ایزایا برلین

ایزایا برلین
د شخص مالومات
پيدايښت	; ریګا
مړینه
تابعیت
رکن	د امریکا د هنرونو او پوهنې اکاډمي
عملي ژوند
کار/مسلک
کاروونکي ژبه
د کړنې څانګه	فلسفه
کار ورکوونکی	اکسفورډ پوهنتون
مؤثر	رابین جورج کولېنګووډ ، ریمونډ ارون
جايزې
	ايراسموس جايزه (۱۹۸۳)
وېبپاڼه
	مخ پر IMDB باندې
	سمول

ایزایا برلین (۶ جون ۱۹۰۹ – ۵ نومبر ۱۹۹۷ زکال) روسي الاصله بریتانوي ټولنیز او سیاسي نظریه ورکوونکی، فیلسوف او د نظریاتو تاریخ لیکونکی و. په داسې حال کې چې نوموړي د نشرېدو لپاره له لیکنو سره مخ پر زیاتېدونکې کرکه لرله، خو ډیر مهال د هغه ویناوې او خبرې لیکل شوې، د هغه له خوا ډېری ویل شوي کلیمات د مقالاتو او کتابونو په توګه هم د ده له خوا او هم د نورو په ځانګړې توګه په ۱۹۷۴ زکال کې د هغه د اصلي اېډیټورهنري هارډي له خوا خپاره شوي دي.

نوموړی په ۱۹۰۹ زکال کې په ریګا (د اوسنۍ لیتوانیا په پلازمېنه چې هغه مهال د روسي سترواکۍ برخه وه) کې وزېږېد. په شپږ کلنۍ کې یې کورنۍ د روسیې پتروګراد ته کډه وکړه، چېرې چې نوموړی د ۱۹۱۷ زکال د انقلابونو شاهد و. په ۱۹۲۱ زکال کې یې کورنۍ بریتانیا ته کډه وکړه او هغه په سنټ پل ښوونځي او د اکسفورډ په کورپوس کریسټي کالج کې زده کړې وکړې. برلین په ۱۹۳۲ زکال کې د ۲۳ کلونو په عمر، د اکسفورډ د آل سولز کالج فیلوشیف پروګرام ته لاسرسی وموند. هغه په خپلو ارزښتمنو آثارو سربېره د ایوان تورګنیف آثار له روسي ژبې څخه انګلیسي ته وژباړل او د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال یې د بریتانیا له دیپلماتیک سروېس سره کار وکړ. له ۱۹۵۷ زکال څخه تر ۱۹۶۷ زکال پورې نوموړي د اکسفورډ په پوهنتون کې د سیاسي او ټولنیزو نظریاتو د چیچېلې ښوونکي (Chichele Professor of Social and Political Theory) په توګه تدریس وکړ. نوموړی له ۱۹۶۳ زکال څخه تر ۱۹۶۴ زکال پورې د ارستويي ټولنې مشر و. ^[۴]

په ۱۹۶۶ زکال کې، نوموړي په اکسفورډ کې د ولفسون کالج په جوړولو کې مهمه ونډه لرله او د هغو بنسټګر مشر شو. برلین په ۱۹۴۶ زکال کې د بریتانوي سترواکۍ نښان ترلاسه کړ، په ۱۹۵۷ زکال کې یې د شوالیه لقب خپل کړ او په ۱۹۷۱ زکال کې د مریت نښان د ترلاسه کولو لپاره وټاکل شو. نوموړی له ۱۹۷۴ زکال څخه تر ۱۹۷۸ زکال پورې د بریتانیا د اکاډمۍ مشر و. هغه په ۱۹۷۹ زکال کې د مدني ازادیو څخه د همیشنۍ دفاع له امله د اورشلیم جایزه وګټله او د ۱۹۹۴ زکال د نومبر په ۲۵ مه یې د ټورنټو پوهنتون د حقوقو په برخه کې افتخاري دکتورا ترلاسه کړه، هغه د دغه مناسبت لپاره د «لنډ اعتقاد» په نامه (هغه ډول چې هغه خپل یو ملګري ته په لیک کې لیکلي و) لیکنه وکړه، چې اوس مهال «یووېشتمې پېړۍ ته د پیغام» په توګه پېژندل کېږي او په دغو مراسمو کې د هغه په استازیتوب لوستل کېږي.

