Przejdź do zawartości

Kretoszczurowate

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kretoszczurowate
Bathyergidae[1]
Waterhouse, 1841[2]
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – kretoszczurek srebrzysty (Heliophobius argenteocinereus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

jeżozwierzowce

Infrarząd

jeżozwierzokształtne

(bez rangi) incertae sedis[3]
Rodzina

kretoszczurowate

Typ nomenklatoryczny

Bathyergus Illiger, 1811

Rodzaje

11 rodzajów (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kretoszczurowate[23], dawniej: kretoszczury[24] (Bathyergidae) – rodzina ssaków z infrarzędu jeżozwierzokształtnych (Hystricognathi) w obrębie rzędu gryzoni (Rodentia).

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina obejmuje 11 gatunków występujących na sawannach i pustyniach Afryki, od Sudanu i Nigerii do RPA[3][25][26]. Ich siedlisko stanowią tereny porosłe roślinnością trawiastą i krzewiastą, zwykle suche bądź półsuche. Zapuszczają się na pola uprawne i do ogrodów. Nie stwierdza się natomiast kretoszczurowatych w lasach tropikalnych[27].

Budowa

[edytuj | edytuj kod]
Piaskogrzeb przylądkowy na rycinie Carla Thunberga (Voyages de C.P. Thunberg, au Japon, 1796)

Mają krępe ciało o całkowitej długości od 10 do 30 cm[25]. Przykładowo kretoszczur olbrzymi z południa Afryki mierzy nawet ponad 30 cm długości przy masie ciała półtora kg[27].

Zwierzęta te rozwinęły szereg przystosowań do podziemnego trybu życia. Przypominają przez to inne podziemne gryzonie, jak ślepce, tukotukowate czy gofferowate. Podobieństwa wynikają jednak z konwergencji, a nie wspólnego pochodzenia. Tak więc mają kretoszczurowate cylindryczne ciało porosłe sierścią. Oczy ich uległy istotnej redukcji, tak samo małżowiny uszne. Jamę gębową otacza fałd skórny chroniący przed ziemią. Siekacze mają potężne, używają ich bowiem w kopaniu korytarzy. Nozdrza chronią przed ziemią fałdy skórne. Kończyny są zaś silne[27].

Kretoszczurowate przystosowały się do życia w warunkach niskiej dostępności tlenu[27].

Stopień dostosowania do fosorialnego trybu życia zależy jednak od taksonu. Najmniejszy stopień wykazuje on u kretoszczura, który kopie w ziemi za pomocą przednich łap, a nie siekaczy, jak to czynią jego krewni. Żeruje on też często na powierzchni. Inne gatunki prowadzą bardziej podziemny tryb życia, zwłaszcza kretoszczurek i piaskogrzeb[27].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Zęboszczur zaroślowy

Do rodziny kretoszczurowatych należą następujące żyjące współcześnie rodzaje[28][3][23]:

Opisano też kilka rodzajów wymarłych[29]:

Wyodrębnianiu się taksonów kretoszczurowatych pomimo nieznacznych różnic między nimi sprzyja ich podziemny tryb życia. Znakomicie utrudnia on rozprzestrzenianie się zwierząt, nie odbywających dalekich podróży. Utrudnia to kontakty pomiędzy osobnikami mieszkającymi daleko od siebie, ułatwia natomiast specjację[27].

W przeszłości do rodziny kretoszczurowatych zaliczano również gryzonie umieszczane obecnie w rodzinie golcowatych, przyznając im rangę osobnej podrodziny. Obecnie traktuje się je jako odrębną rodzinę, nie zaliczając ich już do kretoszczurowatych. Niemniej niektórzy autorzy podtrzymują starszy pogląd[27].

W polskiej literaturze zoologicznej dla oznaczenia rodziny Bathyergidae była w przeszłości używana nazwa zwyczajowa „kretoszczury”[24]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” nazwę kretoszczury nadano podrodzinie Bathyerginae, dla rodziny Bathyergidae przeznaczając nazwę kretoszczurowate[23].

