پرش به محتوا

ترکیه

ویرایش پیوندها
مختصات: ۳۹° شمالی ۳۵° شرقی / ۳۹°شمالی ۳۵°شرقی / 39; 35
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
جمهوری تُرکیه

Türkiye Cumhuriyeti  (ترکی استانبولی)
ترکیه
سرود: 
İstiklal Marşı‎  (ترکی استانبولی)
«مارش استقلال»
موقعیت ترکیه
پایتختآنکارا
۳۹° شمالی ۳۵° شرقی / ۳۹°شمالی ۳۵°شرقی / 39; 35
بزرگترین شهراستانبول
۴۱°۱′ شمالی ۲۸°۵۷′ شرقی / ۴۱٫۰۱۷°شمالی ۲۸٫۹۵۰°شرقی / 41.017; 28.950
زبان(های) رسمیترکی استانبولی[۱][۲]
زبان(های) محلیکردی کرمانجی
زبان‌های گفتاری[۳]
دیگر زبان‌ها
فهرست
گروه‌های قومی
(۲۰۱۶)[۴]
دین(ها)
نام(های) اهلیت
  • ترک
 ترکیه‌ای
حکومتجمهوری ریاستی متمرکز مبتنی بر قانون اساسی
رجب طیب اردوغان
جودت ییلماز
نعمان کورتولموش
قوه مقننهمجلس ملی کبیر
تأسیس
ح. ۱۲۹۹
۱۹ مه ۱۹۱۹
۲۳ آوریل ۱۹۲۰
۲۴ ژوئیه ۱۹۲۳
۲۹ اکتبر ۱۹۲۳
۹ نوامبر ۱۹۸۲[۵]
مساحت
• کل
۷۸۳٬۳۵۶ کیلومتر مربع (۳۰۲٬۴۵۵ مایل مربع) (۳۶مین)
• آبها (٪)
۲٫۰۳ (بر پایهٔ ۲۰۱۵)[۶]
جمعیت
• برآورد سال ۲۰۲۲
۸۴٬۶۸۰٬۲۷۳[۷] (۱۸مین)
• تراکم
۱۱۰[۸] بر کیلومتر مربع (۲۸۴٫۹ بر مایل مربع) (۱۰۷مین)
تولید ناخالص داخلی (GDP)  برابری قدرت خرید (PPP)برآورد ۲۰۲۲ 
• کل
افزایش ۳٫۳۲ تریلیون دلار[۹] (۱۱مین)
• سرانه
افزایش ۳۸٬۷۵۹ دلار[۹] (۴۶مین)
تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی)برآورد ۲۰۲۲ 
• کل
افزایش ۸۵۳ میلیارد دلار[۹] (۲۰مین)
• سرانه
افزایش ۹٬۹۶۱ دلار[۹] (۷۹مین)
شاخص جینی (۲۰۱۹)بی‌تغییر ۴۱٫۹[۱۰]
شاخص توسعه انسانی (۲۰۲۱)افزایش ۰٫۸۳۸[۱۱]
۴۸مین
واحد پوللیره ترک (₺) (TRY)
منطقه زمانییوتی‌سی+۳ (TRT)
گاه‌شماریdd.mm.yyyy (CE)
جهت رانندگیراست
پیش‌شماره تلفنی+۹۰
کد ایزو ۳۱۶۶TR
دامنه سطح‌بالا.tr

تُرکیه (ترکی استانبولی: Türkiye [ˈtyɾcije])، با نام رسمی جمهوری ترکیه (ترکی استانبولی: Türkiye Cumhuriyeti [ˈtyɾcije dʒumˈhu:ɾijeti] (دربارهٔ این پرونده شنیدن))، یک کشور فراقاره‌ای است که بخش عمدهٔ آن در آناتولی در غرب آسیا قرار دارد و بخش کوچکی از آن در بالکان در اروپای جنوب شرقی واقع شده است. ترکیه از شمال با دریای سیاه، از شمال شرقی با گرجستان، از شرق با ارمنستان، جمهوری آذربایجان، و ایران، از جنوب شرقی با عراق، از جنوب با سوریه و دریای مدیترانه، از غرب با دریای اژه، و از شمال غربی با یونان و بلغارستان مرز مشترک دارد، در حالی که قبرس در سواحل جنوبی این کشور واقع شده است. ترک‌ها اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند و کردها بزرگ‌ترین اقلیت قومی این کشور محسوب می‌شوند.[۴][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷] آنکارا پایتخت سیاسی و دومین شهر بزرگ ترکیه است، در حالی که استانبول بزرگ‌ترین شهر و مرکز مالی آن است.

ترکیهٔ امروزی یکی از اولین مناطق مسکون جهان است و مکان‌های مهم دوران نوسنگی مانند گوبکلی‌تپه و تمدن‌های باستانی از جمله حتیان، هیتی‌ها، آناتولیایی‌های باستان، یونانیان میسنی، ایرانیان و دیگران در آن سکنی گزیده بودند.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

پس از فتوحات اسکندر مقدونی که عصر هلنیستی آغاز شد، بیشتر مناطق باستانی در ترکیهٔ امروزی از نظر فرهنگی هلنیستی بود که در دوران بیزانس نیز ادامه یافت.[۱۹][۲۲] ترکان سلجوقی در سدهٔ یازدهم فتوحات و مهاجرت‌شان به ترکیهٔ امروزی را آغاز کردند و حکومت سلجوقیان روم را تشکیل دادند که تا زمان حملهٔ مغول در سال ۱۲۴۳ بر آناتولی حکومت می‌کردند.[۲۳] در اواخر سدهٔ سیزدهم، عثمانی‌ها مقامات سلطنتی را متحد کرده و بالکان را فتح کردند و ترک‌سازی آناتولی در طول امپراتوری عثمانی افزایش یافت. پس از فتح قسطنطنیه (استانبول) در سال ۱۴۵۳ توسط محمد دوم، توسعهٔ عثمانی در دوران سلیم یکم ادامه یافت. در زمان سلطنت سلیمان یکم، امپراتوری عثمانی تبدیل به یک قدرت جهانی شد.[۱۸][۲۴][۲۵] از اواخر سدهٔ هجدهم به بعد، قدرت امپراتوری با از دست دادن تدریجی مناطق آن کاهش یافت.[۲۶] محمود دوم دورهٔ مدرن‌سازی را در اوایل سدهٔ نوزدهم آغاز کرد.[۲۷] انقلاب ترکان جوان در سال ۱۹۰۸ اقتدار سلطان را محدود کرد و بازگرداندن مجلس عثمانی پس از یک تعلیق ۳۰ ساله، امپراتوری را وارد دوران جدیدی کرد که احزاب مختلفی در آن فعال بودند.[۲۸][۲۹] کودتای ۱۹۱۳ کشور را تحت کنترل سه پاشا قرار داد، که باعث شد در سال ۱۹۱۴ امپراتوری به نفع قدرت‌های مرکز وارد جنگ جهانی اول شود. در طول جنگ، دولت عثمانی نسل‌کشی‌هایی را علیه ارمنی‌ها، یونانی‌ها، و آشوری‌ها مرتکب شد.[۳۰] پس از شکست در جنگ، امپراتوری عثمانی تجزیه شد.[۳۱]

جنگ استقلال ترکیه علیه نیروهای متفقین منجر به الغای سلطنت در ۱ نوامبر ۱۹۲۲، امضای پیمان لوزان (که جایگزین معاهده سور شد) در ۲۴ ژوئیهٔ ۱۹۲۳، و اعلام جمهوری در ۲۹ اکتبر ۱۹۲۳ شد. با اصلاحاتی که توسط مصطفی کمال آتاترک اولین رئیس‌جمهور کشور آغاز گردید، ترکیه به یک جمهوری سکولار، واحد و پارلمانی تبدیل شد. ترکیه نقش برجسته‌ای در جنگ کُره داشت و در سال ۱۹۵۲ به ناتو پیوست. این کشور در نیمهٔ دوم سدهٔ بیستم چندین کودتای نظامی را تجربه کرد. اقتصاد در دههٔ ۱۹۸۰ آزاد گردید و منجر به رشد اقتصادی قوی‌تر و ثبات سیاسی شد. جمهوری پارلمانی به واسطهٔ همه‌پرسی سال ۲۰۱۷ با یک نظام ریاستی جایگزین شد.

