SANAYSAY

“Kung nais mong maging manunulat,

magsulat ka, simple!” 4. PAGLINANG NG IDEYA AT PAGTUKLAS NG
PAKSA
KATANGIAN NG ISANG MAHUSAY NA MANUNULAT  Makakatulong sa paglinang ng ideya ang
pakikipagpalitan ng opinion sa mga taong
malapit sa iyo.

5. ALAMIN ANG MGA SUSING KONSEPTO SA

PAKSANG NAPILI
 Sa pamamagitan ng mga susing
konseptong ito, higit na lilinaw ang tema
GABAY PARA SA MGA MANUNULAT
ng inyong pagsusulat at magiging gabay
1. BAGO SUMULAT
rin ito sa iyong pananaliksik sa internet o
2. HABANG SUMUSULAT
sa aklatan.
3. PAGKATAPOS SUMULAT

6. MAGSAWAGA NG PANIMULANG
BAGO SUMULAT
PANANALIKSIK
PAGLINANG NG IDEYA AT PAGTUKLAS NG PAKSA
 Kailangan magbasa ng mga
Gabay sa pagpili ng paksa:
napapanahong balita o lathain kaunay sa
1. ISAALANG-ALANG ANG PERSONAL NA INTERES
paksang napili.
 Ano ba ang mga bagay na alam na alam
 Suriin ang mga babasahin na
mo?
makakatulong sa pagpapaunlad ng iyong
 Malapit bas a puso mo ang napiling
kaalaman sa paksa.
paksa?
 Piliin ang mga impormasyon na tama at
 Kung ang napiling paksa ay hindi mo pa
may credibilidad.
gaanong alam, interesado ka bang
magsaliksik?
7. MAGTALA AT SUMANGGUNI SA MGA
 Sa pagiging interesado sa napiling paksa,
EKSPERTO
hindi magiging parusa ang proseso ng
 Kailangan matukoy mo ang mga
pagsusulat.
posibleng importante sa isasagawang
proyekto.
2. ITALA ANG LAHAT NG IDEYANG IYONG NAISIP
 Maaring makahanap ng eksperto mula sa
 Itala ang mga ideyang naisip sa papel
mga manunulat o maniniliksik ng mga
 Kapag nailista na lahat ng naisip, pumili
akdang iyong nabasa.
ng tatlong pinakamalapit sa iyong puso.
 Maaring kumonsulta sa iyong guro at
 Itala ang dalawang natitirang paksa bilang
baka may kakilala syang maalam sa napili
alternatibong paksa kapag hindi umubra
mong paksa.
ang isang napili.

8. PUMILI NG BAGO AT NAPAPANAHONG PAKSA

3. ISULAT ANG NALALAMAN O ALAMIN ANG
 Mahalaga ang pagbabasa ng dyaryo at
ISUSULAT
ang pagmamasid sa paligid.
 Karamihan sa mga nagsisimulang
 Kinakailangan ding magbasa ng mga
manunulat ay nagsusulat ng mga bagay
kaugnay na literatura ang manunulat.
na alam na alam na nila.
 Sa pamamagitan nito, mababatud ng
 Karanasan sa kanilang buhay ang
manunulat kung ano pa ang hindi
nagiging materyales nila sa pagsusulat.
natatalakay ng mga katulad na akda batay
 Ang ibang manunulat ay pumipili ng
sa paksa.
paksang wala syang kalam-alam ngunit
interesado syang pag-aralan o saliksikin.
 Aalamin niya ang kanyang isusulat,
mananaliksik siya sa aklatan,
magsasagawa sya ng interbyu at iba pa.

Transes by: Meryll Lacia

 PAGTIYAK SA MAMBABASA
O TAGAPAKINIG, LAYUNIN AT TONO KONGKLUSYON
 Mahalagang matiyak ng sinumang Kailangang magkintal ng mga kaisipan sa
manunulat kung sino ang kanyang target na mambabasa o tagapakinig. Ang bahaging ito ay
mambabasa o tagapakinig. maituturing ding oportunidad upang;
 Mahalagang matukoy ng sinumang susulat