د ایزایا برلین کلنۍ یاد غونډه د اکسفورډ په ولفسون کالج، د بریتانیا په اکاډمۍ او ریګا کې ترسره کېږي. د لیبرال تئوري او ارزښتي مثبت پالنې په اړه د برلین کار او همدارنګه له مارکسېزم او کمونېزم سره د هغه مخالفت تلپاتې اغېز لرلی دی.

لومړنی ژوند

برلین د ۱۹۰۹ زکال د جون په ۶ مه نېټه په بډایه یهودي کورنۍ کې وزېږېد، هغه د لرګیو د سوداګر منډېل برلین (او د خباد په نامه د سنت پلوه یهودیانو د مذهبي خوځښت د بنسټګر شینور زلمان له اولادې څخه و) او د هغه د مېرمنې ماري چې کورنی نوم یې ولشونوک و، یوازنی زوی و. د هغه کورنۍ په بالتیک کې تر ټولو لویه د لرګیو لویه کمپنۍ او په روسیه کې ځنګلونه لرل، له هغه ځایه به یې لرګي د دائوګاوا سیند په مرسته په ریګا کې د لرګیو غوڅونکو کارخونو ته رسول. له دې امله چې پلار یې د ریګا د لرګیو د سوداګرو د ټولنې مشر و او له لویدیځو شرکتونو سره به یې په معاملاتو کې ونډه لرله، نه یوازې په ییدیش، روسي او جرمني ژبو بلد و، بلکې په فرانسوي او انګلیسي ژبو هم مسلط و. د هغه روسي ژب ویونکې مور ماري (موسیا) ولشونوک په ییدیش او لیتوانیايي ژبو بلده وه.^[۵]^[۶]^[۷]^[۸]

ایزایا برلین د خپل ژوند لومړني شپږ کلونه په ریګا کې تېر کړل او وروسته یې په اندریاپول (پسکوف ته څېرمه لرګین ښارګوټی چې د هغه کورنۍ سوداګری ته اړوند و) او پتروګراد (اوسني سن پترزبورګ) کې ژوند وکړ. په پټروګراد کې د هغه کورنۍ لومړی په واسیلوسکي ټاپو او وروسته یې د Angliiskii Prospekt په اصلي سیمه کې ژوند وکړ. په Angliiskii Prospekt کې هغوی خپله ودانۍ له نورو سوداګرو، لکه: د ریمسکي کوساکوف له لور، د فنلنډ د چارو د وزیر له مرستیال او شاهزاده امرتینسکي سره شریک کړ. د ۱۹۱۷ زکال د انقلاب په پیلېدو سره د دغې ودانۍ د سوداګرو برخلیک په چټکۍ سره بدلون وکړ او ډېر ژر شاهزاده امرتینسکي او هم د ریمسکي کورساکوف لور اړه شوه، خپله ځانته ډوډۍ پخه کړي او هویلۍ جارو کړي. برلین هم د خپل اپارتمان له کړکۍ او په ښار کې د خپلو لویانو سره د قدم وهلو پر مهال د فبروري او اکتوبر د انقلاب شاهد و، هغه چې نوموړی یې د ژمنۍ ماڼۍ په میدان کې د معترضینو په لاریونونو سره یادونه کوي. د ده کورنۍ د بلشویکانو د واکمنۍ پر مهال د مخ پر زیاتېدونکي ډول ظلم له احساس وروسته چې دوی یې د بورژوازي په توګه بلل، اړ شوه، د ۱۹۲۰ زکال د اکتوبر په ۵ مه نېټه پتروګراد د ریګا په مقصد پرېږدي، خو هلته هم د یهودیت ضد او له لیتوانیايي چارواکو سره د ستونزو له امله اړ شول، څو هغه ځای هم پرېږدي او د ۱۹۲۱ زکال په لومړیو کې یې بریتانیا ته کډه وکړه.^[۹]^[۱۰]^[۱۱]^[۱۲]

