولادیمیر فیودورویچ مینورسکی در سال ۱۲۸۹ در ارتباط با سفر خود به بوکان نوشته:

در سال ۱۹۱۱ میلادی سردار مکری (محمدحسین خان) اصرار کرد که در ملک او در بوکان توقف کنیم. هر پنج دقیقه گروه‌های سوارکار جدیدی به ما ملحق می‌شدند. سپس پسر سردار با سلام و احوال پرسی آمد و خودش در روستا با ما ملاقات کرد و از میان صفوف پیاده و دهقانان ما را به داخل باغ هدایت کردند. تعدادی چادر کنار استخر زده شد. بلافاصله طولانی‌ترین ناهار شروع شد، سپس چای، سپس دوباره غذا با صدای موسیقی و آواز. البته این فقط برای ما نیست، یک دیگ کامل پلو برای کاروان و خدمتکاران نیز آماده شد.[۵۱]

در جریان حملهٔ دهبکری‌ها به‌آبادی‌های منطقهٔ فیض‌الله‌بیگی، حدودِ هفتصد تا یک هزار نفر از جنگجویان این عشایر مقابل یکدیگر ایستادند. محمدحسین خان خود و بوکان را بی‌طرف اعلام کرد. پس از چند روز با متارکه محمدحسین خان صلح میان عشایر برقرار شد.[۵۲] در سال ۱۲۸۱ خوانین بانه از سردار محمدحسین خان سرپیچی می‌کردند و او ناچار شد لشکری تهیه و آن‌ها مطیع خود کند.[۵۳] سردار بوکان تمامی طوایف و عشایر مکری را به فرمان خود درآورد و امنیت را در منطقه حاصل کرد.[۵۴] در اسناد دورهٔ مشروطه، سقز و بانه از توابع بوکان ذکر شده‌اند و مأموران حکومتی و نظامی در بوکان به حل اختلافات و مشکلات این منطقه و حومهٔ آن می‌پرداختند.[۵۵] محمدحسین خان حدود ۹۰۰۰ نفر رزمندهٔ نسبتاً مسلح از کُردهای مکری را تحت فرمان خود داشت.[۵۶]

حملهٔ قشون عثمانی و اعدام سردار سوم

قبل از وقوع جنگ جهانی اول (۱۲۹۳)، محمدحسین مکری به‌همراه چند نفر دیگر از کُردهای منطقه اتهام همکاری با اتحاد جماهیر شوروی و نپذیرفتن جهاد عثمانی‌ها، توسط مأمورین دولت عثمانی دستگیر شد.

تلگراف وزارت خارجه به سفیر ایران در استانبول در رابطه با اعدام سردار مکری سال ۱۲۹۳

محمدخان بانه از خان‌های معروف بانه، سیف‌الدین خان اردلان حاکم سقز، شیخ باباسعید برزنجی از شیوخ منطقه و شاعر و خوشنویس و فاضل کُرد از افرادی بودند که توسط سپاه عثمانی اعدام شدند. محمدخان در شهر بانه اعدام شد و به‌محض رسیدن به سقز سیف‌الدین خان اردلان دستگیر شد.

تعداد ۱۲ سرباز و مأمور دولت عثمانی محمدحسین‌خان را همراه میرزا محمود افخم و پیکارش با دست و کتف بسته، درحالی‌که سوار بر شتر لخت و بدون جهاز بودند، به طرف شهر مراغه که مقر فرماندهی سپاه عثمانی‌ها بود بردند.[۵۷]

محمدحسین خان و میرزامحمود افخم در مراغه زندانی شدند و سرانجام در سال ۱۲۹۳ هجری شمسی به دستور «ارکان» یکی از فرماندهان حکومت عثمانی، او و سیف‌الدین خان سقز در مقابل صدها سرباز عثمانی در میدان عمومی شهر مراغه تیرباران شدند.[۵۸]

میرزامحمود افخم منشی به وساطت حاجی باپیرآقا آزاد شد و به وسیلهٔ او و معتمدین شهر مراغه با تشریفات لازم و احترام پیکر محمدحسین خان مکری در آرامگاه بوکان دفن شد.[۵۹][ث]

کوه نعل شکن یا نالشکینه سنگر روس‌ها بود.[۶۰] در سال ۱۲۹۵ یک هزار سوار قزاق روس به بوکان حمله‌ور شدند و عثمانی‌ها از منطقه عقب‌نشینی کردند.[۶۱] در سال ۱۳۰۱ شمسی، علی‌خان سردار مکری به همراه عشایر دهبکری بوکان و خالو قربان هرسینی، توسط حکومتِ مرکزی مأموریت یافتند که با اسماعیل سیمیتقو مقابله کنند.[۶۲]

دورهٔ پهلوی

[ویرایش]

با آغاز حکومت رضا شاه پهلوی، به تدریج در بوکان سازمان‌ها و اداره‌های دولتی مانند پست و تلگراف، دارایی، مدارس دولتی، گمرک و ژاندارمری دایر شدند. گمرک بوکان در سال ۱۳۱۱ شمسی توسط وزارت دارائی وقت منحل شد.[۶۳] علی خان مکری آخرین سردار این شهر به‌دلیل بدهکاری و نداری، بوکان را با روستای سردار آباد معاوضه کرد و به آنجا نقل مکان کرد و با دختری ارمنی ازدواج کرد و از کار دولتی کناره‌گیری کرد.[۶۴] علی‌خان تا سال ۱۳۰۶ شمسی مالک این شهر بود. بعدها علی‌آقا ایلخانی زاده، بوکان را به میرزا آقا پناهی و حبیب پناهی که از تجار تبریز ساکن تهران بودند، فروخت.[۳۹][ج] در سال ۱۳۲۳ شمسی، عبدالله‌آقا ایلخانی‌زاده و قاسم مهتدی دوباره بوکان را از تجار تبریزی خریداری کردند و مالک آن شدند.[۶۵]

در تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ ایران، بوکان به‌عنوان بخش به مدت ۵۲ سال (تا سال ۱۳۶۸) به شهرستان مهاباد ضمیمه شد و جایگاه سیاسی آن کاهش یافت. به گفتهٔ بهمن کریمی تعداد خانوارهای بوکان در تیرماه سال ۱۳۱۵ بالغ بر ۳۰۰ خانواده و دارای ۲ کاروانسرا، مدرسه دولتی و چند مغازه بود و ۵۰ خانوار کلیمی در این شهر زندگی می‌کردند. عمارت قلعهٔ سردار در آن سال نیمه خرابه بوده که از آن به‌عنوان مدرسه و ادارهٔ پست استفاده شده است.[۶۶]بوکان در جنگ جهانی دوم، مرز میان دولت‌های انگلیس و شوروی بود که در آنجا افسران نظامی با یکدیگر گفتگو می‌کردند.[۶۷]

در زمان جمهوری مهاباد در بهمن سال ۱۳۲۴ اکثر رؤسای قبایل در جشن‌های اعلام جمهوری شرکت کرده بودند. با این همه، بسیاری از آن‌ها از درستی این اقدام خاطرجمع نبودند. عده‌ای به این علّت که جمهوری را دولتی دست‌نشانده شوروی می‌دانستند و برخی به این جهت که نمی‌خواستند همهٔ پل‌های پشت‌سر را خراب کنند و راه اتصال با تهران را ببندند. چندی برنیامد که بعضی از سران دهبکری با سرتیپ همایونی فرمانده نیروهای ایران در کُردستان تماس گرفتند.[۶۸] در شهر بوکان پرچم حزبی این جمهوری که در قلعهٔ سردار نصب شده بود، به وسیلهٔ خاندان ایلخانی‌زاده و به ویژه قاسم‌آقا به پایین آورده شد و بعدها در روستای یکشوه نصب شد. دستاورد جمهوری مهاباد در بوکان، راه‌اندازی یک چاپخانه در این شهر و انتشار مجله سیاسی فرهنگی هلاله بود.[۶۹] بنا به گزارش‌های کنسولگری آمریکا در تبریز و وزارت کشور، در سال ۱۳۲۵ شمسی، ارتش شاهنشاهی ایران در بوکان و روستای حمامیان مستقر شد و با حمایت عشایر بوکان (دهبکری و منگور) توانست جمهوری مهاباد را برچیده و تمامیت ارضی ایران را حفظ کند.[۷۰]

محمدرضا خلیلی‌عراقی در سفری ۸۰ روزه به شهرهای آذربایجان شرقی و غربی و برخی از شهرهای استان کُردستان در سال ۱۳۲۷ شمسی دربارهٔ بوکان نوشته:

بوکان در کُردی به معنی چشمهٔ عروس است. چشمهٔ دیدنی در وسط این قصبه به شکل استخری مکعب مستطیل بوده و اطراف آن عمارت بخشداری و چند عمارت دیگر ساخته شده است که بسیار خوش منظره است. بوکان صاحب چهار هزار نفر جمعیت بوده و تشکیل هزار خانوار را می‌دهد. در این قصبه فقط یک دبستان وجود دارد که دارای ۲۵۰ نفر شاگرد است. غله این قصبه به اندازه‌ای زیاد است که نام انبار غله آذربایجان و کُردستان به آن داده شده است. مالک بوکان، ایلخانی‌زاده‌ها هستند که این چند نفر قصبهٔ بوکان را چند سال قبل به مبلغ ۶ میلیون ریال خریداری کرده‌اند. اهالی بوکان یا سنی یا یهودی‌اند و کلیهٔ این چهار هزار نفر از دو حمام موجود در قصبه استفاده می‌کنند که یکی مختص مسلمین و دیگری برای یهودیان است.[۷۱]

در سال ۱۳۲۷ شمسی در بوکان شهرداری تأسیس شد.[۷۲] در اسفند سال ۱۳۲۸ و اوایل ۱۳۲۹ جمعیّت یهودی ساکن این شهر از بوکان خارج شده و به تهران رفتند. سپس در تیرماه ۱۳۲۹ به اسرائیل مهاجرت کردند.[۷۳]

ویلیام او داگلاس قاضی و سیاستمدار اهل ایالات متحده آمریکا در بهار سال ۱۳۲۹ شمسی (۱۹۵۰ میلادی) به بوکان سفر کرده و جمعیّت آن را ۸۰۰۰ نفر دانسته که بیشتر مردم آن شهرنشین و از زندگی ایلاتی فاصله گرفته‌اند. داگلاس به فریدریش، دکتر آلمانی‌تبار ساکن بوکان که مشغول به طبابت بوده اشاره کرده است.[۷۴]

جنبش دهقانان بوکان
جمعی از اهالی بوکان، تهران سال ۱۳۳۳

در سال ۱۳۳۱ قیام و جنبشی دهقانی علیه خان‌های منطقه در روستاهای کُردنشین جنوب آذربایجان غربی شکل گرفت. در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق و گذراندن طرح‌ها و قوانین جدید از جمله قانون مربوط به «سهیم کردن رعایا در درآمدهای حاصله» و حذف عوارض و اختصاص درصدی از سهم مالکان برای فعالیت‌های عمرانی و آبادی روستاها، مردم حامی دولت و برنامه‌ها و قوانین مصوبه بودند و در مقابل مالکین و صاحبان قدرت محلی مخالفت کرده و به عناوین مختلف در صدد کارشکنی برمی‌آمدند. در منطقهٔ بوکان، پنج شخصیت محلی که اسامی آن‌ها عبارت بود از حسین فاتحی بوکانی، قاسم کریمی، عبدالله ایرانی، محمدرئوف، طاها غفوری؛ اقدام به شورش علیهٔ حاکمیت و ظلم و ستم خان‌های منطقه کردند.[۷۵]

اعتراض‌ها در بوکان و روستاهای منطقهٔ فیض الله بیگی، محال آختاچی، رودخانهٔ مجیدخان از سایر بخش‌های کردنشین ایران شدت بیشتری به خود گرفته بود. قاسم کریمی، عبدالله ایرانی با غنیمت شمردن فرصت و موقعیت زمانی، اقدام به تشکیل جلساتی در این شهر کرده و به اقداماتی نظیر ارسال طومار و مخابره تلگراف برای تهران در جهت حمایت از حرکت ملی دست می‌زدند و هم‌زمان با تشکیل نشست‌ها و تجمع‌هایی با حضور افراد مختلف از جمله نمایندگان مردم و کشاورزان برای بیان خواسته‌ها و ارسال نامه و شکایت در جهت احقاق حقوق خود اقدام می‌کردند.[۷۶][۷۷] جنبش دهقانان بوکان و منطقه فیض الله بیگی در سال ۱۳۳۲ سرکوب و خاتمه یافت.[۷۸] این جنبش یکی از بزرگ‌ترین قیام‌های دهقانی در دورهٔ پهلوی بود.[۷۹]

حوزهٔ انتخابیه بوکان
مقالهٔ اصلی: حوزه انتخابیه بوکان

از تاریخ ۲ اسفند ۱۳۳۹ خورشیدی تاکنون یک کرسی نمایندگی به صورت مستقل در ادوار مختلف مجلس شورای ملی و مجلس شورای اسلامی به حوزهٔ انتخابیه بوکان تعلق گرفته است. بوکان در زمانی که تنها یک بخش محسوب می‌شد، شرایط لازم را برای ارتقاء به شهرستان داشت.[چ][۸۰]

سال‌های پایانی حکومتِ پهلوی
تظاهرات مردم بوکان در بهمن سال ۱۳۵۷

مردم بوکان همانند بسیاری از شهرها و کلان‌شهرهای ایران، تظاهرات و راهپیمایی‌های ترتیب داده و خواهان برکناری حکومت پهلوی بودند. در سال ۱۳۵۴ محمدرضا مهدوی کنی از روحانیون مبارز آن دوره توسط ساواک به شهر بوکان تبعید شد.[۸۱] در جریان ناآرامی‌ها در ایران، در روز هشتم مهر ۱۳۵۷ عده‌ای از مردم و دانش‌آموزان بوکان در دبیرستان کوروش اجتماع کرده و در حالی که به تدریج تعدادشان به سه هزار نفر رسید با شعار «آزادی، آزادی» به تظاهرات پرداختند.[۸۲]تظاهرکنندگان که خواهان آزادی زندانیان سیاسی بوکان و حومه بودند، با مأموران درگیر شدند و رئیس شهربانی دستور تیراندازی به سوی مردم را صادر کرد.[۸۲]

در اثر تیراندازی مأموران دو نفر از جوانان این شهر کشته شدند و پنج نفر نیز مجروح شدند. در نتیجهٔ بحرانی شدن اوضاع بوکان، تقاضای اعزام نیرو از ژاندارمری سقز شد و فرماندهٔ تیپ مهاباد و معاون شهربانی استان آذربایجان غربی برای رسیدگی به وضعیت شهر با بالگرد عازم بوکان شدند. در ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ در بوکان راهپیمایی برگزار شد.[۸۲]

پس از انقلاب ۱۳۵۷

[ویرایش]