1 2 3
kung bakit sya nagsusulat
 Dapat alamin ang layunin sa pagsusulat.
 Dapat matukoy ang kabuluhan ng paksa na
uyong isusulat. Mabuod at Makapaglahad Makapag-iwan
 Ang tono naman ng manunulat ay mabigyang ng mga ng positibo o
tumutukoy sa damdamin ng awtor na nais diin ang pagkaing magandang
nyang maikintal sa mga nagbabasa. mahahalagang pangkaisipan alaala sa
ideya sa sulatin.
sulatin.
HABANG SUMUSULAT
Ang ideya ay kailangan nang masalin sa pasulat na
dokumento na maaring rebisahin nang paulit-ulit PAGKATAPOS SUMULAT
ayon sa pangangailangan o kung hinihingi ng Bahagi ng pagkatuto ang pagkakamali. Kaya naman,
pagkakataon. ang rebisyon ay normal o pangkaraniwan lamang
para sa isang manunulat.
PANGSULAT NG INTRODUKSYON,
NILALAMAN, AT KONKLUSYON EDITING NG FINAL NA DRAFT NA MAY
PAGWAWASTO NG GRAMATIKA, ESTRUKTURA NG
INTRODUKSYON PANGUNGUSAP AT PARARELISMO, ISPELING AT
Maituturing na pinakaimportanteng BANTAS
bahagi ng isang sulatin.  Tinitiyak sa bahaging ito ang pagtatama sa
mga maling nakita partikular na ang
gramatika, estruktura ng pangungusap,
NILALAMAN pararelismo, gayundin sa spelling at bantas.
Maituturing na pinakamalakng  Normal lang ang magkamali subalit sikaping
bahagi ng isang sulatin. huwag ipagpaliban kapag may nakita ng
pagkakamali upang maging mabilis ang
pagtatama.
KONKLUSYON
Pangwakas ng isang sulatin. MULING PAGSULAT, POKUS SA NILALAMAN,
ORGANISASYON, KALINAWAN AT ESTILO
INTRODUKSYON ● Sa bahaging ito, kailangan isulat o ipasok na
Sa bahaging ito, dapat makuha na ng manunulat ang ang mga pagtatamang ginawa na nakapokus
atensyon ng tagapakinig o mambabasa. Maaring na mismo sa nilalaman, organisasyon,
matamo ito sa pamamagitan ng iba’t-ibang kalinawan at estilo.
pamamaraan,

1 2 3 4
Tayutay tulad Quotation o Joke Linya ng kanta
ng retorikal na pahayag ng o mga talata
tanong. isang sikat na ng bibliya.
personalidad

NILALAMAN
Inilalahad sa bahaging ito ang mga ideyang nais
talakayin na maaring gamitan ng iba’t – ibang
pamamaraan sa pagsasaayos ng ideya

Transes by: Meryll Lacia

 MGA KONSIDERASYON SA PAGSULAT NG 4. Sa kongklusyon o huling bahagi, talakayin
REPLEKTIBONG SANAYSAY ang iyong inaasahan at kinahinatnan ng iyong
repleksyon.
Ang isang makabuluhang ANG TALUMPATI

01
replektibong sanaysay ay Madalas, naiuugnay ang talumpati sa mga politikong
nararapat maglahad ng nagpapahayag ng kanilang plataporma sa isang
interpretasyon sa anumang malaking pagtitipon, sa panauhing pandangal na
paksang tinatalakay. nagbibigay ng mensahe sa seremonya ng pagtatapos
ng isang paaralan, o ng Pangulo ng Pilipinas na nag
Bago sumulat ng replektibong uulat sa bayan ng nagawa ng kanyang
sanaysay, ikonsidera ang paglakap
ng mga datos, materyales, at
batayan na kakailanganin.
02 administrasyon sa nagdaang taon tulad ng State of
the Nation address o SONA.

KAHULUGAN
Mahalaga na sa panimula pa 1. Pormal na pagpapahayag ng binibigkas sa

03 lamang ay maipaliwanag na
ang dahilan ng pagpili ng
paksa at importansya nito sa
manunulat.
harap ng manonood o tagakinig. Pormal dahil
ito ay pinaghandaan, gumagamit ng piling
wika, at may tiyak na layunin.
2. Ito ay karaniwang binibigkas bagaman
madalas itong nagsisismula sa nakasulat na
Ang nilalaman ng replektibong anyo.
sanaysay ay nararapat na
magtalakay ng iba’t-ibang aspeto
ng karanasan.
04 3. May grupo ng tao o publikong inaasahang
manood o makinig nito. Batay rito, maari ding
ituring na talumpati ang iba pang anyo ng
pormal na pampublikong pagpapahayag tulad

05
Sa kongklusyon, nararapat na ng natatanging panayam o lektura,
magkaroon ng repleksyon sa presentasyon ng papel, keynote address o
lahat ng tinalakay. susing talumpati, talumpating pangseremonya,
talumpating nagbibigay inspirasyon, at iba pa.
Ang damdamin at karanasan ng Dahil dito, kailangan ding matutuhan ng

06
manunulat sa kanyang sanaysay ay estudyante ang ilang prinsipyo sa pagsulat ng
nararapat na nakabatay sa sariling talumpati.
persepsyon at lubos itong
naiintindihan ng mambabasa ANG PROSESO NG PAGSULAT NG TALUMPATI AY
MAARING SA TATLONG YUGTO:
Mas makabubuting rebyujin o 1. PAGHAHANDA

