Zamek w Cieszynie

Zamek w Cieszynie
	; Zamek na miedziorycie Mateusza Meriana (ok. 1650)
Państwo	Polska
Miejscowość	Cieszyn
Właściciel	Piastowie cieszyńscy
	Położenie na mapie Cieszyna Wzgórze Zamkowe w Cieszynie
	Położenie na mapie Polski Wzgórze Zamkowe w Cieszynie
	Położenie na mapie województwa śląskiego Wzgórze Zamkowe w Cieszynie
	Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Wzgórze Zamkowe w Cieszynie
	49°45′05″N 18°37′34″E/49,751389 18,626111
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Cieszynie – pozostałości zamku Piastów cieszyńskich zbudowanego w miejscu grodu plemienia Gołęszyców i następnie piastowskiego grodu kasztelańskiego. Warownię zbudowano na Górze Zamkowej i jego najstarszą murowaną częścią jest romańska rotunda św. Mikołaja z XII wieku. Zamek rozbudowano w stylu gotyckim w XIV wieku i następnie w stylu renesansowym w XVI wieku. W znacznym stopniu zniszczony w XVII wieku podczas wojny trzydziestoletniej. Zamek ostatecznie rozebrano w XIX wieku i zachowała się z niego jedynie Wieża Piastowska oraz rotunda pw. św. Mikołaja.

Historia

Na przełomie IX i X wieku na Górze Zamkowej założony został słowiański gród z drewniano-ziemnym obwałowaniem wzmiankowany po raz pierwszy w 1155. W monarchii wczesnopiastowskiej gród z palatium stał się siedzibą kasztelanii. Powstała też romańska rotunda św. Mikołaja pełniąca funkcję świątyni grodowej. Wówczas też wybudowano w zachodniej części dawnego grodu kamienną, cylindryczną wieżę o średnicy 12,5 m^[1]. W tym samym czasie istniała w pobliżu wieży kamienna budowla mieszkalna pełniąca funkcję książęcego palatium^[1]. Po powstaniu nowego księstwa cieszyńskiego prawdopodobnie rozpoczęła się na Górze Zamkowej intensywną rozbudowę pod nadzorem pierwszego jego księcia, Mieszka cieszyńskiego. W drugiej połowie XIII wieku wzgórze zamkowe zaczęto otaczać kamiennym murem^[1]. Syn Mieszka, Kazimierz I, oraz wnuk Przemysław I Noszak, kontynuowali prace budując gotycką rezydencję. Z inicjatywy Przemka I Noszaka rozpoczęto budowę wieży głównej, tzw. Wieży Piastowskiej o początkowej wysokości ok. 12 m. Oprócz tego zbudowano dwie lub trzy cylindryczne wieże na linii murów obwodowych. Wjazd na teren zamku znajdował się w budynku bramnym w północno-wschodnim narożu zamku. Brama wjazdowa była broniona cylindryczną wieżą bramną o średnicy ok. 10 m i grubości murów ok. 3,4 m. Była ona usytuowana w linii murów obwodowych, w pobliżu drogi prowadzącej do zamku. Zapewne główne budynki mieszkalne wzniesiono w bezpośrednim sąsiedztwie Wieży Piastowskiej od strony zachodniej^[1]. Od miasta zamek byt oddzielony fosą. W XV w. zamek został ponownie rozbudowany i połączony z murami obronnymi miasta. Wieża Piastowska zamku została nadbudowana do ośmiu kondygnacji (ok. 24 m) i zwieńczona ozdobnymi murowanymi z cegły machikułami wspartymi na kamiennych kroksztynach z narożnymi czterema wieżyczkami^[1]. Na zamku górnym w XV wieku powstała nowa zabudowa wokół dziedzińca. W 1412 na zamku książę Bolesław I Cieszyński gościł Władysława Jagiełłę a w 1454 orszak narzeczonej Kazimierza Jagiellończyka, Elżbiety Rakuszanki, liczący dwa tysiące polskich i czeskich rycerzy.

Po olbrzymim pożarze w 1520 roku zamek został ponownie odbudowany i przebudowany inicjatywy księcia Kazimierza I, być może wówczas na terenie zamku dolnego zbudowano potężną basteję przystosowaną do użycia broni palnej^[1]. Przypuszczalnie w tym samym okresie wykonano szczytowe zwieńczenia budowli zamkowych. W 1603 roku zamek został ponownie zniszczony przez pożar, ale w kolejnych latach był częściowo wyremontowany.

W trakcie wojny trzydziestoletniej 1618-1648 zamek był kilkukrotnie zajmowany przez wojska, które go plądrowały. W 1645 został zajęty przez wojska szwedzkie, których pobyt doprowadził warownię do ruiny. Jednak największe zniszczenia przyniosło kilkutygodniowe oblężenie w 1646 roku prowadzone przez wojska Habsburgów, które doprowadziło do katastrofalnego zniszczenia zamku^[1]. Większość pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych została zniszczona w wyniku ostrzału artyleryįskiego lub z powodu wysadzenia przez austriackich minerów podziemnych korytarzy pod zamkiem^[1]. Największe zniszczenia objęły dolny zamek oraz część górnego wraz z najstarszą wieżą cylindryczną w północnej części wzgórza. Księżna cieszyńska Elżbieta Lukrecja po powrocie z małopolskich Kęt, gdzie schroniła się przed wojną, nie mogła zamieszkać na tak zniszczonym zamku i musiała wyprowadzić się do kamienic przy rynku w Cieszynie. Ruiny zamku zaczęto rozbierać już częściowo po 1659 roku w celu uzyskania materiału budowlanego. W 1720 gmach spłonął, a w 1786 zamek zniszczyło trzęsienie ziemi^[1]^[2].

