Jump to content

Իսայա Բեռլին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իսայա Բեռլին
անգլ.՝ Isaiah Berlin
Ծնվել էհունիսի 6, 1909(1909-06-06)[1][2][3][…] Ռիգա, Ռուսական կայսրություն[4]
Մահացել էնոյեմբերի 5, 1997(1997-11-05)[1][2][3][…] (88 տարեկան) Օքսֆորդ, Հարավարևելյան Անգլիա, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[5]
ԳերեզմանWolvercote Cemetery
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն և  Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտությունփիլիսոփա, պատմաբան, համալսարանի դասախոս, դիվանագետ, historian of ideas, սոցիոլոգ և քաղաքագետ
Հաստատություն(ներ)Օքսֆորդի համալսարան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
ԱնդամակցությունԱրվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Բրիտանական ակադեմիա[5]
Ալմա մատերՔորփուս Քրիսթի քոլեջ և Սուրբ Պողոսի դպրոց[5]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1][6]
Եղել է գիտական ղեկավարMichael Sandel?
Ազդվել էR. G. Collingwood? և Ռայմոն Արոն
Պարգևներ
ԱշակերտներGeoffrey Midgley?
 Isaiah Berlin Վիքիպահեստում

Իսայա Բեռլին (անգլ.՝ Isaiah Berlin հունիսի 6, 1909(1909-06-06)[1][2][3][…], Ռիգա, Ռուսական կայսրություն[4] - նոյեմբերի 5, 1997(1997-11-05)[1][2][3][…], Օքսֆորդ, Հարավարևելյան Անգլիա, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[5]), անգլիացի փիլիսոփա, եվրոպական գաղափարների պատմաբան[8] Վիկոյից մինչև Պլեխանով, հատուկ ուշադրություն է դարձրել լուսավորականությանը, ռոմանտիզմին, սոցիալիզմին և ազգայնականությանը, ռուս գրականության և փիլիսոփայական մտքերի թարգմանիչ, ժամանակակից լիբերալ քաղաքական փիլիսոփայության հիմնադիրներից մեկը։

1932 թվականին՝ քսաներեք տարեկանում Բեռլինը դարձել է Օքսֆորդի համալսարանի Բոլոր հոգիների քոլեջի թոշակառու։ Բացի իր արդյունավետ աշխատանքից, ռուսերենից անգլերեն է թարգմանել Իվան Տուրգենևի ստեղծագործությունները, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ աշխատել է Մեծ Բրիտանիայի դիվանագիտական ծառայությունում։ 1957 թվականից մինչև 1967 թվականը եղել է Օքսֆորդի համալսարանի սոցիալական և քաղաքական տեսության չիչելացի պրոֆեսորը։ 1963 թվականից մինչև 1964 թվակկանը եղել է «Արիստոտելյան ընկերության» նախագահը։ 1966 թվականին վճռորոշ դեր է խաղացել Օքսֆորդի Վոլֆսոն քոլեջի ստեղծման գործում և դարձել հիմնադիր նախագահ։ 1946 թվականին Բեռլինը ստացել է «Բրիտանական կայսրության», 1957 թվականին «Ասպետի», իսկ 1971 թվականին «Մեծ Բրիտանիայի երախտիքի» շքանշան։ 1974 թվականից մինչև 1978 թվականը եղել է Բրիտանական ակադեմիայի նախագահը։ 1979 թվականին ստացել է «Երուսաղեմի մրցանակ» քաղաքացիական ազատությունների ցմահ պաշտպանության համար, իսկ 1994 թվականի նոյեմբերի 25-ին ստացել է Տորոնտոյի համալսարանի իրավաբանական գիտությունների դոկտորի պատվավոր աստիճանը։ Այս դեպքի համար նա պատրաստել է «կարճ Հավատամք» (ինչպես նա անվանել է ընկերոջն ուղղված նամակում), այժմ հայտնի է որպես «Ուղերձ 21-րդ դարին», որը կարդացվել է արարողության ժամանակ նրա անունից[9]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է հարուստ հրեական ընտանիքում։ Հայրը փայտի վաճառական է եղել, պատվավոր քաղաքացի Մենդել Բերկովիչ Բեռլինի (Շնեուր Զալման իս Լյադի ժառանգ) ժառանգորդը, ծագումով Լյուբլինից[10], նրա մայրը՝ Մուսյա Զալմանի Բեռլինն է (ի ծնե Վոլշոնոկ, հետագայում Մարիա Զալմանի)[11], Սուրաժի վաճառական Զալման Զիսկինդովիչ Վոլշոնկայի դուստրը։ Բեռլինը մինչև վեց տարեկանը ապրում էր Ռիգայում, այնուհետև՝ Անդրեապոլում և Պետրոգրադում[12]։ 1913 թվականին ապագա փիլիսոփայի հայրը գրանցվել է Սանկտ Պետերբուրգում որպես «Բեռլին և Լուրյեի ընտանեկան բաժնետիրական ընկերության» գործընկեր։