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]
Ziemioryjka hotentocka

Kreoszczurowate żyją zazwyczaj pod ziemią, w większym bądź mniejszym stopniu. Bardziej naziemny tryb życia wiedzie kretoszczur olbrzymi, żywiący się w 3/5 naziemnymi roślinami. Znacznie bardziej podziemny tryb życia wiodą piaskogrzeb czy kretoszczurek. Gatunki podziemne żywią się bulwami, kłączami, korzeniami[27].

Zwierzęta te prowadzą samotne życie, jak kretoszczur, piaskogrzeb czy kretoszczurek, bądź też żyją w grupie, często licznej w osobniki, budując razem rozległe systemy korytarzy podziemnych. Społeczne kretoszcurowate potrafią komunikować się ze sobą za pomocą dźwięków czy też uderzania w rytmie głową i kończynami o strop czy spód tunelu. Przebywają także ze sobą, ogrzewając się wzajemnie. Zachowania takie przejawiają przedstawiciele rodzajów zęboszczur i ziemioryjka, w największym jednak stopniu rozwinęły się one u zęboszczura kolonijnego, w przypadku którego można wręcz mówić o eusocjalności jak u golcowatych[27].

Rozmnażanie

[edytuj | edytuj kod]

Rozród odbywa się na powierzchni ziemi, gdzie łatwiej znaleźć niespokrewnionego bliżej osobnika. W przypadku samotnie żyjących kretoszczurowatych występuje okres rozrodczy, podczas gdy taksony społeczne praktykują rozród niezależnie od pory roku. W ich przypadku zazwyczaj wiele samic i samców w jednej kolonii przekazuje swe geny następnemu pokoleniu. Jednakże w razie eusocjalności rozmnaża się pojedyncza samica w grupie[27].

Po zapłodnieniu dochodzi co ciąży trwającej od 50 do 100 dni. Może do niej dochodzić u niektórych taksonów więcej niż raz do roku. Kończy się ona porodem od jednego do czterech młodych. Długość życia jest pokaźna w związku z mniejszym niż u gryzoni naziemnych zagrożeniem ze strony drapieżników i niesprzyjających warunków zewnętrznych[27].

Status

[edytuj | edytuj kod]

