Ośrodek Zapasowy Pomorskiej Brygady Kawalerii
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1939 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Nazwa wyróżniająca |
Grudziądz |
| Działania zbrojne | |
| kampania wrześniowa | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Ośrodek Zapasowy Pomorskiej Brygady Kawalerii (OZ Pomorskiej BK) – oddział kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
OZ Pomorskiej BK nie istniał w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Był jednostką mobilizowaną w I rzucie mobilizacji powszechnej.
Formowanie i przekształcenia organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Ośrodek Zapasowy Pomorskiej Brygady Kawalerii był Jednostką mobilizowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w I rzucie mobilizacji powszechnej[1]. Jednostką mobilizującą był 18 pułk ułanów[1][2]. W wypadku wojny z Niemcami (Z) ośrodek miał być mobilizowany w Garwolinie, natomiast w wypadku wojny z ZSRR (W) w Grudziądzu[1][2]. W niektórych publikacjach używano też nazwy, Ośrodek Zapasowy Kawalerii „Garwolin” lub „Grudziądz”[1][2]
Ośrodek zapasowy kawalerii miał być formowany według organizacji wojennej L.3027/mob.org., ukompletowany zgodnie z zestawieniem specjalności L.3027/mob.AR oraz uzbrojony i wyposażony zgodnie z wojennymi należnościami materiałowymi L.3027/mob./mat.[3] W skład ośrodka zapasowego wchodziło: dowództwo, szwadron gospodarczy, cztery szwadrony liniowe, szwadron karabinów maszynowych, pluton pionierów, pluton łączności i pluton kolarzy[4][2]. Skład organizacyjny ośrodka należało traktować jako ramowy dla obliczenia zapotrzebowań mob. Szczegółową organizację miał ustalić dowódca ośrodka zapasowego zależnie od wysokości otrzymanych nadwyżek i warunków lokalnych[5]. Ponadto w skład ośrodka wchodziła Komisja Doświadczalna Kawalerii wydzielona z personelu Centrum Wyszkolenia Kawalerii i przeformowana wg organizacji wojennej L.3028/mob.org.[6]
Pod względem ewidencyjnym do Ośrodka Zapasowego Pomorskiej Brygady Kawalerii przynależała zmobilizowana Kwatera Główna Pomorskiej Brygady Kawalerii[7], szwadrony kawalerii dywizyjnej nr 4, 15 i 16[8] oraz rejonowi inspektorzy koni w Toruniu, Bydgoszczy, Grudziądzu, Inowrocławiu i Starogardzie[9]. Mobilizacja ośrodka miała być zakończona 7 dnia mobilizacji powszechnej w wypadku „Z” bądź dwa dni wcześniej w wypadku „W”[1].
Zadaniem ośrodka było szkolenie uzupełnień dla oddziałów kawalerii wchodzących w skład Pomorskiej Brygady Kawalerii, które kierowały do niego swoje nadwyżki mobilizacyjne (osobowe i materiałowe).
Zgodnie z planem „Z” Ośrodek Zapasowy Pomorskiej Brygady Kawalerii w Garwolinie podlegał pod każdym względem dowódcy Okręgu Korpusu Nr I w Warszawie[10].
Pierwotnie na stanowisko dowódcy ośrodka przewidziany był ppłk. kaw. Tadeusz Łękawski, który po ogłoszeniu mobilizacji alarmowej udał się do Warszawy i uzyskał zgodę szefa Departamentu Kawalerii MSWojsk. gen. bryg. Piotra Skuratowicza na pozostawienie go na stanowisku zastępcy dowódcy 2 pułku szwoleżerów[11].