د برلین مورنۍ ژبه روسي وه او په پیل کې هغه په انګلیسي ژبې هیڅ نه پوهېده، خو په ۱۲ کلنۍ کې یې د یو کال په ترڅ کې په انګلیسي ژبې ځان بلد کړ. برلین له روسي او انګلیسي ژبو سربېره په فرانسوي، جرمني او ایټالوي ژبو هم بلد و او په عبراني، لاتین او لرغونې یوناني ژبې هم پوهېده. په انګلیسي باندې له ښې بلدتیا سربېره د برلین په پاتې ژوند کې د هغه په انګلیسي اکسفورډ لهجه کې په مخ پر زیاتېدونکي ډول په واول حروفو کې روسي غږ احساس کېده. هغه مهال به چې برلین د یوه انګلیسي فیلسوف په توګه یاد کېده، ده به تل ټینګار کاوه چې انګلیسي فیلسوف نه دي او د تل لپاره به یو یهودي روسی وي: « زه له ریګا څخه یهودي روسی یم او په انګلنډ کې مې د استوګنې ټول کلونه نه شي کولای دې ته تغییر ورکړي، زه له انګلنډ سره مینه لرم، دلته له ما سره ښه چلن شوی او د انګلیسي ژوند له ډېرو برخو سره مینه لرم، خو زه یو روسی یهودي یم، دغه ډول دنیا ته راغلی یم او د خپل عمر تر پایه به همداسې وم». ^[۱۳]^[۱۴]^[۱۵]^[۱۶]^[۱۷]

شخصي ژوند

په ۱۹۵۶ زکال کې برلین له الینا الیزابت یوون هالبان (Aline Elisabeth Yvonne Halban، ۱۹۱۵-۲۰۱۴ زکال) سره چې کورنی نوم دوګانزبورګ و، واده وکړ، نوموړې د اټومي فزیک پوه هانس هالبان پخوانۍ مېرمن او د فرانسې د ښکلې نجلۍ د جایزې پخوانۍ ګټونکې وه. نوموړې د یوې نیمه روسي ارستوکراتیکې تبعیدي او نیمه اشرافي یهودي بانکوالې او د نفتو د سوداګرې کورنۍ څخه وه (د هغې مور ایوان دوویچ دلا مورته، د هانری دویچ دلا مورته لمسۍ وه) چې په پاریس کې یې ژوند کاوه. ^[۱۸]

برلین په ۱۹۵۹ زکال کې د امریکا د علومو او هنر اکاډمي د افتخاري بهرني غړي په توګه وټاکل شو. نوموړي په ۱۹۶۶ زکال کې په اکسفورډ پوهنتون کې د ولفسون کالج په نوم د نوي کالج په جوړولو کې ونډه لرله. دغه کالج د علمي برترۍ د مرکز په توګه تاسیس شو چې په اکسفورډ کې یې د نورو ډېرو کالجونو پر خلاف په برابري غوښتونکو او قوي دیموکراتیکو اخلاقو تکیه لرله. برلین په اکسفورډ پوهنتون کې د روترمر امریکايي مؤسسې د بنسټګرې شورا له غړو څخه و. هماغه ډول چې وروسته بیا فاش شوه چې هغه مهال چې ورنه وغوښتل شول، د ایزاک دویچر علمي اسناد و ارزوي، هغه د نوموړي له ارتقا سره له دې امله مخالفت وکړ چې نوماند (دویچر) د کمونېزم د تاوتریخوالي لرونکو چارو کلک ملاتړی و. ^[۱۹]^[۲۰]^[۲۱]

برلین د ۱۹۹۷ زکال د نومبر په ۵ مه نېټه په اکسفورډ کې د ۸۸ کلونو په عمر مړ شو. نوموړی همدلته په ولورکوټ هدیره کې خښ کړای شو.

