Dinastia Tang

Representacion de China durant lo periòde Tang.

La dinastia Tang (唐朝, pinyin: tángcháo) (618-907) succediguèt a la dinastia Sui e precediguèt lo periòde de las Cinc dinastias e los Dètz reialmes en China. La decadéncia dels darrièrs ans de la dinastia portèt a un fraccionament del poder politic. Aviá la siá capitala a Chang'an (actuala Xi'an), alavetz la vila mai poblada del mond. Los istorians considèran la Dinastia Tang coma una pontannada d'esplendor de la civilizacion chinesa. Lo sieu territòri, aquerit mejançant las conquistas militaras dels sieus primièrs governants, foguèt pus espandit que lo de la dinastia An. Estimulat pel contacte amb Índia e l'Orient Mejan a travèrs la Rota de la Seda, l'empèri visquèt un apogèu de la creativitat dins de domenis nombroses. Lo bodisme, qu'aviá sorgit en Índia a l'epòca de Confuci, s'anèt desvolopant pendent lo periòde Tang e foguèt adoptat per la familha imperiala, en venent una part essenciala de la cultura tradicionala chinesa. Lo desvolopament de l'imprimeriá de blòcs estendèt la difusion de las òbras escrichas a de publics pus amples.

Un occidental a camèl. Musèu de Shanghai.

Lo periòde Tang foguèt l'edat d'aur de l'art e la literatura chinés. Lo sistèma de govèrn per de foncionaris s'anèt perfeccionant; èra format d'una granda classa de letrats confucians seleccionats a travèrs dels examens de l'administracion. Aquel procediment competitiu foguèt inicialament concebut per captar los melhors talents pel govèrn, mas servissiá a l'encòp a crear un còs d'oficièrs (civils) professionals sens basas de poder autonòmas territorialas ni foncionalas. Aiçò servissiá a la familha imperiala per se desliurar de la dependéncia de familhas aristocraticas poderosas e de caps militars. E foguèt aital, aqueles oficièrs erudits ganhèron un cèrt estatut dins las siás comunitats localas, aital coma de ligams familials e de valors partejadas que los religavan a la cort imperiala. Dempuèi los tempses de la dinastia Tang fins als darrièrs jorns de l'empèri Qing en 1911, los oficièrs erudits foncionèron sovent coma intermediaris entre la populacion rurala e lo govèrn. Cap al mitan del sègle VIII, lo poder Tang aviá decaigut. La derròta militar en 751 devant los arabis a la batalha del Tales marquèt la fin de l'autoritat Tang en Asia Centrala. L'inestabilitat economica intèrna e la rebellion d'AnLushan consecutiva soslinhèron lo començament del declin militar per l'empèri Tang. Lo malgovèrn, las intrigas de la cort, l'esplecha economica e las rebellions popularas afebliguèron l'empèri, en permetent al cap militar Zhu Wen d'arrancar lo tròn per fondar la siá pròpria dinastia. D'aquela manièra, comencèt un nòu periòde de fragmentacion dins l'istòria de China: lo periòde de las Cinc dinastias e los Dètz reialmes.

Istòria

Formacion de la dinastia

Formacion territoriala de l'Empèri Tang sota Li Yuan de 617 a 621.

La dinastia Tang es originària d'una familha de l'aristocràcia militara installada dins lo nòrd-oèst dau país pendent lo començament dau periòde de la dinastia Sui (589-618). Dos sobeirans, Li Yuan (618-626) e Li Shimin (626-649), reüssiguèron a conquistar totei lei principats eissits de la desintegracion dau poder centrau e d'unificar tornarmai China.

Li Yuan èra un governador ancian de la dinastia Sui que se revoutèt amb l'ajuda de membres de sa familha. En 617, capitèt d'ocupar Chang'an e se proclamèt regent d'un enfant emperaire nominalament cap dau país. L'annada seguenta, aprofichèt l'execucion de l'emperaire Yang per se proclamar dirèctament emperaire e fondar sa dinastia pròpria. Reinèt fins a un còp d'estat dirigit per son fiu Li Shimin en 626. Conegut sota lo nom de Taizong, aqueu darrier assassinèt rapidàment sei fraires e capitèt de renfòrçar son poder per de demostracion de sa pietat entre 628-629 e unei succès militars còntra leis estats vesins, especialament lo Khanat turc de Tujue.

