Wybory parlamentarne w Bułgarii w 2009 roku

Wybory parlamentarne w Bułgarii odbyły się 5 lipca 2009 roku, chociaż ze względu na bliską datę wyborów do Parlamentu Europejskiego (7 czerwca) część polityków postulowała o wyznaczenie jednego terminu dla obu głosowań.

Wybory odbyły się w terminie konstytucyjnym. Po raz pierwszy zastosowano ordynację mieszaną, proporcjonalno-większościową, przy czym 209 posłów zostało wybranych w systemie proporcjonalnym, a 31 według ordynacji większościowej.

Nadspodziewanie wysokie zwycięstwo w wyborach odniosła założona w 2006 centroprawicowa partia Obywatele na rzecz Europejskiego Rozwoju Bułgarii, której zabrakło tylko 5 mandatów do większości bezwzględnej. Klęskę poniosła koalicja sprawująca władzę w latach 2005–2009: Bułgarska Partia Socjalistyczna i Ruch na rzecz Praw i Wolności zdobyły odpowiednio 40 i 38 mandatów, natomiast trzeci koalicjant, Narodowy Ruch na rzecz Stabilności i Postępu, nie zdołał przekroczyć 4-procentowego progu wyborczego.

Reforma systemu wyborczego w kwietniu 2009

Wprowadzenie ordynacji mieszanej

Na 3 miesiące przed wyborami Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową ordynację wyborczą. System proporcjonalny zamieniono systemem mieszanym, proporcjonalno-większościowym. Zdecydowano, że 209 posłów zostanie wybranych według ordynacji proporcjonalnej, natomiast 31 według ordynacji większościowej. Terytorium kraju podzielono na 31 okręgów wyborczych, pokrywających się z obwodami Bułgarii, przy czym Sofię podzielono na trzy okręgi, zaś w obwodzie płowdiwskim wydzielono miasto Płowdiw i obszar pozamiejski. We wszystkich okręgach wyborczych głosujący wybierali kandydatów z regionalnej listy proporcjonalnej oraz jednego kandydata z regionalnej listy większościowej. Wyniki części proporcjonalnej zostały przeliczone na liczbę mandatów przy zastosowaniu Metody Hare’a-Niemeyera, natomiast z listy większościowej automatycznie do parlamentu dostał się kandydat z największą liczbą głosów.

Próba podniesienia progu wyborczego dla koalicji

W kwietniu 2009 głosami rządzącej koalicji oraz ugrupowań nacjonalistycznych Zgromadzenie Narodowe uchwaliło również poprawkę do systemu wyborczego, zakładającą podniesienie progu wyborczego dla koalicji z 4 do 8%. Przeciwko temu rozwiązaniu zaprotestowały balansujące na granicy progu partie prawicowe i ludowe zgromadzone w tzw. Niebieskiej Koalicji, które oskarżyły rządzących o samowolną i niedemokratyczną próbę wyeliminowania przeciwników politycznych z udziału w wyborach. Wyborczy wynik prawicy mógł być o tyle istotny dla konstrukcji przyszłego rządu: liderzy prowadzącej we wszystkich sondażach partii Obywatele na rzecz Europejskiego Rozwoju Bułgarii podkreślali, że – jeśli nie zdobędą bezwzględnej większości głosów – jedynym partnerem, z którym będą rozmawiać o powołaniu wspólnego gabinetu, będzie właśnie Niebieska Koalicja. Stanowczo zaprzeczali, że istnieje możliwość utworzenia rządu z socjalistami. Zresztą także ówczesny premier i lider BSP Sergej Staniszew zastrzegł, że nie widzi możliwości współpracy z GERB-em.

Poprawkę do systemu wyborczego, w oczywisty sposób uderzającą w opozycję, skrytykowali niektórzy członkowie BSP, m.in. wicepremier i minister spraw zagranicznych Iwajło Kałfin. Przeciwko zmianie opowiedział się również były lider BSP prezydent Georgi Pyrwanow, który 15 kwietnia zgłosił wobec niej weto. Jednakże tydzień później parlament weto odrzucił i dopiero decyzja Trybunału Konstytucyjnego, który 12 maja anulował nowelę, definitywnie rozwiązała problem podwyższenia progu wyborczego.

