Turchia

'A Repubbreca 'e Turchía (int'â lengua turca Türkiye Cumhuriyeti) è nu Stato int'a ll'Asia e ll'Europa. Solamiente 'o 4 perciento d’’a superficie d’’a soja se trova int'â ll'Europa. 'A capitale soja è Ankara. Ll'inno nazziunale é l'İstiklâl Marşı

Storia

'A Penisula Anatolica è stata 'a patria 'e na retena 'e civiltà e organizzazzione statale pe' tutto 'o corzo d' 'a storia 'e ll'umanità. 'Nfra 'e vvarie civiltà ca ccà se sviluppajeno 'ind'a ll'antichità, nce stanno ll' Ittite, 'e Friggie, 'e Tracie, 'e Lidie, ll' Armene e ll' Ellene(Grece).'Ncurpurata 'ind'a ll' Impero Persiano, Macedone, Romano e Bizzantino, ll'Anatolia arrevaje ô medioevo ca fernette mman'a na stirpe tribbale 'e ll' Oghuz, d' etnia turca, a partì d' 'o XI seculo, aropp'a vittoria ngopp'a ll'esercito bizzantino 'e Romano IV Diogene, attenuta 'ind'a battaglia 'e Manzicerta. 'St' elemente turcomanne subbeto s'aunettero asotto 'a stirpe d"e Selgiuchide, ca funnajeno na sciorente e putente urganizzazzione statale cu' capitale Isfahan ('e cussidditte "Grandi Selgiuchuidi") e nu Stato anatolico ('e cussidditte "Selgiuchidi 'e Ruma"), tutt'e ddoje arrevutate quanno arrevajeno 'e Mongole. N'ata struttura statale turca 'ind' a ll' Anatolia fuje chella d' 'e Danishmendidi.

Durante 'o XIV e 'o XV seculo, ll' Ottomane, pure lloro parte d' 'a tribù turca 'e ll'Oghuz, 'ngarrajeno a conquistà ll'Anatolia e pure 'e territorjie sempe cchiù vaste d' 'o munno bizzantino, poje, cchiù doppo, pure ngopp'a Penisola Balcanica: espansione 'ncurunata ch"a conquista 'e Custantenobbule 'a parte d' 'o sultano Mehmet 'o Conquistatore (pe' Turco Fatih Sultan Mehmet) 'ind'o 1453.

Asotto 'e successure suoje, ll'Impero Ottomano cuntinuaje na pulitica d'espansione ca 'o purtaje a essê, â mità d' 'o XVI seculo, asotto 'o regno d' 'o sultano Solimano 'o Magnifico, 'a primma putenza militare ed economica d'Europa e d' 'o bacino Mediterraneo. Cu' Mehmet III (1566 - 1603) l'impero subette però 'e primme mpurtante insucciesse ca, d' 'o XVII seculo, addivintajeno 'a dimostrazzione 'e na criscente e sempe cchiù pesante crise militare, ecunomica e pulitica.

Â fine d' 'o XVIII seculo, ll’Impero Ottomano seva 'ind'a na pusizzione d' inferiorità rispietto a ll’Europa: 'a Russia s'heva cunquistata 'a Crimea e s'vuleva piglià territorjie 'ind'e Balcane oltre ca a vulè stennere 'o putere suojo 'ind'a ll’ Asia centrale; l’Angleterra seva addivintata assaje putente 'ind'o Mediterraneo e ausava ll’impero ottomano comme difesa contro 'a Russia.