ترکیه یک قدرت منطقه‌ای و یک کشور تازه صنعتی‌شده،[۳۲] با موقعیت استراتژیک ژئوپلیتیکی است.[۳۳] اقتصاد ترکیه که در میان اقتصادهای نوظهور و پیشرو در رشد طبقه‌بندی می‌شود، بیستمین اقتصاد بزرگ جهان است و دوازدهمین اقتصاد بزرگ براساس برابری قدرت خرید محسوب می‌شود. ترکیه علاوه بر عضویت در ناتو، عضو سازمان ملل متحد، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و یکی از اعضای مؤسس سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی، سازمان امنیت و همکاری اروپا، سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه، سازمان همکاری اسلامی، سازمان دولت‌های ترک و گروه ۲۰ است. ترکیه یکی از اعضای اولیهٔ شورای اروپا در سال ۱۹۵۰ است، و در سال ۱۹۶۳ نیز به عضو وابستهٔ اتحادیهٔ اقتصادی اروپا تبدیل شد، و در سال ۱۹۹۵ به اتحادیهٔ گمرکی اتحادیهٔ اروپا پیوست و مذاکرات الحاق را با اتحادیهٔ اروپا در سال ۲۰۰۵ آغاز کرد. ترکیه دارای یک میراث فرهنگی غنی است که بر اساس قرن‌ها تاریخ و نفوذ مردمان مختلفی که در طول چندین هزار سال در قلمرو آن ساکن بوده‌اند، شکل گرفته است. این کشور خانهٔ ۱۹ سایت میراث جهانی یونسکو است و یکی از پربازدیدترین کشورهای جهان محسوب می‌شود.

نام‌شناسی

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: نام ترکیه

نام انگلیسی ترکیه (Turkey) که امروزه به جمهوری ترکیه اعمال می‌شود، از لحاظ تاریخی (از طریق Turquie در فرانسوی باستان) از لاتین قرون وسطی، Turchia, Turquia گرفته شده است. این نام نخستین بار در انگلیسی میانی با عنوان‌های (Turkye , Torke، بعداً Turkie , Turky) به گواهی جفری چاوسر ثبت شده است.

جغرافیا

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: جغرافیای ترکیه
تصویربرداری ماهواره‌ای از جغرافیای ترکیه در سال ۲۰۰۵

ترکیه در بین شش کشور آسیایی و دو کشور اروپایی قرار گرفته است. کشورهای هم‌مرز ترکیه عبارت‌اند از: در خاور با ایران ۴۹۹ کیلومتر، جمهوری آذربایجان ۹ کیلومتر، ارمنستان ۲۶۸ کیلومتر، و گرجستان ۲۵۲ کیلومتر؛ در جنوب خاور با عراق ۳۵۲ کیلومتر و سوریه ۸۲۲ کیلومتر؛ در شمال باختر با یونان ۲۰۶ کیلومتر و بلغارستان ۲۴۰ کیلومتر.

ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. دریای سیاه، دریای مرمره، دریای اژه و مدیترانه از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط می‌شوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسبی به این کشور می‌دهند. بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر آن استانبول می‌باشد.

بزرگ‌ترین شهرها

[ویرایش]

بزرگ‌ترین شهرهای ترکیه به ترتیب: استانبول، آنکارا، ازمیر، بورسا، آدانا، غازی عینتاب، آنتالیا، قونیه و قیصریه هستند. بیشتر شهرهای این کشور دارای پارک‌های ملی و شهری سطح بالا هستند و همانند کشورهای غربی، هر شهر بزرگ در ترکیه دارای ناحیه تجاری است.

تقسیمات کشوری و شهرها

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: استان‌های ترکیه

کنگره جغرافیای اول که در سال ۱۹۴۱ در آنکارا برگزار شد، در پایان بررسی‌های طولانی خود ترکیه را به هفت ناحیه جغرافیایی (به ترکی: bölge) تقسیم نمود. در بررسی‌های کنگره نام‌برده ویژگی‌های مختلف جغرافیایی ترکیه در نظر گرفته شد. هر یک از این نواحی شامل چندین استان (به ترکی: il) می‌شوند. کشور ترکیه ۸۱ استان دارد. مراکز همه استان‌ها به جز سه استان با خود استان هم‌نام هستند. سه استان نام‌برده عبارت‌اند از: ختای (مرکز: انتاکیه)، قوجاایلی (مرکز: ایزمیت)، سقاریه (مرکز: آداپازاری). هرکدام از استان‌های ترکیه به چندین بخش تقسیم شده است.

شهرهای اصلی ترکیه
منبع
رتبه نام شهر استان جمعیت رتبه نام شهر استان جمعیت
استانبول
استانبول

آنکارا
آنکارا

۱ استانبول استانبول ۱۴٬۸۰۴٬۰۰۰ ۱۱ مرسین مرسین ۱٬۰۰۵٬۴۵۵
۲ آنکارا آنکارا ۴٬۸۷۱٬۸۸۴ ۱۲ شانلی‌اورفه شانلی‌اورفه ۹۲۱٬۹۷۸
۳ ازمیر ازمیر ۲٬۹۳۸٬۵۴۶ ۱۳ اسکی‌شهر اسکی‌شهر ۷۵۲٬۶۳۰
۴ بورسا بورسا ۲٬۰۷۴٬۷۹۹ ۱۴ دنیزلی دنیزلی ۶۳۸٬۹۸۹
۵ آدانا آدانا ۱٬۷۵۳٬۳۳۷ ۱۵ قهرمان‌مرعش قهرمان‌مرعش ۶۳۲٬۴۸۷
۶ غازی عینتاب غازی‌ عینتاب ۱٬۶۶۳٬۲۷۳ ۱۶ صامسون صامسون ۶۵۲٬۴۱۰
۷ آنتالیا آنتالیا ۱٬۳۱۱٬۴۷۱ ۱۷ ملطیه ملطیه ۶۱۸٬۸۳۱
۸ قونیه قونیه ۱٬۱۳۰٬۲۲۲ ۱۸ ازمیت قوجاایلی ۵۷۰٬۰۷۷
۹ قیصریه قیصریه ۱٬۱۲۳٬۶۱۱ ۱۹ آداپازاری سقاریه ۴۹۲٬۰۲۷
۱۰ دیاربکر دیاربکر ۱٬۰۴۷٬۲۸۶ ۲۰ ارزروم ارزروم ۴۲۲٬۳۸۹