Człowiek tępi kretoszczurowate, jako że potrafią się one zapuszczać na pola, gdzie uprawia się maniok czy bataty. Ich obecność może przynieść według rolników istotne szkody. Jednakże nie przekłada się to na zagrożenie wyginięciem. Rodzina obejmuje tylko jeden gatunek narażony na wyginięcie[27].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Typ nomenklatoryczny: Georychus Illiger, 1811.
  2. ↑ Typ nomenklatoryczny: Orycterus F. Cuvier, 1829 (= Bathyergus Illiger, 1811).
  3. ↑ Typ nomenklatoryczny: Bathyergus Illiger, 1811.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Bathyergidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ G.R. Waterhouse. Observations on the Rodentia. „The Annals and Magazine of Natural History”. 8, s. 81, 1841–1842. (ang.). 
  3. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 544–548. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  4. ↑ A.F.A. Wiegmann & J.F. Ruthe: Handbuch der Zoologie. Berlin: im Verlage bei C.G. Lüdertz, 1832, s. 57. (niem.).
  5. ↑ R.-P. Lesson: Nouveau tableau du règne animal: mammifères. Paris: A. Bertrand, 1842, s. 120. (fr.).
  6. ↑ J.L.Ch.C. Gravenhorst: Vergleichende Zoologie. Breslau: Druck und Verlag von Grass, Barth and Comp., 1843, s. 502. (niem.).
  7. ↑ P. Gervais: Zoologie et paléontologie françaises (animaux vertébrés) ou nouvelles recherches sur les animaux vivants et fossiles de la France. T. 1: Contenant l’énumération méthodique et descriptive des espèces ainsi que les principes de leur distribution géographique et paléontologique. Paris: Arthus Bertrand, 1852, s. 18. (fr.).
  8. ↑ J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Untersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 202, 1855. (niem.). 
  9. ↑ S.F. Baird: Mammals. W: United States. War Department: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. Made under the direction of the secretary of war, in 1853-1857. T. 8. Cz. 1: General report upon the zoology of the several Pacific Railroad routes. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1857, s. 236. (ang.).
  10. ↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clx. (niem.).
  11. ↑ J.V. Carus: Handbuch der Zoologie. Cz. 1: Wirbelthiere, Mollusken und Molluscoiden. Leipzig: Wilhelm Engelmann, 1868, s. 108. (niem.).
  12. ↑ T.N. Gill. Arrangement of the families of mammals. With analytical tables. „Smithsonian Miscellaneous Collection”. 11 (1), s. 20, 1872. (ang.). 
  13. ↑ E.R. Alston. On the classification of the Order Glires. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1876 (1), s. 87, 1876. (ang.). 
  14. ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende Gnavere (Rodentia) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilian. Med Udsigt over Gnavernes indbyrdes Slægtskab. Kjøbenhavn: F. Dreyer, 1887, s. 109. (duń.).
  15. ↑ Anonim: Verzeichnis der im Museum der Naturhistorischen Gesellschaft zu Hannover vor­hande­nen Säugetiere. Hannover: 1897, s. 14. (niem.).
  16. ↑ M. Weber: Die Säugetiere. Einführuing in die Anatomie und Systematik der recenten und fossilen Mammalia. Jena: Gustav Fischer, 1904, s. 505. (niem.).
  17. ↑ W.K. Gregory & J.K. Mosenthal: Outline classification of the Mammalia recent and extinct. W: H.F. Osborn: The Age of Mammals in Europe, Asia and North America. New York: The Macmillan company, 1910, s. 538. (ang.).
  18. ↑ G.S. Miller & J.W. Gidley. Synopsis of the supergeneric groups of rodents. „Journal of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 8, s. 443, 1918. (ang.). 
  19. ↑ H. Winge: Pattedyr-Slægter. T. 2: Rodentia, Carnivora, Primates. Kobenhavn: Hagerup, 1924, s. 57. (duń.).
  20. ↑ A. Roberts: The mammals of South Africa. Cape Town: Trustees of "The Mammals of South Africa" Book Fund; Central News Agency, 1951, s. 382. (ang.).
  21. ↑ S.O. Landry. The Interrelationships of the New and Old World Hystricomorph Rodents. „University of California publications in zoology”. 56 (1), s. 74, 80, 1957. (ang.). 
  22. ↑ Lavocat 1973 ↓, s. 109.
  23. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 285–286. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  24. ↑ a b Z. Kraczkiewicz: Ssaki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  25. ↑ a b R. Honeycutt: Family Bathyergidae (African Mole-rats). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 353–370. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  26. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Bathyergidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-17].
  27. ↑ a b c d e f g h i j k l Joanna Gliwicz, Systematyka, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, s. 158, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
  28. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-14]. (ang.).
  29. ↑ J.S. Zijlstra, Bathyergidae Waterhouse, 1841, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-14] (ang.).
  30. ↑ E. Stromer. Ergebnisse der Bearbeitung mitteltertiärer Wirbeltier-Reste aus Deutsch-Südwest-Afrika. „Sitzungsberichte der mathematisch-physikalischen Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften”. Jahrgang 1923 (2), s. 263, 1923. (niem.). 
  31. ↑ P. Mein & M. Pickford. Rodentia (other than Pedetidae) from the Orange River deposits, Namibia. „Memoir of the Geological Survey of Namibia”. 19, s. 154, 2003. (ang.). 
  32. ↑ R. Broom. The age of Australopithecus. „Nature”. 125 (3161), s. 814, 1930. DOI: 10.1038/125814a0. (ang.). 
  33. ↑ P. Mein & M. Pickford. Early Miocene Rodentia from the northern Sperrgebiet, Namibia. „Memoir of the Geological Survey of Namibia”. 20, s. 262, 2008. (ang.). 
  34. ↑ Lavocat 1973 ↓, s. 139.
  35. ↑ R. Lavocat. Un rongeur Bathyergidé nouveau remarquable du Miocène de Fort Ternan (Kenya). „Comptes rendus de l’Académie des Sciences”. Série II: Mécanique-physique, Chimie, Sciences de l’univers, Sciences de la Terre. 306 (1), s. 1303, 1988. (fr.). 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • R. Lavocat. Les rongeurs du Miocène d’Afrique Orientale. Miocène inférieur. „Memoires et Travaux de l’Institut de Montpellier de l’Ecole Pratique des Hautes Etudes”. 1, s. 1-284, 1973. (fr.). 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kretoszczurowate&oldid=74537978”