در مدتی که بوکان به‌عنوان بخش به‌شمار می‌رفت، کمترین امکانات زیرساختی نسبت به جمعیت را داشت. در حالی که یکی از پرجمعیت‌ترین بخش‌های غرب ایران بود. به همین جهت، تنها دارای یک پاسگاه کوچک شهربانی و ژاندارمری بود و سایر زیرساخت‌های انتظامی و نظامی در آن وجود نداشت. با توجه به این مسائل، در جریانِ انقلاب ۱۳۵۷ به سرعت به تصرف احزاب مسلح کُرد مخالف جمهوری اسلامی درآمد. تا اینکه در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به کمک یگان‌های ارتش، سپاه و ژاندارمری و نیروهای مردمی که از محور سقز آمده بودند، بوکان مدت کوتاهی از کنترل شورشیان خارج شد.[۸۳] پاک سازی و کنترل کامل منطقهٔ بوکان تا ۱۱ مهر سال ۱۳۶۲ به طول انجامید.[۸۴][۸۵]اولین روحانی شهید اهل سنت آذربایجان غربی که امام جمعهٔ بوکان بود در شامگاه یکم دی ۱۳۶۰ توسط عوامل حزب کومله در خانه‌اش ترور و کشته شد.[۸۶] شهر بوکان، محل آغاز درگیری میان حزب کومله و حزب دموکرات کردستان ایران در هفتم اسفند ۱۳۵۹ بود که منجر به کشته شدن ۳ عضو از سازمان پیکار (حزب کمونیست ایران و متحد کومله) از سوی حزب دموکرات کُردستان شد و از این تاریخ تا اردیبهشت ۱۳۶۷ جنگ کومله و حزب دموکرات کردستان ایران در سایر مناطق مرزی ایران و عراق ادامه داشت.[۸۷] احزاب مسلح کُرد با شعار خودمختاری برای خلق کُرد، عملیات‌های مسلحانه در شهرهای کُردنشین مانند بوکان انجام می‌دادند که در همین ارتباط در ۲۹ شهریور سال ۱۳۷۵ سیدعلی خامنه‌ای در سفر به استان آذربایجان غربی گفت: «کسانی که این روزها را در ارومیه و مهاباد و بوکان بودند و دیدند که خلق کُرد کیست و کجاست، خلق کُرد جزو ملت ایران است» و به رویدادهای این مناطق در اوایل انقلاب پرداخت.[۸۸]

میزان خسارت و تخریب وارد شده به شهر بوکان در طول جنگ ایران و عراق در میان شهرهای آذربایجان غربی، ۲٫۴۰۹ واحد مسکونی که مجموعاً پنج درصد از کل این استان، اعلام شده است.[۸۹] در دورهٔ جنگ به صورت موقت پایگاه‌های ارتش و سپاه در بوکان مستقر بودند.[۹۰] پس از پایان جنگ و امن شدن این مناطق، تنها پایگاه‌های سپاه پاسداران به صورت دائم مستقر شدند و ارتش از این شهر خارج شد.

بوکان در ۲۶ فروردین ماه سال ۱۳۶۷ سه بار توسط هواپیماهای عراقی بمباران شد که مجموع این حمله‌ها ۱۹ نفر کشته و ۱۶۰ نفر مجروح شدند.[۹۱][۹۲] تاکنون بیش از ۳۷۸ نفر از مردم این شهر شهید، ۱۳۶ نفر آزاده، ۹ شهید مفقودالاثر، دارای شهدای مدافع حرم و ۴۹۴ نفر جانباز است.[۹۳][۹۴][۹۵]

در اسفندماه سال ۱۳۶۸ این شهر در تقسیمات کشوری ایران با جمعیتی بالغ بر ۱۱۷٬۰۰۰ نفر(نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۶۵)[۹۶] از بخش به شهرستان ارتقاء یافت.[۹۷] در طی ۳۰ سال از یک بخش کُردنشین در جایگاه سومین شهر کردنشین بزرگ ایران (پس از کرمانشاه و سنندج) قرار گرفت و در بسیاری از شاخص‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و سیاسی پیشرفت چشمگیری داشته است.[۹۸]

بوکان از زمانِ سکونتِ عزیزخان سردار به مرور به خاستگاه سیاستمداران، شعرا، نویسندگان و هنرمندان کُرد تبدیل شد و در میان شهرهای کُردنشین ایران، دارای آوازه و مقبولیت اجتماعی و فرهنگی است. موقعیت جغرافیایی این شهر و جذابیت‌های اجتماعی، آن را به کانون جمعیّتی جنوب استان آذربایجان غربی (مکریان) مبدل کرد و در مدت دو دهه، جمعیّت آن ۸ برابر شد. وجود منابع آبی و خاکی و دسترسی آسان سایر شهرها به آن، از ظرفیت‌های مهّم بوکان به‌شمار می‌رود.[۹۹] طی سال‌های ۱۳۶۹ و ۱۳۷۳ و ۱۳۸۷ تشکیل استان کُردستان شمالی به مرکزیت بوکان در مجلس شورای اسلامی و خبرگزاری‌های ایران مطرح شده است.[۱۰۰][۱۰۱][۱۰۲]

وضعیت طبیعی

[ویرایش]

جغرافیا

[ویرایش]

بوکان در °۳۶ درجه وَ ۳۱ دقیقه عرض شمالی و °۴۶ درجه وَ ۱۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ و در میان دو کوه نعل‌شکن (نالشکینه) و کوه سیاه (برده‌رش) قرار گرفته است. وسعت محدوده شهری آن به صورت طولی ۱۲ کیلومتر است.[۴]ارتفاع بوکان از سطح دریای آزاد ۱٬۳۷۰ متر است.[۱۰۳]مسافت جاده‌ای بین این شهر تا ارومیه ۱۸۴ کیلومتر، تا تبریز ۲۰۴ کیلومتر، تا سردشت ۱۴۰ کیلومتر (از مسیر خلیفان-ربط) و تا بانه کمتر از ۹۰ کیلومتر است. شهر بوکان یکی از مسطح‌ترین شهرهای ایران است و همچنین بیشتر اراضی آن را دشت‌های هموار تشکیل می‌دهد.[۱۰۴]

تصویر هوایی شهر بوکان. ۲۰۱۵

موقعیت ممتاز جغرافیایی و امنیت نسبی جاده‌ها، بوکان را به‌عنوان مرکز منطقهٔ جنوب و جنوب غربی دریاچهٔ ارومیه تبدیل کرده است.[۱۰۵] این شهر با قرارگیری بر سر راه‌های ارتباطیِ سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، و کردستان از موقعیت جغرافیایی و ترافیک ویژه‌ای برخوردار است.[۱۰۶] بوکان از غرب به مهاباد، و از جنوب به سقز محدود است و در دشت‌های استپی و هموار قرارگرفته و میان کوه‌های نالشکینه و برده‌زرد واقع شده است.[۱۰۷][۱۰۸]

بناب، مراغه تبریز، میاندوآب نقده و اشنویه
شاهین دژ شمال مهاباد
شرق   شهر بوکان    غرب
جنوب
تکاب سقز و سنندج سردشت و بانه

آب و هوا

[ویرایش]

آب و هوای بوکان استپی خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد است. این شهر در زمستان سرد و پرف و روزهای زمستانی آن طولانی بوده که معمولاً تا اواخر اسفندماه ادامه دارد.[۱۰۹] حداکثر مطلق دمای بوکان ۴۲ درجه سانتی گراد بالای صفر و حداقل مطلق دمای هوا ۲۷ درجه سانتی گراد زیر صفر است. مدت روزهای یخبندان از ۸۵ تا ۱۰۰ روز و میزان بارندگی در سال‌های مختلف میان ۳۵۰ تا ۴۱۷ میلی‌متر متغیر بوده، که متوسط آن ۴۲۸ میلی‌متر برآورد شده است.[۱۱۰]

میانگین دما و بارش برای آب و هوای بوکان در سال ۲۰۱۴ میلادی
ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر
دمای بیشینه (°C) ۳ ۶ ۱۳ ۱۸ ۲۴ ۳۰ ۳۴ ۳۴ ۲۹ ۲۰ ۱۱ ۸ Ø ۱۹٫۲
دمای کمینه (°C) -۵ -۶ ۲ ۶ ۸ ۱۳ ۱۷ ۱۷ ۱۲ ۵ -۱ -۲ Ø ۵٫۵
بارش (mm) ۴۶ ۱۰ ۵۷ ۲۱ ۱۹ ۵ ۴ ۱۵ ۰ ۷۸ ۷۶ ۶۸ Σ ۳۹۹
روزهای بارانی ۶ ۵ ۱۱ ۹ ۶ ۲ ۳ ۲ ۰ ۸ ۱۰ ۹ Σ ۷۱
دما
۳
-۵
۶
-۶
۱۳
۲
۱۸
۶
۲۴
۸
۳۰
۱۳
۳۴
۱۷
۳۴
۱۷
۲۹
۱۲
۲۰
۵
۱۱
-۱
۸
-۲
ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر
بارش ۴۶
۱۰
۵۷
۲۱
۱۹
۵
۴
۱۵
۰
۷۸
۷۶
۶۸
  ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن ژوئیه اوت سپتامبر اکتبر نوامبر دسامبر


منبع: سرویس اطلاعاتی آب و هوای جهان[۱۱۱]

باغ‌ها

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: امیرآباد بوکان

باغ‌های آلبالوی امیرآباد با قدمت بیش از هشتاد سال هر ساله تولیدکننده چندین تن انواع میوه و انواع سبزی است.[۱۱۲] این باغ‌های سرسبز از نامدارترین باغ‌های بوکان و حومه به‌شمار می‌آیند.[۱۱۳] در گذشته حدود ۳۲ باغ سرسبز که به‌دلیل وفور آب، در شهر وجود داشته است. اسامی برخی از باغ‌های قدیمی بوکان بدین شرح است: باغ قاضی، باغ قاسم آقا، باغ‌های صلاح مهتدی، باغ میره‌بیگ، باغ ملاعلی، باغ سردار، باغ عبدالرحمن، باغ حاجی حریری، باغ‌های امیرآباد، باغ حاجی ابراهیم محمدیان، باغ حسن سام بیگی، باغ احمد کرمانج، باغ حاجی علی، باغ مام نصراله و باغ شیخ قادر. در میان آن‌ها اکنون تنها باغ‌های امیرآباد، باغ قاضی و باغ‌های کوسه (کوسته) به صورت سالم و نیمه سالم به‌جا مانده‌اند.[۱۱۴]

چشم‌اندازی از بوکان در روز (۱۲ مهٔ ۲۰۱۴)

سیمینه‌رود (تاتاهو)

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: سیمینه‌رود

رودخانه سیمینه‌رود در زبان کردی تَتَهو خوانده می‌شود که واژهٔ زرتشتی یا اوستایی است. این رودخانه از ارتفاعات مناطق منگور و دهستان ترجان سرچشمه می‌گیرد. پس از آبیاری این دهستان وارد بوکان می‌شود و از غرب این شهر عبور می‌کند و به دریاچه ارومیه می‌ریزد. حواشی این رودخانه به ویژه دره‌ها و دشت‌های آن بسیار زیبا و دیدنی است.[۱۱۵]

کوه‌های شهر

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: نالشکینه
مقالهٔ اصلی: برده‌رش (بوکان)

بوکان در میان چند کوه از شرق و غرب احاطه شده است. کوه نعل‌شکن (نالشکینه) در شرق شهر کوه بَردِ زرد و کوه سیاه (برده‌رش) در غرب شهر قرار گرفته‌اند. آرامگاه هنرمند سرشناس کُرد حسن زیرک و پارکی به همین نام در دامنهٔ این کوه قرار گرفته است. کوه سیاه نیز در غرب شهر واقع شده و به یک پارک جنگلی و تفرجگاه تبدیل شده است.

مردم

[ویرایش]

زبان، قومیت و مذهب

[ویرایش]

زبان مردم این شهر کردی سورانی یا کردی مرکزی است.[۱۱۶] سورانی خود به چندین لهجه تقسیم می‌شود.[۱۱۷] لهجهٔ رایج در سنندج لهجهٔ اردلانی است و لهجهٔ مردم بوکان نیز مکریانی نام دارد. مکریانی لهجه‌ای روان، خالص و فصیح است و از حیث شکل و تعداد کلمات بسیار غنی است.[۱۱۸] به باور محمدامین شیخ‌الاسلامی مکری در زبان کُردی سورانی، لهجهٔ بوکانی برای نوشتن زبان کردی مطلوب‌تر است.[۱۱۹][۱۲۰]

ساکنان بوکان عمدتاً سنی و شافعی مذهب هستند. در سال ۱۳۹۲ مسلمانان از جمعیّت این شهرستان ۹۳ درصد و در نقاط شهری ۹۲ درصد و در نقاط روستایی ۹۷ درصد را تشکیل می‌داده‌اند.[۱۲۱] بهائیان[۱۲۲] و شیعیان در سطح شهر ساکن هستند.[۱۲۳] از دوره پهلوی دوم شیعیان در این شهر ساکن شدند.[۱۲۴] از دورهٔ قاجار و پهلوی، یهودیان در بوکان و حومهٔ آن سکونت داشته‌اند.[۱۲۵] در میان مسلمانان بوکان، خانواده‌هایی هستند که سابقاً یهودی بوده و طی دهه‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ خورشیدی مسلمان شده‌اند که مردم منطقه به آن‌ها در اصطلاح، جدید الاسلام یا نومسلمان می‌گویند.[۱۲۶]

جمعیّت

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: جمعیت‌شناسی بوکان
تغییرات جمعیت بوکان (۱۳۹۵–۱۳۳۵)

در دوران سلطنت ناصرالدّین شاه، بوکان تحت تملک عزیزخان مکری جمعیّت آن تنها ۶۰ نفر حدود ۱۲ خانوار با خانه‌های گلی بوده است.[۳۱]دیوید یروشالمی در کتاب یهودیان ایران در قرن نوزدهم، جمعیّت بوکان با احتساب خانوارهای یهودی آن در زمان سردار سوم در سال ۱۲۸۰ خورشیدی ۴۰۰ نفر (۶۰ خانوار) یاد کرده است.[۵۰]

آمار جمعیتی
سال جمعیت نرخ رشد حکومت
؟ ۶۰ ناصرالدین شاه قاجار
۱۲۸۰ ۴۰۰ مظفرالدین شاه قاجار
۱۳۱۶ ۲۰۰۰ پهلوی اول
۱۳۲۷ ۴۰۰۰ پهلوی دوم
۱۳۳۵ ۵۰۳۷ پهلوی دوم
۱۳۴۵ ۹۰۵۷ پهلوی دوم
۱۳۵۵ ۲۰۵۷۹ پهلوی دوم
۱۳۶۵ ۶۷۹۳۵ جمهوری اسلامی
۱۳۷۵ ۱۲۰۰۲۰ جمهوری اسلامی
۱۳۸۵ ۱۴۹۳۴۰ جمهوری اسلامی
۱۳۹۰ ۱۷۰۶۰۰ جمهوری اسلامی
۱۳۹۵ ۱۹۳۵۰۱ ۱۳٫۴۲ جمهوری اسلامی
منابع:افخمی[۳۱]- یروشالمی[۵۰] - درگاه آمار ایران[۱۲۷]