تاریخ

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: تاریخ ترکیه
تاریخ ترکیه
پیشاتاریخ
Palaeolithic Anatolia حدود ۵۰۰٬۰۰۰– 
۱۰٬۰۰۰ پیش از میلاد
Mesolithic Anatolia حدود ۱۱٬۰۰۰– 
۹٬۰۰۰ پیش از میلاد
Neolithic Anatolia حدود ۸٬۰۰۰– 
۵٬۵۰۰ پیش از میلاد
عصر برنز
تروآ ۳۰۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد
حتیان ۲۵۰۰–۲۰۰۰ پیش از میلاد
اکد ۲۴۰۰–۲۱۵۰ پیش از میلاد
Luwians ۲۳۰۰–۱۴۰۰ پیش از میلاد
امپراتوری آشور ۱۹۵۰–۱۷۵۰ پیش از میلاد
آخه‌ای‌ها ۱۷۰۰–۱۳۰۰ پیش از میلاد
Kizzuwatna ۱۶۵۰–۱۴۵۰ پیش از میلاد
هیتی‌ها ۱۶۸۰–۱۲۲۰ پیش از میلاد
Arzawa ۱۵۰۰–۱۳۲۰ پیش از میلاد
میتانی ۱۵۰۰–۱۳۰۰ پیش از میلاد
Hayasa-Azzi ۱۵۰۰–۱۲۹۰ پیش از میلاد
لیکیه ۱۴۵۰–۳۵۰ پیش از میلاد
Assuwa ۱۳۰۰–۱۲۵۰ پیش از میلاد
Diauehi ۱۲۰۰–۸۰۰ پیش از میلاد
سوری-هیتی ۱۲۰۰–۸۰۰ پیش از میلاد
فریگیه ۱۲۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد
کاریا ۱۱۵۰–۵۴۷ پیش از میلاد
Tuwanuwa ۱۰۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد
ایونیا ۱۰۰۰–۵۴۵ پیش از میلاد
اورارتو ۸۵۹–۵۹۵/۵۸۵ پیش از میلاد
عصر آهن
Diauehi 1200–800 پیش از میلاد
سوری-هیتی ۱۲۰۰–۸۰۰ پیش از میلاد
فریگیه ۱۲۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد
کاریا ۱۱۵۰–۵۴۷ پیش از میلاد
دوریس ۱۱۰۰–۵۶۰ پیش از میلاد
آئولیس ۱۰۰۰–۵۶۰ پیش از میلاد
تیانا ۱۰۰۰–۷۰۰ پیش از میلاد
ایونیا ۱۰۰۰–۵۴۵ پیش از میلاد
اورارتو ۸۵۹–۵۹۵/۵۸۵ پیش از میلاد
ماد ۶۷۸-۵۴۹ پیش از میلاد
لیدیه ۶۸۵–۵۴۷ پیش از میلاد
دوران قدیم
شاهنشاهی هخامنشی ۵۵۹–۳۳۱ پیش از میلاد
پادشاهی اسکندر ۳۳۴–۳۰۱ پیش از میلاد
پادشاهی کاپادوسیه ۳۲۲-۱۳۰ پیش از میلاد
آنتیگونی ۳۰۶–۱۶۸ پیش از میلاد
سلوکیان ۳۰۵–۶۴ پیش از میلاد
پادشاهی بطلمیه ۳۰۵–۳۰ پیش از میلاد
پادشاهی پنتوس ۳۰۲–۶۴ پیش از میلاد
بیتینی ۲۹۷–۷۴ پیش از میلاد
پادشاهی پرگامون ۲۸۲–۱۲۹ پیش از میلاد
گالاتیا ۲۸۱–۶۴ پیش از میلاد
شاهنشاهی اشکانی ۲۴۷ پیش از میلاد–۲۲۴ پس از میلاد
امپراتوری ارامنه ۱۹۰ پیش از میلاد–۴۲۸ پس از میلاد
جمهوری روم ۱۳۳–۲۷ پیش از میلاد
کوماژن ۱۶۳ پیش از میلاد–۷۲ پس از میلاد
امپراتوری روم ۲۷ پیش از میلاد–۳۳۰ پس از میلاد
شاهنشاهی ساسانی ۲۲۴–۶۵۱ پس از میلاد
قرون وسطی
امپراتوری روم شرقی (۳۳۰–۱۴۵۳)
خلافت راشدین (۶۳۷–۶۵۶)
امپراتوری سلجوقی (۱۰۳۷–۱۱۹۴)
دانشمندیان (۱۰۷۱–۱۱۷۸)
ملوک‌الطوائف ترکمن در آسیای کوچک (۱۰۸۱-۱۴۲۳)
سلجوقیان روم (۱۰۷۷–۱۳۰۷)
پادشاهی ارمنی کیلیکیه (۱۰۷۸–۱۳۷۵)
ادسا (۱۰۹۸–۱۱۵۰)
آل ارتق (۱۱۰۱–۱۴۰۹)
امپراتوری ترابوزان (۱۲۰۴–۱۴۶۱)
امپراتوری نیقیه (۱۲۰۴–۱۲۶۱)
امپراتوری لاتین (۱۲۰۴–۱۲۶۱)
ایلخانان (۱۲۵۶–۱۳۳۵)
قراقویونلو (۱۳۷۵–۱۴۶۸)
آق‌قویونلو (۱۳۷۸–۱۵۰۱)
عصر عثمانی
Rise (۱۲۹۹–۱۴۵۳)
Classical Age (۱۴۵۳–۱۵۶۶)
Transformation (۱۵۶۶–۱۷۰۳)
Old Regime (۱۷۰۳–۱۷۸۹)
Decline and modernization (۱۷۸۹–۱۹۰۸)
Defeat and dissolution (۱۹۰۸–۱۹۲۲)
جمهوری ترکیه
جنگ استقلال (۱۹۱۹–۱۹۲۲)
دولت ملی (۱۹۲۰–۱۹۲۳)
دوران تک‌حزبی (۱۹۲۳–۱۹۳۰)
(۱۹۳۰–۱۹۴۵)
دوران چندحزبی (۱۹۴۵–اکنون)
مرتبط
نشان درگاه درگاه ترکیه

دوران باستان

[ویرایش]
دیوار تروی؛ ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد
کتابخانه کلاسوس در افسوس؛ سال ۱۳۵ میلادی

شبه جزیره آناتولی دربرگیرنده بیشتر مناطق ترکیه امروزی همواره یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی دنیا بوده که قدمت آن برمی‌گردد به اوایل دوران نوسنگی.

ترکیه کنونی در دوران باستان، تحت حکومت دولت شهرهای متعدّدی مانند لودیه و ایونیا قرار داشت. تا اینکه در حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد، این دولت‌ها توسّط کورش بزرگ هخامنشی منقرض شد و آناتولی زیر سلطه هخامنشیان درآمد. پس از یورش اسکندر در سال ۳۳۳ پ.م. آسیای کوچک به دست سلوکیان افتاد؛ و پس از اندکی رومیان جای آن‌ها را گرفتند.

امپراتوری بیزانس

[ویرایش]

بعدها امپراتوری روم به دلیل وسعت زیاد دچار مشکل شد، تا اینکه در سال ۳۹۵ میلادی امپراتور کنستانتین شهر امپراتوری روم شرقی (کنستانتینوپل/قسطنطنیه/استانبول/اسلامبول) را پایتخت خود قرار داد؛ این اقدام مقدّمهٔ تقسیم روم به دو بخش شرقی و غربی شد. از آن پس روم شرقی یا امپراتوری بیزانس، ترکیه کنونی را در دست گرفت. در سال ۴۶۳ هجری قمری، ترکمانان مسلمان سلجوقی به فرماندهی آلپ ارسلان به جنگ با امپراتوری بیزانس شتافتند و در ملازگرد، سپاه امپراتور بیزانس، رومانوس چهارم را شکست دادند. بدین ترتیب نیمهٔ شرقی ترکیه به دست سلجوقیان افتاد و زمینه برای مسلمان شدن مردم آن جا و نفوذ زبان ترکی به آن جا فراهم شد؛ ولی نیمهٔ غربی ترکیه در دست امپراتوری بیزانس باقی‌ماند.

امپراتوری عثمانی

[ویرایش]
مسجد سلطان احمد در استانبول
پهناوری امپراتوری عثمانی
آتاترک، بنیانگذار جمهوری ترکیه

پس از نبرد ملازگرد و پیروزی امپراتوری سلجوقی در مقابل بیزانس، کوچ قبایل ترکمن مسلمان از شرق ایران به آسیای کوچک آغاز شد و این قبایل به تدریج دولتهای کوچک محلی در آنجا تشکیل دادند. یکی از مشهورترین این قبایل، قبیله «کایی» بود که در نزدیکی سوگوت سکونت داشتند. رهبر این قبیله به نام عثمان در سال ۶۷۸ هجری خورشیدی (۶۹۹قمری/۱۳۰۰میلادی) حکومتی تأسیس کرد که به نام خودش عثمانی خوانده شد. از آن پس تا حدود ۱۵۰ سال بعد امارت عثمانی بیشتر مناطق آناتولی را به تصرف درآورد.

در سال‌های نخست سده نهم هجری قمری، ایلدریم بایزید سلطان عثمانی، از تیمور لنگ شکست خورد و اسیر شد. تیمور لنگ افراد بسیاری را از ترکیه اسیر کرد تا به مناطق دیگر ببرد، ولی به درخواست خواجه علی سیاهپوش آنان را رها کرد و بدین ترتیب این افراد ناحیه شیعه نشین بزرگی را در کشور عثمانی به وجود آوردند و بسیاری از آنان در زمان شاه اسماعیل یکم صفوی به ایران آمدند و جزئی از قزلباشها شدند.

