Besik jırı

Besik jırı - qaraqalpaq xalıq qosıqlarının' belgili bir tu'ri bolıp esaplanadı. Bir tiptegi qosıqlar xalıq tili menen aytqanda "ha'yiw" delinedi. "Ha'yiw" di ko'binese hayal-qızlar aytadı. Al burıng'ı g'arrılar aqlıqların aldına alıp na'siyat, terme qosıqların aytıp, balanı jubatqan, bunı "alla aytıw" dep ataydı.

"Ha'yiw" qosıqları kishkene bo'bekti jubatıw ushın aytıladı. Besik jırında balanın' er jetiwi, u'yleniw toyların o'tkeriw, er bolsa yaki qızdın' jaqsı adam bolıp o'siwi ana armanı menen qosa su'wretlenedi.

N.Da'wqaraev bul qosıqlar haqqında mınaday pikirler aytqan: "En' aldı menen analar balasının' keleshegin joybarlag'an. Balanın' u'lkeygende kimdey bolıwı kerekligin, onın' ne islewi kerekligin, balanın' u'yleniwinde aldında turg'an wazıypaların aytıp, na'resteni sol wazıypalarg'a biyimlep ta'rbiyalawg'a tırısqan. Ha'yiwde qosıqtın' mazmunıda usı maqsetke ılayıq bolg'an". Mısalı:

Ha'yiw, ha'yiw qarag'ım-ay,
Aynalayın shırag'ım-ay,
Jurt su'ymese, su'ymesin-ay,
O'zimnin su'ygen appag'ım-ay,

Ha'yiw- ha'yiw haydası-ay,
Qashan tiyer paydası-ay,
Oqıp adam bolg'an son,-ay,
Sonda tiyer paydası-ay,

Aynanayın appag'ım-ay,
Qızlar su'ygen qalpag'ım-ay,
Qatarın'nan kem bolmay-ay,
Ashılg'ay balam baxtın-ay.

Besik jırı yaki xayya, ha'yiw qosıqlarının o'zine ta'n ko'rkemlik o'zgeshelikleri bar. Olardın' buwın birligi ko'pshilik jag'dayda saqlang'an menen geyde saqlanbay da qalıwı mu'mkin. Sonday-aq uyqas keletug'ın bolsa, geyde barlıq qatarlar uyqasıp keledi, geyde eki qatarda uyqasıp keliwi mu'mkin. Ko'pshilik uyqasatug'ın son'g'ı so'zdin' keyninde "ay" dın' qosılıp aytılıwı ushırasadı. Mısalı: "appag'ım-ay", "qalpag'ım-ay", "qarag'ım-ay" h.t.b. Sonın' menen birge besik jırında ko'plegen su'wretlew quralların da ushıratamız.