Nadwyżki mob. 18 pułku ułanów zostały przewiezione z Grudziądza i Torunia do Garwolina transportem kolejowym 27-28 sierpnia 1939. Do 3 września dowódcą nadwyżek był rtm. rez. Zieliński, następnie rtm. Henryk Bolesław Odyniec-Dobrowolski. Podobnie nadwyżki 2 pszwol. „złożone z szeregu starszych oficerów, podoficerów i szwoleżerów, sprzętu, umundurowania i broni, zostały zestawione w transport i odesłane do Ośrodka Zapasowego Pomorskiej Brygady Kawalerii w Garwolinie”[12]. Dowódcą Oddziału Zbierania Nadwyżek 2 pszwol. był rtm. Konstanty Smolikowski[13] (†1940 Charków)[14].
6 września szwadron zapasowy 2 pszwol. w Toruniu pod dowództwem mjr. Władysława Wichtowskiego wymaszerował wraz z nadwyżkami i remontami do ośrodka w Garwolinie, „lecz nie dobrnął z powodu przeszkody na Bzurze”[15]. Szwadron maszerował razem ze szwadronem zapasowym 8 psk[16].
Ośrodek został podporządkowany płk. Tadeuszowi Komorowskiemu, który otrzymał zadanie zorganizowania obrony mostów i przejść na Wiśle od Góry Kalwarii po Dęblin (wyłącznie)[17].
Nadwyżki oddziałów Pomorskiej BK zostały rozmieszczone w miejscowościach: Sulbiny (2 pszwol.), Puznów (16 puł.), Wola Rębkowska (18 puł.) i Rębków (8 psk)[18].
Z nadwyżek 18 puł. zorganizowano:
- do 3 września – szwadron kolarzy rtm. rez. Władysława Jaczyńskiego (uzbrojenie kbk wz. 1891/98/25, rkm wz. 28) z plutonem ckm ppor. rez. Jarzębowskiego (4 ckm wz. 1908 na dwóch wozach taborowych) i armatką 37 mm wz. 36 wachm. pchor. rez. Andrzeja Gąsiorowskiego[a],
- do 6 września – szwadron pieszy por. rez. Feliksa Daranowskiego z plutonem ckm 16 puł. ppor. rez. Jerzego Glińskiego[20]. Zastępcą dowódcy szwadronu był ppor. Alojzy Jabłoński, a funkcje dowódców plutonów pełnili: pchor. rez. Świerczewski, pchor. rez. Joachim Ossowski[b], pchor. Andrzej Szczepiński i plut. rez. Szczepan Rój[22].
Działania bojowe
[edytuj | edytuj kod]Oddział Wydzielony „Brzumin”
Od 4 września kolarze rtm Jaczyńskiego, a od 7 września spieszony szwadron por. Daranowskiego weszły w skład Oddziału Wydzielonego „Brzumin” mjr. kaw. Jerzego Jasiewicza[20]. Zadaniem oddziału było dozorowanie mostu na Wiśle w Brzuminie, na południe od Góry Kalwarii[20]. Obsada przyczółków była ostrzeliwana i bombardowana przez lotnictwo niemieckie[23]. Od 5 września szwadron kolarzy prowadził rozbudowę inżynieryjną terenu kopiąc okopy, rowy ppanc i ustawiając zasieki z drutu kolczastego przed swoimi pozycjami. 7 września w rejon mostu przybył szwadron spieszony por. Daranowskiego zajął stanowiska w Piwoninie, wysłano jeden z plutonów 8 września na patrol po zachodniej stronie Wisły. Szwadron spieszony tego dnia w wyniku nalotów utracił 5 poległych ok. 30 rannych i kilku zaginionych. W tym dniu przybyły inne pododdziały do składu OW „Brzumin”. 8 września szwadrony 18 puł. stoczyły walkę z pododdziałami pancerno-motorowymi niemieckiej 1 DPanc. na przyczółku, ponadto uniemożliwił przeprawę na łodziach pontonowych niemieckiego plutonu motocyklistów. 