در سال ۸۳۲ ه‍. خ (۱۴۵۳میلادی)، سلطان محمد فاتح توانست به زندگی هزار ساله امپراتوری بیزانس (امپراتوری روم شرقی) پایان دهد. فتح درخشان او، تسخیر قسطنطنیه (کنستانتینوپول) پایتخت بیزانس بود، که از آن پس ایسلامبول (استانبول) نامیده شد. این فتح مبدأ قرون جدید در تاریخ اروپا شناخته شده است.

کسی که حکومت عثمانی را به امپراتوری تبدیل کرد، سلطان سلیم یکم ملقب به یاووز (مهیب) بود. وی در اوایل سده نهم هجری قمری به پادشاهی رسید. او در طول پادشاهی ۹ ساله خود شام، مصر، عراق، حجاز (غرب عربستان)، و بخش‌هایی از بالکان (در جنوب شرق اروپا) را به تصرف درآورد و خود را خلیفه مسلمانان نامید. همچنین او کتاب‌های بسیاری را از مناطق متصرف شده بدست آورد، که اکنون زینت بخش کتابخانه‌های ترکیه است. سلطان سلیم یکم در سال ۸۹۳ ه‍.خ (۹۲۰ق. /۱۵۱۴م) شاه اسماعیل یکم را در جنگ چالدران شکست داد.

اوج قدرت امپراتوری عثمانی در زمان سلطان سلیمان یکم (قانونی) پسر سلطان سلیم رخ داد. او مناطق بیشتری را به تصرف درآورد و حتی به محاصره وین پرداخت. او در یکی از جنگ‌هایش با شاه تهماسب صفوی، تا سلطانیه نیز پیش‌آمد. پس از او امپراتوری عثمانی رو به انحطاط گذاشت.

جمهوری ترکیه

[ویرایش]
مصطفی کمال پاشا ☪︎

امپراتوری عثمانی در جنگ اول جهانی از هم پاشید و مورد تهاجم بریتانیا و متحدانش قرار گرفت. مصطفی کمال پاشا به دلیل سازماندهی مقاومت ملی علیه دول خارجی قهرمان ملی ترکیه گردید و توانست جمهوری ترکیه را در سال ۱۳۰۲ (۱۹۲۳) بر پایهٔ اصل جدایی دین از سیاست بنا کند و ملقب به آتاترک شد. وی خط لاتین را برای نوشتن زبان ترکی مرسوم کرد و اقدامات بسیاری را برای صنعتی و غربی شدن ترکیه انجام داد و دوره نوینی را در ترکیه به وجود آورد. او نظام جمهوری ترکیه را به صورت یک جمهوری مجلس محور (پارلمانی) تأسیس کرد و با ایجاد مجلس بزرگ میهنی ترکیه، دولت را در برابر مجلس میهنی مسئول ساخت. آتاترک مؤسس و رهبر حزب خلق جمهوری‌خواه ترکیه بود و به مدت پانزده سال و به صورت مادام العمر ریاست جمهوری ترکیه را بر عهده داشت.

در دوران اقتدار آتاترک و امین و پشتیبان او عصمت اینونو که از آن به عنوان دوران تک حزبی یاد می‌شود، سیمایی از اقتدار سیاسی ملی گرایانه به نمایش گذاشته شد که ابایی از نژادپرستی و ترویج پان‌ترکیسم و به انزوا راندن اسلام و قومیت‌ها نداشت.[۳۴] بعد از یک دوران تک‌حزبی در سال ۱۳۲۹ (۱۹۵۰) حزب دمکرات از گروه سیاسی مخالف قدرت را بدست گرفت و به تعداد احزاب اضافه شد، ولی آزادی سیاسی با دوره‌هایی از کودتاهای نظامیان در سال‌های ۱۳۳۹، ۱۳۵۰ و ۱۳۵۹ شکسته شد. در سال ۱۳۵۳ ترکیه با دخالت نظامی خود علیه کودتای یونانیان در قبرس مانع از الحاق قبرس به یونان شد. در سال ۱۳۷۵ باز نیروهای نظامی دولتی را که با برنامه‌های اسلامی روی کار آمده بود، ساقط کرد. اما از سال ۱۳۸۱ حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به عنوان حزب حاکم زمام امور این کشور را در اختیار دارد. از سال ۱۳۶۳ (۱۹۸۴) تاکنون حزب کارگران کردستان و حکومت ترکیه درگیری‌های نظامی بسیاری داشته‌اند که باعث مرگ بیش از ۴۵ هزار تن گردیده است. ترکیه در سال ۱۳۲۵ به عضویت سازمان ملل درآمد و در سال ۱۳۳۱ به ناتو پیوست. ترکیه عضو جنبی جامعه اروپا است و اکنون با اجرای اصلاحاتی سعی در تحکیم و تقویت مردمسالاری و اقتصاد خود دارد تا بتواند مذاکرات برای عضویت در اتحادیه اروپا را آغاز نماید.

پیشینه پرچم

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: پرچم ترکیه
تکامل پرچم ترکیه

طرح اصلی پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط می‌شود به علائمی که امپراتوری‌های ترکمن سلجوقی و عثمانی به عنوان پرچم استفاده می‌کردند. جمهوری ترکیه این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آن جا که سلاطین عثمانی در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند، نزد اروپاییان طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام شناخته شد.

اکنون شمار بسیاری از کشورهای اسلامی ماه و ستاره را به صور مختلف به پرچم خود افزوده‌اند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبوده است. صلیب سرخ جهانی در ۱۲۴۱ توسط هنری دونانت بازرگان سوئیسی تأسیس شد و چون نشانه دولت سوئیس و علامت دین مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامی-سنی (و شیر و خورشید سرخ به عنوان برابر شیعی) آن بعد از جنگ جهانی اوّل بر پا شد.

از جمله کشورهایی که نماد ماه و ستاره را روی پرچم کشورشان دارند، عبارت‌اند از: ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکمنستان، تونس، جمهوری آذربایجان، سنگاپور، مالزی، موریتانی، لیبی و ترکیه.

جمعیت‌شناسی

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: جمعیت‌شناسی ترکیه
همچنین ببینید: اقلیت‌ها در ترکیه
گروه‌های قومی در ترکیه (داده‌های سازمان سیا)
درصد
ترک‌ها
 
 ۵۸–۶۰٪
کردها
 
 ۴۰٪
سایر اقوام
 
 ۵
نقشه قوم‌شناسی کشور ترکیه (بر اساس تخمین‌ها)
نقشه تراکم جمعیت ترکیه در سال ۲۰۰۰ میلادی
نقشه قوم‌شناسی ترکیه (بر اساس تخمین‌ها)

در سال ۲۰۱۹، جمعیت ترکیه ۸۳٫۲ میلیون نفر با نرخ رشد ۱٫۳۹٪ در سال بوده است.[۳۵]

مؤسسه آمار ترکیه در سال ۲۰۲۳ با انتشار گزارش شاخص‌های جمعیتی و با اشاره به کاهش نرخ فرزندآوری و تغییرات جمعیتی عمیق اعلام کرد که این کشور وارد وضعیت نگران کننده جمعیتی شده است. قدرت جمعیت به عنوان شاخص پویایی اساسی ترکیه، آسیب جدی دیده و اعداد و ارقام نشان می‌دهد که علاوه بر افزایش آمار طلاق، کاهش نرخ فرزندآوری و تعداد فرزندان، سن اولین ازدواج و اولین تولد نیز به سطوح وخیمی رسیده است. بنا به این گزارش، ترکیه که دارای جمعیت زیاد و ساختار خانواده پویا بود، در سال‌های اخیر دچار انحطاط جمعیتی شده و نرخ زاد و ولد در ترکیه به طرز وحشتناکی کاهش یافته و ادامه این روند، قدرت جمعیتی و ساختار خانواده به خطر انداخته است. مؤسسه آمار ترکیه همچنین اعلام کرد که طی سال‌های اخیر تغییرات وحشتناکی در نرخ خام زاد و ولد، نسبت فرزندان به جمعیت، سن اولین ازدواج، سن اولین تولد، زایمان سزارین و آمار طلاق در ترکیه رخ داده است.[۳۶]

زبان بیشتر مردم در ترکیه ترکی استانبولی است ولی در کنار آن زبان‌های کردی، ارمنی، زازاکی، ترکی آذربایجانی در میان گروه‌های قومی استفاده می‌شود. گروه‌های قومی کوچک‌تری چون لازها، عرب‌ها، گرجی‌ها و چرکس‌ها به تنوّع زبانی و فرهنگی این کشور افزوده‌اند.