بیشترین افزایش نسبی جمعیّت شهر بوکان در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ بوده است که طی آن جمعیّت شهری از ۱۳ درصد به ۲۳ درصد رشد داشته است و از جمعیّت ۲۰٬۵۷۹ نفر در سال ۱۳۵۵ به ۶۷٬۹۳۸ نفر در سال ۱۳۶۵ رسیده است. مهم‌ترین دلیل رشد جمعیّت این شهر، موج شدیدی از مهاجرت مردم روستاها به آن در دههٔ ۶۰ و جنگ ایران و عراق بوده است.[۱۲۸] در سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیّت شهر بوکان ۱۹۳٬۵۰۱ نفر اعلام شد، که از این تعداد ۹۷٬۶۵۹ نفر مرد و ۹۵٬۸۴۲ نفر زن و این تعداد در قالب ۵۶٬۹۴۴ خانوار بود. شهر بوکان با اختلاف کم با جمعیّت شهر خوی، سومین شهر پرجمعیّت آذربایجان غربی و سومین شهر بزرگ کردنشین ایران به‌شمار می‌آید.[۱۲۷][۱۲۹][۱۳۰]

جمعیّت شهر بوکان در شش ماه دوم هر سال بیش از ۱۷٬۰۰۰ نفر به آن اضافه می‌شود که ناشی از مهاجرت فصلی مردم روستاها در فصل‌های پاییز و زمستان به شهر است.[۱۳۱]

هرم جمعیتی بوکان در سال ۱۳۹۵[۱۳۲]
مردانسنزنان
۴٬۵۷۵ ۶۵+ ۵٬۲۶۵
۲٬۶۶۸ ۶۰–۶۴ ۲٬۵۷۹
۳٬۹۱۲ ۵۵–۵۹ ۳٬۸۱۶
۴٬۶۰۴ ۵۰–۵۴ ۴٬۷۲۸
۶٬۲۰۹ ۴۵–۴۹ ۵٬۸۶۹
۶٬۲۹۸ ۴۰–۴۴ ۶٬۳۰۳
۹٬۳۶۲ ۳۵–۳۹ ۸٬۵۵۵
۹٬۸۶۵ ۳۰–۳۴ ۹٬۵۷۴
۱۱٬۲۱۷ ۲۵–۲۹ ۱۱٬۰۵۶
۸٬۶۶۹ ۲۰–۲۴ ۹٬۰۸۰
۶٬۷۵۶ ۱۵–۱۹ ۶٬۶۷۷
۷٬۰۷۸ ۱۰–۱۴ ۶٬۹۵۰
۷٬۶۴۱ ۵–۹ ۷٬۲۷۸
۸٬۸۰۵ ۰–۴ ۸٬۱۱۲

فرهنگ

[ویرایش]
دف در موسیقی کردی از جایگاه بالای برخورداراست.
لباس مردمان کرد
رقص کردی
بازی جورابن

آداب و رسوم

[ویرایش]

مراسم و آیین‌هایی که در میان مردم کرد مرسوم است در برگیرنده اعیاد مذهبی، قومی و باستانی است که ریشه در باورهای کهن این مردم دارد و اغلب تاریخی، پاره‌ای و اسطوره‌ای است. آداب و رسوم کردها کاملاً مانند دیگر اقوام ایرانی برگزار می‌گردد.[۱۳۳] از آداب و فرهنگ منطقهٔ بوکان می‌توان به حنابندان، چهارشنبه سوری، نوروز، رقص کردی و موسیقی کردی اشاره کرد. موسیقی کردی با موسیقی‌های باستانی ایران نسبتی تمام و کمال دارد.[۱۳۴]

در میان انواع بی‌نظیر موسیقی کردی، هوره، شمشال (نوعی ساز بادی)، دف از قدمت بالای برخورد دارند و قدمت برخی از آن‌ها به بیش از هزار سال و حتی به پیش از ظهور اسلام در ایران می‌رسد و در حال حاضر در بسیاری از مراسم مولودی‌خوانی و آهنگ‌های کردی در موسیقی اقوام خاورمیانه شنیده می‌شود و این به علّت اثرگذاری و غنی بودن این نوع موسیقی در کنار موسیقی همسایگان خود است.[۱۳۵]

پوشش

پوشاک مردان و زنان کُرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار است. ساخت و کاربرد هریک از این اجزاء به نوع فصل، نوع منطقه، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن‌ها بستگی و با یکدیگر تفاوت دارند. لباس زنان و مردان اهالی کرد زبان جنوب آذربایجان غربی همان لباس عمومی اهالی کردستان است که جزو یکی از زیباترین و متین‌ترین نمونه لباس‌های بومی در میان کُردها به‌شمار می‌رود. جزئیات لباس کردی با توجه به شرایط مختلف جغرافیایی و آب و هوایی تفاوت‌هایی در بین دیگر نقاط کردستان ایران دارد، اجزای یک لباس کردی مردانه منطقه بوکان چنین است: «که‌وا پانتۆڵ» نوعی زیبا از شلوار کردی مردانه که در لهجه بوکانی آن را پاتول تلفظ می‌کنند نقش کت و شلوار را دارد ولی دوخت و فرم آن‌ها با کت و شلوار تفاوت کلی دارد. «که‌وا» به‌صورت یک ژاکت نظامی دوخته می‌شود، با این تفاوت جیب‌های آن روی سینه دوخته می‌شود و تنه و آستین‌های که‌وا چاک دارد. این نوع لباس مردانه را بیشتر در فصل زمستان می‌پوشند که کردهای این منطقه به آن «مرادخانی» می‌گویند.[۱۳۶]

لباس زنان از قسمت سرپوش آن، می‌توان به دستمال یا روسری اشاره کرد.[۱۳۷] این دستمال، پارچه‌ای است بسیار نازک و سه‌گوش که تارهایی در اطراف آن ایجاد می‌کنند و به‌دین وسیله بر زیبایی آن می‌افزایند، اغلب پولک‌هایی نیز با آن تارها می‌دوزند تا زیبایی آن چند برابر شود. هر چند در مراسم عروسی اکثراً روسری در اولیت قرار نمی‌گیرد و الزامی نیست. شال نوعی پارچه است که بر روی لباس در ناحیهٔ کمر در رنگ و ابعاد مختلف بسته می‌شود.[۱۳۸] امروزه نمونهٔ لباس زنانه، بیش از یک میلیون تومان قیمت دارد، ولی با این وجود یکی از محصولات پرفروش در میان کردها به‌شمار می‌رود چراکه بیشتر زنان کُرد به این نوع لباس‌ها علاقه خاصی دارند.[۱۳۹]

رقص
مقالهٔ اصلی: رقص کردی

رقص کردی بخشی از آیین‌های نمایشی کُردها است که به‌صورت گروهی و به شکل حلقه‌ای ناکامل مرکب از رقصندگان زن و مرد درحالی‌که پنجه دست‌هایشان به هم گره خورده است و از چپ به راست در حرکت هستند اجرا می‌شود.[۱۴۰] در رقص کردی معمولاً یک نفر که حرکات رقص را بهتر از دیگران می‌شناسد نقش رهبری گروه رقصندگان را به عهده می‌گیرد و در ابتدای صف رقصندگان می‌ایستد و با تکان دادن دستمالی که در دست راست دارد ریتم‌ها را به گروه منتقل می‌کند و در ایجاد هماهنگی لازم آنان را یاری می‌دهد. رهبر گروه رقصنده که «سرچوپی» نامیده می‌شود با تکان دادن ماهرانه دستمال و ایجاد صدا بر هیجان رقصندگان می‌افزاید، در این هنگام دیگر افراد بدون دستمال به ردیف در کنار سرچوپی به گونه‌ای قرار می‌گیرند که هر یکی با دست چپ، دست راست نفر بعد را می‌گیرد؛ اصطلاحاً این حالت را «گاوانی» می‌گویند و نفر آخر هم با در دست داشتن دستمال به گروه نظم خاصی می‌بخشد. دستمال داشتن رهبر و نفر آخر نشان‌دهندهٔ برابری بوده و دست همدیگر را گرفتن هم نشانهٔ اتحاد گروه است.

رقص مردم بوکان از آرامش و از یک پارچگی خاصی برخوردار و به سبک آرام و ملایمی اجرا می‌شود. همچنین سبکی به‌نام سپیی وجود دارد که رقص نسبتاً تندی است و منشأ آن منطقهٔ فیض‌الله‌بیگی بوکان است. در رقص‌های کردی تمامی رقصندگان به سرگروه چشم دوخته و با ایجاد هماهنگی خاصی وحدت یک قوم ریشه‌دار را به تصویر می‌کشند.[۱۴۱]

بازی‌های محلی

در کنار آداب و رسوم کُردها و به‌خصوص منطقهٔ بوکان سرگرمی و بازی‌های گوناگونی وجود دارد که به بازی دامه (یک نوع شطرنج ابداعی اما کاملاً متفاوت با بازی فکری شطرنج کنونی؛ برگرفته از «دامیهٔ» فرانسوی: damier)، بازی جورابن (جوراب‌بازی)، بازی بوکه بارانه، میشین (تیله‌بازی) و بازی خوزین (چوگان‌بازی) اشاره کرد. جورابن یا در اصطلاح فارسی جوراب‌بازی، نوعی بازی گروهی است که در آن، ۱۰ عدد جوراب مردانهٔ بزرگ از جنس پشم را به‌صورت دهانه‌باز در دو ردیف پنج‌تایی می‌چینند و یک تیله به نام «مازو» را در کنار آن‌ها می‌گذارند و بازیکنان در دو گروه، طرفین جوراب‌ها می‌نشینند. این بازی هم‌اکنون رایج‌ترین بازی و سرگرمی جوانان و نوجوانان کُرد است که به‌طور عمده در شب‌های طولانی و سرد زمستان یا در ماه رمضان اجرا می‌شود.[۱۴۲] هرساله مسابقات بزرگ جورابین (جورابن) با شرکت تیم‌های از سایر شهرستان‌های مناطق کردنشین ایران در شهر بوکان برگزار می‌شود.[۱۴۳]

سینما
حضور مردم در سینما سعدی در دههٔ ۴۰ خورشیدی

تاریخ تأسیس نخستین سینمای بوکان مربوط به دورهٔ پهلوی دوم است. در سال‌های ۱۳۴۲–۱۳۴۳ خورشیدی، این سینما مقابل ساختمان ادارهٔ دخانیات شهر قرار داشت و مالک آن یکی از آذری‌های منطقه بود. بعدها سینما سعدی در سال ۱۳۵۶ به دلیل اتصال برق در آتش سوخت و با آغاز انقلاب اسلامی بخشی از ساختمان آن تخریب گردید.[۱۴۴] بعد از سینما سعدی در دههٔ هفتاد سینما وحدت با ظرفیت ۴۸۳ نفر ساخته شد. این سینما از معدود مرکزهای فرهنگی و تفریحی بوکان بوده که از تعطیلی آن بیش از ۱۵ سال می‌گذرد.[۱۴۵] شهر بوکان به‌عنوان یک شهر با کاربری فرهنگی همواره در هنر و هنرپروری و در عرصهٔ هنر نمایش در سطح استان آذربایجان غربی پیشتاز بوده است، اما به‌دلیل نبود امکانات لازم در آن، وضعیت فرهنگی و هنری این شهر را با چالش مواجه کرده است.[۱۴۶] سینما وحدت به‌دلیل بی‌توجهی و اختلافات موجود میان شهرداری و پیمان‌کار، تعطیل و به حال خود رها شده است. نماینده مردم این شهر در سال ۱۳۹۱ عدم همکاری مسئولان بوکان را مشکل اصلی تعطیلی سینما وحدت اعلام کرد.[۱۴۷]

مشاهیر

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: فهرست مشاهیر بوکان

بوکان دارای پیشینه غنی فرهنگی، تاریخی، سیاسی و معنوی است به‌طوری‌که در طول یکصد سال اخیر به‌عنوان مرکز فرهنگ و ادب و هنر کُردی شناخته و به شیرازِ کردستان معروف شده است.[۱۴۸][۱۴۹]

مکان‌های تفریحی و گردشگری

[ویرایش]
بوستان ساحلی بوکان
مقالهٔ اصلی: بوستان ساحلی بوکان

یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های واقع در استان آذربایجان غربی است و در قسمت غربی بوکان قرار گرفته است و به سه بخش تقسیم شده است که عبارتند از: بخش مجتمع تفریحی برده‌رش، نام کوهی در نزدیکی این پارک و در بخش شمالی پارک نیز باغ‌های امیرآباد قرارگرفته‌اند باغ‌های معروف آلبالوی امیرآباد هر ساله پذیرای مسافران زیادی است.[۱۵۰] همچنین از حاشیه این پارک رود سیمینه رود عبور می‌کند. شمال پارک دارای امکاناتی مانند: زمین بسکتبال، شهربازی، زمین اختصاصی فوتسال، امکانات ورزشی، مسیرهای جهت‌دار دوچرخه سواری است. بخش جنوبی پارک به پیست اسکی، بوفه، امکانات تفریحی، سینماچندبعدی، شهربازی و نمایشگاه‌های صنایع دستی اختصاص دارد.[۱۵۱] بوستان ساحلی با مساحت ۱۲٬۹۸۳ متر، بزرگ‌ترین پارک این شهر است.[۱۵۲]

پارک جنگلی کیوه ره‌ش

پارک جنگلی برده‌رش یکی از مراکز تفریحی و گردشگری شهر بوکان است[۱۵۳] که در غرب شهر در نزدیکی باغ‌های امیرآباد و در شرق رودخانه سیمینه رود واقع شده است. در مجتمع گردشگری کوه سیاه با کاشت بیش از ۱۰۰۰ اصله نهال سرو نقره‌ای و خمره‌ای، فاز اول آن در سال ۱۳۸۴ به پایان رسید. این پارک از نظر توپوگرافی بر شهر کاملاً مسلط است.