سرچينې

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ پیوستون : 119024608 — د نشر نېټه: ۲۷ اپرېل ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License
↑ پیوستون : 119024608 — د نشر نېټه: ۱۱ ډيسمبر ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License
↑ دوتنې ټوليزه پېژندنه: https://d-nb.info/gnd/119024608 — د نشر نېټه: ۵ جولای ۲۰۲۴
↑ The New York Review of Books, 23 October 2014, "A Message to the 21st Century", http://www.sjpcommunications.org/images/uploads/documents/Isaiah_Berlin.pdf Archived 2021-01-09 at the Wayback Machine.
↑ Joshua L. Cherniss and Steven B. Smith (eds), The Cambridge Companion to Isaiah Berlin, Cambridge etc.: Cambridge University Press. 2018, p. 13.
↑ Isaiah Berlin: IN CONVERSATION WITH STEVEN LUKES, ISAIAH BERLIN and Steven Lukes, Salmagundi,No. 120 (FALL 1998), pp. 52–134
↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
↑ In their matrimonial record from 1906, available at the Jewish genealogy site JewishGen.org, mother's name is spelled Musya Volshonok.
↑ Ignatieff 1998, p. 21
↑ Ignatieff 1998, p. 24
↑ Ignatieff 1998, p. 26
↑ Ignatieff 1998, p. 30
↑ Ignatieff 1998, p. 31
↑ Cultural Diversity, Liberal Pluralism and Schools: Isaiah Berlin and Education (Routledge, 2006), Neil Burtonwood, page 11
↑ Dubnov A.M. (2012) Becoming a Russian-Jew. In: Isaiah Berlin. Palgrave Studies in Cultural and Intellectual History. Palgrave Macmillan, New York
↑ The Book of Isaiah: Personal Impressions of Isaiah Berlin, edited by Henry Hardy, (Boydell & Brewer 2013), page 180
↑ Ignatieff 1998, pp. 33–37
↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Configuration ltr' not found.
↑ Isaiah Berlin, Building: Letters 1960–1975, ed. Henry Hardy and Mark Pottle (London: Chatto and Windus, 2013), 377–8.
↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
↑ Ignatieff 1998, p. 268

[e3f7e60fd57a19a620f403bcf0bc3c7519ed92fc-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ پیوستون : 119024608 — د نشر نېټه: ۲۷ اپرېل ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License

[332d162d365fc309135025684aa893bfe39caf21-2] پیوستون : 119024608 — د نشر نېټه: ۱۱ ډيسمبر ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License

[968fe3a70ff8b30375cf6f63eea3d4d86d089a2b-3] دوتنې ټوليزه پېژندنه: https://d-nb.info/gnd/119024608 — د نشر نېټه: ۵ جولای ۲۰۲۴

[4] The New York Review of Books, 23 October 2014, "A Message to the 21st Century", http://www.sjpcommunications.org/images/uploads/documents/Isaiah_Berlin.pdf Archived 2021-01-09 at the Wayback Machine.

[5] Joshua L. Cherniss and Steven B. Smith (eds), The Cambridge Companion to Isaiah Berlin, Cambridge etc.: Cambridge University Press. 2018, p. 13.

[Isaiah_Berlin_1998_pp._52-6] Isaiah Berlin: IN CONVERSATION WITH STEVEN LUKES, ISAIAH BERLIN and Steven Lukes, Salmagundi,No. 120 (FALL 1998), pp. 52–134

[ISAIAH_BERLIN:CONNECTION_WITH_RIGA-7] Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).

[8] In their matrimonial record from 1906, available at the Jewish genealogy site JewishGen.org, mother's name is spelled Musya Volshonok.

[ignatieff21-9] Ignatieff 1998, p. 21

[ignatieff24-10] Ignatieff 1998, p. 24

[ignatieff26-11] Ignatieff 1998, p. 26

[ignatieff30-12] Ignatieff 1998, p. 30

[ignatieff31-13] Ignatieff 1998, p. 31

[14] Cultural Diversity, Liberal Pluralism and Schools: Isaiah Berlin and Education (Routledge, 2006), Neil Burtonwood, page 11

[15] Dubnov A.M. (2012) Becoming a Russian-Jew. In: Isaiah Berlin. Palgrave Studies in Cultural and Intellectual History. Palgrave Macmillan, New York

[16] The Book of Isaiah: Personal Impressions of Isaiah Berlin, edited by Henry Hardy, (Boydell & Brewer 2013), page 180

[ignatieff33-17] Ignatieff 1998, pp. 33–37

[18] Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/Configuration ltr' not found.

[19] Isaiah Berlin, Building: Letters 1960–1975, ed. Henry Hardy and Mark Pottle (London: Chatto and Windus, 2013), 377–8.

[20] Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).

[ignatieff268-21] Ignatieff 1998, p. 268

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]