Administracion e afaires religiós

Premierei reformas

Recepcion d'una ambaissada tibetana per l'emperaire Taizong.

Per consolidar son poder, l'emperaire Taizong realizèt unei reformas per resòuvre una partida dei problemas regulars pendent lei periòdes precedents coma la justiciá e l'organizacion dau govèrn centrau. Installèt tanben una capitala novèla a Chang'an. Per aquò, poguèt aprofichar lo còde establit per la dinastia Sui e inspirat parcialament per lei reiaumes vesins (Vietnam, Japon...). L'exemplar pus vièlh d'aquelei reglas data de 653 e tèn 500 articles definissent divèrsei crimes e delictes e lei penas previstas per aqueleis infraccions. Evolucionèron de punicions corporalas mai o mens leugieras a la pena de mòrt. Lei penas èra diferentas segon la classa de l'autor. Per exemple, lo murtre d'un domètge per son mèstre aviá pas una gravitat similara au murtre dau fiu dau mèstre per un domestic. Aquel ensems de lèi va venir una basa de la legislacion tradicionala de l'Empèri chinés e foguèt utilizat coma basa per lei dinastias Song (960-1279) e Ming (1368-1644).

Au nivèu governamentau, la dinastia adoptèt lo sistèma de govèrn iniciat per lei Han Occidentaus e lei Sui. I aviá tres departaments e sièis ministèris principaus en carga de la gestion de l'adminstracion, dei finanças, dei rites, dei fòrças armadas, de la justiciá e dei trabalhs publics. Coma per lo còde penau de Taizong, aquela forma de govèrn va venir la nòrma dei dinastias seguentas. De mai, se lo govèrn utilizava ja de documents escrichs per enregistrar leis actes oficiaus sota lei dinastias precedentas, aquela practica venguèt frequenta per lei personas sabent legir e escriure.

Sistèma d'examen imperiau

En fòra de sei premierei reformas, lei Tang desvolopèron tanben un sistèma d'examens inventat per lei Sui per lo recrutament dei foncionaris ai nivèus locaus, regionaus e nacionaus. Remplacèt lo sistèma dei nòu rengs qu'èra tròp favorables ai classas pus ricas. Leis examens èran compausats d'uneis espròvas totjorn a l'avantatge dei candidats pus aisats coma la calligrafia o l'aparéncia. Ansin, meme se l'inscripcion èra permesa ai subjèctes mascles de l'aristocràcia o non, levat dei fius de marchands e d'artesans, lo nombre de foncionaris eissits de la premiera categoria èra fòrtament subrerepresentada. Pasmens, la creacion d'aqueu sistèma permetiá de demenir la dependéncia dau govèrn ais ierarquias feodalas dirigidas per la noblesa en encoratjant la formacion d'una elèit novèla basada sus lo servici civiu.

Afaires religiós

Tre lo començament de la dinastia, la religion aguèt un ròtle major dins la politica dei Tang. Fins au sègle IX, doas religions principalas, daoisme e bodisme, foguèron presentas a la Cor imperiala e de figuras de la vida religiosa i foguèron invitada coma lo monge indian Vajrabodhi. Lo govèrn encoratjèt la bastida de monastèris e lo clergat obtenguèt de drechs financiers importants. Per exemple, l'emperaire Xuanzong defendiguèt lei marchands de la capitala de vendre certaneis objèctes religiós per donar aqueu drech ai monastèris de la ciutat. Dins aquò, dins certanei cas, la poissança deis institucions religiosas venguèt una gèina per lo poder centrau e certanei temples foguèron sarrats.

Finanças, impòsts e recensament de la populacion

Coma per leis autrei dinastias imperialas chinesas, lo problema principau de l'administracion financiera foguèt d'establir lo recensament de la populacion per obtenir lo pagament de l'impòst. Per aquò, l'Empèri fixèt inicialament de taus d'impòst fòrça febles. L'objectiu èra de favorizar lo recensament volontari. Pasmens, de dificultats importantas demorèron e la populacion generala de l'Empèri deguèt èstre estimada a partida de donadas parcialas. Ansin, lo nombre oficiau d'abitants foguèt identics en 609 (recensament Sui) e en 742 amb una populacion estimada a 50 milions de personas. Una partida importanta de la populacion capitèt donc d'evitar lo pagament de l'impòst.