کردهای ترکیه بیشتر در جنوب شرقی و شرق کشور زندگی می‌کنند. زبان رسمی این کشور ترکی است. گروه‌های قومی کوچک‌تر در ترکیه عبارت‌اند از: ارمنی‌ها، آذربایجانی‌ها (شمال شرق)، لازها (شمال) و عربها (جنوب).

یک مطالعه ژنتیکی در سال ۲۰۰۱ از طریق بررسی هاپلوگروپ‌های دی‌ان‌ای در ترکیه نشان داده که ترک‌ها و کردها در کنار ارمنی‌ها، ایرانیان، یهودیان و لبنانی‌ها و دیگر گروه‌های ساکن سواحل مدیترانه (چه در شرق و چه در غرب) احتمالاً از یک نیای مشترک برخوردارند. در نتیجه اقوام امروزین ترک، کرد و ارمنی ممکن است از دل همین گروه‌ها درآمده باشند. مطالعه ژنتیکی دیگری هم در سال ۲۰۰۳ نشان داده که ترک‌های آناتولی با وجود خویشاوندی زبانی (در خانواده زبان‌های ترکی) و همسایگی تاریخی با مغول‌ها ارتباط ژنتیکی خاصی با آنان ندارند. به‌طوری‌که میزان اختلاف ژنتیکی ترک‌ها و آلمانی‌ها با سه گروه اصلی مغول به یک اندازه بوده است.[۳۷][۳۸][۳۹]

در مطالعه دیگری در سال ۲۰۰۳ بر روی ۵۲۳ کروموزوم ایگرگ (که تنها نسب پدری را نشان می‌دهد) از اهالی ۹۰ شهر مختلف ترکیه ۵۴ هاپلوتایپ متفاوت شناسایی شده که اکثریت آن‌ها (۹۴٫۱٪) از هاپلوتایپ‌های رایج در اروپایی‌ها و مردمان همسایه خاورمیانه‌ای است. هاپلوتایپ‌های مرتبط با اهالی آسیای میانه با تنها ۳٫۴٪، هندی‌ها ۱٫۵٪ و آفریقایی‌ها ۱٪ در اقلیت هستند. تنوع قابل ملاحظه هاپلوتایپ‌ها در میان ترکان گواهی بر نقش مهم آناتولی هم به عنوان یک دریافت‌کننده و هم به عنوان یک منبع در جریان شارش ژنی بین مناطق مختلف است. برآوردهای متفاوتی در مورد سهم ژنتیکی مهاجرت ترک‌زبانان آسیای میانه به منطقه آناتولی صورت گرفته است. بر اساس یکی از مطالعات بر روی کروموزم ایگرگ این سهم حدود ۱۰درصد و بر اساس یکی دیگر بر روی میتوکندری دی‌ان‌ای و کروموزوم ایگرگ حدود ۳۰ درصد است. هرچند احتمالاً شارش ژنی بین آناتولی و آسیای میانه چندین بار در دوره‌های پیش از تاریخ صورت گرفته است اما نامعلوم بودن شمار این جمعیت‌ها و تعداد این دوره‌ها مشکل بزرگی برای تعیین سهم ژنتیکی مهاجرت ترکان اوغوز در سده ۱۱ میلادی به آناتولی است. بر اساس برخی از مطالعات تعیین میزان هاپلوگروپ‌های مخصوص آسیا مانند C-RPS4Y و O3-M۱۲۲ بهترین روش برای تعیین ابعاد این مهاجرت و سهم ژنی آن در جمعیت کنونی آناتولی است. این توالی‌های ژنتیکی در یکی از مطالعات تنها در ۱٫۵ درصد اهالی ترکیه دیده شده در حالی‌که در یکی از مطالعات بر روی ۱۳ قوم آسیای میانه ۱۸٪ و در مطالعه دیگری بر روی ۴۹ قوم آسیای میانه ۳۳٪ شیوع داشته‌اند. به نظر می‌رسد افزایش قابل ملاحظه جمعیت آناتولی در عصر برنز که جمعیت آن را در دوران امپراتوری روم به ۱۲ میلیون نفر رسانده بود موجب کاهش تأثیر مهاجرت سلجوقیان و دیگر ترک‌زبانان آسیای میانه شده باشد.[۴۰]

بخشی از ترک‌تباران ترکیه از اقوام ترکان سلجوقی غز هستند؛ ترکان سلجوقی به رهبری طغرل بیگ پس از شکست غزنویان در سال ۴۲۹ هجری قمری شهر نیشابور را پایتخت خود قرار دادند، در سال ۴۳۳ شهر ری را مرکز حکومت خود کردند، سپس اصفهان را مقر اصلی حاکمیت خود قرار داده همدان را نیز پایتخت تابستانی خود کردند. سلجوقیان سپس به رهبری آلپ‌ارسلان در جنگ ملازگرد با رومانوس چهارم امپراتور بیزانس، آناتولی را به تصرف خود درآوردند و سرزمین آسیای صغیر تا قونیه جز امپراتوری سلجوقی گردید. ترکان سلجوقی که از آسیای میانه به فلات ایران وارد شده و شهرهای ایران را فتح کرده در شهر ری حاکمیت خود را تثبیت کرده بودند در این مکان‌ها و در آذربایجان ساکن شدند و با فراهم آوردن لشکریان زیاد از آذربایجان، آناتولی را فتح و در این منطقه مستقر شده پس از غلبه بر امپراتوری بیزانس (روم شرقی)، این منطقه را بر امپراتوری خود افزودند و از زمان حاکمیت فرزندان عثمان (نام یکی از حاکمان ترک آناتولی) امپراتوری عثمانی را در آنجا بنا نهادند.

فرهنگ

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: فرهنگ ترکیه

فرهنگ ترکیه شامل فرهنگ‌ها و آیین‌هایی به شدت متنوع و ناهمگن است که از غرب آسیا، آسیای میانه، اروپای شرقی و سنت‌های قفقاز گرفته شده است. بسیاری از این سنت‌ها در ابتدا توسط امپراتوری عثمانی، یک کشور چند قومی و چند مذهبی گرد هم آمده بودند.

ترکیهٔ نوین در حال سرمایه‌گذاری بر بخش‌هایی است که به جهانی‌سازی کشور کمک می‌کند. برای مثال، بخش‌های هنری و معماری مورد توجه ترکیهٔ نوین بوده‌اند. نخبگان کشور در تلاش بوده‌اند تا کشور با سرعت بیشتری فرهنگ غربی را بپذیرد با این حال، فرهنگ ملی، بومی و مذهبی کشور را نیز حفظ کردند. به شکل کلی، حکومت ترکیه در تلاش بوده است تا ملی‌گرایی و فرهنگ ملی را تقویت و در کنار آن به جهانی‌سازی کشور بپردازد.