1917 թվականին Բեռլինը ականատես է եղել Ռուսաստանում բոլշևիկների առաջնորդած հեղափոխությանը, որը հետագայում կարող էր ազդել մարքսիզմի և սոցիալիզմի մերժման վրա։

1921 թվականին Բեռլինի ընտանիքը արտագաղթել է Մեծ Բրիտանիա, որտեղ Բերլինն ավարտել է մասնավոր դպրոց, իսկ 1935 թվականին`Օքսֆորդի համալսարանի Կորպուս Քրիստիի քոլեջը` քաղաքատնտեսագիտության և փիլիսոփայության բաժինը[13]։ Բացառությամբ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի, Բեռլինի հետագա կյանքը կապված է Օքսֆորդի համալսարանի հետ։ 1950 թվականաից մինչև 1966 թվականը փիլիսոփայություն է դասավանդել բոլոր հոգիների քոլեջում, որտեղ 1957 թվականը մինչև 1967 թվականը սոցիալ-քաղաքական տեսության չիչելիայի պրոֆեսորն է եղել, իսկ 1966 թվականին ընտրվել է նորաստեղծ Վոլֆսոն քոլեջի առաջին նախագահ։ 1974 թվականից մինչև 1978 թվականը Բրիտանական ակադեմիայի նախագահ։ 1975 թվականից՝ Բոլոր հոգիների քոլեջում հասարակական-քաղաքական գիտությունների պրոֆեսորն է եղել։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Բեռլինը աշխատել է ԱՄՆ-ում բրիտանական տեղեկատվական ծառայությունում (1941-1942), իսկ 1945 թվականից մինչև 1946 թվականը՝ ԽՍՀՄ-ում Բրիտանիայի դեսպանատան 2-րդ քարտուղար։ Խորհրդային Միությունում գտնվելու ընթացքում նա Մոսկվայում հանդիպել է Բորիս Պաստեռնակի հետ, իսկ Լենինգրադում՝ Աննա Ախմատովայի հետ[14]։

Որպես անգլիացի դիվանագետ, իր հետևից «պոչ» է բերել Ախմատովային, ինչը պատճառ է հանդիսացել բոլշևիկների Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի «Զվեզդայի և Լենինգրադի ամսագրերի մասին» կազմակերպչական բյուրոյի հայտնի որոշման համար, որի արդյունքում մեղադրանքի են ենթարկվել Ախմատովան և Զոշենկոն[15]։ Ախմատովան դա հասկացել է, այդ իսկ պատճառով հրաժարվել է հանդիպել նրա հետ, երբ 1956 թվականին Բեռլինը այցելել է ԽՍՀՄ։

1956 թվականին Բեռլինը ամուսնացել է Ալին Խալբանի հետ (1915-2014[16], ամուսնությունից առաջ՝ Գինցբուրգ), «Հրեական հանրագիտարանի» հրատարակիչ Դավիթ Գինցբուրգի զարմուհու, հրեա հասարակական գործիչ և ֆինանսիստ Գորացիա Գինցբուրգի թոռնուհու հետ։ Նա երեխաներ չուներ. նախորդ ամուսնություններից իր կնոջից որդեգրել էր երեք որդիներին[16]։

1957 թվականին արժանացել է բակալավր-ասպետի կոչմանը։ 1971 թվականին պարգևատրվել է բրիտանական «Երախտիքի» շքանշանով։

Չնայած Բեռլինը կրոնավոր հրեա չի եղել, իր մահվանից առաջ իր խնդրանքի համաձայն իր հուղարկավորության ժամանակ պատարագ է մատուցել Մեծ Բրիտանիայի գլխավոր ռաբբի Ջոնաթան Սաքսը[17]։

Ռիգայում Ալբերտ փողոցի 2ա տանը, որտեղ ծնվել է Բեռլինը, նրա պատվին հուշատախտակ է տեղադրվել։