Afaires militars e estrangiers

Organizacion dei fòrças armadas

Representacion d'un soudat chinés e de son chivau.

Lei fòrças armadas de la dinastia Tang èran principalament compausadas d'infantariá pesuca sostenguda per d'unitats de cavalariá. Lo recrutament èra assegurat per un sistèma de conscripcion de tres annadas creat en 737. Foguèt pauc a pauc remplaçat per un sistèma per recrutar de soudats professionaus volontaris per un servici mai important. Aquela armada teniá 500 000 òmes en 742 e d'armaments modèrns per seis armas de trach o seis armas basadas sus la polvera.

Lo comandament èra fortàment regionalizat sota lo contraròtle de governadors militars dirigent de garnisons situadas dins d'endrechs estrategics de l'Empèri. Pauc a pauc, aquelei governadors obtenguèron un poder fòrça important e quasi autonòm (collècta de l'impòst, succession ereditària. Aquò entraïnèt un afebliment de l'influéncia dau poder centrau, especialament subre lei regions orientalas de l'Empèri. Après l'afondrament de la dinastia, unei governadors capitèron de venir independents e de formar de principats a partir de lor província.

Protectorats e estats tributaris

Pendent lo sègle VII e la premiera mitat dau sègle VIII, l'Empèri Tang aguèt una politica d'expansion de lòng de la Rota de la Seda vèrs lo centre dau continent asiatic e vèrs certanei territòris vesins coma leis estats d'Indochina o de la peninsula coreana. Sota lo contraròtle dei governadors militars, unei protectorats foguèron establits magerament en Asia Centrala onte la dominacion chinesa agantèt Herat en Afganistan. La màger part d'aquelei territòris foguèron perduts après la revòuta d'An Lushan (755-763].

Politica dins lei regions turcas e orientalas

Campanhas chinesas dins la bacin de Tarim e localizacion dei quatre garnisons principalas d'Asia Centrala.

Dins lei regions turcas e orientalas de l'Empèri, lei Chinés deguèron principalament luchar còntra lei tribús turcas e l'Empèri Tibetan. Tre la fin dau sègle VI, lei dinastias Sui e Tang capitèron unei campanhas militaras victoriosas còntra lei Turcs e divèrsei tribús deguèron acceptar lo protectorat chinés. Puei, una politica de maridatges entre de caps turcs e de princessas chinesas e de promoccion dins lei fòrças armadas foguèt organizada per lei doas dinastias per s'assegurar de la fidelitat dei tribús que venguèron una fònt majora de mercenaris. Ansin, entre lo començament de la dinastia e l'annada 755, dètz generaus turcs intrèron au servici dei Tang e unei maridatges se debanèron coma en 635-636.

De principis identics foguèron adoptadas dins lei relacions ambé Tibet mai l'independéncia e leis ambicions d'aquel estat entraïnèron de dificultats e de conflictes regulars. L'objècte principau d'aquelei conflictes èra lo bacin Tarim fins a la signatura d'un tractat de patz e de definicion dei frontieras en 821. Lei Tibetans i prenguèron lo contraròtle dau territòri modèrn de Xinjiang. De lor caire, lei Chinés perdiguèron lo centre dau continent asiatic a l'eissida de l'expansion musulmuna (Talas en 751), lo retirament dei garnisons pendent la revòuta d'An Lushan e la presa de la capitala chinesa en 763.

Politica dins la peninsula coreana

Estats de la peninsula coreana vèrs la fin dau sègle V.

La peninsula coreana foguèt lo luòc onte la diplomacia e l'armada Tang aguèron lei dificultats pus importantas. Uneis assais foguèron realizats per conquistar e sometre la region que s'acabèron per de reviradas. D'efèct, contuniant una politica acomençada per la dinastia Sui, Taizong decidiguèt d'ocupar lo reiaume corean de Goguryeo en 644. Pasmens, aqueu reiaume poguèt mobilizar de fòrças importantas e resistir fins a l'ivèrn que veguèt la fin dei combats e la retirada dei Chinés.