دین

[ویرایش]
دین در ترکیه[۴۱]
دین درصد
اسلام
 
 ۹۹٫۸٪
دیگر
 
 ۰٫۲٪

نخستین قانون اساسی جمهوری ترکیه[۴۲] که در سال ۱۹۲۴ میلادی تهیه شده است دین رسمی ترکیه را اسلام تعیین نموده است. لیکن در اصلاحات قانون اساسی سال ۱۹۲۸ این ماده قانونی حذف و با تأکید بر جدایی دین از سیاست، ترکیه کشوری با دولت و حکومت سکولار (جدایی دین از سیاست) معرفی گردیده است. بنابر آخرین آمار موجود در ترکیه حدود ۹۹/۸ درصد جمعیت این کشور را مسلمانان و ۰/۲ درصد را مسیحیان و کلیمیان و پیروان دیگر ادیان تشکیل می‌دهند. (البته مطابق کتاب اطلس جامع گیتاشناسی، %۹۲/۵مسلمان (عمدتاً سنی)، ۰/۲٪بی‌دین و بقیه ۰/۵٪ هستند)[۴۳] مسلمانان ترکیه بیشتر پیرو مذهب تسنن می‌باشند که از میان آن‌ها حنفی‌ها بزرگ‌ترین گروه به‌شمار می‌آیند که عمدتاً در مرکز و غرب ترکیه ساکن هستند. شافعی‌ها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقرند و اکثراً کرد هستند. شمار پیروان مذاهب دیگر بسیار کم می‌باشد. روی هم رفته پیروان ادیان در ترکیه به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شوند:

الف) پیروان دین اسلام، که خود به چند مذهب تقسیم می‌شود و اهم آن‌ها عبارتند از:

۱- حنفی‌ها: جمعیت قابل ملاحظه‌ای از اهل سنت ترکیه را تشکیل می‌دهند.
۲- شافعی‌ها: شاخه‌ای از اهل سنت است که پیروان آن را بیشتر کردها تشکیل می‌دهند.
۳- پیروان سایر فرق اهل سنت.
۴- علویان که خود به چهار دسته تقسیم می‌شود و بنابر آمار رسمی دولت ترکیه حدود ۱۲ میلیون نفر پیرو دارد.

ب) پیروان ادیان دیگر به‌جز اسلام، که در کل ۲ درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند.

حجاب

[ویرایش]
مقاله‌های اصلی: حجاب در ترکیه و زنان در ترکیه

حجاب اسلامی در ترکیه دچار دگرگونی‌هایی شده است. بر اساس قوانین ترکیه، کارمندان زن در ادارات دولتی اجازهٔ استفاده از روسری و سایر پوشش‌های مشابه را ندارند؛ همچنین بر اساس بخشنامه‌ای تحت عنوان «نحوه پوشش در مراکز آموزش عالی ترکیه» که در سال ۱۹۹۷ میلادی صادر شده، دانشجویان دختر دانشگاه‌های دولتی اجازهٔ استفاده از حجاب در دانشگاه‌ها را ندارند و در سال ۲۰۰۶ این قانون برای دانشگاه‌های غیردولتی نیز لازم‌الاجرا شد.[۴۴] اکنون در این کشور حجاب اختیاری و در بخش‌های حکومتی «غیرقانونی» است.[۴۵]

ورزش

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: ورزش در ترکیه

پرهوادارترین ورزش در ترکیه، فوتبال است.[۴۶] این کشور در فوتبال مردان و زنان سرمایه‌گذاری بسیاری کرده است و برخی از باشگاه‌های کشور توانسته‌اند به شهرت جهانی برسند. برای مثال، باشگاه فوتبال گالاتاسرای توانسته در لیگ اروپا و سوپرجام اروپا به قهرمانی برسد.[۴۷] تیم ملی فوتبال مردان ترکیه نیز در جام جهانی فوتبال ۲۰۰۲، جام کنفدراسیون‌ها ۲۰۰۳ و جام ملت‌های اروپا ۲۰۰۸ به مقام سوم دست یافته است.[۴۸] بسکتبال و والیبال هم هواداران بسیاری در این کشور دارند و علاوه بر تیم مردان، تیم‌های زنان ترکیه نیز در ورزش‌های پرهوادار توانسته‌اند افتخارات بین‌المللی بسیاری به دست آورند. تیم ملی والیبال زنان ترکیه از تیم‌های ملی موفق ترکیه بوده است و توانسته است که در بازی‌های اروپایی، مسابقات قهرمانی والیبال زنان اروپا و بسیاری دیگر، مدال‌های برتر را ار آن خود کند.[۴۹] کشتی روغنی نیز ورزش ملی کشور است و مسابقات آن در کشور برگزار می‌شود.

رسانه‌ها

[ویرایش]

صدها کانال، رادیو، روزنامه و خبرگزاری دولتی و مستقل در ترکیه وجود دارد که برخی از آن‌ها بسیار موفق بوده‌اند. برای مثال، TRT World (پخش به انگلیسی) توانسته است که به عنوان یک رسانه در جهان شهرت کسب کند و این کانال در تمام شبکه‌های اجتماعی پربازدید جهان حساب کاربری دارد. در مجموع، رسانه‌های ترکیه نسبت به کشورهای منطقه خاورمیانه وضعیت آزادتر و مدرن‌تری دارند اما ترکیه همچنان جزو کشورهای رده پایین در شاخص آزادی رسانه است و جامعه ترکیه در سده بیست و یکم میلادی آن پذیرای خشونت‌ها و اعتراضات بسیاری برای عدم وجود آزادی بیان است.[۵۰]

غذاها و نوشیدنی‌ها

[ویرایش]

آشپزی ترکیه بخاطر شباهت بسیار با آشپزی خاورمیانه، مورد پسند ذائقه مردمان کشورهای همسایه آن نیز است. برای گردشگران کشورهای اروپایی نیز، غذاهای ترکیه تا حد زیادی جذاب است. ترکیه نوشیدنی‌های بسیاری نیز دارد که چای ترکی، قهوه ترک و آیران از مشهورترین آن‌ها هستند اما ترکیه بر پایه مصرف سرانه چای، رتبه نخست را میان تمام کشورهای جهان دارد.[۵۱]

تقویم

[ویرایش]

تغییر تقویم ترکیه از تقویم قمری به تقویم میلادی پس از تجزیه امپراتوری عثمانی، جامعه امروزی ترکیه را بسیار به کشورهای توسعه یافته نزدیک کرده و باعث افزایش شاخص توسعه انسانی آن نیز شده است. جمهوری ترکیه مانند بیشتر کشورهای جهان از تقویم گریگوری استفاده می‌کند اما نام ماه‌ها، روزهای هفته و تعطیلات رسمی به زبان ترکی استانبولی است که این تقویم را ترکیبی از تقویم میلادی و ترکی کرده است.[۵۲]

موسیقی و رقص

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: موسیقی ترکی

موسیقی در ترکیه به‌طور کلی شامل قطعه‌های ترکی می‌شود اما از موسیقی ایرانی، عربی، یونانی و چند سبک غربی دیگر نیز تأثیر گرفته است.[۵۳] در دهه‌های اخیر سبک‌های غربی اروپایی و آمریکایی در ترکیه شکوفایی بسیاری داشتند و امروزه بسیاری از خواننده‌های بومی کشور به سبک‌های خارجی اجرا می‌کنند. همچنین بیشتر شهرهای کشور دارای تالارهای کنسرت و صحنه برای اجرا هستند و سالانه خواننده‌های سرشناس بسیاری از سراسر جهان، برای اجرای کنسرت موسیقی به کشور ترکیه سفر می‌کنند. انواع رقص‌های ملی نیز در سراسر کشور در جشنواره‌ها و کنسرت‌های موسیقی اجرا می‌شوند.[۵۴][۵۵]

اقتصاد

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: اقتصاد ترکیه
وستل، شرکت لوازم خانگی
یک خودرو از شرکت فورد اتوسان
یک ایستگاه پایه از شرکت ترکسل
درآمد سرانه استان‌های ترکیه بر اساس آمار سال ۲۰۱۱ (به دلار):
  ۲۶۰۰۰ و بیشتر
  ۲۲۰۰۰–۲۶۰۰۰
  ۱۸۰۰۰–۲۲۰۰۰
  ۱۳۰۰۰–۱۸۰۰۰
  ۱۰٬۰۰۰–۱۳٬۰۰۰
  ۶۰۰۰–۱۰٬۰۰۰
  ۲۰۰۰–۶۰۰۰
   کمتر از ۲۰۰۰

اقتصاد ترکیه ترکیبی از صنایع بومی و نوین است که روز به روز بر دامنه‌اش افزوده می‌شود. تولیدات فراوان کشاورزی ترکیه در سال ۲۰۰۵ رتبه هفتم جهان را بدست آورد و در سال ۲۰۰۶ برای ۱۱٫۲٪ از مردم ترکیه اشتغال ایجاد کرد. بخش خصوصی اقتصاد ترکیه نیز قوی و به سرعت در حال رشد است و نقش مهمّی در بانکداری، حمل و نقل و ارتباطات دارد. در سال‌های اخیر اقتصاد ترکیه رشد خوبی داشته و رشد ۸٫۹٪ و ۷٫۴٪ را در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ به دست آورده است.