تفرجگاه بوکان بزرگ‌ترین تفرجگاه و پارک جنگلی استان آذربایجان غربی به‌شمار می‌آید. احداث مراکز مختلف فرهنگی، ورزشی و تفریحی با هدف تکمیل این پارک جنگلی یکی از اولویت‌های مهم صنعت گردشگری شهرداری این شهر است.[۱۵۴] کوه سیاه به‌عنوان بزرگ‌ترین جاذبهٔ طبیعی این شهر به‌شمار می‌رود که پتانسیل تبدیل شدن به دهکده‌ای توریستی را دارد.[۱۵۵]

بناها

[ویرایش]

بیشتر بناهای تاریخی بوکان طول قدمت آن‌ها محدود به دورهٔ قاجار است که عبارتند از آرامگاه حمامیان ،آرامگاه سرداران مکری، قلعه سردار، مسجد محمدحسین خان (بازار)، آرامگاه شیخ احمد مکریانی، مسجد حمامیان و مسجد جامع.[۱۵۶]بوکان با داشتن ۹۴ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی، یکی از شهرهای تاریخی ایران به‌شمار می‌آید.[۱۵۷]

آرامگاه سرداران
ورودی بنای قاجاری آرامگاه سرداران مکری واقع در پارک ملّت
مقالهٔ اصلی: آرامگاه سرداران مکری

آرامگاه تاریخی سرداران مکری با معماری سنتی بنا شده است و با توجه به سبک معماری و زندگی‌نامه محمدحسین خان مکری مربوط به دورهٔ قاجار بوده و شامل یک حیاط کوچک در ضلع جنوبی است. این بنا محل دفن خانوادهٔ عزیز خان مکری داماد میرزا محمد تقی‌خان فراهانی معروف به امیرکبیر است.[۱۵۸] این بنا به عنوان یکی از مکان‌های تاریخی و گردشگری مهّم بوکان به‌شمار می‌رود که در پارک عمومی ملّت این شهر قرار گرفته است.[۱۵۹]

آرامگاه حسن زیرک

آرامگاه حسن زیرک در فضای بیش از ۱۰۰۰ مترمربّع احداث شده که دارای فضای سبز و گل‌کاری و نورپردازی است. مجتمع در دامنه کوه نالشکینه ساخته شده است و آرامگاه هنرمندان برجستهٔ کُرد حسن زیرک، قادر عبدالله‌زاده در این مجتمع قرارگرفته‌اند و هر ساله پذیرای صدها نفر از دوستداران هنر و موسیقی کردی از مناطق مختلف کُردنشین ایران و خصوصاً اقلیم کُردستان عراق است.[۱۶۰]

مساجد

[ویرایش]

معماری نخستین مسجد بوکان (مسجد جامع کنونی) به دورهٔ قاجار برمی‌گردد و «ملاسلام شیخ‌الاسلامی» اولین امام جمعه شهر در دوران عزیزخان مکری بود. این بنا امروزه به‌عنوان مسجدجامع شهر کاربرد دارد.[۱۶۱]

نمایی از مسجدجامع

مسجد بازار در میدان اسکندری خیابان انقلاب بوکان واقع شده است. این مسجد در سال ۱۲۶۲ شمسی ساخته گردیده است و به‌نام سردار محمدحسین‌خان مکری نامگذاری شد. مسجد بازار یکی از بناهای قدیمی و قاجاری شهر است که قدمتی بیش از ۱۵۰ سال دارد.[۱۶۲]

این شهر دارای بیش از ۶۵ مسجد است که از مساجد مهم آن می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد:

مسجد حمامیان
مقالهٔ اصلی: مسجد حمامیان

این مسجد در نزدیکی شهر و در کنار روستای حمامیان قرار گرفته و بافت تاریخی آن مربوط به سال ۱۲۸۹ هجری شمسی برابر با ۱۳۲۸ قمری است و قبل از جنگ جهانی اول بنا شده است. بانی مسجد محمودآقا ایلخانی‌زاده و معمار آن معمارباشی مراغه‌ای بوده است.[۱۶۴] بنای مسجد بابلان مربع شکل و به‌صورت تک گنبدی با مصالح سنگ لاشه‌ای در پی و آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششی به‌صورت دو لایه با ظرافت خاصی بنا گردیده و بعد از احداث بنای مسجد، واحدهایی تحت عنوان مدرسه به بنای آن اضافه شد.[۱۶۵]

مسجد جامع بوکان
مقالهٔ اصلی: مسجد جامع بوکان

در کنار تپهٔ قدیمی قلعه سردار در ضلع شرقی چشمه قرار گرفته و به دستور حاکمان وقت بوکان ساخته شده است. در سال ۱۳۴۵ خورشیدی بنای مسجد گسترش یافت و ۴ گنید آجری و ۳ ستون به‌آن اضافه شد. در حال حاضر از این بنا برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسجدجامع بوکان در سال ۱۳۷۹ به شماره ثبت ۳۴۸۰ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱۶۶][۱۶۷]

خانه‌ها

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: قلعه سردار بوکان

قلعهٔ سردار یا ارگ بوکان از مکان‌های تاریخی این شهر است. بخش نخست ساختمان این قلعه در سال ۱۲۸۵ هجری قمری برابر با ۱۲۴۷ خورشیدی توسط عزیزخان مکری ساخته شده و مرکز حکومت خانواده‌اش بود.[۱۶۸] این قلعه در دورهٔ قاجار به‌عنوان دژ نظامی و سکونتگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت و نماد این شهر است.[۱۶۹]

مراکز آموزشی

[ویرایش]

دانشگاه‌ها

[ویرایش]
دانشگاه آزاداسلامی واحد بوکان

بوکان داری سه دانشگاه شامل پیام نور، آزاد و دانشگاه علمی کاربردی است.[۱۷۰] دانشکده پرستاری و پیراپزشکی در شهر بوکان نیز دایراست.[۱۷۱] در دانشگاه پیام نور بوکان ۳۲۰۰ دانشجو مشغول به تحصیل هستند.[۱۷۲] دانشگاه جامع علمی کاربردی بوکان دارای ۱۴۰۰ دانشجو در ۲۰ رشته کارشناسی و ۱۶ رشته کاردانی است.[۱۷۳] در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوکان نیز بیش از ۳۰۰۰ دانشجو مشغول به تحصیل هستند. دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوکان جزو ۱۰۰ دانشگاه برتر در میان واحدهای دانشگاه آزاد ایران است.[۱۷۴]

مدرسه‌ها

[ویرایش]
شاپور اولین مدرسهٔ دولتی بوکان در عمارت قلعهٔ سردار در سال ۱۳۰۷ خورشیدی

اولین مدرسه دولتی بوکان در سال ۱۳۰۷ شمسی با نام دبستان مبارکهٔ شاپور با مدیریت مهدی شیبانی (یکی از اهالی شهر تبریز) تأسیس گردید.[۱۷۵] بعد از مهدی شیبانی به ترتیب ورقائیان، حسن مدرسی و سلیمان امیری مدیر این مدرسه بودند.[۱۷۶] شیخ حسن کاظمی مکری نیز اولین معلم بوکان بود و تا قبل از تأسیس این مدرسه، مکتب خانه‌های قدیمی در این شهر وجود داشت و عموماً دانش آموزان برای فراگرفتن، کتاب‌های مقدماتی و ساده نظیر گلستان ،بوستان سعدی و منشآت امیرنظام و نصاب‌الصبیان مشغول بودند. تا آن تاریخ هیچ‌گونه مدرسهٔ دولتی در بوکان وجود نداشته است.[۱۷۷] در سال ۱۳۹۰ تعداد آموزشگاه‌های موجود این شهر در مقطع متوسطه ۲۹ واحد و پیش دانشگاهی ۲۷ واحد بوده است.[۱۷۸] همچنین تراکم دانش‌آموز در کلاس تشکیل‌شده در کلیهٔ مقاطع تحصیلی این شهر ۳۳ نفر است که نسبت به میانگین استان در رتبهٔ هشتم قرار دارد.[۱۷۹] بوکان دارای بیش از ۴۲ هزار نفر دانش آموز است.[۱۸۰]
در سال ۱۳۹۴ نرخ باسوادی شهروندان بوکانی در گروه سنی هدف ۱۰ تا ۴۹ سال به بیش از ۹۳ درصد رسیده است.[۱۸۱]

مدارس علوم دینی

تاریخ برپایی مدرسه علوم دینی بوکان مربوط به دورهٔ قاجار است که تأسیس مدرسه و انتقال عالم نامدار منطقه ملا محمدحسن وجدی قزلجی از ترجان به شهر بوکان و تأمین تمامی هزینه‌های مدرسه و مستمری طلاب توسط حاکم وقت این منطقه، یعنی سردار محمدحسین خان مکری صورت می‌گرفت.[۱۸۲] تا اینکه در دورهٔ پهلوی دوم ساختمان مدرسه علوم دینی بوکان در سال ۱۳۵۵ شمسی به مساحت چهارهزار متر مربع در جنوب این شهر تأسیس شد. تعداد طلاب اولیه این مدرسه بیش از پنجاه نفر بود که تحت نظارت سرپرست مدرسه علوم دینی مشغول به تحصیل بودند.[۱۸۳] از شخصیت‌های برجسته مدرسه علوم دینی بوکان می‌توان به ملا هادی افخم‌زاده اشاره کرد.[۱۸۴] در شهر بوکان و حومهٔ آن بیش از ۳۰ مدرسهٔ علوم دینی فعال وجود دارد.[۱۸۵]

کتابخانه‌ها

[ویرایش]

نخستین کتابخانهٔ عمومی بوکان در سال ۱۳۴۰ تأسیس شده است.[۱۸۶] شهر بوکان دارای ۳ باب کتابخانهٔ عمومی و ۴ باب کتابخانه عمومی مشارکتی است. هم‌اکنون ۳ باب کتابخانه عمومی مستقل و تعدادی کتابخانه مستقر در مساجد بوکان مشغول ارائه خدمات به شهروندان این شهر هستند.[۱۸۷] بیشترین اعضای کتابخانه‌های این شهر را دانش‌آموزان مقاطع مختلف تشکیل می‌دهند.[۱۸۸] مساحت فضای کتابخانه‌های بوکان ۲٬۵۷۰ متر مربّع بوده و سرانه آن ۱٫۱۴ متر به ازای هر ۱۰۰ نفر و تعداد اعضای کتابخانه‌ها ۳٬۷۰۰ نفر است[۱۸۹] و به نسبت جمعیّت شهر در حد پایینی قرار دارد که قرار گرفته شدن کتابخانه‌های بوکان در مرکز شهر و عدم دسترسی بخش زیادی از جمعیّت شهر به کتابخانه‌ها از مهم‌ترین علل کمبود اعضای کتابخانه‌های شهر است.[۱۹۰] در کتابخانه‌های شهرستان بوکان ۶۵٬۰۰۰ جلد کتاب وجود دارد.[۱۹۱]

معضلات اجتماعی

[ویرایش]

مهاجرت‌های بی‌رویه و عدم فرهنگ سازی و تناسب امکانات نسبت به جمعیّت شهر، بوکان را با معضلات اجتماعی مانند سوءمدیریت، بیکاری، طلاق، تکدی گری روبه‌رو ساخته و زمینهٔ افزایش جرایم را در این شهرستان فراهم کرده است.[۱۹۲] در رابطه با معضل بیکاری، برخی از سرمایه‌داران این شهر به‌جای ایجاد کارگاه‌های تولیدی و اشتغال زایی برای مردم، سرمایه‌های خود را در بازار مسکن و به شکل فعالیت‌های دلالی سرمایه‌گذاری می‌کنند و حاضر نیستند وارد تولید شوند.[۱۹۳] عدم مسئولیت پذیری در پست‌های مدیریتی، وابستگی‌های جناحی، مهاجرت‌های سامان‌دهی نشده، افزایش نرخ بیکاری، مشاغل کاذب، نبود رسانهٔ دولتی (رادیو و شبکه تلویزیونی) مشکلات زیادی را در تمامی حوزه‌ها برای مردم بوکان ایجاد کرده است.

معضلات شهری

[ویرایش]

آلودگی هوا

[ویرایش]

آلودگی هوای بوکان بیشتر به‌صورت گردوغبار است و این پدیده بر اثر طوفان‌های شن و وزش باد شدید در بیابان‌های جنوب غربی کشور عراق به وجود آمده و به‌خاطر ریز بودن ماندگاری زیادی در هوا دارند.[۱۹۴] این نوع آلودگی هنگامی خطرساز است که غلظت آن از حد مجاز بگذرد که می‌تواند مواردی مانند کاهش دید در شهر و مشکلات تنفسی را برای مردم به وجود آورد.[۱۹۵] در تیرماه ۱۳۹۴ آلودگی هوای بوکان در برخی ساعات به حدود ۶۰۰ میکروگرم بر مترمکعب می‌رسید.[۱۹۶] ایستگاه سنجش آلودگی هوای شهر بوکان به دستگاه آنالیزور کمتر از ۲٫۵ میکرون مجهز است. این ایستگاه در زمینی به مساحت ۱۸ متر مربع در ضلع شمالی میدان استقلال در سال ۱۳۸۸ احداث شده است و اطلاعات آن کاملاً از طریق اتصال به شبکه از ارومیه و تهران قابل دسترسی است.[۱۹۷]

آب شرب

[ویرایش]

بوکان با آنکه یکی از شهرهای پرآب ایران به‌شمار می‌آید[۱۹۸] اما با مشکل جدی کم‌آبی در مناطق مختلف شهر روبه رو است.[۱۹۹] بزرگ‌ترین سد آذربایجان غربی در این شهرستان قرار دارد. مردم این شهر از مشکل کمبود آب رنج می‌برند، درحالی که دریاچه سد شهید کاظمی این شهرستان آب شهرستان‌های تبریز، بناب، ملکان، میاندوآب و بخشی از مراغه را تأمین می‌کند.[۲۰۰][۲۰۱] مسئولان و مدیرکل آب و فاضلاب استان آذربایجان غربی پاسخگو نیستند.[۲۰۲] این شهر تنها دارای دو مخزن ذخیره آب ۵ هزار و ۱۰ هزار مترمکعبی بوده و در هر ثانیه در بوکان ۳۳۰ لیتر و پیک مصرف ۶۰۰ لیتر است. مطالعات جدیدی برای انتقال آب از سد شهیدکاظمی انجام گرفته که پیش‌بینی شده است با انتقال آب آن، مشکل آب شرب بوکان تا ۳۰ سال آینده برطرف خواهد شد.[۲۰۳]

ساختار شهری

[ویرایش]

گسترش

[ویرایش]

خاستگاه اولیهٔ بوکان در پیرامون چشمه یا حوضخانه آن است.[۲۰۴] بیش از ۱۳۰ سال قبل، مرحله‌ای از جذب جمعیّت و توسعهٔ بوکان، در اطراف هسته اولیه آن یعنی قلعهٔ سردار و مسجد جامع و چشمه آغاز شد. از نظر جغرافیایی، بوکان برسر راه اصلی و ارتباطی شهرهای بزرگی مانند کرمانشاه، سنندج و تبریز قرار گرفته است. در بعد سیاسی، سردارهای این شهر به آن هویت سیاسی بخشیده‌اند و نسبت به سکونتگاه‌های دیگر از اهمیّت بیشتری برخوردار بوده است.[۲۰۴]

از قلعهٔ سردار به‌عنوان محلی برای اجرای سیاست‌های دولت‌های مرکزی و سردارهای بوکان در منطقهٔ مکریان استفاده می‌شد. این قلعه در نزدیکی چشمهٔ اصلی واقع شد و به علّت اهمیت دین اسلام برای حاکمان و مردم، مسجد جامع نیز در همان دورهٔ قاجار در نزدیکی ساختمان قلعه و چشمه احداث شد.[۲۰۴]

در قرن بیستم میلادی تغییرات قابل توجهی در شهرهای ایران و عموماً شهر بوکان به‌طور خالص روی داده است. ورود نظام سرمایه‌داری و معماری مدرن و از همه مهم‌تر ورود اتومبیل و به طبع آن ساخت شبکهٔ راه‌های ارتباطی و خیابان‌بندی، ظاهر شهر دچار دگرگونی شد. این شهر به‌دلیل داشتن تنگناهای ژئومورفولوژی به‌صورت خطی و در محور رودخانهٔ سیمینه‌رود و دامنه کوه نالشکینه رشد و توسعه پیدا کرده است.[۲۰۴]

از سال ۱۳۴۰ تا اکنون وسعت شهر گسترش زیادی را تجربه نموده و در حال حاضر تا پای کوه نالشکینه و زمین‌های اطراف سیمینه‌رود به زیرساخت و سازهای شهری تعلق گرفته است. گسترش وسعت این شهر بیشتر در جهت شمالی و جنوبی بوده و زمین‌های حاصلخیز برای کشاورزی را اشغال کرده است.[۲۰۵] بوکان ۷ درصد از مساحت استان آذربایجان غربی را دربرگرفته[۲۰۶] و پهنه‌ای حدود ۸ کیلومتر دارد که از شهرهای بزرگ استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود.[۲۰۷] طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ از جمعیت کل شهرستان بوکان، ۷۴٫۲۵ درصد به نقاط شهری اختصاص دارد.[۲۰۸] قدیمی‌ترین محلهٔ شهر بوکان، قلعهٔ سردار نام دارد.[۲۰۴]

نشان‌وارهٔ شهرداری بوکان

شهرداری

[ویرایش]
همچنین ببینید: شهرداری بوکان

شهرداری بوکان با قدمت بیش از نیم قرن در اوایل دورهٔ پهلوی دوم در سال ۱۳۲۷ پایه‌گذاری شد و اولین شهردار رسمی این شهر سیدعبدالله کاظمی مکری بود.[۲۰۹] در بدو تأسیس، جمعیت شهر به ۵٫۰۰۰ نفر می‌رسید در حالی که تا قبل از این تاریخ، بوکان را تنها یک قصبه بزرگ می‌نامیدند. ساختمان آن زمان شهرداری بوکان، ساختمان فعلی بانک صادرات در خیابان انقلاب این شهر بود.[۲۱۰]

مناطق شهرداری

[ویرایش]

در طی دهه‌های ۷۰ و ۸۰ خورشیدی شمار قابل توجه‌ای محلّه و شهرک در محدوده شهر ساخته شد. برخی از این محله‌ها همان روستاهای پیشین‌اند که گسترش داده شده‌اند. شهر بوکان در حالت فعلی به سه ناحیه از سوی شهرداری تقسیم‌بندی شده است.