Durant lei decennis seguents, lei Tang s'interessèron au sud de la peninsula. Aliats au reiaume de Silla, ataquèron e ocupèron lo reiaume de Baekje en 660. Après una revòuta, l'aliança averèt una batalha majora en aost de 663 a Baekgang còntra lei fòrças dau reiaume de Baekje sostengut per lei Yamato japonés. Après aqueu succès, lei Chinés ataquèron tornarmai lo Goguryeo qu'aviá aculhit lei caps de Baekje aprofichant de dificultats intèrnas dins l'estat corean. Una campanha rapidà s'acabèt per un succès complèt en 668. Un esfòrç important d'integracion deis elèits coreanas au sen de l'administracion e dei fòrças armadas foguèt realizat per lei Tang.

Pasmens, dins leis annadas 670, lei relacions ambé lo reiaume de Silla installat dins lo sud de la peninsula se degalhèron mentre que de trebols esclatavan dins lei tribús turcas e que lei Tibetans menaçavan lei frontieras occidentalas de l'Empèri. A partir de 671, una guèrra acomencèt entre lei dos estats e l'armada chinesa poguèt pas recebre de renfòrç importants. En 676, après una tièra de desfachas, l'armada Tang deguèt donc totalament abandonar la peninsula. Per la seguida, lo govèrn acceptèt aquela desfacha e mandèt ges d'ofensivas novèlas còntra lei Coreans.

Comèrci

Figurina chinesa representant un marchand estrangier.

Premiera poissança comerciala de son epòca, la China dei Tang realizava de cambis comerciaus de lòng de la Rota de la Seda e deis axes maritims dau continent asiatic. Aquò permetèt au país de descubrir de tecnologias, d'objèctes e de culturas novèus, especialament dins lei regions islamicas, pèrsas e indianas.

La Rota de la Seda

Axe principau dau comèrci mondiau ai sègles VII-IX, la Rota de la Seda agantèt son apogèu durant lo periòde Tang. D'efèct après lei trebols dei guèrras civilas chinesas, la dinastia s'ocupèt de durbir tornarmai aquel axe a partir de 639 e de'n prendre lo contraròtle. Aquò foguèt la fònt d'unei conflictes ambé l'Empèri Tibetan e la possession de certanei sectors de la Rota cambièt unei còps de camp. La Revòuta d'An Lushan e l'afebliment de la dinastia Tang après 755 entraïnèt l'abandon dei regions d'Asia centrala. Una partida foguèt reconquista en 851 mai la màger part demorèt d'ara endavant en fòra dau territòri chinés.

Pendent lei periòdes d'occupacion chinesa de la Rota, de garnisons foguèron regularament installadas ais endrechs estrategics e de cambis fòrça importantas avián luòc ambé lei regions pèrsas e islamicas. Dins aquò, la seguritat èra limitada e leis atacas de bandits èran pas raras. Lei cambis permetèron la difusion de culturas estrangieras dins l'Empèri que sei vilas principalas assostavan divèrsei minoritats estrangieras. Lor influéncia foguèt relativament importanta sus la cultura chinesa e certaneis objèctes o animaus, coma lo chivau, prenguèron una importància novèla dins lo país.

Lei cambis maritims

L'Empèri Tang desvolopèt una industriá importanta d'exportacions de bens a partir deis axes maritims asiatics e coma per lei vilas situadas sus la Rota de la Seda, certanei pòrts chinés coma Canton èran la crosiera de marchands d'origina fòrça variada coma d'Aràbis, de Pèrs, d'Indians, d'Africans o encara de Coreans. De lor caire, lei marchans chinés èran capables de navegar dins tot lo nòrd dOcean Indian e dins lei mars de l'Èst asiatic gràcias a de naviris de talha granda. Lo produch d'exportacion principau èra la porcelana qu'èra fòrça demandada dins lei regions musulmanas come Egipte.

Lo periòde d'usurpacion de Wu

Retrach de l'emperatritz Wu Zetian.