تولید ناخالص داخلی ترکیه (برابری قدرت خرید) در رده ۱۳ ام جهان قرار دارد و این کشور ۱۹ امین تولید ناخالص داخلی بزرگ جهان را در اختیار دارد.[۵۶] ترکیه همچنین از اعضای مؤسس سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و گروه ۲۰ است.[۵۷] ترکیه گسترش و امکانات بسیاری هم در صنعت خودروسازی داشته است به‌طوریکه بیش از ۱٫۳ میلیون وسیله نقلیه در سال ۲۰۱۵ تولید کرده و به عنوان چهاردهمین سازنده بزرگ اتومبیل جهان در رتبه‌بندی جای گرفته است.[۵۸] ترکیه در سال ۲۰۱۹ نخستین خودروی ملی خود را ساخت که توسط پینینفارینا طراحی شد و رجب طیب اردوغان آن را نشانه‌ای از توسعه کشور دانست.[۵۹] این کشور در کشتی‌سازی پیشرفته است و محصولات آن به کشورهای اروپایی نیز صادر می‌شوند.[۶۰] با توجه به تلاش دولت برای برابرتر کردن سیاست‌های اقتصادی، ترکیه دارای کارخانه‌ها و شرکت‌های خصوصی بزرگ و مشهور جهانی است و بسیاری از کارخانه‌های کشور توانسته‌اند بخش‌های بزرگی از بازار اروپا را در اختیار بگیرند. برندهای ترکیه‌ای مانند بکو و وستل از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لوازم الکترونیکی مصرفی و لوازم خانگی در اروپا به‌شمار می‌روند و هزینه بالایی را برای تحقیق و توسعه در فناوری‌های جدید مرتبط با محصولات خود، سرمایه‌گذاری می‌کنند.[۶۱][۶۲][۶۳]

دیگر بخش‌های مهم اقتصاد ترکیه عبارتند از بانک‌داری، ساخت‌وساز، لوازم خانگی، الکترونیک، پوشاک و منسوجات، محصولات پتروشیمی، مواد غذایی، گردشگری و صنعت ماشین آلات. مواد غذایی ترکیه در بسیاری از کشورهای اروپایی به‌طور پیوسته در دسترس هستند.[۶۴]

صنایع ترکیه مدرن و گسترده شده و توانسته‌اند علاوه بر کشورهای اروپایی، بسیاری از کشورهای منطقهٔ خاورمیانه را هدف صادرات قرار دهند به نحوی که در کنار کشورهای اروپایی مثل آلمان، کشورهایی از خاورمیانه از جمله ایران و عراق، واردات بسیار بالایی از ترکیه داشته‌اند.[۶۴]

زیر ساخت

[ویرایش]

ترابری

[ویرایش]

در سال ۲۰۱۳، ۹۸ فرودگاه در ترکیه به جابجایی مسافران مشغول بودند که ۲۲ تای آن‌ها فرودگاه بین‌المللی بودند.[۶۵] فرودگاه بین‌المللی آتاترک، بر اساس میانگین چندساله، یازده‌امین فرودگاه پررفت‌وآمد جهان است.[۶۶] بسیاری از فرودگاه‌های ترکیه شرایط بسیار خوبی دارند و میزان رفت‌وآمد مسافران در آن‌ها بسیار بالاست. دولت نیز در تلاش است تا هرچه بیشتر از پتانسیل اقتصادی این بخش بهره ببرد و در حال برنامه‌ریزی برای ساخت فرودگاه‌های مدرن‌تر و بزرگ‌تر است. فرودگاه جدید استانبول با این برنامه که قرار است بزرگ‌ترین فرودگاه جهان باشد، آغاز به ساخت شد.[۶۷] ایرلاین‌های ترکیه نیز با کنار زدن رقبای منطقه‌ای خود، همانند ایران‌ایر از ایران، توانسته‌اند شهرتی جهانی کسب کنند و ترکیش ایرلاینز هم‌اکنون ناوگانی ۳۴۹تایی دارد و به ۱۲۶ کشور جهان امکان سفر دارد.[۶۸][۶۹]

شرکتهای هواپیمایی ترکیه ۶۱۸ فروند هواپیمای مسافری در اختیار دارند.[۷۰]

راه‌آهن ترکیه نیز از چند دهه پیش تر، آغاز به نوسازی و مدرن‌سازی تجهیزات و خطوط خود کرده است و هم‌اکنون، راه‌آهن ترکیه از خطوط پرسرعت بهره می‌برد.[۷۱]

گردشگری در ترکیه

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: گردشگری در ترکیه

گردشگری در ترکیه بخش مهمی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهد. ترکیه همچنین ششمین کشور در رتبه‌بندی گردشگری جهان است.[۷۲] از قرن بیستم میلادی، صنعت گردشگری در ترکیه به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت. وزارت فرهنگ و گردشگری در حال برندسازی ترکیه در جهان، از طریق تبلیغات و کار روی فرهنگ ملی کشور است. ترکیه علاوه بر کشورهای همسایه، از کشورهای سراسر جهان گردشگر دریافت می‌کند. شمار میراث جهانی یونسکو در ترکیه به عدد ۱۷ می‌رسد و این کشور از آثار باستانی گرفته تا طبیعت و مراکز خرید شهری‌اش، استفاده بالایی برای بهبود اقتصاد بومی می‌کند.[۷۳][۷۴][۷۵] در سال ۲۰۲۳ یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر گردشگر فقط برای اهداف پزشکی و درمانی به ترکیه سفر کردند.[۷۶]

نیروی نظامی

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: نیروهای مسلح ترکیه
نیروی نظامی ترکیه در افغانستان

نیروهای مسلح ترکیه متشکل از: نیروهای مسلح، نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی ترکیه است. نیروی هوایی ترکیه بیش از ۶۰٫۰۰۰ نفر کارمند و ۶۳۵ هواپیما در اختیار دارد و از جنگنده‌هایی شامل جنرال داینامیکس اف-۱۶ فایتینگ فالکن و پهپادهای جنگی ساخت داخل بهره می‌برد. این کشور پس از نیروهای مسلح ایالات متحده، دومین نیروی نظامی بزرگ فعال را در ناتو دارد.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ترکیه در ویکی‌گفتاورد موجود است.
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای ترکیه دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ترکیه موجود است.