07 basahin ng ilang ulit ang iyong

nagawang repleksyon bago ito
ipasa sa iyong guro.
Mahalaga ang panimulang pagsisiyasat sa
mga elementong nakapaloob dito dahil
kailangang isaalang-alang ang mga ito sa
pagtiyak sa nilalaman, tagal, at tono ng
talumpati.
PARAAN NG PAGSULAT NG a. Layunin ng Okasyon
REPLEKSYON SA NABASA b. Layunin ng Tagatalumpati
1. Matapos maunawaan ang esensiya at c. Manonood/Tagapakinig
pagsusuri ng iyong nabasa, mahalagang d. Lugar na Pagdarausan
gumawa ng isang balangkas ukol sa 2. PANANALIKSIK
mahalagang puntos na gusto mong maisama a. Pagbuo ng Plano
sa replektibong sanaysay. b. Pagtitipon ng Materyal
2. Tukuyin ang mga konsepto at teorya na may c. Pagsulat ng Balangkas
kaugnayan sa iyong paksa sa hulihang bahagi 3. PAGSULAT
ng iyong talata sa panimula. Maari ring - Dalawang mahalagang proseso na dapat
magbasa ng iba pang artikulo, dyornal, at iba isaalang-alang sa yugtong ito:
pang aklat na pang-akademiko sa a. Pagsulat ng Talumpati
paguugnay. b. Pagrerebisa ng Talumpati
3. Sa katawan o nilalaman, ipaliwanag kung
paanong ang iyong sariling karanasan o
maging ang iyong pilosopiya ay nakaapekto
sa iyong pag-unawa sa tekstong binasa.

Transes by: Meryll Lacia

 PAGSULAT NG TALUMPATI 2. Pag-ayon ng istilo ng nakasulat na talumpati
1. Sumulat gamit ang wikang pabigkas. Ang sa paraang pabigkas. Pakinggan kung may
talumpati ay sinusulat hindi para basahin musika o ritmo ang bagsak ng mga pahayag.
kundi para bigkasin. 3. Pag- aangkop ng haba ng talumpati sa
2. Sumulat ng simpleng estilo. Iwasan ang ibinigay na oras.
mahahabang salita. Hangga’t maaari huwag
ding gumamit ng teknikal na salita. Sa halip Narito ang karaniwang tagal ng iba’t ibang uri
na gumamit ng mga abstraktong salita, mas ng talumpati:
gamitin ang mga kongkretong salita o iyong
lumikha ng mental na imahen sa tagapakinig. Panayam o lektura 45-50 minuto
3. Gumamit ng iba’t ibang estratihiya at Presentasyon ng papel 20-25 minuto
kumbensiyon ng pagpapahayag na sa isang kumperensiya
pagbibigkas. Ilan sa mga ito ay ang mga Susing panayam 18-22 minuto
sumusunod: Pagpapakilala sa 3-4 minuto
panauhing pandangal
a. Paggamit ng matatalinghagang
Talumpati para sa isang 5-7 minuto
pahayag o tayutay
seremonya
b. Paggamit ng kwento
c. Pagbibiro
d. Paggamit ng kongkretong halimbawa MAHALAGANG TANDAAN!!
e. Paggamit ng paralelismo Sa kabila ng mga paliwanag tungkol sa proseso ng pagsulat,
f. Paggamit ng mga salitang ang dapat idiin ay ang panlipunang gamit ng talumpati. Ang
pagbigkas ng talumpati sa harap ng publiko sa isang pormal
pantransisyon sa mga talata
na konteksto ang ikinatatangi nito sa maraming anyo ng
g. Pagbibigay ng tatlong halimbawa para
pagpapahayag. Dahil binibigkas ito sa harap ng madla,
maipaliwanag ang isang ideya
mahalagang isaisip na ang talumpati ay dapat na may
4. Huwag piliting isulat agad ang simula at kabuluhan sa buhay ng mga makikinig. Ang paksa ay
katapusan ng talumpati. Karaniwan, mas napapanahon at may kaugnayan sa lipunan; ang nilalaman
madali kung magsisimula sa katawan ng ay mapagkukunan ng mga ideya para makapamuhay nang
talumpati. mabuti sa lipunang ito. Ang iba’t ibang pamamaraan at
estratehiya namang ipinaliwanag sa araling ito ay tutulong
Ang introduksyon ay maaaring maglaman para higit na mabisang maipapaabot sa mga tagapakinig
ng alinman sa sumusunod: ang nais na ipahayag sa mga ideya.
a. Sipi mula sa isang akdang
pampanitikan
ANG TALUMPATI
b. Anekdota
MGA URI NG TALUMPATI
c. Pagbanggit ng paksa o tema at
a. Daglian o Biglaan (Impromptu)
pagpapliwanag ng mga susing
b. Maluwag (Extemporaneous)
konsepto nito
c. Handa (Prepared set)
d. Pag-iisa-isa sa mga layunin
e. Pagtatanong sa tagapakinig
Mga Dapat Tadaan Upang Maging Kaakit-akit ang
Pagbigakas ng Talumpati
Ang kongklusyon naman ay maaaring
a. Kasiglahan ng mananalumpati sa kanyang
maglaman ng alinman sa sumusunod:
pagbigkas.
a. Sipi mula sa isang akdang
b. Kasanayan sa pagharap sa publiko at
pampanitikan o anekdota na
kasanayan sa pagbigkas ng talumpati.
magbibigay diin sa nilinang na ideya
c. Pagpapalagay na ang pagtatalumpati ay isa
b. Paglalagom sa mga pangunahing
lamang pakikipag-uasap.
ideyang dinebelop
d. Pagsupil sa nerbiyos-ang mananalumpating
c. Pagerebyu sa mga layunin at kung
ninenerbiyos ay dapat munang mag-alis ng
paano ito natamo
nerbiyos.
d. Panawagan sa tagapakinig na gumawa
e. Masidhing hangad na maiparating ang
ng pagkilos
kahulugan ng sinasabi sa pang-unawa ng
nakikinig.
PAGREREBISA NG TALUMPATI
1. Paulit-ulit na pagbasa. Kapag nasulat na ang
TATLONG KATANGIANG DAPAT
unang draft o burador, hindi ito
TAGLAYIN NG PAKSA NG TALUMPATI
nangangahulugan na ganap na ngang tapos
a. Napapanahon
ang talumpati. Kailangan itong rebisahin.
b. Kapaki-pakinabang sa publiko
Isang mahalagang hakbang sa pagrerebisa
c. Katugon ng Layon ng Talumpati
ang paulit ulit na pagbasa nang malakas sa
draft.
Transes by: Meryll Lacia
 PAGYAYARI NG TALUMPATI