A partir de la mitat dau sègle VII, la dinastia Tang intrèt dins un periòde de crisi de succession que veguèt l'emperatritz Wu assaiar d'usurpar lo poder de la dinastia a son profiech. Aquò foguèt causat per la malautiá de l'emperaire Gaozong a partir de 655 que permetèt a Wu de prendre pauc a pauc lo contraròtle de la direccion de l'Empèri. Puei , pendent leis annadas 670, capitèt d'eliminar leis eiretiers imperiaus principaus. A la mòrt de Gaozong en 683, poguèt donc rebutar son successor après sièis mes de rèine e nomar son fraire Ruizong en plaça. Una rebellion de senhors favorables ai Tang foguèt aisament esquichada e lo poder novèu se consolidèt. En 690, èra vengut pron poderosa per rebutar son fraire e se proclamar dirèctament emperatritz.

Per legitimar sa posicion, se presentèt coma una reïncarnacion dau Maitreya Boda e afebliguèt l'aristocràcia dau nòrd-èst dau país per la repression e la nominacion de caps eissits de son clan o d'autrei regions de China. Pasmens, mau capitèt d'obtenir una reconnaissança totala dei tribús turcas maugrat unei succès militars coma la reconquista dei garnisons de Tarim. Venguda fòrça malauta en 704, foguèt rebutada per son Premier Ministre e la dinastia Tang foguèt restablida.

L'apogèu de la dinastia

Après lo rebutament de Wu, se succediguèron unei emperaires relativament febles e la crisi contunièt durant quauqueis annadas fins au rèine de Xuanzong (712-756) que marquèt l'apogèu de la dinastia Tang. D'efèct, en 706, l'emperaire Zhongzong permetèt a sa frema Wei de partejar lo govèrn entre lei membres de sa familha e d'obtenir de privilègis importants per seis enfants. En 710, assaièt de prendre lo poder en assassinant l'emperaire per proclamar son fiu. Pasmens, se lo còp d'estat còntra Zhongzong capitèt corrèctament, Wei foguèt tanben rebutat après doas setmanas per un grop dirigit per Li Longji. Aqueu darrier nomèt son paire emperaire sot lo nom de Ruizong. Pasmens, Ruizong tombèt sota l'influéncia de la princessa Taiping que dirigiguèt la politica de l'Empèri a un còp d'estat mancat en 712. Ruizong abdiquèt alora au profiech de Li Longji que prenguèt lo nom imperiau de Xuanzong.

Lo rèine de Xuanzong foguèt caracterizat per un periòde economic fòrça favorable e per leis esfòrç de l'emperaire per dirigir China gràcias a una politica de consensus entre sei ministres. Pasmens, coma sei predecessors, Xuanzong èra un sobeiran feble manipulat per son entorn e relativament portat sus lei plasers. La politica de l'Empèri foguèt donc pauc a pauc dirigida per lei ministres e lei generaus creant lei condicions favorablas a l'entraïnament de la revòuta dau generau An Lushan.

Declin e fin de la dinastia

La Revòuta d'An Lushan

Article detalhat: Revòuta d'An Lushan.

La Revòuta d'An Lushan foguèt causada per la feblesa de l'emperaire Xuanzong e per l'autonòmia granda dei comandants de regions militaras. Se debanant de 755 a 763, la guèrra civila entraïnèt de destruccions e de pèrdas fòrça importantas dins l'Empèri. An Lushan èra d'origina turca e sogdiana. Vengut generau en 744, se bateguèt còntra lei Kitans e lei Manchós. Cap d'una armada de mai de 100 000 òmes, fondèt la dinastia dei Yin e ataquèt l'estat Tang. Entre 755 e 756, sei tropas averèron unei batalhas e conquistèron la capitala Chang'an que foguèt pilhada.

Maugrat l'assassinat d'An Lushan en 757, la guèrra contunièt e lei Tang deguèron reünir una aliança granda (Tang, Oigor, Abbassidas...) per atacar lei rebèls sus lor territòri. Enterin, lei Tibetans aprofichèron lo caòs politic per ocupar unei regions de l'Empèri. A partir de 760, l'estat Yin conoguèt de trebols intèrns grèus e s'afebliguèt. En 762, lei Yin deguèron se replegar e lei combats s'acabèron definitivament a la prima de 763.

