Пангенезис
Пангенезис (пан және генезис) - тұқым қуу және даму жайындағы ойша қорытынды жорамал. Чарльз Дарвиннің және басқа ғалымдардың еңбектеріндегі белгілердің тұқым қуалау гипотезасы.[1]
Чарльз Дарвин пангенезисті тұқымқуалаушылық үшін гипотетикалық механизмі, онда ол дененің әрбір бөлігі өзінің түріне тән ұсақ органикалық бөлшектерді, яғни геммулаларды үздіксіз бөледі деп ұсынды. Бұл геммулалар жыныс бездерінде жиналып, гаметаларға тұқым қуалайтын ақпаратты қосады.
Дарвин пангенезис гипотезасын алғаш рет 1868 жылы «Үй жануарлары мен мәдени өсімдіктердің өзгерістері» (The Variation of Animals and Plants under Domestication) кітабында ұсынды. Бұл гипотеза оның тұқымқуалаушылық және түрдің өзгергіштігі туралы түсініктерін түсіндіруге бағытталған теориялардың бірі болды.
Дарвин бұл алыпсатарлық гипотезаны өз еңбектерінде сипатталған тұқым қуалау фактілеріне қанағаттанарлық түсініктеме беру үшін ұсынды. Ол өз жұмыстарында сипаттаған алынған белгілердің тұқым қуалауының себептерін түсіндіруге тырысты. Пангенезис гипотезасы бойынша, әрбір дене бөлігі өзіне тән геммулалар шығарып, олар жыныс жасушаларына (гаметаларға) беріледі, осылайша тұқым қуалаушылықты қамтамасыз етеді.
Гиппократ (б.з.б.5 - 4ғ) баланың ата - анасына аса ұқсас болуын жануарлар мен адамда "ұрық денеден бөлінеді" деп түсіндірген. Итальян натуралисі Дж.Борелли (17 ғасыр) мен Ж.Бюффон да (18 ғасыр) осы көзқарасқа жақын ұғым дамытқан. Пангенезис идеясын 19 ғасырда Чарлз Дарвин ұсынып, "Пангенезистің уақытша жорамалын" құрған. Дарвин организмнің жеке дамуын, өзгергіштігін, тұқым қуу және филогенездік дамуын бір теориямен түсіндіру үшін организмнің барлық бөлігінен субмикроскоптық ұрықтар - геммулалар бөлінеді де, олар жыныс жасушаларына жетіп ұрпақта ата - анасына ұқсас белгілер дамуын қамтамасыз етеді деп ойлаған. Дарвиннің бұл жорамалы эксперимент жүзінде дәлелденбеді.
Де Фриз жорамалы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Голланд ботанигі Х. Де Фриз (1889) ұсынған жасушалық пангенезис жорамалы да түгелдей дұрыс болмады. Де Фриз пангендер (протоплазмада болатын материалды бөлшектер) жыныс жасушасына бармайды, әрбір жасуша ядросында организмге тән пангендер болады деген. Де Фриз кейбір жорамалының қазіргі биологияда да маңызы бар. Әсіресе соматикалық жасуша ядросын ядросыз аналық жасушаға орналастыру нәтижесінде дене жасушасы ядросында генетикалық толық ақпарат болатындығы ашылды.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| ||||||||||||||||||||||||||