فضای سبز

[ویرایش]

در سال ۱۳۸۵ مساحت کل فضای سبز بوکان ۷۷۰٬۰۰۰ مترمربع برابر با ۷۷ هکتار که سرانه فضای سبز این شهر برای هر نفر ۴٫۳۸ مترمربع بوده است.[۲۱۱] بیش از ۹۰ درصد فضای سبز سطح شهر به‌وسیله آب خام آبیاری می‌شود.[۲۱۲]

اقتصاد

[ویرایش]

اقتصاد مردم بوکان متکی به حوزهٔ صنایع خرد و بخشی مربوط به گردشگری بوده و بازار بوکان در جایگاه دومین بازار استان آذربایجان غربی قرار دارد.[۲۱۳]کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی و تولیدی بوکان محدود به دورهٔ جمهوری اسلامی است که بعد از خاتمهٔ جنگ هشت ساله ایران و عراق، به‌دلیل موقعیت راهبردی این شهر واحدهای صنعتی گوناگونی طی چند دهه در بوکان احداث شدند و اکنون با داشتن ۱۵۰ واحد صنعتی در رتبهٔ سوم صنعت استان آذربایجان غربی قرار گرفته است.[۲۱۴] بوکان در استان آذربایجان غربی در رتبهٔ سوم صنعت پس از ارومیه و خوی قرار دارد.[۲۱۵] و در زمینهٔ صنعت نساجی، ماشین‌سازی فعالیت دارد.[۲۱۶] از لحاظ سرمایه‌گذاری ۷/۶ درصد سرمایه‌گذاری آذربایجان غربی را به خود اختصاص داده است.[۲۱۷]

در شهرک صنعتی بوکان هم‌اکنون ۸۳ کارگاه تولیدی مشغول به فعالیت هستند. محصولات فلزی، پلاستیکی، مواد اولیه صنعت ساختمان و ماشین آلات کشاورزی بیشترین میزان تولیدات واحدهای صنعتی بوکان را تشکیل می‌دهند.[۲۱۸] مساحت این شهرک صنعتی ۵۹ هکتار و دارای هفت هکتار فضای سبز است.[۲۱۹]

کارخانه سیمان کاوان

واحدهای صنعتی

[ویرایش]
سیمان

کارخانهٔ سیمان کاوان از بزرگ‌ترین کارخانه‌های آذربایجان غربی و شمال غرب ایران است که روزانه توانایی تولید چهارتن سیمان را دارد.[۲۲۰] این کارخانه به دلیل موقعیت خاص جغرافیای و نزدیکی به مرز الخصوص باکشور عراق و به جهت رشد صنعت در سال ۱۳۸۵ فاز اول و سال ۱۳۹۰ فاز دوم آن ساخته شد و بیش از ۵۰۰ نفر به‌صورت مستقیم و ۴۰۰۰ هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم در این کارخانه مشغول به کار هستند.[۲۲۱] برای احداث این کارخانه ۲۵ میلیون یورو و ۵۴۵ میلیارد ریال تسهیلات هزینه شده است.[۲۲۲] ۳۲ درصد محصولات کارخانه سیمان کاوان بوکان به خارج از ایران صادر می‌شود.[۲۲۳]

پلی اتیلن

واحد تولیدی پلی اتیلن بوکان در سال ۱۳۷۶ با خرید ماشین‌آلات موردنیاز از کشور اتریش راه‌اندازی شد و فعالیت خود را به منظور تأمین لوله‌های مورد نیاز طرح‌ها و سیستم‌های آبیاری در بخش‌های کشاورزی، آبرسانی شهری و روستایی، گازرسانی و فاضلاب آغاز کرده است که در سال ۱۳۹۳ به‌عنوان واحد نمونهٔ استاندارد کشوری معرفی شد.[۲۲۴]

کارتن آکاردئونی

نخستین کارخانهٔ کارتن آکاردئونی ایران در بوکان قرار دارد. از جمله محصولات این کارخانه می‌توان به تولید کارتن سه‌لایه با کیفیت بسیار بالا، کارتن‌های ضربه‌گیر جهت استفاده در جعبه و جعبه‌های بزرگ کارتنی برای حمل و نقل و محافظت از اشیاء حساس و شکننده اشاره کرد.[۲۲۵]

اتاق‌های کامیون

این شهر از قطب‌های مهم در زمینهٔ تولید اتاق‌های کامیون در استان آذربایجان غربی و ایران به‌شمار می‌رود.[۲۲۶] تعداد ۳۲ واحد در بخش اتاقک‌سازی در شهرک صنعتی این شهر فعال هستند.[۲۲۷]

برخی از صنایع مهم شهر بوکان
نام سال تأسیس رده فعالیت صادرات وضعیت
کارخانه سیمان کاوان ۱۳۸۵ سیمان تیپ یک و تیپ ۲ عراقترکیه فعال
شیشه ۱۳۸۸ شیشه دوجداره و.. عراقترکیه فعال
پلی اتیلن ۱۳۷۶ پلی اتیلن عراقروسیه فعال
ماشین‌سازی ۱۳۷۴ تجهیزات و قطعات صنایع سبک نروژعراقسوئدانگلستان فعال
شرکت سازه کشت کاوه بوکان ۱۳۶۸ تولیدکننده ماشین آلات و ادوات کشاورزی ایران فعال
کارتن آکاردئونی بوکان ۱۳۹۴ تولید ورق کارتن آکاردئونی، تولید پالت مقوایی و پالت باکس ایران فعال
نساجی خاتم‌الانبیاء دههٔ ۷۰ نساجی خاورمیانه تعطیل

صنعت چاپ

[ویرایش]

بوکان یکی از فعال‌ترین شهرهای آذربایجان‌غربی، غرب و شمال غرب کشور در زمینه چاپ به‌شمار می‌رود. در این شهر سه واحد چاپ افست، یک واحد چاپ رول فلکسو، چهار واحد چاپ دیجیتال بنر، یک واحد لیتوگرافی، ۲۰ واحد کانون آگاهی و تبلیغات فعال، یک واحد کانون آگاهی، ۳۰ واحد تایپ و تکثیر زیر نظر اتاق اصناف، ۶ واحد مؤسسه انتشارات و سه واحد مؤسسه انتشاراتی وجود دارد.[۲۲۸]

تجارت

[ویرایش]

این شهر در مسیر ارتباطی کلان‌شهرهای ارومیه، تبریز، تهران و با مناطق مرزی کردنشین ایران نیز با سردشت دارای جاده بین شهری است. کالاهای وارداتی اقلیم کردستان عراق از طریق سردشت و بانه به این شهرستان انتقال پیدا می‌کند. همچنین بوکان با کردستان عراق دارای خط ارتباطی زمینی است.[۲۲۹]

مشکلات صنعت

[ویرایش]

یکی از مشکلات صنایع و واحدهای صنعتی بوکان نقدینگی و تسهیلات بانکی و نبود سرمایه‌گذار فعال است.[۲۳۰] کارخانه نساجی خاتَم‌الانبیاء در دروان فعالیت خود یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های نساجی خاورمیانه بود که به دلیل مشکلات نقدینگی و اعتبارات از ۲۳ اردیبهشت سال ۱۳۸۶ تاکنون تعطیل است. نساجی خاتم‌الانبیا روکش مخصوص صندلی خودروهای سبک و سنگین و پوشاک را تولید می‌کرد که توانایی تولید ۱۸ هزار متر در ۱۵ روز را دارا بود. این کارخانهٔ ریسندگی در ایران و خاورمیانه باتولید محصولات ممتاز خود از جایگاه بالای برخوردار بود.[۲۳۱]

ترابری و حمل و نقل عمومی

[ویرایش]
جاده ۲۱
شهر مقصد فاصله(KM)[۲۳۲]
تهران ۶۴۹[۲۳۳]
تبریز ۲۰۴[۲۳۴]
ارومیه ۱۸۴
شیراز ۱۳۰۶
بانه ۸۷
اراک ۵۳۸
سنندج ۲۲۵
سردشت ۱۴۰
کرمانشاه ۳۶۲
رشت ۵۴۸

جادهٔ ۲۱ که از بوکان می‌گذرد و مراکز استان‌های غرب ایران را به هم متصل می‌کند و سپس به مرز جمهوری آذربایجان ختم می‌شود.

بوکان مرکز ناحیهٔ جنوب و جنوب شرقی دریاچه ارومیه و مهم‌ترین جادهٔ ترانزیتی غرب کشور محسوب می‌شود که ۱۳ استان از راه‌های مواصلاتی این شهرستان تردد می‌کنند.[۲۳۵] این شهر بر سر راه‌های ارتباطی سه استان مهم آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان قرار گرفته و از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است، به‌طوری‌که ارتباط در شهرهای ناحیه‌ایِ شمال غرب کشور نظیر تبریز و سنندج بایکدیگر بدون عبور از بوکان امکان‌پذیر نیست.[۲۳۶]

سازمان اتوبوسرانی بوکان در سال ۱۳۸۱ تأسیس شده است.[۲۳۶] بیش از ۴۹ دستگاه اتوبوس در سطح شهر و حوزه‌های استحفاظی به فعالیت اشتغال دارند و همگی آن‌ها به بخش خصوصی واگذار شده‌اند.[۲۳۶] تعدا ۲۷ دستگاه از اتوبوس‌های این سازمان بنز ۳۵۵ و تعداد ۲۲ دستگاه دیگر بنز ۴۷۵ است.[۲۳۶] در روز تعداد ۱۹۹۲۰ نفر و در ماه ۵۹۷۶۶۰۰ نفر توسط اتوبوس‌های سازمان اتوبوسرانی بوکان جابجا می‌شوند.[۲۳۷]

در بوکان بیش از ۱٬۰۶۸ تاکسی فعال موجود است که حدود ۷۵ درصد جابجای مسافران درون‌شهری را به‌خود اختصاص داده است. از این تعداد ۷۱۸ دستگاه تاکسی گردشی، تعداد ۳۳۱ دستگاه آژانس تلفنی، تعداد ۱۲ دستگاه تاکسی ویژه خطی و تعداد ۷ دستگاه ون در سطح شهر فعال هستند.[۲۳۸]

در دههٔ هفتاد به وزارت راه و ترابری ابلاغ شد که طرح مطالعاتی احداث راه‌آهن مراغه به بوکان و سپس به استان کردستان را آغاز کند، اما پیگیری نشد.[۲۳۹] در مرداد ۱۳۹۰ مجدداً مصوبه طرح مطالعاتی راه‌آهن مراغه-میاندوآب به بوکان ابلاغ و از سوی معاون اول دولت احمدی‌نژاد ابلاغ شد.[۲۴۰]

در طرح جامع حمل و نقل ایران، براساس آن کشور به پنجاه‌وچهار منطقه تقسیم شده است که شهر بوکان در منطقهٔ هشتم این تقسیم‌بندی قرار دارد.[۲۳۶]

پایانهٔ جامع مسافربری بوکان

در شهر بوکان تعداد شش پایانهٔ مسافربری بین‌شهری فعال وجود دارد. پایانهٔ جامع بوکان در شرق شهر در بلوار شهید قاسم سلیمانی به مساحت سه هکتار و در نزدیکی کنارگذر این شهر در حال احداث است.[۲۴۱]

ورزش

[ویرایش]

بوکان دارای بیش از ۱۸ باشگاه ورزشی روباز و سرپوشیده شامل سالن‌های سنگ‌نوردی آمادگی جسمانی، پیتلاس، بدنسازی، بوکس، پینگ‌پنگ، تکواندو، تنیس روی میز، تیراندازی، جودو، بینت بال، ورزش‌های رزمی، ژیمناستیک، شطرنج، فوتسال، کاراته، کشتی، والیبال، وزنه‌برداری، ووشو، فوتبال، والیبال و هندبال، زمین‌های اسکیت، اسب سواری و تیراندازی با کمان و چمنهای طبیعی و مصنوعی و استخر شنا و یک ورزشگاه پنج هزار نفری است.[۲۴۲][۲۴۳] در این شهر ۳۸ هیئت مختلف ورزشی فعال بوده و بیش از ۶ هزار نفر ورزشکار تحت پوشش بیمه هستند.[۲۴۴]

پاس، پرسپولیس، حسن زیرک و استقلال جزو اولین تیم‌های فوتبال در قبل و بعد انقلاب ۱۳۵۷ در بوکان بودند. سردار بوکان باشگاه ورزشی فوتبال این شهر در سال ۱۳۷۹ تأسیس شد و در سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱ نایب قهرمان و قهرمان لیگ برتر استان آذربایجان غربی بوده است. تیم فوتبال سردار در حال حاضر در لیگ دسته دو حضور دارد.[۲۴۵]

ورزش کوه‌نوردی در قبل از انقلاب ۱۳۵۷ نه به شکل امروزی، بلکه بیشتر در آموزشگاه‌ها به صورت گردش در حال انجام بود. اولین گروه‌های کوه‌نوردی به شیوه نوین در سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰ توسط دبیرانی که از مرکز و شهرها به بوکان آمده بودند برپا شد و در سال ۱۳۶۷ نخستین هیئت کوهنوردی این شهر فعالیت خود را آغاز کرد. در حال حاضر ۱۵ گروه کوه‌نوردی در سطح شهرستان بوکان حضور دارند و باوجود دیوارهای سنگ نوردی در باشگاه‌ها، رشتهٔ سنگ نوردی نیز به صورت فعال زیر نظر هیئت کوه‌نوردی شهرستان به فعالیت می‌پردازد. هیئت کوه‌نوردی بوکان از فعال‌ترین هیئت‌های ورزشی در سطح استان آذربایجان غربی و ایران است.[۲۴۶]