Ostatecznie ruiny zamku usunięto, gdy w 1838 książę cieszyński Karol Ludwik Habsburg postanowił zbudować dla siebie nową rezydencję. W tym celu sprowadził wiedeńskiego architekta Josepha Kornhäusla, który przeprowadził rozbiórkę ruin zamku piastowskiego z wyjątkiem wieży i romańskiej rotundy. W niedługim czasie na obrzeżach Góry Zamkowej powstał klasycystyczny pałac z oranżerią i parkiem w stylu angielskim ze sztucznymi ruinami. Przy okazji przebudowy Karol Ludwik Habsburg zbudował na terenie dawnego zamku browar (obecnie Browar Zamkowy Cieszyn).

Z zamku Piastów ocalała jedynie Wieża Piastowska, Rotunda, dolna część okrągłej wieży i odkryte podczas prac archeologicznych fragmenty murów.

Zamek i miasto w 1738 na widoku Friedricha Bernharda Wernera
Wieża Piastowska XIV wieku
Wieża okrągła
Fundamenty bastei przybramnej i przejazdu przez bramę
Pałac Karola Ludwika Habsburga
Browar Zamkowy z XIX wieku

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ AdamA. Wagner AdamA., Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w. T. 1, Warszawa: Bellona, 2019, s. 262-264, ISBN 978-83-11-13123-1 [dostęp 2024-11-16] .
↑ Niezależna GazetaN.G. Obywatelska Niezależna GazetaN.G., Kartka z kalendarza: dziś mija 228. rocznica trzęsienia ziemi w Cieszynie [online], Niezależna Gazeta Obywatelska, 27 lutego 2014 [dostęp 2024-11-16] (pol.).

Bibliografia

Mariusz Makowski: Szlacheckie siedziby na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn: Regio/Muzeum Śląska Cieszyńskiego, 2005, s. 14-25. ISBN 80-239-6051-2.
Władysław Sosna: Cieszyn. Przewodnik krajoznawczy. Cieszyn: Offsetdruk i Media Sp. z o.o., 2005. ISBN 83-918061-9-7.
Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych. Cieszyn: Książnica Cieszyńska, 2010. ISBN 978-83-927052-6-0.

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ AdamA. Wagner AdamA., Murowane budowle obronne w Polsce X-XVII w. T. 1, Warszawa: Bellona, 2019, s. 262-264, ISBN 978-83-11-13123-1 [dostęp 2024-11-16] .

[2] Niezależna GazetaN.G. Obywatelska Niezależna GazetaN.G., Kartka z kalendarza: dziś mija 228. rocznica trzęsienia ziemi w Cieszynie [online], Niezależna Gazeta Obywatelska, 27 lutego 2014 [dostęp 2024-11-16] (pol.).

[1]

[2]

Istniejące dwory	Jasiona Zabrze – Rokitnica
Istniejące pałace	Bruntál Brynek Brzeźnica Bytom – Miechowice Chałupki Czechowice-Dziedzice Czekanów Czerwięcice Dobra Izbicko Jastrzębie-Zdrój – Borynia Kalety – Zielona Kamieniec Karwina – Frysztat Katowice – Pałac Goldsteinów Katowice – Szopienice Katowice – Załęże Kobiór – Promnice Kochcice Kończyce Wielkie Koszęcin Krowiarki Krzyżanowice Łubie Miedary – Kopanina Modzurów Moszna Nakło Śląskie Ornontowice Patoka Pławniowice Pogrzebień Prudnik Rudy Rzuchów Siemianowice Śląskie Siemianowice Śląskie – Michałkowice Sławików Sośnicowice Strzybnik Szałsza Świerklaniec – Pałac Kawalera Świętochłowice Tarnowskie Góry – Karłuszowiec Tarnowskie Góry – Rybna Tychy Tworków Wieszowa Większyce Wilkowice Wodzisław Śląski Wodzisław Śląski – Kokoszyce Wojnowice Zabrze – Mikulczyce Zbrosławice Zebrzydowice Żyrowa
Istniejące zamki	Biała Bielsko-Biała – Bielsko Chrzelice Chudów Czuchów Dzięgielów Gliwice Głogówek Grodziec Kończyce Małe Łąka Prudnicka Niemodlin Ostrawa – Zamek Śląski Prószków Pszczyna Racibórz Raduń Rogów Opolski Ruda Śląska Rybnik Strzelce Opolskie Tarnowskie Góry – Stare Tarnowice Toszek Ujazd
Nieistniejące dwory	Katowice – dwór Świętochłowice Zabrze – Dwór Bielskich
Nieistniejące pałace	Bytom – Szombierki Świerklaniec – Pałac Donnersmarcków Tarnowskie Góry – Repty
Nieistniejące zamki	Bytom Cieszyn Opole – Zamek Górny Opole – Zamek Piastowski Piorunkowice Prudnik Skoczów Świerklaniec – Zamek Piastowski Tarnowskie Góry Trzebina