Тан улс
Тан улс 唐 | |
|---|---|
 | |
| Нийслэл | Шиань (618-904) Луоян (904-907) |
| Албан ёсны хэл | Дундад эртний Хятад хэл |
| Төр засаг | Хаант засаглал |
• 618-626 | Тан Гаозу |
• 904-907 | Тан Ай ди |
| 618-907 | |
• Тан улс байгуулагдав | 618 оны 6 сарын 26 |
• У Зэтянь хатан хааны ноёрхол | 690-705 |
• Тан улс мөхөв | 907 оны 6 сарын 1 |
| Газар нутаг | |
• Нийт | 5,400,000 км² км2 |
| Хүн ам | |
• Тооллого | 80,000,000 |
Тан улс нь Хятадын түүхэнд 618-907 оны хооронд оршиж байсан хамгийн хүчирхэг улсуудын нэг юм. Түүхчид "Тан" улсыг бас эхний үе болон сүүлчийн үе гэж хуваадаг бөгөөд тэр нь Ань Лушаны бослогоор зааг болгодог байна. Тан улсын эхний үе нь хөгжин мандсан үе, сүүлчийн үе нь доройтон буурсан үе болно.
Түүх
[засварлах | кодоор засварлах]| Хятадын түүх |
|---|
 |
Тан улсын Гао Зу хаан нь Тан улсыг үндэслэн байгуулж, Тан улсын Тан Тайзун хаан нь арван жилийн дайнаар нэгдлийн их үйлсийг биелүүлсэн билээ. Сюань у мэний хэрэг хувьслын дараа, Ли Ши минь хаан ширээнээ суугаад, улс орноо засан хөтлөх талаар чармайж ажилласнаар "Тан улс" нь Хятадын феодалын нийгмийн түүхэнд урьд өмнө гарч байгаагүй цэцэглэн хөгжсөн үе болсон байна. Ялангуяа “Жэнь гуаний засаглал”-аар дамжиж, улс төр, эдийн засаг, соёл зэрэг олон талаар бүр тухайн үеийн дэлхийн тэргүүний төвшинд хүрсэн байжээ. Түүнээс хойш, Тан улсын Тан Сюаньзун хааны үед бас “Кай юаний мандлын үе”-д орж, улс гүрэн нь хүчирхэгжин, ард иргэд нь чинээлэг амьдралтай болж, амар тайван сайхан цаг үе дахин илэрсэн байлаа. Тан улсын Кай Юаний хөгжил цэцэглэлтийн үе бол Сүй улсын сүүлчийн их дайны дараа дахин төр улсаа засах үед тохиосон бөгөөд түүний тулд зуу шахам жилийн бартаат замыг туулсан байдаг. Тан улсын оргил үеийн “их нэгдэл” Хань улсын дараа бий болсон анхны томоохон нэгдэл учраас түүхэнд “Хань Тан” гэж хамтатган нэрлэгддэг байна. Хань, Тан улсын үед урьд өмнө байгаагүй их нэгдэл болсон явдал Хятадын нутаг дэвсгэр өргөжин тэлсэн чухал хоёр түүхэн цаг үе байлаа. Тан улсын үед баруун хойш Түрэгийг, зүүн хойш Когурё улсыг бүрэн ялж, Аньши болон Аньдүнгийн цэргийн хамгаалалтын фү байгуулсан юм. Кай Юаний хөгжлийн үед нутаг дэвсгэрийн хэмжээ нь Баруун Хань улсын үеэс хол давсан юм. Мөн Хар мөрөнд Хэйшүй хянан захирах фү байгуулж, зүүн хойд нутгийг захирах болов. Гэвч мөн үед бас Ань Лушаны бослого гарсан бөгөөд түүнээс эхэлж Тан улс буурах тийшээ хандсан байв.
Соёл
[засварлах | кодоор засварлах]
Тан улсын үед уран зохиол ихэд хөгжиж нэн ялангуяа яруу найраг өндөр амжилтанд хүрсэн юм. Тэр үеийн Чэнь Зы-Ан, Ли Бай, Дүфү, Бай Жюй-И, Юаньжэнь, Ли Шан-Ин, Дүмү нар эртний Хятадын хамгийн сод яруу найрагчид билээ. Хань-Юй, Лю Зүн-Юаний сэдсэн эртний бичгийн хөдөлгөөн хожмын хүмүүст гүн гүнзгий нөлөө үзүүлсэн бол Янь Жэньчиний уран бичлэг, Янь Либэнь, Ү Даоз, Ли Сышюнь, Ванвэй нарын уран зураг, “Шидэт сахиулсны бүжиг” зэрэг бүжгээс гадна агуйн урлаг өнөө үед уламжилж ирсэн байна. Шинжлэх ухааны хөгжлийн хувьд Хятадын эртний дөрвөн их нээлтийн хоёрыг нь буюу бараар хэвлэх арга, дарь хийх технологийг тэр үед нээсэн юм.[1]
Эшлэл
[засварлах | кодоор засварлах]| Өмнөх Сүй улс |
Их Тан улс 618-690 |
Дараах У Зе Тяний Жоу улс |
| Өмнөх У Зе Тяний Жоу улс |
Их Тан улс 705-907 |
Дараах Таван улс, арван ханлигийн үе |