هیئت شطرنج بوکان در سال ۱۳۶۸ تأسیس شده است و یکی از قطب‌های اصلی شطرنج آذربایجان غربی و کردستان به‌شمار می‌آید. شطرنج بوکان این قابلیت و توانایی را داشته که در سال ۱۳۸۹ میزبان سومین دورهٔ مسابقات کشوری جام چی چست باحضور استادان بزرگ شطرنج ایران و بازیکنان تیم ملی باشد.[۲۴۷] بوکان در سال۱۳۹۰ مجوز برگزاری مسابقات بین‌المللی را از فدراسیون شطرنج دریافت کرد و در این تاریخ اولین مسابقات بین‌المللی جام بوکان با حضور بازیکنان پنج کشور مختلف در هتل ایزدی این شهر برگزار شد.[۲۴۸]

مراکز درمانی

[ویرایش]
فریدریش آلمانی و احمد ویسی- درمانگاه بوکان سال ۱۳۲۶ شمسی

اولین درمانگاه بوکان در سال ۱۳۲۶ با سرپرستی دکتر فریدریش و همسرش ارویر که از یهودی‌های آلمانی تبار بودند در جنوب شهر ساخته و پس از تکمیل آن رسماً فعالیت خود را آغاز کرد.[۲۴۹] در سال ۱۳۳۰ درمانگاه ۳۰ تخته‌خوابی بوکان در زمینی به مساحت ۳۰۹۶ متری با سرپرستی فریدریش و با تلاش جمعی از اعضای جمعیت شیروخورشید سرخ ساخته شد، این درمانگاه تا سال ۱۳۵۰ مشغول به فعالیت بود.[۲۵۰] سپس در سال ۱۳۴۵ نخستین بیمارستان بوکان بانام کوروش کبیر با پنجاه تخت و با ساختمانی یک طبقه در شمال شهر احداث گردید که در حال حاضر به یک درمانگاه تبدیل شده است.[۲۵۱]
بیمارستان ۲۵۰ تخته‌خوابی شهید قلی‌پور تنها بیمارستان بوکان است که مجهز به دستگاه‌های پیشرفته سی‌تی اسکن، ام‌آرآی، ماموگرافی، رادیولوژی است.[۲۵۲] این بیمارستان در شهریور ماه ۱۳۷۹ احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.[۲۵۳]

رسانه‌ها

[ویرایش]

نشریه‌ها

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: روزنامه‌های کردی

اولین نشریه کُردی در ایران توسط یکی از اهالی بوکان، فردی به نام ملا محمد قزلجی ترجانی‌زاده در سال ۱۹۲۲ میلادی برابر با ۱۳۰۱ شمسی و به‌نام «روز کُرد» که با نام کردستان هم شناخته می‌شود در ارومیه منتشر می‌شد.[۲۵۴] نشریه و چاپخانهٔ بوکان در سال ۱۳۲۴ فعالیت خود را آغاز کرد. اولین شماره رسمی نشریهٔ هلاله که در قالب یک مجلهٔ ادبی، سیاسی بود با سردبیری حسن قزلجی در اسفند ماه ۱۳۲۴ به دو زبان کردی و فارسی منتشر شد. این چاپخانه و نشریه بعد از فروپاشی جمهوری مهاباد تعطیل و به کار خود پایان داد.[۲۵۵] در اوایل انقلاب اسلامی هیچ نشریهٔ در بوکان چاپ نشد تا این‌که در سال ۱۳۷۸ ویژه‌نامه رصد در این شهر چاپ و منتشر شد و سپس نشریه‌های دیگری به مرور زمان بانام‌های داهاتوو، خور، باران، آزادی، فردای ما، پیام زمان، کوشا، صدای آشنا، سطر اول و مرزداران چاپ و منتشر یافت. بوکان دارای هفت نشریهٔ فعال با اسامی ماهنامهٔ فرصت برابر، ماهنامهٔ منطقه‌ای موج ورزشی، ماهنامهٔ سانا، ماهنامهٔ بوکان، دوهفته‌نامه زیرک، دوهفته‌نامه پیام بهاران و دوهفته‌نامه صدای آشنا است. چهار نمایندگی خبرگزاری فعال نیز در بوکان مستقر هستند.[۲۵۶][۲۵۷]

نسخهٔ از مجله ادبی-سیاسی هلاله

ره‌آورد

[ویرایش]

ره‌آوردهای بوکان شامل قالی و فروش، غذاهای سنتی، سوغات و صنایع دستی است.

فرش دستباف بوکان
قالی بوکان
مقالهٔ اصلی: قالی بوکان

قالی بافی یکی از مهم‌ترین صادرات صنایع دستی بوکان در آذربایجان غربی به‌شمار می‌رود که به خارج از ایران صادر می‌شود.[۲۵۸] درهمین رابطه تالار مجلس فرانسه با فرش قالیبافان بوکانی با ۳۵۰ متر مربع مساحت[۲۵۹] تزیین شده است.[۲۶۰] هشتادو پنج درصد فرش تولیدی این شهرستان به خارج از کشور صادر و مابقی آن در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۲۶۱] فرش بوکان به سبب طراحی ویژه و کیفیت بالا دارای شهرت است.

غذاهای سنتی[۲۶۲]
لقمه قازی و بامیه، شیرینی معروف بوکان


نوعی از ترشی محلی بوکان
سوغات[۲۶۳]
صنایع دستی[۲۶۴]

یادداشت

[ویرایش]
  1. ↑ نرخ رشد جمعیت شهر (۱۳۹۵)
  2. ↑ شهرداری بوکان مناطق این شهر را از لحاظ اداری به صورت ناحیه‌ای اداره می‌کند
  3. ↑ Behi - Bahi
  4. ↑ نام پیشین مهاباد و همچنین به مجموع مناطق مهاباد، بوکان و سردشت نیز در دورهٔ قاجاریه ساوجبلاغ مکری می‌گفتند.
  5. ↑ تاریخ و زمان: روز سه‌شنبه سه ساعت به غروب مانده بیست و سوم سال ۱۳۳۳ هجری قمری (۱۲۹۳ شمسی). تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان صفحهٔ ۲۱۴
  6. ↑ علی آقا معروف به امیراسعد، رئیس ایل دهبکری‌ها و عشایر منطقه بود. علی‌خان بدهکار بود و بوکان را به امیراسعد واگذار کرد و امیراسعد نیز برخی بدهی‌های علی‌خان را به عهده گرفت.
  7. ↑ نطق سلیمان انوشیروانی: یکی از تقاضاهائی که مردم بوکان داشتند این بود که بخش بوکان تبدیل به شهرستان به شود و من چهار سال در اینباره تلاش کردم و زحمت کشیدم اما اینکار انجام نشد گناه وزارت کشور نبود بلکه علّت دایره تقسیمات کشوری بود که مرتب نوسان داشت و از این وزارتخانه به آن وزارتخانه می‌رفت؛ ولی به هرحال وعده کردند که در اولین فرصت بوکان شهرستان به شود.