Ll’equilibbrio 'e putere fuje scunquassato na primma vota 'ind'o 1831, quanno ll’invasione d' 'a Siria da parte 'e Muhammad ‘Ali, ll’innipennente guvernatore Ottomano d' 'o Naggitto, purtaje â chiusura d' 'e strette, cu' 'ngrese, russe e austriace ca arresolvetteno. N' atu fatto 'e cheste nce fuje cu' 'a Uerra 'e Crimea (1854-56) e fernette ch' 'o Trattato 'e Parigge (1856) ca 'mpignaje 'e russe a luvà 'a mieza 'a flotta d' 'a lloro d'ô Mar Nero, ma facette addiventà 'a Rumania na pruvincia autonoma asotto 'a suvranità ottomana. 'Ind'o 1873 nce fujono 'rrevutate â Bosnia ed Erzegovina, 'rrevutate ca ereno avviate 'ind'o 1804-13 â Serbia, mentre 'nfra 'o 1821 e 'o 1829 'a Grecia se era pigliata ll’innipennenza. Ll’intervento 'ind'o 1876 d' 'a Russia e 'o Trattato 'e Santo Stefano(1877) obbligajeno a ll'ottomane a cuncedere ll’innipennenza a Bulgaria, Serbia, Rumania e Montenegro. P'apparà 'sta situazzione, ê russe se dette 'a Bessalarbia, ll’Austria occupaje 'a Bosnia ed Erzegovina, l’Angleterra s’inzidiaje a Cipro. 'Ind'o 1882, pe' difennere ll'interesse lloro ô Naggitto (diebbite), ll’Angleterra occupaje 'a riggione.

'Nfra 'o 1878 e 'o 1908 l’Austria stennette 'o putere suojo 'ngopp'a Serbia, Romania e Grecia mentre 'a Russia 'ngopp'a Bulgaria. 'Nfra 'o 1908 e 'o 1913 'o prucesso 'e spartizzione cuntinuaje: ll’Austria se pigliaje 'a Bosnia-Erzegovina, ll' esercite balcanice se pigliajono ll'ate territorie europei. Durante 'a Primma uerra munniale, ll' ottomane se mettetero cu' Germania e Austria. Pe' conseguenza, fujono firmate ll' accorde Sykes-Picot(1916) ca diceveno ca 'a Franza essa avut'a avè 'o Libbano, 'a Turchia sudoccidentale, 'a Siria settentrionale, e ll’Iraq settentrionale; â Ngreterra attuccava 'o rriesto 'e ll’Iraq, 'a sponna alarba d' 'o Golfo Persico e 'a Transgiordania; p' 'a Palestina fuje previsto nu regime internazziunale; 'a Russia 'essa avuto Istanbùl e cierte zzone 'e ll’Anatolia orientale; all’Italia fuje prummisa 'a parte meridiunale 'e ll’Anatolia. Pe' realizzà 'o prugietto 'e supremazia ô Medioriente,'a Ngreterra prumetette ô sceriffo d' 'a Mecca Husayn ca s'essa avut'a ricanoscere nu Stato alarbo innipennente, ma dint'o 1917 'a Dichiarazione 'e Balfour criaje 'e primme 'nzirie 'e ll'ebbree p' 'a criazzione stesso 'e nu Stato nazziunale ebbraico â Palestina. Aroppo 'a fine d' 'a uerra, ll’impero s'era spartuto accussì : Libbano e Siria ê francise, Palestina Giordania ed Iraq ê ngrise, all’Italia attuccaje ll’Anatolia sudoccidentale, mentre 'a Grecia occupaje Tracia, Smirne e isole egee. L’Armenia addiventaje nu Stato innipennente, 'o Kurdistan na pruvincia autonoma.'O Naggitto se separaje cumpletamente d' 'a suvranità ottomana.

Aroppo a 'sti fatte venette a fora 'a figura 'e Mustafa Kemal, n' ufficiale 'e chello ca apprimma seva ll'esercito Ottomano, eroe 'e uerra p' 'o ruolo ch'avette 'ind'a battaglia 'e Gallipoli, ca riuscette, cu' n'esercito 'a isso arrecucchiato,a libberà 'a Penisola Anatolica 'a ll' esercite d' 'e putenze furastiere. 'A Repubblica Turca fuje quinne funnata 'ind'o 1923, e Mustafa Kemal Atatürk addiventaje 'o primmo Presidente, asotto a isso 'a Turchia se trasfurmaje 'ind'a nu stato muderno e prugredito,tale e quale a ll'Europa 'e mò.