9 września pluton ckm ppor. Jarzębowskiego i szwadron por. Daranowskiego wraz z 1 szwadronem 1 psk (spieszonego) powstrzymały próby forsowania Wisły w rejonie Piwonina. Wieś i stanowiska obronne ułanów były ostrzeliwane przez niemiecki 73 pułku artylerii, z niskiej wysokości atakowały pozycje ułanów i saperów, samoloty niemieckie. W ich wyniku poległo i zostało rannych kilkunastu obrońców. Jeden z niemieckich bombowców został zestrzelony ogniem rkm przez podoficera ze szwadronu kolarzy 18 puł. 9 września o godz.16.30 poza odcinkiem OW „Brzumin” w rejonie Wólki Dworskiej sforsował Wisłę niemiecki I batalion 66 pp (zmot.) ze składu 13 DP (zmot.) Batalion ten z plutonem czołgów 1 DPanc. uderzył na pododdziały OW „Brzumin” mjr. Jasiewicza, od strony północnej i wschodniej. Przed południem 10 września oddział majora Jasiewicza został otoczy i po zaciętych walkach rozbity[24]. Część kawalerzystów poległa, a około 200 dostała się do niewoli[24]. Do niewoli dostał się również trzykrotnie ranny mjr Jerzy Jasiewicz[20]. Bohatersko zachował się dowódca szwadronu kolarzy 18 puł. rtm rez. Władysław Jaczyński, który po rannym mjr. Jasiewiczu przejął dowództwo nad oddziałem i bronił się aż do utraty przytomności od otrzymanych ran (przestrzał obu nóg i rąk oraz rana szczęki); umarł na polu walki[24]. Jego zastępca – dowódca I plutonu, ppor. rez. Norbert Szpyter poległ[24]. Tylko po kilkunastu ułanów ze szwadronów udało się wydostać z okrążenia i następnie dotarło do Woli Rębkowskiej[25].
- Szwadron rotmistrza Odyńca-Dobrowolskiego
Od 6 do 10 września z pozostałych w Woli Rębkowskiej żołnierzy rtm. Henryk Bolesław Odyniec-Dobrowolski zorganizował szwadron liczący ponad 100 ułanów i 30 koni bez siodeł oraz uzbrojony w jeden ckm. Zastępcą dowódcy szwadronu został rtm. Leon Jurkowski z 2 psk, a stanowiska dowódców plutonów objęli:
- I – ppor. kaw. Jan Powierża,
- II – ppor. kaw. rez. Walenty Zenon Szumny[c],
- III – ppor. kaw. rez. Zbigniew Zygmunt Tadeusz Piskozub[d],
- IV – pchor. rez. Maksymilian Andrych[e],
- V – plut. pchor. rez. Alfons Lassman[f][22].
Po 10 września dołączyli do szwadronu ułani, którzy wyrwali się z okrążenia w rejonie wsi Piwonin. Wieczorem 11 września na rozkaz ppłk. Edwarda Wani szwadron wymaszerował w kierunku Lublina, Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego. Maszerował bez styczności z jednostkami niemieckimi, był kilkakrotnie ostrzeliwany ogniem nękającym niemieckiej artylerii. 21 września dotarł do Jarosławca na wschód od Zamościa. 22 września w składzie Grupy Kawalerii ppłk. Wani wziął udział w natarciu na Łabunie i Tarnawatkę. Tego dnia ok. godz.16 prowadził natarcie w kierunku szosy Zamość-Tomaszów przez las w którym stoczył potyczkę z patrolem niemieckim z karabinem maszynowym, po dotarciu do skraju lasu prowadził walkę ogniowa z niemiecką artylerią na stanowiskach ogniowych. Od ostrzału artylerii i moździerzy poniósł ciężkie straty, było wielu poległych wśród nich rtm. Jurkowski i kilkunastu rannych ułanów. Reszta szwadronu 23 września pomaszerowała na Krasnobród. Po przekroczeniu rzeki Wieprz stoczył liczne potyczki i dotarł do wsi Huciska, tu 27 września rtm. H. Odyniec-Dobrowolski rozwiązał resztę szwadronu, broń zakopując lub rozdając okolicznej ludności[33].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ wachm. pchor. rez. Andrzej Gąsiorowski był absolwentem XI rocznika SPRKaw. w Grudziądzu (1936–1937). Praktykę odbył w 18 puł.[19].