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  2. ↑ نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵ بایگانی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine وبگاه مرکز آمار ایران
  3. ↑ «موقعیت جغرافیایی و تاریخی شهرستان بوکان». شهرداری بوکان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ آبان ۱۳۹۳.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ 10 (۲۰۱۴-۰۸-۱۳). «فرماندار: 60 درصد از مشکلات شهر بوکان با ایجاد مجتمع صنوف آلاینده مرتفع می‌شود». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۰۱.
  5. ↑ شورش خالدی، نقشهٔ مصور گردشگری و فرهنگی شهر بوکان، ص ۱، موقعیت بوکان.
  6. ↑ «آب و هوای بوکان». اطلاعات اقلیم. ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ آبان ۱۳۹۳.
  7. ↑ شورش خالدی، نقشهٔ مصور گردشگری و فرهنگی شهر بوکان، صفحهٔ ۱، موقعیت و اطلاعاتی در مورد بوکان.
  8. ↑ «گزیده اطلاعات». استان آذربایجان‌غربی، معاونت برنامه‌ریزی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ مرداد ۱۳۹۳.
  9. ↑ «اعلام شماره جدید». مخابرات استان آذربایجان غربی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  10. ↑ «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری». وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  11. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 15.
  12. ↑ Minorsky، Mongol Place-Names in Mukri Kurdistan (Mongolica, 4)، 68 (انگلیسی).
  13. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 18.
  14. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 18.
  15. ↑ شریعت، دانشنامهٔ بزرگ اسلامی، 1.
  16. ↑ رضاقلیخان هدایت (۱۲۸۸). «فرهنگ انجمن‌آرای ناصری». کتابخانهٔ دیجیتال نور. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ آبان ۱۳۹۳.
  17. ↑ «واژه بوکان». لغت‌نامه دهخدا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ خرداد ۱۳۹۳.
  18. ↑ «The GEOnet Names Server». geonames.nga.mil (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۹.
  19. ↑ «بوکان دومین شهر مهاجرپذیر کشور است- اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۱۴.
  20. ↑ «بوکان امن‌ترین شهر آذربایجان‌غربی است». خبرگزاری تسنیم. ۱۸ مرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ مرداد ۱۳۹۴.
  21. ↑ شبکه اطلاع‌رسانی دانا (۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۵). «94 درصد بوکانی‌ها از نعمت سواد برخوردار هستند». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۲۱.
  22. ↑ بارانی نیوز (۱۶ دی ۱۳۹۴). «نمایندگان ۹ دورهٔ مجلس از حوزه بوکان چه کسانی بودند؟».[پیوند مرده]
  23. ↑ «جاذبه‌های گردشگری آذربایجان غربی / بوکان عروس شهرهای ایران». استانداری آذربایجان غربی. ۱۹ اسفند ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ فروردین ۱۳۹۴.
  24. ↑ «محوطه باستانی قلایچی بوکان بازمانده تمدن «ماناها»». خبرگزاری فارس. ۲۳ بهمن ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  25. ↑ «مستند بوکان». مرکز صداوسیمای آذربایجان غربی. ۳ فروردین ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۹.
  26. ↑ «استاد داستان‌نویسی بوکان». کردستان امروز. ۱۲ بهمن ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۶.
  27. ↑ «جایگاه موسیقی در ادیان حذف نشدنی است/ دف، تنبور، شمشال، دوطبل و طاس همچنان در خانقاه‌ها کاربرد دارند». خبرگزاری ایلنا. ۱۰ تیر ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ تیر ۱۳۹۹.
  28. ↑ «بازتاب حضور هزاران نفر در خیابان‌های استان کردستان برای همدردی با مردم بوکان/شهادت ابوبکر معروفی». خبرگزاری عصر ایران. ۲۷ آبان ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ تیر ۱۳۹۹.
  29. ↑ شریعت، بوکان، 1.
  30. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 19.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 6.
  32. ↑ Hameed Khan، M.T. Routes in Persia. Volume 1 – Main Routes، 66(انگلیسی).
  33. ↑ تابانی، بررسی اوضاع طبیعی اقتصادی و انسانی کردستان، 47.
  34. ↑ «ده‌بکری | مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی». www.cgie.org.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ سپتامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۶-۲۹.
  35. ↑ مینورسکی، کُرد، 93.
  36. ↑ Morgan، Mission scientifique en Perse / par J. de Morgan، 31-32(فرانسوی).
  37. ↑ Gilbert Gerard، Notes of a journey through Kurdistan in the winter of 1881-82.، 81(انگلیسی).
  38. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ ادب مکریان بوکان، 175-176.
  39. ↑ ۳۹٫۰ ۳۹٫۱ علی یار، ڕه‌خنه له کتێبی بۆکان له‌سدهٔ بیستم دا، 11.
  40. ↑ علیار، ڕه‌خنه له‌سه‌ر کتێتبی بۆکان له‌سه‌دهٔ بیستم دا، ٦-٧ (کردی).
  41. ↑ «یک سند تاریخی/ فروش بوکان به عزیزخان سردار در دورهٔ قاجار». شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۱۳.
  42. ↑ نیکیتین، الکرد، دراسة سوسیولوجیة و تاریخیة، 276 (عربی ).
  43. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ ادب مکریان، 163.
  44. ↑ حکیم زاده، ساوجبلاغ مکری (مهاباد)، 154.
  45. ↑ سیاح، خاطرات حاج سیاح یا دورهٔ خوف وحشت، 254.
  46. ↑ مرگان، دانشنامه-ایرانیکا، ۴۳.
  47. ↑ Morgan، Mission scientifique en Perse / par J. de Morgan، 31-32(فرانسوی).
  48. ↑ Morgan، Mission scientifique en Perse / par J. de Morgan، 41-42(فرانسوی).
  49. ↑ «سیاحات الکبری - سلیمان شکری - Siyahatulkubra - Süleyman Şükri». توروز - تورکجه دیل و ائتیمولوژی کیتابخاناسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۰۱.
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ ۵۰٫۲ David Yeroshalmi (1901). "Iranian Jews in the nineteenth century" (به انگلیسی). Amazon. Archived from the original on 24 September 2023. Retrieved 2 November 2021.
  51. ↑ «В. Ф. Минорский. Курды. – Kurdist.ru» (به روسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۸.
  52. ↑ ناهید، خاطران من، 42-43.
  53. ↑ ناهید، خاطران من، 59-60.
  54. ↑ ناهید، خاطران من، 59-61.
  55. ↑ «سایه روشنِ کسوف ۱۲۹۳ بر برهه ای ازتاریخ سقز». واکاوی. ۲۰۱۹-۰۸-۱۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۰۹.
  56. ↑ Gilbert Gerard، GAZETTEER OF PERSIA. VOLUME II، 105(انگلیسی).
  57. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان، ٢٢٩.
  58. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان، ٢٣١.
  59. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان، ٢٣٢.
  60. ↑ ناهید، خاطران من، 71.
  61. ↑ ناهید، خاطران من، 72.
  62. ↑ جهانبانی، سرباز ایرانی و مفهوم آب و خاک، 203.
  63. ↑ حکیم زاده، ساوجبلاغ مکری (مهاباد)، 221.
  64. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ مکریان بوکان، 230.
  65. ↑ رحمان محمدیان، بوکان در سدهٔ بیستم، جلد دوم، ۱۶ (کردی).
  66. ↑ کریمی، راه‌های باستانی و پایتخت‌های قدیمی غرب ایران، 202.
  67. ↑ reports، Persia. Tabriz – Monthly despatches of internal situation in Azerbaijan، 2(انگلیسی).
  68. ↑ تاریخ معاصر کرد، صفحهٔ ۴۱۲. به کوشش ابراهیم یونسی. دیوید مک‌داول.
  69. ↑ «ناگفته‌های «ظهور و شکست یک جمهوری» - پاسخ به مقالهٔ رادیو زمانه در بارهٔ دولت قاضی محمد». ایران بوم. ۷ بهمن ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مهر ۱۳۹۹.
  70. ↑ مرکز اسناد تاریخی ایران. «حزب دمکرات کردستان ایران. اسناد مربوط به بوکان در سال 1325. وزارت کشور». https://historydocuments.ir. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  71. ↑ عراقی، خاطرات سفر آذربایجان و کُردستان، 186.
  72. ↑ «آذربایجان غربی| 65 درصد بودجه شهرداری بوکان تحقق یافت- اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۲۶.
  73. ↑ ابراهیمی، مزدک نامه ۵، 150.
  74. ↑ او داگلاس، سرزمین شگفت‌انگیز و مردمی مهربان و دوست داشتنی، 141.
  75. ↑ محمدیان، بۆکان له‌سدهٔ بیستم‌دا (۲)، 51 (کردی).
  76. ↑ محمدیان، بۆکان له‌سدهٔ بیستم‌دا (۲)، 53 (کردی).
  77. ↑ محمدیان، بۆکان له‌سدهٔ بیستم‌دا (۲)، 54 (کردی).
  78. ↑ محمدیان، بۆکان له‌سدهٔ بیستم‌دا (۲)، 50 (کردی).
  79. ↑ «داستان افتتاح اولین کتابخانه عمومی روستایی مهاباد/صلاح الدین خدیو». kurdpress.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۳.
  80. ↑ «مذاکرات مجلس شورای ملی دورهٔ بیست و سوم نشست ۲۳۴». کتابخانه مشروطه تا مجلس شورای ملی. ۲۹ تیر ۱۳۵۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۹ آذر ۱۳۹۵.
  81. ↑ «سندی از تبعید آیت‌الله مهدوی کنی به بوکان در سال 1354/ استقبال مردم بوکان از آیت‌الله مهدوی کنی». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۲۹ مهر ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۲۶.
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ ۸۲٫۲ وب سایت 22 بهمن (آذر ۱۳۹۶). «انقلاب اسلامی در بوکان». ۲۲ بهمن. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۷.
  83. ↑ خبرگزاری تسنیم. «جنگ در آذربایجان غربی» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۵ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۵ مارس ۲۰۲۳.
  84. ↑ «همکاری اهل سنت با سپاه پاسداران برای مقابله با ضدانقلاب در بوکان/ نقش مردم کرد در تأمین امنیت بوکان و سردشت در اوایل انقلاب». مرکز اسناد انقلاب اسلامی. ۱۹ آذر ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۴.
  85. ↑ «اولین همایش سالروز آزادی سازی بوکان و (روز شهرستان) برگزار شد». کانی پرس. ۱۳ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۵ مهر ۱۳۹۴.
  86. ↑ «اولین امام جمعه اهل سنت شهرستان بوکان، خاری در چشم ضدانقلاب». پایگاه خبری-تحلیلی فرهنگ ایثار و شهادت. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۵.
  87. ↑ "دکتر قاسملو در فراسوی اسطوره". تریبون زمانه (به انگلیسی). Archived from the original on 5 March 2023. Retrieved 2023-03-05.
  88. ↑ «گزارش کامل از سفر مقام معظم رهبری (مدظله العالی) به ارومیه-شهریور 1375». dana.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۵.
  89. ↑ احمدپوراحمد، ویژگی‌ها و توزیع جغرافیایی بازسازی مناطق جنگ‌زدهٔ استان آذربایجان غربی، ۱۷۱ الی ۱۷۳.
  90. ↑ «حملات سنگین گروهی از مهاجمان به مقر سپاه و پایگاه‌های ارتش و ژاندارمری بوکان». هابیلیان. آبان ۱۳۵۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۴ مهر ۱۳۹۹.
  91. ↑ «برگزاری جلسه هماهنگی به منظور یادواره شهدای بمباران شهدای بوکان». زریان. ۲۲ فروردین ۱۳۹۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ آوریل ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۳ فروردین ۱۳۹۵.
  92. ↑ «شهرستان بوکان». ویکی شهید. ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  93. ↑ AGENCY، خبرگزاری صدا و سیما | IRIB NEWS (۱۴۰۳/۰۳/۲۴–۱۹:۳۵). «شهید نجاری، شهیدی که محبوب دل مردم بوکان بود». fa. دریافت‌شده در 2024-06-13. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  94. ↑ «گلزار شهدای بوکان به عنوان نماد گلزار شهدای اهل سنت کشور معرفی شد». ایرنا. ۱۶ بهمن ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۷ بهمن ۱۳۹۹.
  95. ↑ «یادواره شهدای پیشمرگ کرد مسلمان در بوکان برگزار شد- اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۵.
  96. ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۶۵ - فرهنگ آبادی‌ها». مرکز آمار ایران. ۱۳۶۵. دریافت‌شده در ۲۷ شهریور ۱۳۹۹.
  97. ↑ «ایجاد و تأسیس شهرستان بوکان و بخش سیمینه در تابعیت استان آذربایجان غربی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۲۳ اسفند ۱۳۶۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۴۰۰.
  98. ↑ «هاناخبر». وب سایت خبری تحلیلی هاناخبر | اخبار ایران و جهان | Hana Khabar News. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۳۱.
  99. ↑ «مشکلات شهرداری بوکان با 8 برابر شدن جمعیت بوکان در دو دهه- اخبار استانها تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۶.
  100. ↑ «مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی دورهٔ ۴ جلسه ۲۴۶». کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی. ۱۵ مرداد ۱۳۷۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰ دی ۱۳۹۵.
  101. ↑ حسن معروف پور (۲۶ دی ۱۳۹۱). «بوکان در آرزوی مرکزی استان کردستان شمالی- مصاحبه با محمدقسیم عثمانی». زریان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰ دی ۱۳۹۵.
  102. ↑ «تشکیل استان جدید «کردستان شمالی» در حال بررسی است». هفته نامه کوشا. ۱۷ اسفند ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰ دی ۱۳۹۵.
  103. ↑ حسن‌زاده یوسف، یادگارهای ایزیرتو، ۲.
  104. ↑ «علل توسعه نیافتگی شهرستان بوکان». زریان. ۵ اردیبهشت ۱۳۹۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۳ آبان ۱۳۹۶.
  105. ↑ «آغاز به کار نمایشگاه فرهنگ ترافیک در بوکان». خبرگزاری فارس. ۱۵ مهر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۲.
  106. ↑ زیستا، فاکتورهای جغرافیای و رشدجمعیت شهری بوکان، ١، ١٢.
  107. ↑ «برف و سرما سبب تشکیل کلونی میش مرغ‌های بوکان شد-دشت‌های استیپی بوکان». خبرگزاری مهر. ۲۴ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۹ دی ۱۳۹۲.
  108. ↑ جعفری، آذربایجان غربی، ٩٩، ١١۴، ١۶٨، ١٩٠، ۴٣٦.
  109. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ ادب مکریان-بوکان، ۶–۵.
  110. ↑ دفتر مطالعات پایه منابع آب. «آمار بارندگی ایستگاه‌های باران‌سنجی مبنای وزارت نیرو». شرکت مدیریت منابع آب ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۹۴.
  111. ↑ "Accu Weather for Bukan" (به انگلیسی). accu weather. ۸ سپتامبر ۲۰۱۵. Archived from the original on 4 March 2016. Retrieved 8 September 2015.
  112. ↑ «برداشت یک هزارتن آلبالو از باغ‌های امیرآبادبوکان». سازمان بسیج آذربایجان غربی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  113. ↑ «بوکان عروس غرب ایران». جام جم آنلاین. ۵ آذر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  114. ↑ افخمی ابراهیم، مکریان-بوکان، ۶.
  115. ↑ «دریاچه‌ها و رودخانه‌ها». سازمان میراث فرهنگی، صنایع و گردشگری استان کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۹ دی ۱۳۹۲.
  116. ↑ "کردی سورانی و لهجه‌های مناطق مختلف کردستان" (به انگلیسی). Archived from the original on 22 March 2013. Retrieved 4 September 2015.
  117. ↑ ذاکری، مصطفی، بررسی زبان کردی سورانی، مجله «نشر دانش»، سال شانزدهم، پاییز ۱۳۷۸ - شماره ۳ (از صفحه ۶۹ تا ۷۳)
  118. ↑ زکی بیگ، زبده تاریخ کرد و کردستان، 227.
  119. ↑ «مصاحبه و گفت و گو با استاد حسین شیربیگی نویسنده و مترجم توانای بوکانی». ئاگا. ۲۷ آبان ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ خرداد ۱۳۹۵.
  120. ↑ «آشنایی با استان آذربایجان غربی». همشری آنلاین. ۱۹ فروردین ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  121. ↑ «جغرافیایی انسانی-دین و مذهب». روابط عمومی فرمانداری شهرستان بوکان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ آبان ۱۳۹۳.
  122. ↑ بیان نیوز. «از سرگیری آزار و اذیت بهاییان». بیان میدیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ مرداد ۱۳۹۷.
  123. ↑ 10 (۲۰۱۶-۱۰-۱۲). «عزاداری عاشورای حسینی در بوکان نماد اتحاد شیعه و سنی». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۷.
  124. ↑ حاجعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیای ایران استان آذربایجان، جلد۴–۹۸.
  125. ↑ ، سالنامه پارس، ۹.
  126. ↑ امیرخانی، غلامرضا، مزدک نامه ۵، ۱۵۱.
  127. ↑ ۱۲۷٫۰ ۱۲۷٫۱ «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه‌ریزی استانداری خراسان جنوبی (به نقل از مرکز آمار ایران). ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۳ دی ۱۳۹۲.
  128. ↑ سجادی, ژیلا; شمس‌الدینی, علی; آدم, خضر (2012-10-22). "بررسی علل مهاجرت روستاییان و پیامدهای حاصل از آن در شهرستان بوکان (مورد: دهستان ایل گَوَرک)". فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (به انگلیسی). 4 (4): 135–152. Archived from the original on 10 February 2022. Retrieved 10 February 2022.
  129. ↑ «شهر شما چقدر جمعیت دارد؟». پارسینه. ۲۷ خرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  130. ↑ «نگاهی به ظرفیت‌های سومین شهر پرجمعیت آذربایجان غربی». خبرگزاری نسیم. ۲ دی ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  131. ↑ «بوکان دارای بیشترین تعداد واحدهای نانوایی در آذربایجان غربی است». ایرنا. ۹ مهر ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ مهر ١٣٩٣.
  132. ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۳ اسفند ۱۴۰۰.
  133. ↑ «آداب و رسوم کردستان (کردها)». سازمان میراث فرهنگی استان کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  134. ↑ «بخش دوم، موسیقی کردی». سازمان میراث فرهنگی استان کردستان. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  135. ↑ «نگاهی گذرا به فرهنگ، تاریخ و آداب و رسوم مردم کردستان». خبرگزاری تقریب. ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  136. ↑ «ویژگی‌های فرهنگی کردستان» (PDF). ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۷ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۲.
  137. ↑ سیدمحمدصمدی، تاریخچه مهاباد، ٤٣٦.
  138. ↑ صمدی، مهاباد، ٤٣٥.
  139. ↑ «لباس‌های میلیونی بر قامت زنان کردستان». ایسنا. ۲۵ آبان ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  140. ↑ «هه لپرکی ندای فرهنگ چند هزار ساله کردها». زانست ایران. ۶ بهمن ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ خرداد ۱۳۹۳.
  141. ↑ «آیین رقص کُردی در مردم کُرد». کُردتودی. ۱۵ اسفند ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ خرداد ۱۳۹۳.
