Friedrich Wilhelm Bessel

Friedrich Wilhelm Bessel
Data i miejsce urodzenia	22 lipca 1784 ; Minden
Data i miejsce śmierci	17 marca 1846 ; Królewiec
	profesor nauk matematycznych
	Specjalność: astronomia
Profesura	1810
	Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Albrechta w Królewcu
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Friedrich Wilhelm Bessel (ur. 22 lipca 1784 w Minden, zm. 17 marca 1846 w Królewcu) – niemiecki astronom, geodeta i matematyk. Dokonał pomiarów położenia około 50 tysięcy gwiazd; pozwoliło to po raz pierwszy dokładnie wyznaczyć odległości międzygwiezdne^[1]. Od roku 1810 do 1846 profesor Uniwersytetu Albrechta w Królewcu. Założył tam obserwatorium astronomiczne, którym kierował. Od roku 1825 członek Royal Society^[2].

Życiorys

W 1804 napisał artykuł na temat komety Halleya, w którym matematycznie wyznaczył jej orbitę (na podstawie obserwacji przeprowadzonych w 1607 roku). Pracę tę przesłał astronomowi H.W. Olbersowi, który wysoko ją ocenił i doprowadził do jej opublikowania w piśmie „Monatliche Correspondenz” w październiku 1804. W 1826 udoskonalił wahadło sekundowe, którego długość wyznaczył tak, aby okres ruchu trwał dokładnie 1 s.

W latach 1831–1832 kierował pomiarami geodezyjnymi łuku południka w Prusach Wschodnich, a w 1841 wyznaczył wartość mimośrodu elipsoidalnego kształtu Ziemi, jako równą 1/299. Liczba ta określa odchylenie kształtu Ziemi od kształtu doskonale kulistego.

Pierwszy wykorzystał heliometr – przyrząd do pomiaru pozornej średnicy Słońca – do pomiaru paralaksy gwiazd. Ustalił dokładne pozycje tysięcy poszczególnych gwiazd, co umożliwiło mu obserwację niezmiernie małych, lecz znaczących ruchów tych obiektów względem siebie. Udowodnił, że 61 Cygni, po wprowadzeniu odpowiedniej korekty, wykonuje w ciągu roku pozorny ruch po elipsie. Podobne obserwacje wykonali równocześnie i niezależnie Thomas James Henderson i Friedrich Georg Wilhelm Struve. Ten okresowy ruch, zw. paralaksą, można interpretować jako wynik ruchu Ziemi wokół Słońca.

Astronom wykazał, że 2 jasne gwiazdy – Syriusz i Procjon – wykonują minimalne ruchy. Zjawisko to można wytłumaczyć, zakładając, iż w sąsiedztwie znajdują się niewidoczne obiekty zakłócające ich ruch. Istnienie takich ciał niebieskich, nazwanych obecnie Syriuszem B i Procjonem B, zostało potwierdzone już po jego śmierci. Również odkrycie planety Neptun można w dużym stopniu przypisać astronomowi. W artykule z 1840 zwrócił on bowiem uwagę na obserwowane przez siebie niewielkie nieregularności orbity Urana, które przypisał wpływowi nieznanej planety położonej jeszcze dalej.

Bessel był uczonym, którego praca stworzyła podstawy do oceny skali Wszechświata, wielkości gwiazd, galaktyk i ich gromad. Ponadto wprowadził udoskonalenia techniczne do dokładnego określenia pozycji i pomiarów ciał niebieskich w astronomii, do mechaniki nieba, badania ruchów ciał niebieskich, a także do badania rozmiaru i kształtu Ziemi. Poszerzył zasób pojęć matematycznych o funkcje – obecnie znane jako funkcje Bessela – które po raz pierwszy były zastosowane w 1817, do wyznaczania ruchów trzech ciał będących pod wpływem wzajemnej grawitacji^[1]. Sformułował i rozwiązał równanie różniczkowe opisujące drgania membrany kołowej, zwane równaniem Bessela. Rozwiązaniami tego równania są funkcje Bessela.

Opracował teorię błędów pomiarowych, w tym równanie charakteryzujące błąd systematyczny właściwy danemu obserwatorowi.

Pochowany na cmentarzu Neurossgarten w Królewcu. Jego uczniem był matematyk Friedrich Julius Richelot.

Wyróżnienia i upamiętnienie

Dwukrotnie otrzymał Złoty Medal Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego – w 1829 i 1841 roku^[3].

W uznaniu jego zasług nazwano planetoidę (1552) Bessel oraz krater uderzeniowy Bessel na Księżycu^[4], a także rok Bessela.

Na jego cześć nazwano gatunek Xyletinus besseli Alekseev & Bukejs, 2019^[5]. Jest to kopalny (eoceński) chrząszcz z rodziny Ptinidae, którego okaz typowy znaleziono na Sambii^[6].

Zobacz też

Wykaz literatury uzupełniającej: Friedrich Wilhelm Bessel.

Przypisy

↑ ^a ^b Encyklopedia Britannica. Ziemia i Wszechświat. Poznań: Wydawnictwo KURPISZ S.A., 2006, s. 23-24. ISBN 978-83-60563-0.
↑ List of Fellows of the Royal Society 1660 – 2007. Royal Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
↑ Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society. [w:] Awards, Medals and Prizes [on-line]. Royal Astronomical Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
↑ Bessel on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).
↑ Vitalii I.V.I. Alekseev Vitalii I.V.I., AndrisA. Bukejs AndrisA., Two new species of Xyletinus Latreille (Ptinidae: Xyletininae) in Eocene Baltic amber, „Zootaxa”, 4668 (4), 2019, DOI: 10.11646/zootaxa.4668.4.5 .
↑ Xyletinus besseli Alekseev & Bukejs 2019, sp. nov., DOI: 10.5281/zenodo.5945261 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

Linki zewnętrzne

John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Friedrich Wilhelm Bessel w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
Friedrich Wilhelm Bessel w bazie Mathematics Genealogy Project (ang.) [dostęp 2021-10-31].

[britannica-1] Encyklopedia Britannica. Ziemia i Wszechświat. Poznań: Wydawnictwo KURPISZ S.A., 2006, s. 23-24. ISBN 978-83-60563-0.

[fellow-2] List of Fellows of the Royal Society 1660 – 2007. Royal Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).

[medal-3] Winners of the Gold Medal of the Royal Astronomical Society. [w:] Awards, Medals and Prizes [on-line]. Royal Astronomical Society. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).

[krater-4] Bessel on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2016-07-27]. (ang.).

[5] Vitalii I.V.I. Alekseev Vitalii I.V.I., AndrisA. Bukejs AndrisA., Two new species of Xyletinus Latreille (Ptinidae: Xyletininae) in Eocene Baltic amber, „Zootaxa”, 4668 (4), 2019, DOI: 10.11646/zootaxa.4668.4.5 .

[6] Xyletinus besseli Alekseev & Bukejs 2019, sp. nov., DOI: 10.5281/zenodo.5945261 [dostęp 2024-02-05] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]