- ↑ pchor. rez. Joachim Ossowski był absolwentem XIII rocznika SPRKaw. w Grudziądzu (1938–1939). Praktykę odbył w 18 puł.[21].
- ↑ ppor. kaw. rez. Walenty Zenon Szumny ur. 22 grudnia 1908 w m. Karczewo. Był absolwentem VIII rocznika SPRKaw. w Grudziądzu (1933–1934). Praktykę odbył w 16 puł.[26]. Na stopień podporucznika rezerwy został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 98. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[27]. Dostał się do niemieckiej niewoli[28].
- ↑ ppor. kaw. rez. Zbigniew Zygmunt Tadeusz Piskozub (ur. 23 czerwca 1914) był absolwentem IX rocznika SPRKaw. w Grudziądzu (1934–1935). Praktykę odbył w 16 puł.[29]. Na stopień podporucznika rezerwy został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1938 i 211. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[30].
- ↑ pchor. rez. Maksymilian Andrych był absolwentem XII rocznika SPRKaw. w Grudziądzu (1937–1938). Praktykę odbył w 18 puł.[31].
- ↑ pchor. rez. Alfons Lassman ur. 1 stycznia 1916 w Brodnicy, w rodzinie Franciszka. Był absolwentem XII rocznika SPRKaw. w Grudziądzu (1937–1938). Praktykę odbył w 18 puł.[31]. Po zakończeniu II wojny światowej wrócił do kraju i został zarejestrowany w jednej z rejonowych komend uzupełnień[32].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 207.
- ↑ a b c d Zarzycki 1995 ↓, s. 64.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1094-1095.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 222.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 182.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 207, 1095.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 22.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 232, 234, 235.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 799.
- ↑ Zarzycki 1995 ↓, s. 225.
- ↑ Łękawski 1958 ↓, s. 8, 19.
- ↑ Łękawski 1958 ↓, s. 19.
- ↑ Błaszczyk 1996 ↓, s. 34.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 497.
- ↑ Łękawski 1958 ↓, s. 92-93.
- ↑ Łękawski 1958 ↓, s. 93.
- ↑ Głowacki 1986 ↓, s. 17, 21.
- ↑ Głowacki 1986 ↓, s. 21.
- ↑ Radomyski 1992 ↓, s. 76.
- ↑ a b c d Głowacki 1986 ↓, s. 22.
- ↑ Radomyski 1992 ↓, s. 84.
- ↑ a b Błaszczyk 1996 ↓, s. 42.
- ↑ Gnat-Wieteska 2000 ↓, s. 12-15.
- ↑ a b c d Głowacki 1986 ↓, s. 68.
- ↑ Gnat-Wieteska 2000 ↓, s. 16-20.
- ↑ Radomyski 1992 ↓, s. 66.
- ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 220.
- ↑ Straty ↓.
- ↑ Radomyski 1992 ↓, s. 69.
- ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 315.
- ↑ a b Radomyski 1992 ↓, s. 80.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-12]..
- ↑ Krasucki 1994 ↓, s. 160-162.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Włodzimierz Błaszczyk: 18 Pułk Ułanów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1996, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt 52. ISBN 83-85621-91-1.
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Zbigniew Gnat-Wieteska: Brzumin-Maciejowice. Obrona przepraw przez Wisłę we wrześniu 1939 roku. Seria Boje Polskie nr 18. Pruszków: Oficyna wydawnicza Ajaks, 2000. ISBN 83-87103-95-0.
- Ludwik Głowacki: Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939. Wyd. 2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, 1986. ISBN 83-222-0377-2.
- Stanisław Krasucki: Pomorska Brygada Kawalerii. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994. ISBN 83-85621-59-8.
- Tadeusz Łękawski: Udział 2-go Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich w kampanii wrześniowej 1939 r.. 1958.
- Stanisław Radomyski: Zarys historii Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu 1926-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1992. ISBN 83-85621-06-7.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
- Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2022-01-12].