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası" (به ترکی استانبولی). مجلس ملی کبیر ترکیه. Archived from the original on 2 July 2020. Retrieved 1 July 2020. 3. Madde: Devletin Bütünlüğü, Resmi Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti: Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "İstiklal Marşı" dır. Başkenti Ankara'dır.{{cite news}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)
  2. ↑ "Mevzuat: Anayasa" (به ترکی استانبولی). Ankara: دادگاه قانون اساسی ترکیه. Archived from the original on 21 June 2020. Retrieved 1 July 2020.{{cite news}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)
  3. ↑ اتنولوگ: Ethnologue Languages of the World – Turkey, Retrieved 15 October 2017.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ "Turkey". کتاب حقایق جهانی. سازمان اطلاعات مرکزی. Retrieved 13 October 2016.
  5. ↑ "Turkish Constitution". Anayasa Mahkemesi. Archived from the original on 10 January 2021. Retrieved 12 April 2022.
  6. ↑ "Surface water and surface water change". OECD. Retrieved 11 October 2020.
  7. ↑ "Turkey-Turkiye". The World Factbook (۲۰۲۴ ed.). Central Intelligence Agency. Retrieved 21 October 2022. (Archived 2022 edition)
  8. ↑ "The Results of Address Based Population Registration System, 2021". Turkish Statistical Institute. 4 February 2022. Retrieved 7 February 2022.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ ۹٫۳ "World Economic Outlook Database, October 2022". Imf. صندوق بین‌المللی پول. Retrieved 11 October 2022.
  10. ↑ "Gini index (World Bank estimate) – Turkey". World Bank. 2019. Retrieved 15 November 2021.
  11. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (به انگلیسی). برنامه عمران ملل متحد. 8 September 2022. Retrieved 8 September 2022.
  12. ↑ https://rpl.hds.harvard.edu/faq/kurds-turkey
  13. ↑ (UNHCR), United Nations High Commissioner for Refugees. "UNHCR Syria Regional Refugee Response". UNHCR Syria Regional Refugee Response (به انگلیسی). Archived from the original on 5 March 2018. Retrieved 22 January 2018.
  14. ↑ Kaya, Ibrahim (2009). "The Iraqi Refugee Crisis and Turkey: a Legal Outlook". cadmus.eui.eu. Retrieved 25 April 2017.
  15. ↑ "The Impact of Syrian Refugees on Turkey". www.washingtoninstitute.org.
  16. ↑ "Turkey's demographic challenge". www.aljazeera.com.
  17. ↑ "UNHCR Syria Regional Refugee Response/ Turkey". کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان. 31 December 2015. Archived from the original on 5 March 2018. Retrieved 17 January 2016.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ Howard, Douglas Arthur (2001). The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. p. 43. ISBN 978-0-313-30708-9.
  19. ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC). Oxford University Press. pp. 3–11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. Retrieved 23 March 2013.
  20. ↑ Casson, Lionel (1977). "The Thracians" (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1): 2–6. doi:10.2307/3258667. ISSN 0026-1521. JSTOR 3258667. Archived from the original (PDF) on 3 May 2019. Retrieved 3 April 2013.
  21. ↑ Edwards, Iorwerth Eiddon Stephen (1977). The Cambridge Ancient History (به انگلیسی). Cambridge University Press. pp. 184, 787. ISBN 978-0-521-08691-2.
  22. ↑ David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. Retrieved 24 March 2013.
  23. ↑ Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. p. 33.
  24. ↑ Masters, Bruce (2013). The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History (به انگلیسی). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03363-4.
  25. ↑ Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire (به انگلیسی). Scarecrow Press. ISBN 978-1-4617-3176-4.
  26. ↑ Marushiakova, Elena; Popov, Veselin Zakhariev; Popov, Veselin; Descartes), Centre de recherches tsiganes (Université René (2001). Gypsies in the Ottoman Empire: A Contribution to the History of the Balkans (به انگلیسی). Univ of Hertfordshire Press. ISBN 978-1-902806-02-0.
  27. ↑ Roderic. H. Davison, Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923 – The Impact of West, Texas 1990, pp. 115-116.
  28. ↑ Zürcher, Erik Jan (2004). Turkey: A Modern History. London: I. B. Tauris. pp. 93–5.
  29. ↑ Shaw and Shaw, Stanford J. and Ezel Kural (1977). History of The Ottoman Empire and Modern Turkey Vol. II. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 274–9, 282–7.
  30. ↑ "Erdogan: Turkey will 'never accept' genocide charges". Deutsche Welle. Retrieved 7 February 2018.
  31. ↑ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (March 1975), pp. 186–187
  32. ↑ "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs.
  33. ↑ "The Political Economy of Regional Power: Turkey" (PDF). giga-hamburg.de. Archived from the original (PDF) on 10 February 2014. Retrieved 18 February 2015.
  34. ↑ [۱]
  35. ↑ "ترکیStatistical Institute". tuik.gov.tr. 2020-02-04. Archived from the original on 4 February 2020. Retrieved 2020-02-23.
  36. ↑ https://www.irna.ir/news/85229847/نگرانی-ترکیه-از-کاهش-نرخ-فرزندآوری-و-تغییرات-جمعیتی
  37. ↑ محسنی، محمدرضا ۱۳۸۹: «پان ترکیسم، ایران و آذربایجان» انتشارات سمرقند، ص ۲۳۵
  38. ↑ (2001) HLA alleles and haplotypes in the Turkish population: relatedness to Kurds, Armenians and other Mediterraneans Tissue Antigens 57 (4), 308–317[پیوند مرده]
  39. ↑ Tissue Antigens. Volume 61 Issue 4 Page 292-299, April 2003. Genetic affinities among Mongol ethnic groups and their relationship to Turks[پیوند مرده]
  40. ↑ «Excavating Y-Chromsome Haplotype Strata in Anatolia» (PDF). ۲۰۰۳. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۹ ژوئن ۲۰۰۶.
  41. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۳.
  42. ↑ trtrip.com
  43. ↑ تدوین واحد پژوهش و تألیف گیتاشناسی زیر نظر سعید بختیاری، عنوان کتاب :اطلس جامه گیتاشناسی ناشر:موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی، چاپ1389، صفحه85
  44. ↑ «Turkey: Situation of women who wear headscarves». United Nations High Commissioner for Refugees. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ مه ۲۰۱۱.
  45. ↑ "مقایسه وضعیت حجاب در ایران و ترکیه". news.gooya.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-02-27.
  46. ↑ «Sports in Turkey - All About Turkey». www.allaboutturkey.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۹.
  47. ↑ uefa.com. "Galatasaray". Uefa.com (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-29.
  48. ↑ «tff».
  49. ↑ «tvf.org». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹.
  50. ↑ «tesev.org.tr» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹.
  51. ↑ «معروف‌ترین نوشیدنی‌های ترکیه | بهترین نوشیدنی‌های ترکیه - پرشین استار». www.persianstargroup.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۲۱.
  52. ↑ ترکی، هوم (۲۰۲۲-۱۱-۰۲). «با تقویم ترکیه بیشتر آشنا شوید». هوم ترکی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۲-۲۱.
  53. ↑ Stokes, Martin (2000). Sounds of Anatolia. Penguin Books.
  54. ↑ www.ncturkishfestival.com. «ncturkishfestival». بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹.
  55. ↑ "Jessie J readies to meet Istanbul audience in June". Hürriyet Daily News (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-29.
  56. ↑ databank.worldbank.org. «Worldbank» (PDF).
  57. ↑ «From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs». Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
  58. ↑ «Production Statistics | OICA». www.oica.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
  59. ↑ «اولین خودروی ملی ترکیه چه ویژگی‌هایی دارد؟» (به انگلیسی). ۲۰۱۹-۱۲-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
  60. ↑ www.oecd.org. «The Shipbuilding Industry in Turkey» (PDF).
  61. ↑ "About | One Of UK's Leading Home Appliance Brand | Beko UK". www.beko.co.uk (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-30.
  62. ↑ «Beko Avrupa'da üçüncülüğe oynuyor». arsiv.ntv.com.tr. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
  63. ↑ «Bloomberg». www.bloomberg.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ «Middle East :: Turkey — The World Factbook - Central Intelligence Agency». www.cia.gov. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۳۰.
  65. ↑ «Middle East :: Turkey — The World Factbook - Central Intelligence Agency». www.cia.gov. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ ژوئیه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۹.
  66. ↑ «Year to date - 2017 - Passenger Summary - Monthly Traffic Data». ACI World (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ اوت ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۹.
  67. ↑ EDT, Damien Sharkov On 8/14/14 at 8:13 AM (2014-08-14). "Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan". Newsweek (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-29.
  68. ↑ "Turkish Airlines named best airline in Europe for fifth year in a row - Latest News". Hürriyet Daily News (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-29.
  69. ↑ «worldairlineawards». www.worldairlineawards.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹.
  70. ↑ «Countries - The World Factbook». www.cia.gov. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۱-۲۹.
  71. ↑ «Dünyada Ve Türkıyede Hizli Tren». hizlitren.tcdd.gov.tr. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹.
  72. ↑ "International tourism, number of arrivals". World Tourism Organization. Retrieved 4 August 2016.
  73. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Turkey". UNESCO World Heritage Centre (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-29.
  74. ↑ «The World's First Temple - Archaeology Magazine Archive». archive.archaeology.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۲-۲۹.
  75. ↑ kulturturizm.gov.tr. «kulturturizm.gov.tr» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۹.
  76. ↑ ترکیه، عصر (۲۰۲۴-۰۴-۱۶). «هفته گردشگری در ترکیه». عصر ترکیه. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۴-۱۶.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ترکیه&oldid=40641140»