D'autrei rebellions de generaus se debanèron durant la fin dau sègle VIII. La principala acomencèt en 781 dins lei províncias de Hebei, Shandong, Hubei e Henan per s'acabar solament en 784. Contunièron d'afeblir lo poder dau govèrn centrau que foguèt jamai capables de reconquistar lei regions d'Asia centrala vengudas independentas pendent la guèrra còntra An Lushan.

La reconstruccion dau país

Maugrat l'afebliment causat per lei guèrras civilas, lo començament dau sègle IX foguèt un periòde de reconstruccion de l'economia chinesa. Pasmens, aquela restauracion aprofichèt pas totalament au govèrn centrau car sa caracteristica principala foguèt un creissença de l'activitat comerciala gràcias a la disparicion dau contraròtle de l'administracion. L'emperaire foguèt pas capable d'arrestar aqueu movement. A partir de 780, l'evolucion foguèt totalament acceptada per leis autoritats que remplacèron leis impòsts vièlhs per una taxacion novèla que son pagament èra demandada en moneda. Aquò mostrèt la poissança novèla de la classa marchanda. La segonda fònt de revenguts de l'emperaire èra lo monopòli d'estat sus la produccion e la venda dau sal.

Gràcias a aquelei revenguts, lo govèrn imperiau poguèt donc recrear una armada que seis efectius agantèron 240 000 soudats en 798. Lei rebellions deis annadas 800 e 810 foguèron donc vencudas meme se quauquei províncias capitèron de venir independentas. L'apogèu d'aqueu periòde foguèt lo rèine de Xianzong (vèrs 805-820). Pasmens, sei successors foguèron mens capables e lo poder foguèt pres per leis eunuchs de la Cor. L'emperaire Wenzong (826-840] mau capitèt d'eliminar lor influéncia e seis aliats foguèron publicament executats.

L'afondrament de la dinastia

L'afondrament de la dinastia foguèt causat per una tièra de trebols militars entraïnats per lei comandants regionaus e per de catastròfas naturalas. La Rebellion de Huang Chao (874-884) foguèt lo còp decisiu e lo poder de l'autoritat centrala demeniguèt fòrtament dins la màger part dei províncias. En 907, lo darrier emperaire Tang foguèt rebutat per Zhu Wen que prenguèt lo poder. Son assassinat l'annada seguenta marquèt la fin finala de la dinastia.

Societat e cultura

Contuniant l'òbra de la dinastia corta dei Sui, la dinastia Tang permetèt lo desvolopament d'una cultura mens ligada au sistèma feodala e basada sus lo confucianisme. La produccion culturala foguèt fòrça importanta e lo periòde Tang es considerada coma un edat d'aur de la cultura chinesa.

Literatura

Una pagina dau Classic dau Tè escrich per Lu Yu.

La literatura èra un art major dau periòde Tang. La poesia foguèt la forma principala. 48 900 òbras an subreviscut fins a l'epòca contemporanèa. L'estudi de la poesia èra necessària per capitar leis examens d'intrada dins l'administracion e de competicions foguèron organizadas. D'autors coneguts son Li Bai (701–762), Wang Wei (701–761), Cui Hao (704–754) e Du Fu (712–770). En fòra de la poesia, se fau tanben notar la popularitat dei racòntes, deis òbras geograficas e istoricas e de quauquei libres que lo classament es malaisat coma lo rejoncha Divèrsei tròç de Youyang que reüniguèt princiapalament de legendas e de racòntes estrangiers.

D'efèct, lei racòntes e lei ficcions cortas foguèron fòrça popularas sota lei Tang e uneis autors conoguèron un succès grand coma Yuan Zhen (779–831) que seis òbras èran totjorn largament en circulacion sota la dinastia Yuan (1279-1368]. Venguèron tanben la basa de l'opera chinés. Lei tematicas pus presentas èran dau tipe romantic, principalament d'amors impossibles. D'autra part, uneis escrivans realizèron de recuelhs enciclopedics, geografics o istòrics. D'estrangiers i participèron coma l'Indian Gautama Siddha (sègle VIII) que publiquèt un Tractat d'Astrologia de l'Èra Kaiyuan en 729. En geografia, leis autors descriguèron lei país situadas de lòng deis axes comerciaus o visitats per de missions diplomaticas o d'explorators. Enfin, l'istòria dei dinastias precedentas foguèt estudiada e reünida dins una tièra de libres principalament escrichs entre 636 e 659.