Wybory do Parlamentu Europejskiego w czerwcu

Istotnym miernikiem rozkładu sympatii dla bułgarskich partii politycznych były wybory do Parlamentu Europejskiego, które odbyły się 7 czerwca, czyli miesiąc przed wyborami parlamentarnymi. Zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami, zwycięzcą okazał się GERB (Obywatele na rzecz Europejskiego Rozwoju Bułgarii) mera Sofii Bojka Borisowa, który wprowadził pięciu posłów (24,4%). Mniejsze poparcie zyskały rządzące Bułgarska Partia Socjalistyczna (18,5%) oraz Ruch na rzecz Praw i Wolności (14,1%). Trzeci z koalicjantów, Narodowy Ruch na rzecz Stabilności i Postępu byłego cara Symeona Sakskoburggotskiego, niespodziewanie zdobył 8% i dwa mandaty eurodeputowanych, choć sondaże przedwyborcze wskazywały, że partia ta może w ogóle nie przekroczyć progu wyborczego.

Formowanie bloków koalicyjnych

• Podobnie jak w poprzednich wyborach lewicę reprezentowała Koalicja na rzecz Bułgarii z rządzącą Bułgarską Partią Socjalistyczną na czele.
• Na początku 2009 roku opozycyjne partie centroprawicowe i ludowe zawiązały Niebieską Koalicję. Głównymi siłami politycznymi są w niej: Związek Sił Demokratycznych; partia byłego premiera Iwana Kostowa Demokraci na rzecz Silnej Bułgarii, która w 2004 roku powstała jako partia rozłamowa ZSD; Bułgarski Związek Ludowy, a od 12 czerwca także Bułgarska Nowa Demokracja, nowa formacja zrzeszająca dawnych działaczy Narodowego Ruchu Symeona Drugiego z byłym ministrem obrony w rządzie Symeona Sakskoburggotskiego Nikołajem Swinarowem na czele. Liderami bloku są przewodniczący ZSD Martin Dimitrow i przewodniczący DSB Iwan Kostow.
  Pod koniec maja rejestracja Niebieskiej Koalicji stanęła pod znakiem zapytania. Centralna Komisja Wyborcza odmówiła ugrupowaniu – z powodu błędów w przedstawionej dokumentacji – prawa do wzięcia udziału w wyborach parlamentarnych. W związku z tym liderzy dwu głównych partii koalicji Iwan Kostow (Demokraci na rzecz Silnej Bułgarii) i Martin Dimitrow (Związek Sił Demokratycznych) oskarżyli jej członków o wspieranie socjalistów (według bułgarskiego prawa ich nominacje zatwierdza rząd) oraz wystosowali list do rządu Czech, które od 1 stycznia 2009 sprawowały prezydencję w Unii Europejskiej, z prośbą o przysłanie do Bułgarii międzynarodowych obserwatorów. Dzień później decyzję Komisji uchylił Najwyższy Sąd Administracyjny.
• W skład koalicji LIDER (Liberalna Inicjatywa na rzecz Demokratycznego Europejskiego Rozwoju) weszła partia Lider, kojarzona z biznesmenem Christem Kowaczkim, oskarżanym o prowadzenie niejasnych interesów oraz partia Nowoto Wreme (Nowy Czas) założona w 2004 przez grupę deputowanych, którzy odłączyli się od Narodowego Ruchu Symeona Drugiego. W czerwcowych wyborach do Parlamentu Europejskiego koalicja niespodziewanie zdobyła aż 5,7% głosów, jednak nie dało jej to mandatu. Sondaże prowadzone przed wyborami parlamentarnymi pokazywały, że LIDER ma szansę przekroczyć 4-procentowy próg wyborczy.
• Koalicja Bułgarski Ludowy Związek Chłopski (BLZCh) zawiązała się 10 czerwca 2009. W jej składzie znalazły się trzy partie ludowe (BLZCh – ZNS, BLZCh i Narodowa Partia Ludowa im. Nikoły Petkowa). 15 czerwca Centralna Komisja Wyborcza anulowała rejestrację koalicji w wyborach z powodu niezebrania przez nią wymaganej do kandydowania liczby ważnych podpisów.
• Trzy partie skrajnie lewicowe: Bułgarska Lewica, Partia Ojczyźniana i Partia Bułgarskich Komunistów zawiązały Bułgarską Koalicję Lewicową. Koalicja uzyskała rejestrację 9 czerwca 2009.
• Koalicję „Dla Ojczyzny” utworzyły 10 czerwca 2009 partie Demokratyczna Inicjatywa Obywatelska i Nowite Lideri (Nowi Liderzy). Na liście wyborczej koalicji znaleźli się m.in. oficerowie i członkowie organizacji wojskowych.