Աշխարհայացք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր ելույթում Օքսֆորդի համալսարանի հասարակական-քաղաքական գիտությունների պրոֆեսորի պաշտոնը ստանձնելիս, որը հետագայում ստացել է «Ազատության երկու հայեցակարգ» ակնարկի ձևը, Բեռլինը, հիմնվելով արժեքների բազմակարծության ինտուիցիայի վրա, սահմանել է ազատության երկու հասկացություն՝ «բացասական» և «դրական»[18]։ Ըստ Բեռլինի «բացասական» ազատությունը սահմանափակումների բացակայությունն է, որոնք խոչընդոտում են անձի կամ մարդկանց խմբի գործողություններին`գիտակցական ցանկությունները կյանքի կոչելու իրենց մտադրությունների մեջ։ Ի հակադրություն, «դրական» ազատությունը մեկնաբանվում է որպես անձի կամ մարդկանց խմբի ունակություն ինքնուրույն որոշելու իր ճակատագիրը առանց արտաքին գործոնների միջամտության։ Պատմական զարգացման մեջ այս եղանակով ներդրված ազատության երկու հասկացությունները, ըստ Բեռլինի, զարգացել են տարաբնույթ ուղղություններով՝ ի վերջո հասնելով ուղղակի բախման։ Ընդգծելով երկու տեսակետների բնականությունը, Բեռլինը գտնում էր, որ ազատության «դրական» հայեցակարգը հաճախ կարող է դառնալ քաղաքական չարաշահման հիմք, քանի որ անկախ ընտրության որոնման մեջ մարդիկ հակված են որոշման ճշգրտությունը հավաքական հասկացություններով նույնականացնել «ավելի բարձր մտքի», կրոնի կամ պետության տեսքով։ Ընդ որում, առանց ձևերի տարբերության, այդ կերպ ընդունված «ճիշտ որոշումը» հակադրվում է իռացիոնալ ձգտումներին, անվերահսկելի ցանկություններին և «ցածր» մարդկային բնույթին։ Նման հակադրությունն անխուսափելիորեն հանգեցնում է նման սոցիալական մի ամբողջի միասնական կամքի մշակման և իր անհնազանդ անդամներին պարտադրելու՝ այդպիսով հասնելով սեփական ազատությանը։

Անդրադառնալով Կանտի, Ռուսոյի, Հեգելի մտքերին «դրական» ազատությանը՝ Բեռլինը նշել է, որ նման գաղափարների զարգացումը հանգեցրել է ազատության նույնացմանը տարբեր տեսակի քաղաքական սահմանափակումների, հատկապես 19-ից 20-րդ դարերում, երբ դրանք լայնորեն օգտագործվել են որպես ազգային ինքնորոշման, ժողովրդավարական ինքնակառավարման և մարդասիրության կոմունիստական մեկնաբանման հիմք։ Արտահայտման ամենաբարձր կետում այս գաղափարները, պարադոքսալ կերպով, մեկնաբանում են անհատի ազատությունը որպես հավաքական վերահսկողության ձև, որն անհրաժեշտ է ազգերի, սոցիալական խմբերի և, հավանաբար, ամբողջ մարդկության համար։ Այսպիսով, Բերլինը կապ էր ստեղծում ազատության «դրական» մեկնաբանության և ամբողջատիրության միջև։ «Բացասական» ազատությունը, համապատասխանաբար, ընդհակառակը, ծառայում է, նրա կարծիքով, մարդու կամ մարդկանց խմբերի ազատության անխախտ սահմանների ապահովմանը։  

Բեռլինը բազմիցս խոսել է այն ազդեցության մասին, որը ունեցել է գերմանական իդեալիզմի ավանդույթը նրա և, մասնավորապես Կանտի վրա։ Արժեքների բազմակարծությունը գաղափար է, որը Բերլինը փոխառում է Նիկոլո Մաքիավելիից, Ջամբատիստա Վիկոյից և Յոհան Գոթֆրիդ Հերդերից (մշակութային բազմակարծության առավել մշակված ձևով), ինչպես նաև գերմանական ռոմանտիզմից։ Նույն հսկայական ավանդույթի ընդունումը, որը Բեռլինը անվանում է հակահեղափոխություն, կապված է հասարակական հարաբերությունների և պատմության բնագավառում գիտական մոդելների ներխուժման մերժման հետ, որը համարվում է մարդկային գործերի պատմություն[19]։ Ընդ որում, բանականության քննադատության վրա հիմնված ռոմանտիկ ավանդույթը Բեռլինը հասկանում է ոչ այնքան որպես լուսավորության դարաշրջանների զարգացման խոչընդոտ, այլ ավելի շուտ որպես դրա անհրաժեշտ բևեռային հակադրություն, առանց որի քաղաքական լիբերալիզմը և արևմտյան մշակույթի ժամանակակից անհատականությունը հնարավոր չի լինի։ Սա հիմնական «պարադոքսներից» մեկն է, որը խիստ բնորոշ է Բեռլինի ոճական մտածողությանը[20]։