Religion e filosofia

Estatua d'un garda funerari chinés.

Sota la dinastia Tang, la religion chinesa contunièt d'èstre una mescla de divèrsei crèires. Per la màger part de la populacion, lo monde dei mòrts èra un univèrs parralèl dau monde dei vivents que teniá sa burocràcia e son economia pròprias. Lei rites funeraris permetián donc de provesir au mòrt totei leis elements necessaris a sa vida, i comprés l'ostau, leis animaus, lei domètges, lei soudats e lei foncionaris.

Pasmens, maugrat aqueu sincretisme tradicionau, doas religions aguèron un ròtle e una influéncia pus importants pendent lo rèine dei Tang. La premiera foguèt lo bodisme qu'aviá pres de l'importància dempuei lo periòde dei Dinastias Nòrd e Sud. Gràcias a una tièra de privilègis financiers, lo clergat bodista obtenguèt sota lei Tang una posicion economica majora fins a la mitat dau sègle IX. D'efèct, en 845, l'emperaire Wuzong decidiguèt de luchar còntra aquela poissança. Ordonèt la destruccion d'aperaquí 4 600 monastèris e 40 000 temples e autars. 260 000 monges perdiguèron lor estatut religiós e deguèron adoptar una vida seculara. Aquela politica de repression s'acabèt rapidàment mai entraïnèt maugrat tot un declin de la religion bodista dins l'Empèri.

Pintura

La pintura subre fusta foguèt un art e un biais de difusion d'òbras escrichas. Regardèt de tipes de documents variats coma de tèxtes religiós, de calendièrs o de metòdes de calcul. Permetèt una difusion mai importanta de la literatura e un accès melhor a l'educacion per una partida de la populacion. En particular, permetèt a d'enfants nascuts dins lei classas popularas de la societat d'obtenir lo nivèu sufisent per capitar leis examens imperiaus. De jòcs foguèron tanben desvolopats gràcias a aquela tecnica coma lo premier jòc de cartas conegut.

Drechs de la frema

Lo ròtle dei fremas e sei drechs sota la dinastia Tang foguèron relativament importants per l'epòca. D'efèct, lei fremas avián lo drech de dirigir d'afaires comerciaus, d'organizacions religiosas e la classa dei cortesans de la Cor imperiala èra fòrça respectada e sei membres podián obtenir una influéncia decisiva sus la direccion de l'Empèri. En fach, lo nivèu economic èra la basa de l'independéncia d'una frema dins la societat Tang. Ansin, la màger part dei fremas dei classas popularas e mejanas èran en carga dei trabalhs domesticas e una elèit femenina fòrça limitada èran a la tèsta d'organizacions poderosas coma de rets de prostitucion dins lei vilas grandas o de monastèris. A la Cor, unei cortesans capitèron de venir lei caps vertadiers de l'Empèri e Wu Zetian dirigiguèt meme oficialament l'Empèri de 690 a 705.

Sciéncias e tecnologias

Medecina

La medicina chinesa dau periòde Tang èra fòrça interessada per la farmacologia e leis efièchs de divèrseis objèctes sus lei malautiás. Uneis òbras enciclopedicas an subreviscut sus aqueu subjècte. Una dei principalas es lo projècte iniciat per l'emperaire Gaozong en 657 a prepaus deis efièchs de 833 substàncias eissits de plantas, d'animaus o de mineraus. La profession de mètge èra reglementada per d'examens e certanei malautiás foguèron identificadas au mens parcialament.

Engenhariá

Exemple de pagoda bastida pendent lo periòde Tang.