Wyniki głosowania

Wyniki uzyskane przez poszczególne komitety wyborcze

	Komitet Wyborczy	Lider	Liczba otrzymanych głosów	Procent głosów	Liczba mandatów w systemie proporcjonalnym	Liczba mandatów w systemie większościowym	Całkowita liczba mandatów
	Obywatele na rzecz Europejskiego Rozwoju Bułgarii	Bojko Borisow	1 678 641	39,72%	90	26	116
	Koalicja na rzecz Bułgarii	Sergej Staniszew	748 147	17,70%	40	0	40
	Ruch na rzecz Praw i Wolności	Ahmed Dogan	610 521	14,45%	33	5	38
	Ataka	Wolen Siderow	395 733	9,36%	21	0	21
	Niebieska Koalicja	Martin Dimitrow i Iwan Kostow	285 662	6,76%	15	0	15
	Porządek, Prawo i Sprawiedliwość	Jane Janew	174 582	4,13%	10	0	10
	LIDER	Kynczo Filipow	137 795	3,26%	0	0	0
	Narodowy Ruch na rzecz Stabilności i Postępu	Symeon Sakskoburggotski	127 470	3,02%	0	0	0
	Partia Zielonych	Andrej Kowaczew, Denica Petrowa i Petko Kowaczew	21 841	0,52%	0	0	0
	Koalicja „Dla Ojczyzny”	Mładen Kazakow	11 524	0,27%	0	0	0
	Bułgarska Koalicja Lewicowa	Ilija Bożinow, Iwan Genow i Petko Todorow	8 762	0,21%	0	0	0
	Związek Sił Patriotycznych „Zasztita”	Jordan Weliczkow	6 368	0,15%	0	0	0
	Ruch Polityczny Socjaldemokraci	Nikołaj Kamow	5 004	0,12%	0	0	0
	Bułgarski Związek Narodowy „Nowa Demokracja”	Bogdan Jocow	3 813	0,09%	0	0	0
	Inna Bułgaria	Bożidar Tomalew	3 455	0,08%	0	0	0
	Partia Liberalnej Alternatywy i Pokoju	Nikołaj Ninow	2 828	0,07%	0	0	0
	Zjednoczenie Bułgarskich Patriotów	Julij Abadżijew	2 175	0,05%	0	0	0
	Narodowy Ruch na rzecz Ocalenia Ojczyzny	Todor Raszew	1 874	0,04%	0	0	0
	Koalicja BLZCh	Stefan Liczew	–	–	–	–	–
	WMRO – Bułgarski Ruch Narodowy	Krasimir Karakaczanow	–	–	–	–	–
	Razem	–	4 226 194	100,0%	209	31	240

Statystyki wyborcze

Liczba uprawnionych do głosowania	7 129 965
Liczba głosujących	4 323 581
Frekwencja wyborcza (%)	60,20
Liczba głosów nieważnych	97 387
Liczba głosów ważnych	4 226 194

Ocena wyborów przez zagraniczną misję obserwacyjną

Wybory były nadzorowane przez 40 obserwatorów wysłanych przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy (ZPRE) i Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Dzień po wyborach szef misji ZPRE, Tadeusz Iwiński, poinformował, iż stwierdzono szereg nieprawidłowości w przebiegu procesu wyborczego. W raporcie sporządzonym przez obserwatorów wspomniano m.in. o praktyce handlu głosami wyborczymi, braku zaufania społecznego do demokracji, politycznym cynizmie elit i zmianach w ordynacji wyborczej dokonywanych tuż przed głosowaniem. Delegaci ZPRE jednogłośnie zdecydowali o zarekomendowaniu wznowienia monitoringu Bułgarii, zawieszonego od czasu przyjęcia kraju do Unii Europejskiej.

Colin Munro, szef misji OBWE, stwierdził, iż w ogólności wybory zostały przeprowadzone właściwie, jednak zaobserwowano i poważne naruszenia. Wymiar sprawiedliwości nie miał możliwości skutecznej i szybkiej interwencji tam, skąd docierały sygnały o nieprawidłowościach. Zdaniem Munro, kupowanie głosów było nagminnym procederem, co zostało zresztą nagłośnione przez bułgarskie media. Obserwator zauważył, że system większościowy się nie sprawdził, a rozdział mandatów nie odzwierciedlił rzeczywistych preferencji wyborców. Zarekomendował, by przyszłe wybory były koordynowane przez neutralną politycznie komisję wyborczą, a nie przez komisję złożoną z przedstawicieli wszystkich partii. Munro negatywnie ocenił decyzję sądu o zwolnieniu z aresztu na czas wyborów członków gangu „bracia Galewowie”, którzy ubiegali się o mandaty. W kwestii tzw. turystyki wyborczej, polegającej na masowym dowożeniu autokarami przesiedleńców bułgarskich żyjących w Turcji, tak by mogli zagłosować w miejscu urodzenia, Munro zasugerował, by nowa ekipa rządząca jak najszybciej zajęła się ograniczeniem tego zjawiska.

Linki zewnętrzne

• Wyniki wyborów i statystyki wyborcze opublikowane przez Centralną Komisję Wyborczą. rezultati.cik2009.bg. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-29)]. (bułg.).