  142. ↑ «کردستان مهد بازی‌های بومی و سنتی». آفتاب دل. ۵ دی ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ بهمن ۱۳۹۳.
  143. ↑ «بوکان قهرمان مسابقات جورابین شد». کردپرس. ۲۹ بهمن ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ بهمن ۱۳۹۳.
  144. ↑ فه‌ڕشی, برایم (۱۰ سپتامبر ۲۰۱۱). "له جاڕکێشانه‌وه بۆ سینه‌ما سه‌عدی!" (به کردی). روژ. Archived from the original on 24 September 2023. Retrieved 24 September 2023.
  145. ↑ «کلید قفل سینما وحدت بوکان پیدا شد». زریان. ۲۳ بهمن ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  146. ↑ «تلنگرهای بیداری بر آوای خفتهٔ سینما وحدت شهرستان بوکان». شهرداری بوکان. ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱ خرداد ۱۳۹۳.
  147. ↑ «بوکان همچنان بدون سینما می‌ماند». خبرآنلاین. ۱ بهمن ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۴.
  148. ↑ جهانی و خالدی، نقشهٔ مصور گردشگری و فرهنگی بوکان، ۱.
  149. ↑ حسن معروف پور (۴ خرداد ۱۳۹۲). «هنرمندان در شیراز کْردستان نمی‌میرند». زریان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۲ شهریور ۱۳۹۳.
  150. ↑ «برداشت یک هزارتن آلبالو از باغ‌های امیرآبادبوکان». سازمان بسیج آذربایجان غربی. ۱۱ تیر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  151. ↑ «اولین پارک بانوان شهرستان بوکان افتتاح شد». پرتال شهرداری بوکان. ۸ خرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  152. ↑ شورش آهنگری، اولویت‌بندی شاخص‌های رضایت‌مندی شهروندان از پارک‌ها و فضاهای سبز شهری- نمونهٔ موردی: شهر بوکان، ۷–۲۰.
  153. ↑ «کوه رش (کوه سیاه) و مسیر روستای کوسه روکردار بازدیدمسافرین نوروزی». کانی پرس. ۱۷ فروردین ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۴.
  154. ↑ شورش خالدی، انور سلطانی، نقشهٔ مصور گردشگری و فرهنگی شهر بوکان، صفحهٔ وسط، مجتمع تفریحی گردشگری کوه سیاه.
  155. ↑ «ساقط شدن دست سودجویان از حریم حقیقی و حقوقی کوه سیاه». شهرداری بوکان. ۲۱ فروردین ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۴ آبان ۱۳۹۳.
  156. ↑ حسن یوسف‌زاده، یادگارهای ایزیرتو، ۱و۲.
  157. ↑ «ارسال پرونده‌های چهار اثر تاریخی بوکان برای ثبت در فهرست آثار ملی». urmiachto.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۷.
  158. ↑ «مقبره بزرگان آذربایجان غربی». تیبان. ۱۷ اسفند ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۶ دی ۱۳۹۲.
  159. ↑ «نصب تابلوی سر در آرامگاه سرداران مکری از طرف مؤسسه فرهنگی ادب». کُردپرس. ۹ فروردین ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  160. ↑ شورش خالدی، نقشهٔ مصور گردشگری و فرهنگی شهر بوکان، مجتمع فرهنگی و گردشگری حسن زیرک.
  161. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 29.
  162. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 229-199.
  163. ↑ خالدی، نقشهٔ مصور گردشگری و فرهنگی شهر بوکان، ج2.
  164. ↑ «مسجد حمامیان». سایت جامع گردشگری ایران. ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  165. ↑ «مسجدحمامیان». پرتال ایران ۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  166. ↑ «بدنه مسجد جامع بوکان مرمت شد». میراث آریا. ۱۸ مهر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  167. ↑ «مسجدجامع بوکان». پرتال بزرگ گردشگری ایران و جهان. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  168. ↑ یوسف حسن‌زاده، یادگارهای تاریخی ایزیرتو، ۱۰.
  169. ↑ 10 (۲۰۱۸-۱۱-۲۸). «هرگونه ساخت وساز در حریم قلعه سردار بوکان ممنوع است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۲۲.
  170. ↑ «ساختمان جدید دانشگاه علمی و کاربردی بوکان به بهره‌برداری رسید». هفته نامه سفید. ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲.
  171. ↑ «کمبود هیئت علمی ادامه کار دانشکده پرستاری بوکان را تهدید می‌کند». تسنیم. ۱۸ دی ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲.
  172. ↑ «دانشگاه پیام نور بوکان رتبه دوم قبولی در مقطع کارشناسی را دارد». کردپریس. ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲.
  173. ↑ «افتتاح ساختمان اتاق اصناف و ساختمان اداری آموزشی دانشگاه علمی- کاربردی بوکان». خبرگزاری مهر. ۱۸ بهمن ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۲.
  174. ↑ «چگونه دانشگاه آزاد بوکان شگفتی ساز شد؟». پایگاه خبری زریان. ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۵ بهمن ۱۳۹۴.
  175. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 26.
  176. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 26.
  177. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 25.
  178. ↑ «اطلاعات مدارس در سال تحصیلی». مدیریت آموزش و پرورش شهرستان بوکان. ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲.
  179. ↑ «مدارس و دبیرستانهای بوکان». فرمانداری بوکان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲.
  180. ↑ «٧٠٠ میلیون ریال کتاب از سوی بنیاد علوی به دانش آموزان بوکان اهدا شد». ۲۶ دی ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  181. ↑ «آمار باسوادی شهروندان بوکان به ۹۳ درصد رسید». خبرگزاری تسنیم. ۱ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ مهر ۱۳۹۴.
  182. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 64.
  183. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 29.
  184. ↑ «نگاهی به زندگی و تلاش‌های دینی و اصلاحی عالم فرزانه ملاعبدالله هادی افخم‌زاده». اصلاح. ۲۹ شهریور ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  185. ↑ افخمی، فرهنگ و ادب مکریان، ۲۴۴.
  186. ↑ «تخصیص ۱۰۰ میلیون ریال اعتبار به کتابخانه‌های بوکان». فارس. ۱۱ مرداد ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ آبان ١٣٩٣.
  187. ↑ «شهرداری بوکان بدهی خود را به کتابخانه‌های عمومی پرداخت کرد». زریان. ۲۳ فروردین ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ فروردین ۱۳۹۴.
  188. ↑ «وجود ۳۰ هزار نسخه کتاب در کتابخانه مرکزی بوکان». فارس. ۱۲ اسفند ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ آبان ١٣٩٣.
  189. ↑ «عضویت ۳ هزار و ۷۰۰ نفر در کتابخانه‌های عمومی بوکان». خبرگزاری فارس. ۱۷ آبان ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ آبان ۱۳۹۳.
  190. ↑ «تعداد اعضای کتابخانه‌های بوکان نسبت به جمعیت پایین است». فارس. ۳ تیر ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ آبان ١٣٩٣.
  191. ↑ «وجود ۶۵٬۰۰۰ جلد کتاب در کتابخانه‌های بوکان». خبرگزاری فارس. ۸ مرداد ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ آبان ١٣٩٣.
  192. ↑ «تأکید بر راهکارهای اجتماعی و فرهنگی در جهت توسعه شهرستان بوکان». تاقه دار. ۲۹ خرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۳۹۴.
  193. ↑ رحمان زیبا پرچم (۱۱ شهریور ۱۳۹۴). «بررسی مشکلات اشتغال و کار آفرین در بوکان». پیام بهاران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۳۹۴.
  194. ↑ «هوای بوکان بعد از ۲ روز وقفه دوباره غبارآلود شد». کُردپرس. ۵ خرداد ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۲.
  195. ↑ «آلودگی هوا در بوکان به هفت برابر حد مجاز». پرتال تخصصی بهداشت و ایمنی. ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۲.
  196. ↑ «ریزگردها، هوای بوکان را ناسالم کردند». خبرگزاری ایرنا. ۶ تیر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۹۴.
  197. ↑ «تجهیز ایستگاه سنجش هوای بوکان». سایت خبری تحلیلی شمال. ۲۷ آذر ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ شهریور ۱۳۹۴.
  198. ↑ «بوکان علی‌رغم پرآب بودن، دچار مشکل تأمین آب است». ایسنا. ۱۱ مرداد ١٣٩١. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  199. ↑ «وعده‌های آبکی، مانع از رسیدن آب به خانه‌های بوکانی‌ها». زریان. ۷ شهریور ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  200. ↑ «انتقاد نماینده بوکان از وضعیت آب آشامیدنی و راه‌های این منطقه». ایسنا. ۲۹ آبان ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  201. ↑ «سد شهید کاظمی بوکان سرریز شد». خبرگزاری فارس. ۳۰ فروردین ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  202. ↑ «بحران کم‌آبی بوکان جدی است». کردپرس. ۸ آبان ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  203. ↑ «آبرسانی به بوکان زیر سایه کمبود اعتبارات/وعده احداث خط انتقال جدید آب». خبرگزاری مهر. ۱۷ دی ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  204. ↑ ۲۰۴٫۰ ۲۰۴٫۱ ۲۰۴٫۲ ۲۰۴٫۳ ۲۰۴٫۴ محمدرحیم رهنما، محمد اجراشکوهی، ایوب معروفی (۴ اردیبهشت ۱۳۹۳). «برنامه‌ریزی سناریو بهبود بخش مرکزی شهر بوکان» (PDF). برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. دریافت‌شده در ۲۹ بهمن ۱۳۹۳.
  205. ↑ عملکردشهردای بوکان، کاروان عمران و توسعه، ۵.
  206. ↑ اصغر ضرابی، جمال محمدی و شورش آهنگری (زمستان ۱۳۹۱). «تحلیل مدیریت مواد زائد جامد شهری، با تأکید بر بازیافت زباله (مطالعهٔ موردی؛ شهر بوکان)». مجلهٔ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی/شماره ۴۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۹۳.
  207. ↑ «موقعیت جغرافیایی و تاریخی شهرستان بوکان». شهرداری بوکان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ آبان ۱۳۹۳.
  208. ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱ ژانویه ۲۰۱۳.
  209. ↑ افخمی، تاریخ و فرهنگ ادب مکریان، ۸۰–۸۱.
  210. ↑ «درجه شهرداری‌های کشور». دانشنامه رشد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۴.
  211. ↑ شهرداری بوکان، کاروان عمران و توسعه، ۳۳.
  212. ↑ «آبیاری ۹۰ درصد فضای سبز بوکان به وسیله آب خام». خبرگزاری فارس. ۲۰ مرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۳.
  213. ↑ «پایگاه خبری زریان موکریان - بوکان دومین بازار آذربایجان غربی». www.ziryanmukryan.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ آوریل ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۰۱.
  214. ↑ «بوکان به رتبه ۳ صنعت آذربایجان غربی ارتقاء پیدا کرد». تسنیم. ۳۰ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  215. ↑ «بوکان رتبه سوم صنعت آذربایجان غربی را به خود اختصاص داده است». خبرگزاری ایرنا. ۱۰ آبان ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ شهریور ۱۳۹۴.
  216. ↑ «شرکت ماشین‌سازی بوکان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ مه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  217. ↑ «به منظور حل مشکلات صاحبان صنایع در بوکان جلسه‌ای با حضور مسئولان استانی تشکیل گردید». فرمانداری بوکان. ۳۰ آذر ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  218. ↑ 10 (۲۰۱۹-۰۱-۲۷). «10 واحد صنعتی و تولیدی در بوکان به بهره‌برداری می‌رسد». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۰.
  219. ↑ «بوکان». اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ مه ۲۰۱۴.
  220. ↑ «فاز دوم کارخانه سیمان بوکان افتتاح شد». ایسنا. ۱۸ آذر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  221. ↑ «گام‌های بلند آذربایجان غربی در تولید و صادرات سیمان». سیمان ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  222. ↑ «کارخانه بزرگ سیمان کاوان بوکان افتتاح شد». خبرگزاری برنا. ۱۸ آذر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  223. ↑ «افتتاح کارخانه سیمان سردار بوکان». پایگاه اطلاع‌رسانی صنایع سیمان ایران. ۱۹ بهمن ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  224. ↑ «واحد تولیدی پلی اتیلن بوکان به‌عنوان واحد نمونه کشوری در سال ۱۳۹۳ انتخاب شد». فرمانداری بوکان. ۱۹ مهر ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۹۳.
  225. ↑ «نخستین واحد تولیدکننده کارتن آکاردئونی کشور در بوکان». خبرگزاری ایرنا. ۲ شهریور ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳ شهریور ۱۳۹۴.
  226. ↑ «بازدید معاون وزیر کشور و رئیس پلیس جمهوری نخجوان از یک شرکت تولیدی در بوکان». خبرگزاری ایرنا. ۲۶ مهر ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۴.
  227. ↑ «ساخت اتاقک جدید کامیون در بوکان». خبرگزاری صدا و سیما. ۲۷ تیر ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۰.
  228. ↑ 1270 (۲۰۲۱-۱۰-۲۰). «صنعت چاپ در آذربایجان‌غربی نیازمند به روز رسانی است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۰-۲۰.
  229. ↑ حسن عبدی (۱۱ مرداد ۱۳۹۲). «شناسایی اولویت‌های اقتصادی بوکان». آژانس خبری زریان. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ دی ۱۳۹۲.
  230. ↑ «استخراج سنگ‌های معدنی از ۱۹ معدن در بوکان». فارس. ۱۱ آذر ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  231. ↑ «نساجی خاتم‌الانبیا بوکان به دلیل قطع آب، برق و تلفن تعطیل شد». شبکه اینترنتی آفتاب. ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۲.
  232. ↑ «مسافت مسیر جاده‌ای بوکان به ارومیه و فاصله و مسیر جاده بوکان به مراکز استان‌ها». بهراه. ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ آبان ۱۳۹۳.
  233. ↑ «مسیر و فاصله بوکان، استان آذربایجان غربی به تهران، استان تهران مسیریاب آنلاین». behrah.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۸.
  234. ↑ «مسیر و فاصله بوکان، استان آذربایجان غربی به تبریز، استان آذربایجان شرقی مسیریاب آنلاین». behrah.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۸.
  235. ↑ «جلسه شورای ترافیک بوکان». خبرگزاری مهر. ۵ آبان ١٣٩٣. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۳ مرداد ۱۳۹۴.
  236. ↑ ۲۳۶٫۰ ۲۳۶٫۱ ۲۳۶٫۲ ۲۳۶٫۳ ۲۳۶٫۴ شهرداری بوکان، کاروان عمران و توسعه، 9.
  237. ↑ شهردای بوکان، کاروان عمران و توسعه، ۹۷.
  238. ↑ «ماجرای خرابی تاکسی‌های نو در بوکان چیست». بوکان نیوز. ۳۱ مرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ شهریور ۱۳۹۴.
  239. ↑ «مطالعه و اجرای خط راه‌آهن از مراغه به غرب کشور از طریق بوکان» (PDF). مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ ژوئن ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۳۹۳.
  240. ↑ «وزارت راه مکلف به تسریع در تکمیل راه‌آهن ارومیه-مراغه شد». پایگاه‌اطلاع‌رسانی دولت. ۳۱ مرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ بهمن ۱۳۹۲.
  241. ↑ «پایانه جامع بوکان در هفته دولت کلنگ زنی می‌شود». پایگاه خبری ـ تحلیلی اروم نیوز. ۲۰۲۰-۰۸-۱۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۳-۱۹.
  242. ↑ غفورشیخی، جامعه ورزشی بوکان، شماره ۹۸، ۳.
  243. ↑ «پیشرفت ۹۸ درصدی ورزشگاه ۵ هزار نفری بوکان». خبرگزاری فارس. ۱۷ بهمن ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۹ بهمن ۱۳۹۳.
  244. ↑ «مسابقات دوچرخه سواری کوهستان در بوکان برگزار شد». خبرگزاری ایرنا. ۲۴ مرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۵ مرداد ۱۳۹۴.
  245. ↑ «وضعیت مالی تیم سردار بوکان نامعلوم است». کانی پرس. ۵ شهریور ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.
  246. ↑ شورش خالدی، گردشگری و فرهنگی شهر بوکان، ١ کوه‌نوردی.
  247. ↑ «پایان سومین دورهٔ جام چی چست». سایت تخصصی شطرنج ایران. ۱۴ بهمن ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ بهمن ۱۳۹۲.
  248. ↑ «آغاز نخستین دورهٔ جام بوکان». سایت تخصصی شطرنج ایران. ۳۰ آبان ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۹ بهمن ۱۳۹۲.
  249. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 82.
  250. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 83.
  251. ↑ افخمی، تاریخ فرهنگ و ادب مکریان بوکان، 81.
  252. ↑ «تحول در بیمارستان بوکان». شبکه بهداشت و درمان بوکان. ۱۴ بهمن ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ فوریه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۸ بهمن ۱۳۹۴.
  253. ↑ «بررسی نقش بیمارستان شهید قلی پور بوکان در رفع نیازهای منطقه». مگ ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۷ بهمن ۱۳۹۲.
  254. ↑ «نخستین روزنامه کردی ۱۱۷ ساله شد». ایرنا. ۵ اردیبهشت ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴.
  255. ↑ «حسن قزلجی، خانواده قزلجی، نشریات کردی». راه‌توده. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۲.
  256. ↑ «خبرنگار ایرنا در بوکان، خبرنگار برتر حوزه سلامت معرفی شد». ایرنا. ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۴.
  257. ↑ «مجوز سه نشریه جدید در بوکان صادر شد». کردپرس. ۱۳ خرداد ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۴ خرداد ۱۳۹۴.
  258. ↑ ایرنا (۲۷ تیر ۱۳۹۲). «سالانه ۵۲ هزار مترمربع فرش و تابلو فرش در بوکان تولید می‌شود». خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  259. ↑ «فرش دست‌بافت ۱۲۰ متری سفارشی کشور عمان، در بوکان برش زده شد». خبرگزاری موج. ۱۱ بهمن ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  260. ↑ «تالار مجلس فرانسه با فرش هنرمندان بوکانی تزیین می‌شود». میراث آریا. ۱۴ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۲.
  261. ↑ «۴۲ هزار متر مربع فرش سالانه در بوکان تولید می‌شود». ایرنا. ۱۷ آبان ۱۳۹۳. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ آبان ۱۳۹۳.
  262. ↑ «جشنواره آشپزی در بوکان با ترویج غذاهای ایرانی و محلی». روابط عمومی فرمانداری بوکان. ۲ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۷ شهریور ۱۳۹۴.[پیوند مرده]
  263. ↑ «سوغات بوکان». اطلاع‌رسانی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان آذربایجان غربی. ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۲.
  264. ↑ «صنایع دستی بوکان». فرمانداری بوکان، معرفی شهرستان، صنایع دستی. دریافت‌شده در ۱۶ دی ۱۳۹۲.[پیوند مرده]

منابع

[ویرایش]

پیوند به بیرون

[ویرایش]
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=بوکان&oldid=40705449»