L'engenhariá e lo desvolopament de la tecnologia chinesa sota lei sobeirans Tang foguèron principalament basats sus lei progrés realizats ais epòcas precedentas. Leis invencions e lei melhoraments foguèron nombrós magerament dins lo domeni mecanic coma aqueu de la fabricacion de relòtges. Per exemple, lo monge Yi Xing (683–727) foguèt capable de bastir un relòtge pron precís per l'ajudar dins sei calculs astronomics que demostrèron per lo premier còp lo movement deis estèlas dins lo cèu. L'explecha minièra desvolopèt de maquinas pus eficaças per l'extraccion dei mineraus o l'eliminacion de l'aiga. Enfin, lei sciéncias de l'arquitectura conoguèron tanben d'evolucions e unei tractats foguèron escrichs mostrant l'aparicion de tecnicas novèlas e d'un estil Tang.

Cartografia

Carta astronomica chinesa de l'epòca Tang.

Aprofichant lei progrès ja complits sota la dinastia Sui e lei viatges nombrós dei marchands chinés, la cartografia chinesa conoguèt de progrès majors. Lo cancelier Tang Pei Ju (547-627), cap de la Comission Comerciala dei Sui, e lo geograf Jia Dan (730–805) foguèron leis autors de cartas de China e de sei territòris sota protectorat. La carta d'aqueu darrier aguantèt una talha de 10 x 9,1 mètres. Dins lo domeni de la navegacion e de l'astronomia, de cartas foguèron establits sus la posicion deis estèlas.

Quimia e alquimia

La quimia e l'alquimia dei sabents chinés sota lei Tang presentèron d'aplicacions fòrça nombrosas e variadas dins divèrsei domenis coma l'armament, lo vestiment o la produccion de bens artesanaus. Per exemple, l'industriá de la porcelana aprofichèt aquelei conoissenças per impermeabilizar sei terralhas. Lei proprietats de combustion de certanei gas èran conegudas e èra possible d'utilizar de tubes de bambó per lo gardar avans utilizacion.

Bibliografia

• (en) Andrew, Anita N.; Rapp, John A. (2000), Autocracy and China's Rebel Founding Emperors: Comparing Chairman Mao and Ming Taizu, Lanham: Rowman & Littlefield, ISBN 0-8476-9580-8.
• (en) Benn, Charles (2002), China's Golden Age: Everyday Life in the Tang Dynasty, Oxford University Press, ISBN 0-19-517665-0.
• (en) Brook, Timothy (1998), The Confusions of Pleasure: Commerce and Culture in Ming China, University of California Press, ISBN 0-520-22154-0.
• (en) Chen, Yan (2002), Maritime Silk Route and Chinese-Foreign Cultural Exchanges, Peking University Press, ISBN 7-301-03029-0.
• (en) Cui, Mingde (2005), The History of Chinese Heqin, Renmin Chubanshe, ISBN 7-01-004828-2.
• (en) Eberhard, Wolfram (2005), A History of China, Cosimo, ISBN 1-59605-566-9.
• (en) Graff, David Andrew (2002), Medieval Chinese Warfare, 300–900, Routledge, ISBN 0-415-23954-0.
• (en) Harper, Damian (2005), China, Lonely Planet, ISBN 1-74059-687-0.
• (en) Kiang, Heng Chye (1999), Cities of Aristocrats and Bureaucrats: The Development of Medieval Chinese Cityscapes, Singapore University Press, ISBN 9971-69-223-6.
• (en) Kitagawa, Hiroshi; Tsuchida, Bruce T. (1975), The Tale of the Heike, University of Tokyo Press.
• (en) Levathes, Louise (1994), When China Ruled the Seas, Simon & Schuster, ISBN 0-671-70158-4.
• (en) Richardson, H. E. (1985), A Corpus of Early Tibetan Inscriptions, Royal Asiatic Society, Stephen Austin and Sons.
• (en) Shen, Fuwei (1996), Cultural flow between China and the outside world, Foreign Languages Press, ISBN 7-119-00431-X.
• (en) Steinhardt, Nancy Shatzman (2004), "The Tang Architectural Icon and the Politics of Chinese Architectural History", The Art Bulletin 86 (2): 228–254, DOI:10.2307/3177416, JSTOR 3177416.
• (en) Woods, Frances (1996), Did Marco Polo go to China?, Westview Press, ISBN 0-8133-8999-2.