5. TALUMPATING NAGPAPARANGAL
A SIMULA  Layunin nito na bigyang parangal ang
isang tao o kaya magbigay ng papuri
sa mga kabutihang nagawa nito.
B KATAWAN  Sa mga okasyon tulad ng mga
sumusunod ginagamit ang ganitong

C WAKAS uri ng talumpati.

 Paggawad ng karangalan sa mga
nagsipagwagi sa patimpalak at
MGA HAKBANGIN SA PAGSULAT NG TALUMPATI paligsahan
a. Pagbuo ng tiyak na layunin  Paglipat sa katungkulan ng isang
b. Pagbabalangkas kasapi
c. Paggawa ng panggitnang diwa  Pamamaalam sa isang yumao
d. Pag-uugnay-ugnay ng mga sangkap  Parangal sa natatanging ambag ng
e. Pagsasaayos isang tao o grupo
6. TALUMPATING PAMPASIGLA
MGA SANGKAP NG TALUMPATI
 Pumupukaw ng damdamin at
a. Mga Katunayan
impresyon ng mga tagapakinig kung
b. Mga Kuro-kuro
saan kalimitang binibigkas ito ng:
c. Mga Damdamin
 Isang Coach sa kanyang pangkat ng
mga manlalaro
PAMAMARAANG GINAGAMIT
 Isang Lider ng samahan sa mga
SA PAGWAWAKAS NG TALUMPATI
manggagawa o myembro
a. Paglalagom
 Isang Pinuno ng tanggapan sa kanyang
b. Pagdiriin
mga kawani
c. Pamumukaw ng damdamin

URI NG TALUMPATI
1. TALUMPATING PAMPALIBANG
 Ang mananalumpati ay nagpapatawa
sa pamamagitan ng anekdota o
maikling kwento.
 Kadalasan ito ay binibigkas pagkatapos
ng isang salu-salo.
2. TALUMPATING NAGPAPAKILALA
 Kilala rin ito sa tawag na panimulang
talumpati at karaniwan lamang na
maikli lalo na kung ang ipinapakilala ay
kilala na o may pangalan na.
 Layon nitong ihanda ang mga
tagapakinig at pukawin ang kanilang
atensyon sa husay ng kanilang
magiging tagapagsalita.
3. TALUMPATING PANGKABATIRAN
 Ito ang gamit sa mga panayam,
kumbensyon, at mga pagtitipong
pang-siyentipiko, diplomatiko at iba
pang samahan ng mga dalubhasa sa
iba’t ibang larangan.
 Gumagamit dito ng mga kagamitang
makatutulong para lalong
maliwanagan at maunawaan ang
paksang tinatalakay.
4. TALUMPATING NAGBIBIGAY-GALANG
 Ginagamit ito sa pagbibigay galang at
pagsalubong sa isang panauhin,
pagtanggap sa kasapi o kaya ay sa
kasamahang mawawalay o aalis.
Transes by: Meryll Lacia