Ինչպես նշում է Մոսկվայի պետական համալսարանի պրոֆեսոր Մասլինը, լինելով ռացիոնալիստական պահեստի մտածող, Բերլինը մեծ հետաքրքրություն չի ունեցել Ռուսաստանի կրոնական փիլիսոփայության նկատմամբ, նրա սիրելի ռուս մտածողը եղել է Հերցենը, որը նրան համարել է Ռուսաստանի երեք հիմնական «մարգարեներից» մեկը՝ Տոլստոյի և Դոստոևսկու հետ միասին[21]։

Հիմնական աշխատանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Կարլ Մարքս» (1939)
  • «Ոզնի և աղվես» (1953)
  • «Պատմական անխուսափելիություն» (1955)
  • «Լուսավորության Դար» (1956)
  • «Ազատության երկու հայեցակարգ» (1958)
  • «Ազատության մասին չորս շարադրություն» (1969)
  • «Ռուս մտածողներ» (1978)
  • «Հասկացություններ և կատեգորիաներ» (1978)
  • «Դեմ Հոսանքին» (1979)
  • «Անձնական տպավորություններ» (1980, հուշեր, այդ թվում ՝ Ախմատովայի և Պաստերնակի մասին)
  • «Մարդկության ծուռ ծառ. գլուխներ գաղափարների պատմությունից» (1990)
  • «Իրականության զգացողությունը. գաղափարների և դրանց պատմության ուսումնասիրությունները» (1996)

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Internet Philosophy Ontology project
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Գերմանիայի ազգային գրադարանի կատալոգ (գերմ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
  6. ↑ CONOR.Sl
  7. ↑ Chira S. D. Schmidt, Friedman, Cousteau, 8 Others Receive Honoraries at Commencement(անգլերեն) // The Harvard Crimson — (untranslated): 1979.
  8. ↑ «Philosopher and political thinker Sir Isaiah Berlin dies». BBC News. 1997 թ․ նոյեմբերի 8. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 7-ին.
  9. ↑ A Message to the 21st Century Արխիվացված 2021-01-09 Wayback Machine // The New York Review of Books, October 23th, 2014.
  10. ↑ Henry Hardy: ‘My Name Is Isaiah Berlin, and I Come from Riga’: Мендель Берлин (при рождения Цукерман) родился в Люблине и вырос в Витебске; он поселился у своего дяди в Риге около 1900 года. Усыновивший его дядя, с 1874 года торопецкий купец первой гильдии Шая Беркович Берлин (1841—1908), занимался лесоторговлей и привлёк в семейное дело внучатого племянника.
  11. ↑ В записи о бракосочетании родителей в 1906 году в Риге и в других документах отец указан как Мендель Беркович Берлин, мать как Муся Залмановна Вольшонок.
  12. ↑ Michael Ignatieff (1998). Isaiah Berlin: A Life. London: Chatto and Windus., p. 21.
  13. ↑ «CONCEPTS AND CATEGORIES – Philosophical Essays» (PDF). Pimlico. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  14. ↑ Анна Ахматова и Исайя Берлин: тайная встреча. // bbc.co.uk
  15. ↑ Анна Ахматова в воспоминаниях Фаины Раневской Արխիվացված 2018-03-14 Wayback Machine // izbrannoe.com
  16. ↑ 16,0 16,1 Lady Berlin — obituary // telegraph.co.uk (Ստուգված է 27 փետրվարի 2017)(անգլ.)
  17. ↑ Границы секуляризма // Журнал «Вопросы философии»
  18. ↑ Схожие мысли развивал и другой эмигрант из России Николай Бердяев в работе «Метафизическая проблема свободы».
  19. ↑ Berlin I. (1996) Four Essays on Liberty. London and New York: Oxford University Press: 41—117; Berlin I. (1998) The Proper Study of Mankind: An Anthology of Essays / Eds. H. Hardy, R. Hausneer. New York: Farrar, Straus and Giroux: 17—58.
  20. ↑ В общем виде свою доктрину Берлин описывает в своем позднем эссе «Мой интеллектуальный путь»: Berlin I. (1988) My Intellectual Path // The First and the Last. New York Review of Books, 14 May: 53—60.
  21. ↑ Анджей Валицкий Интеллектуальный портрет польского историка русской философии // intelros.ru
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իսայա Բեռլին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իսայա_Բեռլին&oldid=9909397» էջից